Memoriaal van Bredero
Documentaire van een dichterleven
samengesteld door Garmt Stuiveling
bron
Garmt Stuiveling, Memoriaal van Bredero. Tjeenk Willink-Noorduijn, Culemborg 1970
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/stui002memo01_01/colofon.htm
© 2007 dbnl / erven Garmt Stuiveling
5
Inleiding
Jaren lang heb ik de illusie gehad, eens ertoe in staat te zijn om ‘Het korte leven van Jacques Perk’
te doen volgen door ‘Het bonte leven van Bredero’. Maar het zit er niet in, de feitelijke documentatie is te gering voor een biografie. In de negentiende eeuw heeft Ten Brink het geprobeerd, en daarna Prinsen, en daarna Knuttel; maar een betrouwbaar verhaal van de menselijke handelingen en gebeurtenissen die samen destijds een bewogen leven hebben gevuld en gevormd, is het bij niemand geworden. Fantasieën hebben de waarheid, veronderstellingen de zekerheid, bespiegelingen de zichtbaarheid vervalst en vervangen; amoureuze liederen zijn misbruikt als liefdesbrieven, aandachtige liederen als openbare schuldbelijdenissen, toneelfiguren ‘verklaard’ als verklede concurrenten of geridiculiseerde minnaressen. En tussen al die honderden bladzijden met vaak betwistbare
wetenswaardigheden mist men pijnlijk die ene pagina waar de mán ons levend en levensgroot voor ogen staat.
Maar indien de tot-nu-toe geschreven Bredero-biografieën die naam niet verdienen, ligt dat niet enkel aan de te geringe omvang van de bewaard gebleven archivalia. Men heeft ook verzuimd de beschikbare bescheiden zo volledig en zo authentiek mogelijk mee te delen, en zich herhaaldelijk beperkt tot een beknopte vermelding of een fragmentarisch, vaak niet eens letterlijk citaat, opgeborgen in de een of andere voetnoot. En erger nog: men is zich te zelden ervan bewust geweest dat ieder leven, hoe gecompliceerd ook, zich afspeelt in de rechtlijnige tijd. Oorzaken en gevolgen zijn geen omkeerbare grootheden, de feiten hangen samen in een bepaalde tijdsorde, ze volgen allereerst óp, en dan misschien ook úit elkaar. Al kent een latere onderzoeker de afloop, hij moet bescheiden zijn met die kennis; want voor de tijdgenoten, voor de ooggetuigen, waren de gebeurtenissen voortdurend vol van open mogelijkheden, ten goede en ten kwade; en wat zij vrezende uit alle macht poogden te vermijden, voltrok zich vaak toch; en wat zij hopende met volle inspanning trachtten tot stand te brengen, ging vaak reddeloos teloor. Indien iemand zich dit bewust is geweest, dan wel Bredero: de wisselvalligheid van het lot was zijn diepste levensbesef, misschien uit eigen ervaringen ontstaan, waarschijnlijk door allerlei lectuur bevestigd, en stellig ook opgenomen in zijn protestantse geloof.
Dit dubbele besef van het veranderende tijdsverloop en van de constante onzekerheid is een voorwaarde voor iedere adequate kennis omtrent het leven van mensen en van volkeren. Men kan geen voorschot nemen op de toekomst. Zonder strikte chronologie is verantwoorde geschiedschrijving ondenkbaar, al houdt dit niet in dat men met chronologie alleen zou kunnen volstaan. Maar wie zich ertoe zet de gegevens te rangschikken naar hun datum, kan aan den lijve ervaren hoe gauw de kleinste dienst soms in de grootste overgaat:
6
want de simpele waarschuwing omtrent de grenzen van het mogelijke is niet zelden tegelijk een aanwijzing, gericht op het werkelijke en wezenlijke. Een enkel voorbeeld als bewijs: in
literair-historisch opzicht is de exacte reeks: Teeuwis de Boer - Moortje - Warenar - Spaanschen Brabander bepaald iets ánders en iets interessanters, dan een willekeurige groep van vier oud-hollandse blijspelen die alle zo ongeveer afkomstig zijn uit de tijd van het Bestand. En zelfs dát is een factor die men te zelden erkent.
Als ik aan Bredero denk, wil ik hem zien in zijn familiekring, in zijn stad, tussen zijn collega's, in zijn tijdvak, literair en algemeen: en de kleine reeks van persoonlijke feiten die dateerbaar vaststaan, kan dus worden aangevuld met een grotere reeks van even vaste gegevens uit zijn direkte en meer-verwijderde omgeving. Leveren ons de archieven ten aanzien van Gerbrand Adriaenszoon zelf tot aan het jaar 1606 geen enkel document op, het gezin waarin hij tot zijn vroege dood is opgenomen gebleven, vond z'n neerslag in een paar dozijn archivalia, waaruit voor latere ogen zowel het aandoenlijk lotgeval van geboorte en dood, alsook de allengs stijgende welvaart zich aftekent.
Maar er zijn meer dateerbare gegevens dan uit doop- en doodsboeken, uit koopakten en
borgstellingen alleen. Het dichterschap immers ligt in z'n openbare ontplooiing gedeeltelijk vast in Bredero's medewerking aan de fraaie verzamelbundels die toen zo in de mode waren, in zijn huldigende bijdragen vóor de publikaties van enkele vrienden of kennissen, in de gedichten en liederen die hij terwille van bepaalde bruiloften schreef, en in de opeenvolgende vertoningen en uitgaven van zijn eigen toneelwerk. Voegt men hier de paar brieven aan toe, die ons weliswaar niet in handschrift maar toch in vrij vroege drukken zijn overgeleverd, dan blijkt het direkte materiaal toch een rijker en genuanceerder geheel op te leveren, dan men aanvankelijk had voorzien. En naast dit direkte materiaal van en rondom Bredero zelf, bestaan er verscheidene eigentijdse getuigenissen óver hem: een hoogst opmerkelijke beschouwing van Samuel Coster inzake Bredero's grote succes, een handvol eerdichten van verschillende vrienden vóor zijn gedrukte toneelspelen en kluchten, een paar dozijn rouw- en lofdichten na zijn vroege dood. En ook in archivalia van later datum, zoals de testamentaire beschikkingen van Bredero's vader, zijn somtijds nog bruikbare gegevens aanwezig, die mee helpen om het bijeen gebrachte materiaal enigszins aan te vullen, zonder het te kunnen completeren.
Toen men in 1885 het derde eeuwfeest van Bredero's geboorte organiseerde, heeft men zowel in literair als in historisch opzicht uitermate nuttig werk verzet. Wij danken daaraan de eerste Bredero-bibliografie, de eerste moderne uitgave van de verzamelde werken, en een groot aantal archivalia. Maar juist in dit laatste opzicht is het sindsdien mogelijk gebleken af en toe nog onbekend materiaal aan het licht te brengen, al heeft dit door verspreide publikatie in uiteenlopende
vaktijdschriften niet het volle rendement opgeleverd voor de Bredero-studie. En ook nu is er door systematisch onderzoek nog het een en ander te voorschijn gebracht dat sinds meer dan drie eeuwen bewaard is gebleven, maar al die tijd schuil is gegaan in onbekendheid. In deze omstandigheden en met zulke gegevens in handen, heb ik mijn voornaamste zorg welbewust gericht op controle en ordening; wát er in dit boek ook moge ontbreken, het aanwezige materiaal draagt in ieder geval een drievoudig merk: het is zo authentiek mogelijk, het is zo chronologisch mogelijk, het wordt onverkort meegedeeld. En indien
7
een gunstig lot te eniger tijd nog iets onbekends aan den dag brengt, dan kan het hier zonder moeite op de precieze plek worden ingevoegd.
Minder dan Vondel met zijn politieke lof- en hekeldichten, minder dan Hooft en Huygens met hun gewichtige ambtelijke werkzaamheden, heeft de vrije amsterdamse burgerjongen die Bredero was, ogenschijnlijk te maken gehad met zijn tijd. Daaruit volgt nog niet dat die tijd ook weinig te maken heeft gehad met hem. Het is mijn vaste overtuiging dat de sfeer, de stijl, het niveau van Bredero's werk in lied en toneelspel, niet kan worden losgedacht van de sfeer, de stijl, het niveau van de levenslustige, wilskrachtige, vrome en vrijheidslievende generaties door wie tussen 1581 en 1609 ons zelfstandig volksbestaan werd veroverd, en daarna bevestigd. Ik heb daarom het leven van Bredero, met zijn familie direkt om hem heen, ingepast in de kroniek van veertig jaar nederlandse historie, en hieraan zelfs af en toe een ietwat west-europees tintje verleend. Niet omdat men van die gebeurtenissen aan het front of in den vreemde, te Amsterdam onmiddellijk kennis droeg - al zal ook dat vaak zo zijn geweest - maar wel omdat deze gebeurtenissen in hun beperkende of verruimende uitwerking objectief de omstandigheden hebben bepaald waaronder de Republiek, waaronder Holland, waaronder Amsterdam, waaronder Bredero destijds heeft geleefd. De feitelijke samenhangen zijn onmiskenbaar, ook al zou men het bewijs kunnen leveren dat niemand zich daarvan bewust is geweest. Maar het tegendeel is veelal het geval.
Ik heb ernaar gestreefd, elk jaar door enkele gedateerde politieke en militaire feiten te karakteriseren, en daarbij heeft het kiezen van de belangrijkste feiten soms minder moeite gekost dan het opsporen van de precieze data*. Een klein aantal markante gegevens van literaire of algemeen-culturele aard is hieraan van jaar tot jaar toegevoegd, op goede grond vaak niet zo nauwkeurig gedagtekend. Stipte verschijningsdata van boeken zijn zelfs in later eeuwen moeilijk achterhaalbaar. Het memoriaal, aldus ontstaan, bevat op de linkerbladzijden steeds deze politieke en literaire gegevens, en bovendien het portret van een belangrijke openbare figuur. Die portretten zijn tot mijn spijt niet enkel vaak van iets latere datum, ze stellen ook de persoon meestal voor op een iets hogere leeftijd dan bij het aangegeven jaartal past. Maar absolute historiciteit was ten deze niet te bereiken. Op de rechterbladzijden daarnaast vindt men de Brederodiana: deze bestaan behalve uit een beknopte omschrijving en eventueel een verklarende inleiding, ook uit een letterlijke translitteratie van het desbetreffende document, gevolgd door een reproduktie daarvan, al moest deze om technische redenen meestal iets worden verkleind.
In twee opzichten verplichtte het materiaal mij af te wijken van dit strakke systeem, enerzijds door een tekort, anderzijds door een teveel. Uit enkele vroege jaren immers bleken er geen persoonlijke archivalia aanwezig te zijn, hetgeen had moeten leiden tot gehele rechterbladzijden wit. Het leek mij zinrijk die open ruimten te gebruiken voor afbeeldingen van gebouwen uit het
vroeg-zeventiende-eeuwse Amsterdam, de stad van Bredero, om aldus ook het decor van diens leven - en van diens liederen, kluchten en blijspelen - enigszins zichtbaar te maken.
* De data van de militaire gebeurtenissen zijn aangegeven overeenkomstig: Het Staatsche Leger, bewerkt door J.J.G.
ten Raa en F. de Bas. Deel I (1568-1588) Breda 1911; Deel II (1588-1609) Breda 1913.
8
Maar moeilijker dan het tekort, was het teveel: de literaire en archivalische gegevens uit de latere jaren bleken vaak te omvangrijk te zijn voor éen enkele rechterpagina; ze moesten dus worden afgedrukt op drie of vijf opeenvolgende bladzijden, rechts én links. Maar er was nóg een coïncidentie die een zekere wijziging ten gevolge had: dezelfde jaren die gekenmerkt worden door de snelle ontplooiing van Bredero's literaire begaafdheid, zijn in politiek opzicht weinig spectaculair doordat het Bestand een voorlopig einde had gemaakt aan elke militaire activiteit. Zo volgde uit het bijeengebrachte materiaal als vanzelf een indeling in drieën:
I. de periode van 1580 tot en met 1609, bevattende voornamelijk Brederodiana omtrent de groei van het gezin, en de stijgende sociale en economische positie van de vader;
II. de periode van 1610 tot en met 1618, bevattende al de beschikbare gegevens omtrent Bredero's optreden als dichter, toneelschrijver, schilder, vaandrig, vriend en minnaar, tot aan zijn vroege dood, met de daarop in 1619 gevolgde bundel Lijck-dichten;
III. de periode vanaf 1619, bevattende nog enige verspreide documenten inzake het wel en wee van Bredero's naaste familieleden, en soms ook een enkel gegeven aangaande Gerbrand Adriaenszoon zelf.
Het behoeft wel geen betoog, dat de tweede periode de hoofdzaak is, de kern van het boek, het zinrijke middenstuk waaraan de beide andere gedeelten hun belang ontlenen; een ongelijksoortig belang evenwel, want de eerste periode gaat vooraf en heeft dus bijgedragen tot Bredero's wording en vorming, maar de derde periode volgt en kan dus nooit meer hemzelf betreffen, enkel de gedragingen van anderen die eens met hem in familiale of vriendschappelijke betrekking hebben gestaan.
Op grond van het karakteristieke onderscheid tussen de drie aangegeven perioden, die overigens zonder afscheiding in elkaar overgaan, heb ik ernaar gestreefd ze ook visueel duidelijk te doen verschillen:
de eerste periode heeft op de linkerbladzijden telkens éen portret, en dit is, gelijk reeds werd opgemerkt, steeds het portret van een belangrijke politieke, militaire of culturele figuur met wie Bredero geen persoonlijke relatie zal hebben gehad, al is dit misschien ten aanzien van Hooft Sr. in een later stadium niet volstrekt ondenkbaar;
de tweede periode heeft op de desbetreffende linkerbladzijden telkens twee portretten, en deze behoren zoveel mogelijk bij amsterdamse persoonlijkheden met wie Bredero óf in vriendschappelijke betrekking heeft gestaan, óf althans wel eens in contact zal zijn gekomen;
de derde periode, bedoeld als toegift, bevat in het geheel geen portretten, de jaartallen vormen geen ononderbroken reeks meer, en de documenten zijn niet in reproduktie weergegeven; toch zijn de eisen van authenticiteit en chronologie ook hier gehandhaafd.
Er is tenslotte nog een vierde ‘hoofdstuk’ in dit boek: een alfabetisch register van al de personen die in de Brederodiana worden genoemd, voorzien van beknopte biografische aantekeningen voorzover het de omgeving van de dichter betreft. Om de zaak niet topzwaar te maken en geen
9
ongelijksoortige grootheden te vermengen, zijn de figuren, vermeld op de ‘historische’ bladzijden, in dit register buiten beschouwing gelaten. De meeste ervan vindt men trouwens in elke enigszins omvangrijke encyclopedie.
Ofschoon men kan zeggen dat dit Memoriaal van Bredero zich aandient als een kruising tussen een jaartallenboekje en een prentenboek, is het evenmin bedoeld om uit het hoofd geleerd, als om alleen maar doorgebladerd te worden. Het is een lees-boek in de strikte zin van het woord, al mag de presentatie van de inhoud dan wat ongewoon zijn. Het is een lees-boek van en over Bredero; en als samensteller ervan hoop ik van harte, dat het zijn niet-geschreven en tot nu toe niet-te-schrijven biografie doeltreffend vervangt.
GARMT STUIVELING
11
HET STADHUIS VAN AMSTERDAM
Herbouwd na de grote brand van 1452, werd het Stadhuis later herhaaldelijk uitgebreid. De spits van de toren moest in 1615 wegens bouwvalligheid worden afgebroken.
12
1580
FILIPS II, KONING VAN SPANJE, HEER DER NEDERLANDEN
1 februari
Holland en Zeeland bieden de Prins van Oranje, die voor het eerst sinds 1577 weer in Holland is, de Hoge Overheid aan, maar hij wijst deze voorshands af.
3 maart
Door verraad van stadhouder George de Lalaing, graaf van Rennenberg, valt de stad Groningen in spaanse handen.
15 maart
Filips II doet Oranje in de ban en stelt op diens hoofd een prijs van 25 000 gouden dukaten benevens verheffing in de adelstand.
9 april
De stad Mechelen, sinds 20 juni 1579 in spaans bezit, wordt weer aan de zijde van de Staten-Generaal gebracht.
19 september
De Staten-Generaal sluiten te Plessis-lez-Tours een verdrag met de hertog van Anjou, waarbij deze als soeverein van de Nederlanden wordt erkend onder toezegging dat hij de privileges zal eerbiedigen, niemand om godsdienstredenen vervolgen, en voor franse hulptroepen zorgen. Holland en Zeeland evenwel zullen Oranje als hun landsheer erkennen.
20 september
Coevorden wordt door Rennenberg voor de Spanjaarden veroverd.
De achttienjarige Jan Pietersz. Sweelinck, geboren te Deventer, wordt organist van de Oude Kerk te Amsterdam.
13
PLATTEGROND VAN AMSTERDAM IN DE ZESTIENDE EEUW
Wat de windrichting betreft: de paden nabij het schildje met de leeuw lopen, van de stad af gerekend, tennaastebij noord-zuid.
14
1581
FRANçOIS-HERCULE DE VALOIS, HERTOG VAN ANJOU
2 januari
De Staten-Generaal, te Delft bijeen, ratificeren het verdrag met Anjou van 19 september 1580.
februari
In antwoord op de ban door Filips II publiceert Oranje zijn ‘Apologie’, opgesteld door zijn hofprediker De Villiers.
28 juni
De stad Breda wordt bij verrassing door spaanse troepen genomen.
14 juli
De Staten-Generaal, te 's-Gravenhage bijeen, verklaren Filips II vervallen van de heerschappij over de Nederlanden.
23 juli
De spaansgezinde stadhouder Rennenberg overlijdt te Groningen op ruim 40-jarige leeftijd.
29 november
Parma dwingt na een langdurig beleg Doornik tot overgave, de enige waalse stad die trouw was gebleven aan de Staten-Generaal.
Willem van Oranje, sinds april 1580 te Antwerpen gevestigd, verblijft in het voorjaar enkele maanden in Amsterdam.
De rederijkerskamer te Delft schrijft een wedstrijd uit.
15
14 oktober 1581
Afkondiging van het voorgenomen huwelijk van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants. Het is de tweede aantekening op het blad dat bovenaan gedateerd is Den xiiij October. De bruid heeft met het huismerk gesigneerd, daar ze blijkbaar niet kon schrijven. In de marge is Adriaen bij vergissing Cornelis-dochter genoemd. Huwelijken ‘van de Pui’ betroffen over het algemeen gemengde bruidsparen; een van hen beiden behoorde dus waarschijnlijk niet tot de calvinistische kerk.
(Huwelijksintekenregister van de Pui. Gemeente-Archief van Amsterdam, DT& 661, blz. 13).
Ten Jaere ende daghe als vooren syn gecompareert Arian
Corneliszoon van Amsterdam met Cornelis adrianss zijne vader ter Arian Cornelisdr ende marry
gerbrantsdr
deese persoonen hebben haere vvtroepinge inde kerck gehadt
eender ende marry gerbrants geassocieert met Cornelis gerbrantss haere broer alsoo sy geen ouders en hadde ter andere Angeuende versoeckende ende op alles als vooren gevraecht zynde ende geantwoort hadden syn hen drie sondaechs vvtroepinge gedecreteert - -
Adryaen Cornelis (teken)
31 oktober 1581
Huwelijk van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants. Aantekening in het Trouwboek van de Nieuwe Kerk te Amsterdam. (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 988, blz. 29).
johannis hal
Arijan cornelis ende marri gerbrandts - 3 - 31 -
16
1582
CHARLOTTE DE BOURBON, DERDE GEMALIN VAN PRINS WILLEM VAN ORANJE
19 januari
Na huwelijksonderhandelingen met koningin Elizabeth, komt Anjou met in zijn gevolg ook de graaf van Leicester, uit Engeland naar de Nederlanden en doet hij zijn intocht in Antwerpen.
21 februari
De Staten van de waalse gewesten staan Parma in strijd met de Unie van Atrecht eenstemmig toe, weer spaanse troepen naar de Nederlanden te doen komen.
18 maart
De twintigjarige Jean de Jaureguy pleegt te Antwerpen een aanslag op Oranje, die hierbij ernstig wordt gewond.
27 maart
Anjou legt in de Statenvergadering te Antwerpen de eed van trouw aan 's lands vrijheden af.
23 april
Aalst wordt bij een nachtelijke overval door staatse troepen veroverd.
5 mei
Charlotte de Bourbon, sinds 12 juli 1575 gehuwd met Oranje, overlijdt te Antwerpen op ongeveer 35-jarige leeftijd.
5 juli
Na een beleg van bijna drie maanden capituleert Oudenaarde voor de troepen van Parma.
2 augustus
Lier gaat door verraad in spaanse handen over.
17 september
Steenwijk wordt bij verrassing door spaanse troepen genomen.
17
Tweede helft 1582
Zeer waarschijnlijk is er in deze periode - overeenkomstig een veronderstelling van J. ter Gouw (Amsterdamsche Courant, 14 okt. 1880) - een zoon van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants geboren, die men dan traditiegetrouw Cornelis zal hebben genoemd naar de vader van vaderszijde.
Een aantekening van de doop is niet teruggevonden; de doopregisters van de Nieuwe Kerk zijn echter eerst van 1587 af bewaard gebleven. Deze Cornelis zal in maart 1585 nog in leven zijn geweest, aangezien de zoon die toen geboren is, vernoemd werd naar de vader van moederskant. Hij moet echter gestorven zijn vóor 11 september 1586, want toen werd er opnieuw een zoon Cornelis gedoopt.
18
1583
LOUISE DE COLIGNY, VIERDE GEMALIN VAN PRINS WILLEM VAN ORANJE
17 januari
Franse furie: troepen van Anjou maken zich onverhoeds meester van Dendermonde, Aalst en andere vlaamse steden. De aanslag op Antwerpen mislukt.
12 april
Oranje huwt te Antwerpen met de 27-jarige Louise de Coligny.
16 juli
Na een hevige beschieting geeft Duinkerken zich over aan de Spanjaarden.
22 juli
Oranje verlaat Antwerpen des nachts per schip, en vestigt zich te Delft.
24 juli
Nieuwpoort capituleert voor Parma; ook Menen, Veurne en Diksmuide geven zich over.
22 september
Zutfen capituleert voor Parma.
13 oktober
Anjou verlaat de Nederlanden en vestigt zich in Frankrijk.
22 oktober
Sas van Gent wordt met geweld spaans, Axel en Hulst daarna door verraad.
De antwerpse drukker Christoffel Plantijn vestigt zich te Leiden.
De vlaamse schilder-dichter Carel van Mander vestigt zich te Haarlem.
19
6 november 1583
Marry Gerbrants is getuige bij de doop van haar neef Garbrant Lucasz. De doop vond plaats in de Oude Kerk. (Gemeente-Archief van Amsterdam. DT&B 1, blz. 216).
lucas garbrants tapper dije moder neel Jochems dije getuijch marrij garbrants het kijnt garbrant
20 december 1583
Adriaen Cornelisz huurt met ingang van mei 1584 tegen ƒ40,- per jaar het huis in de Gansoort (d.i.
de Nes) op de hoec benoorden t vleyshuis, dat in mei 1583 verhuurd was aan Aal Jans voor ƒ30,- per jaar. (Archieven Gasthuizen 1606, Maanboeck ende Restantboeck blz. 245. Gemeente-Archief van Amsterdam)
40 - den 20en december 83 dit huys verhuert iij Iaren an aeriaen cornelissz Ingaende maij 84 voor xl. gulden Iaerlijx boorch matys van banchem
20
1584
PRINS WILLEM VAN ORANJE
29 januari
Frederik Hendrik, zoon van Willem van Oranje en Louise de Coligny, wordt te Delft geboren.
7 april
Na een maandenlang beleg capituleert Ieper voor de troepen van Parma.
20 mei
De stad Brugge geeft zich na grotendeels geheime onderhandelingen over aan Parma.
10 juni
De hertog van Anjou overlijdt te Château-Thierry op 28-jarige leeftijd aan tuberculose.
3 juli
Parma slaat het beleg voor Antwerpen.
10 juli
De Prins van Oranje wordt op 51-jarige leeftijd te Delft door Balthazar Gerards vermoord.
1 september
Prins Maurits, zeventien jaar oud, aanvaardt de leiding van de Raad van State.
17 september
Gent capituleert voor de troepen van Parma.
De amsterdamse rederijkerskamer In Liefde Bloeyende geeft bij Christoffel Plantijn te Leiden de ‘Twe-spraack vande Nederduitsche Letterkunst’ uit, ontworpen door Spiegel en ingeleid door Coornhert.
21
29 januari 1584
Doop van Hijllegont, dochter van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants. De vader wordt hier koopman genoemd. Aantekening in het doopregister van de Oude Kerk (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 1, blz. 222). Het kind moet jong zijn gestorven, uiterlijk begin november 1587, aangezien er dan opnieuw een dochter met dezelfde naam wordt gedoopt.
den xxixen Januarij
Aerijaen cornelijszoon copman die moder marrij garbrants dije getuijch Janetgen pieters het kijnt
hijllegont
22
mei 1584
Adriaen Cornelisz betrekt overeenkomstig het huurcontract van 20 december 1583 de woning in de Nes, hoek Pieterssteeg, op de plaats waar nu nr. 41 staat.
22 december 1584
Adriaen Cornelisz betaalt ƒ20,- als halfjaarlijkse huur voor de woning in de Nes. (Archieven Gasthuizen 1606, Maanboeck ende Restantboeck, blz. 246. Gemeente-Archief van Amsterdam).
- 20 Nouember 84 Is ontfangen den xxijen december 84 per aeriaen cornelissz
23
DE TWEE VLEESHALLEN MET DE VOGELMARKT AAN DE NES
In de ruimte boven de kleine Vleeshal zetelde de Rederijkerskamer D'Eglentier. Het huis daarnaast, voor de helft zichtbaar, was het woonhuis van het gezin Bredero sinds mei 1584 en dus tevens het geboortehuis van de dichter.
24
1585
ALESSANDRO FARNESE, HERTOG VAN PARMA
10 maart
Brussel capituleert voor de troepen van Parma.
16 maart
Muiters grijpen de macht in Nijmegen; vier weken later geeft de stad zich over aan Parma.
30 maart
Doesburg capituleert voor de troepen van Parma.
19 juli
Mechelen valt in handen van de spaanse troepen.
13 augustus
Na een maandenlang beleg geeft Antwerpen, onder het burgemeesterschap van Philips van Marnix,
20 augustus
Koningin Elizabeth van Engeland en de Staten-Generaal sluiten een verdrag van bijstand.
1 november
Maurits wordt stadhouder van Holland en van Zeeland.
20 december
Robert Dudley, graaf van Leicester, komt te Vlissingen aan.
De stad Amsterdam besluit tot een belangrijke uitbreiding.
Friesland sticht te Franeker een Hogeschool.
Plantijn verlaat Leiden en vestigt zich opnieuw te Antwerpen.
Holland heft de capitale impositie: een hoofdelijke omslag ten bate van de defensie.
25
16 maart 1585
Geboorte van Gerbrand, zoon van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants; het kind werd genoemd naar de vader van moederszijde. Een aantekening van de doop is niet teruggevonden; wellicht heeft deze plaats gehad in de Nieuwe Kerk, de doopregisters daarvan ontbreken tot het jaar 1587. De geboortedatum is bekend door het onderschrift onder het portret vóor de Lijckdichten (1619) en door een eigenhandige aantekening van Gerbrands vader uit diezelfde tijd in een exemplaar van Livius' De Roemsche historie (Koninklijke Bibliotheek, 's-Gravenhage). Voor facsimile zie blz. 174.
... de wre sijnder gheboorten twussen 9 ende 10 ueren voor mijdaechgis quamt ter werelt anno 1585 den 16 maert...
29 juni 1585
Marry Gerbrants betaalt ƒ20,- als halfjaarlijkse huur voor de woning in de Nes. (Archieven Gasthuizen 1606, Maanboeck ende Restantboeck, blz. 246. Gemeente-Archief van Amsterdam). Voor fascimile zie blz. 22.
20 -.-.
may 85 es ontfangen den 29 Iunij 85 by mary garbrants
3 oktober 1585
De schatters van de capitale impositie slaan Adriaen Cornelisz, schoenmaker, wonende aan de oostzijde van de Gansoort (d.i. de Nes van de Dam tot de Wijde Kerksteeg) aan voor een bedrag van twee gulden (Kohier van de capitale impositie, Archief Burgemeesteren 661 b, folio 10 links.
Gemeente-Archief van Amsterdam).
De stad had in 1585 ongeveer 30000 inwoners; de twee kohieren, van de Oude en van de Nieuwe Zijde, bevatten 1293 en 1646 namen van belastingplichtigen, tezamen 2939. Behalve 23 zeer gefortuneerden met aanslagen van ƒ70 tot ƒ210, bevat de hoogste categorie nog 582 namen met aanslagen van ƒ10 tot ƒ69. De middelste categorie: ƒ3 tot ƒ9, betreft 839, de laagste categorie: ƒ1 of ƒ2, betreft 1475 personen. Tot hen behoort Adriaen Cornelisz. De meeste mensen in zijn buurt komen niet veel hoger, al zijn er uitzonderingen van 12, 25 en 30 gulden. Er was nog een tweede heffing ter grootte van éen vijfde deel; vandaar de optelling van telkens twee posten. (Dr. J.G. van Dillen: Amsterdam in 1585. Amsterdam 1941, blz. XXXIII en 9-10).
Ook Bredero's grootvader wordt aangeslagen voor hetzelfde bedrag van ƒ2,- blijkens de aantekening op folio 249: Wyde Stege. Cornelis in Brederode .... 2. (Idem., blz. 177. De aldaar bijgevoegde identificatie met een zekere Cornelis van Coeschot is onjuist). De toevoeging in Brederode is dus al bij de grootvader aanwezig.
26
- viij
- Aeriaen corneliszoon schoenmaker
0 -
0 -
ij solvit den 3en octobris - 2 gulden 8 stuivers
_____
_ ____
_ _____
- 8
- 2
20 november 1585
Marry Gerbrants betaalt ƒ20,- als halfjaarlijkse huur voor de woning in de Nes. (Archieven Gasthuizen 1606, Maanboeck ende Restantboeck, blz. 246. Gemeente-Archief van Amsterdam). Voor facsimile zie blz. 22.
20 - nouembris 85 es ontfangen den 20e nouember 85 by mary garbrants
23 november 1585
Adriaen Cornelisz staat borg voor Cornelis Adriaensz, zijn vader, wanneer deze met ingang van mei 1586 vlak naast het huis in de Nes een camer benoorden de niewe hal getekent j huurt voor een jaarlijkse huur van ƒ20,-. (Archieven Gasthuizen 1606, Maanboeck ende Restantboeck, blz. 233.
Gemeente-Archief van Amsterdam).
20 -.- denn 23e Nouembris 85 dit voorsz huys verhuert aen Cornelis Aryaensz de tyt van een Iaer Ingaende may 86 voor de somme van twintich gulden borch Aryaen Cornelisz
27
28
1586
JOHAN VAN OLDENBARNEVELT
4 februari
Leicester wordt tegen de wens van koningin Elizabeth plechtig ingehuldigd als gouverneur-generaal.
6 maart
De Staten van Holland benoemen Johan van Oldenbarnevelt, 38 jaar oud, tot Landsadvocaat.
4 april
Leicester, te Utrecht gevestigd, verbiedt alle handel op spaanse en zuidnederlandse havens.
7 juni
Grave geeft zich over aan de spaanse troepen. Drie weken later volgt Venlo.
16 juli
Maurits verovert Axel in samenwerking met de engelse krijgsman Sidney.
4 augustus
Leicester verzacht op aandrang van de zeegewesten het plakkaat van 4 april.
12 september
Troepen van Leicester heroveren Doesburg op de Spanjaarden.
17 oktober
Sir Philip Sidney, dichter, diplomaat en krijgsman, overlijdt te Arnhem op bijna 32-jarige leeftijd, na ernstig gewond te zijn tijdens gevechten nabij Zutfen.
26 november
Leicester neemt afscheid van de Staten en vertrekt voor onbepaalde tijd naar Engeland.
Coornhert publiceert zijn ‘Zedekunst, dat is Wellevenskunste’.
29
15 maart 1586
Bredero's grootvader, Cornelis Adriaensz, wordt in de Nieuwe Kerk begraven. (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 1052, folio 10 recto).
4 - 7 - 0 Cornelis adrijaensz in brederode in die wijde steech op
die hout marckt begrauen den 15sten martij ao86 betaelt den 1sten maij ao86
28 juni 1586
Marry Gerbrants betaalt ƒ20,- als halfjaarlijkse huur voor het huis in de Nes. (Archieven Gasthuizen 1606, Maanboeck ende Restantboeck, blz. 246. Gemeente-Archief van Amsterdam). Voor facsimile zie blz. 22.
20 -.- Maij 86. es ontfangen den 28 Iunij 86. per marrij garbrants
11 september 1586
Doop van Cornelis, waarschijnlijk de tweede van die naam. (Doopregister van de Oude kerk.
Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 1, blz. 299).
Aerijaen cornelijss schoemaeker dije moeder marri garbrants die ghetuijch neel Joechems het kijnt
cornelijs Den xien september
30
15 september 1586
Begrafenis van een klein kind van Adriaen Cornelisz, stellig de enkele dagen oude Cornelis.
(Begrafenis-register van de Nieuwe Kerk. Gemeente-Archief van Amsterdam).
1 - 9 - 0 ariaen cornielessen scoen maker inden nees beseyden de hal
een kint onder den arm ende is begraeuen den 15en september ao1586 -
betaelt den 13 ja: 87
23 november 1586
Adriaen Cornelisz betaalt ƒ20,- als halfjaarlijkse huur voor het huis in de Nes. (Archieven van Gasthuizen 1606; Maanboeck ende Restantboeck, blz. 246. Gemeente-Archief van Amsterdam). Voor facsimile zie blz. 22.
20 - alreheyligen 86 ontf. den 23 novembris 86 per adriaen corn.z.
23 november 1586
Adriaen Cornelisz betaalt ƒ10,- als halfjaarlijkse huur voor de kamer naast zijn huis, die aanvankelijk door zijn vader gehuurd was. (Archieven van Gasthuizen 1606; Maanboeck ende Restantboeck, blz.
234. Gemeente-Archief van Amsterdam).
10 - alreheyligen 86 ontf. den 23en novembris 86 per adriaen corn.
31
15 december 1586
Adriaen Cornelisz koopt in publieke veiling het huis in de Nes dat hij sinds mei 1584 in huur had.
(Archieven Gasthuizen 1606; Maanboeck ende Restantboeck, blz. 245. Gemeente-Archief van Amsterdam).
f 1105 -.- Den 15 decembris 86 desz voorsz wooninghe vercocht int oopen baer aende
Adryaen Cornelisz schoenmaker ende dat voorde somma van elff hondert vyff gulden Corent -
Volgens Mr. N. de Roever (Oud-Holland, tweede jrg. 1885, blz. 85 voetnoot) bevatte het Verhuurboek van de huizen en landen van het St. Pietersgasthuis 1582-1593, blz. 100, de onderstaande tekst. Dit verhuurboek is echter niet teruggevonden.
Item een huys ende erfve staende aen de Noorderhoek vant Vleyshuys dat St. Pieterssteeg plach te zijn.
Den 15 Decembris 86 dese voorscreven wooninghe in 't openbaer vercocht aen AERIJAEN CORNELISZ, schoenmaecker, en dat voor de somma elff honderd vijf gulden corent, waervan de cooper een derde paert gereet geven sal en de twee ander paerten sal hy op renten mogen houden tegen de penn: 16.
15 december 1586
Adriaen Cornelisz koopt voor ƒ305,- de woning, aangeduid als een camer benoorden de niewe hal getekent j, die aanvankelijk door zijn vader was gehuurd. (Archieven Gasthuizen 1606; Maanboeck ende Restantboeck, blz. 233. Gemeente-Archief van Amsterdam).
f 305 -.- denn 15 decembris 86 dese voorsz wooninghe vercocht aen Adryaen Cornelisz
schoenmaecker voorde somma van drie hondert vyff gulden Corent -
32
1587
ROBERT DUDLEY, GRAAF VAN LEICESTER
29 januari
Door verraad van twee ierse officieren valt Deventer in spaanse handen.
8 februari
Maria Stuart, op 25 oktober 1586 door de Sterrekamer ter dood veroordeeld, wordt op het kasteel Fotheringhay onthoofd.
12 juni
Parma slaat het beleg voor Sluis.
6 juli
Leicester komt vanuit Engeland weer in de Nederlanden.
5 augustus
Na een wekenlang beleg en vergeefse engelse pogingen tot ontzet capituleert Sluis voor Parma.
Leicester brengt een officieel bezoek aan Amsterdam.
17 december
Na zijn mislukte landvoogdij doet Leicester afstand en keert vanuit Vlissingen naar Engeland terug;
het besluit wordt door hem en de engelse regering echter geheim gehouden: eerst op 1 april 1588 nemen de Staten-Generaal de akte van afstand in hun resoluties op.
De Rederijkerskamer D'Eglentier geeft begin oktober figuurlijke vertoningen bij de plechtige intocht van Leicester in Amsterdam.
33
30 mei 1587
Adriaen Cornelisz betaalt ruim ƒ368,- als eerste termijn van de koopsom van het huis in de Nes.
(Archieven van Gasthuizen 1606; Maanboeck ende Restantboeck blz. 245. Gemeente-Archief van Amsterdam).
f 368. 6. 11 d.
Den 30 may 87 ontfanghen van Adryaen Cornelis schoemaecker voor syn eerste tarmyn versch. op may 87 die somma van drie hondert acht tsestich gulden 6 st.
11 d. twintich guld. hebben die coopers gecort voort hoochste mijnen
30 mei 1587
Adriaen Cornelisz betaalt ruim ƒ101,- als eerste termijn van de koopsom van de ‘kamer’ naast zijn huis in de Nes. (Archieven van Gasthuizen 1606, Maanboeck ende Restantboeck, blz. 233.
Gemeente-Archief van Amsterdam).
f 101.13.5 den 30 may 87 ontfangen van Adryaen Cornelisz schoemaecker voor syn eerste
termyn dien versch. waer may 87 die somma van een bondert een guld. derthien st. 5 d.
9 augustus 1587
Adriaen Cornelisz betaalt ƒ20 als achterstallige halfjaarlijkse huur voor het huis in de Nes (Archieven van Gasthuizen 1606, Maanboeck ende Restantboeck, blz. 246. Gemeente-Archief van Amsterdam).
Voor facsimile zie blz. 22.
20 - maij 87 es ontfangen den 9en augustj 87 van Adryaen cornelisz
34
15 november 1587
Doop van Hilgont, de tweede van die naam, dochter van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants.
Aantekening in het doopregister van de Oude Kerk (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 1, blz.
341).
november anno 1587
Aerijaen cornelijss schoemaker dije moeder marri garbrants dije getuijch Jannetgen pieters het kijnt
hilgont Den xv november
35
DE OUDE KERK TE AMSTERDAM
Gebouwd omstreeks het jaar 1300, in de veertiende en vijftiende eeuw reeds verbouwd en met kapellen uitgebreid, ongedeerd gebleven bij de grote stadsbranden van 1421 en 1452, werd de Oude Kerk daarna opnieuw geleidelijk met een dozijn kapellen vergroot, tot in 1571 de definitieve vorm tot stand kwam. De vernieuwde toren dagtekent uit 1565.
36
1588
MAURITS, PRINS VAN ORANJE, GRAAF VAN NASSAU
12 april
Na het aftreden van Leicester als landvoogd krijgt de Raad van State, onder leiding van Maurits, grotere bevoegdheden.
21 juli
De Armada verlaat de haven van Coruña: 65 grote galjoenen en tegen de 200 kleinere schepen, bewapend met meer dan 2400 kanonnen, en bemand met ongeveer 8000 matrozen, 20 000 soldaten, 2000 slaven, 180 monniken en talrijke chirurgijns.
31 juli-2 augustus
Gevechten tussen de Armada en een kleinere maar vluggere engelse vloot onder Howard en Drake eindigen ten nadele van de Spanjaarden.
9 augustus
Terwijl de Armada voor Calais ligt, blokkeren hollandse en zeeuwse schepen de havens van Duinkerken en Nieuwpoort, en beletten Parma met zijn hulpvloot uit te varen.
14 augustus
Hevige stormen boven de Noordzee teisteren de resten van de Armada, nadat reeds eerder een achttal branders des nachts paniek hadden veroorzaakt. Na in totaal 41 galjoenen, 24 andere schepen en 9000
opvarenden te hebben verloren, bereikt het overschot van de Armada eind september de haven van Santander.
31 augustus
Maurits wordt benoemd tot admiraal-generaal van de Verenigde Nederlanden.
4 september
Leicester overlijdt vrij plotseling in zijn huis te Cornbury, Oxfordshire.
37
6 mei 1588
Adriaen Cornelisz doet zijn huis in de Nes, waarvoor hij nog maar éen termijn van de koopsom had betaald, van de hand; de nieuwe eigenaar - blijkens andere akten ook van de ‘kamer’ - was Jan Beth Jacobsz Hooft (Kwijtscheldingen 6, folio 291 recto, verso en 292 recto. Gemeente-Archief van Amsterdam). Het huis bleef lang in diens familie, maar werd niet door hemzelf of een van zijn familieleden bewoond. Het is dus mogelijk dat Adriaen Cornelisz er als huurder bleef wonen, maar zekerheid bestaat dienaangaande niet. (Vgl. Dr. I.H. van Eeghen, Amstelodamum jrg. 55, blz. 167-168).
Wij Iacob boelenzoon ende henrick hudde Schepenen In Amstelredamme Oirconden ende kennen dat voor ons gecompareert zyn
folio 291 verso
Arent henricxz van weesp, mathijs van bancken, Seruaes gosens, floris claesz clouck Gerrit pietersz bicker, ende Pieter adriaensz als regenten vande Gasthuijsen deser stede Ende gelieden Indier qualite bij wete ende
consente vanden heere Burgermeesteren der seluer stede vercoft, opgedragen, ende quytgeschouden te hebben Ian beth Iacobsz hooft suuelcooper Een huys ende erue gestaen inde gansoort daer lendenen van zijn d'voorsz gasthuysen ande noort syde ende de halle deser stede ande zuytzyde streckende voor vande straet tot achter ande muijr ende huysinge van Claes pietersz muen In allen schijne t voorsz huys ende erue ter voornoempde plaetse gelegen es
beheijmpt, ende betimmert staet, Ende zij Comparanten gelieden daer aff al voldaen ende well betaelt te wesen. Den lesten penninck mitten eersten, Soe dat sij luden daer omme inder voorschreuen qualite belooffden t'voorschreuen huys ende erffue te vrijen ende vrij te waren Iaer ende dach als men In gelijcke schuldich
38
39
folio 292 recto
es te doen, ende alle oude brieuen off te nemen, hier vooren verbindende alle der voorsz Gasthuijsen goederen roerende ende onroerende, tegenwoordich ende toecomende, Sonder arch ende list, In oorconde desen brieue besegelt mit onsen zegelen, Gegeuen den zesten dach in
maije anno XVc acht ende tachtich ondertekent G fallett
21 december 1588
Adriaen Cornelisz betaalt ƒ10,- als achterstallige huur inzake de ‘kamer’ naast het huis in de Nes.
(Archieven Gasthuizen 1606, Maanboeck ende Restantboeck, blz. 234. Gemeente-Archief van Amsterdam). Voor facsimile zie blz. 30.
10 - - may 87 es ontfangen per arian Cornelesz den 21 decemb. 88
40
1589
ADOLF, GRAAF VAN NIEUWENAAR EN MEURS
10 april
De vesting Geertruidenberg wordt door de slecht betaalde en muitende engelse bezetting overgeleverd aan de troepen van Parma.
mei-oktober
Parma verblijft wegens ernstige ziekte te Spa.
18 oktober
Adolf, graaf van Nieuwenaar en Meurs, stadhouder van Gelderland sinds 1584, van Utrecht sinds 1585 en van Overijsel sinds 1587, komt door een ongeval om het leven. In 1590-1591 volgt prins Maurits hem in al deze functies op.
Uitgave van ‘Een Aemstelredams Amoreus Lietboeck’, met 136 merendeels oude liederen.
41
24 juli 1589
Doop van Styntgen, dochter van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants. Aantekening in het doopregister van de Nieuwe Kerk (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 38, blz. 105).
In de aantekening is direkt na de naam van de vader het woord ende geschreven; dit werd doorgestreept om daarna eerst het ambacht te vermelden.
Aryan cornelis schoemaeker ende marri gerbrandts syn huysfrow ende machtelt knoeckers als peet het kint styntgen
- 24 -
27 juli 1589
Begrafenis van een jong kind van Adriaen Cornelisz, stellig de enkele dagen oude Styntgen.
Begrafenisregister van de Nieuwe Kerk. (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 1052, folio 33 recto). Het is voorzover bekend de eerste maal dat de toevoeging in Brederode in een akte van Adriaen Cornelisz aanwezig is.
1 - 9 - 0 Adriaen cornelisz schoenmaker in brederooden een kind onder den arm begrauen den 27en July
betaelt den 30en July
42
1590
DIRCK VOLKERTSZOON COORNHERT
4 maart
Dank zij de krijgslist met het turfschip wordt de vesting Breda door kapitein Héraugières en zijn staatse troepen bij verrassing genomen.
10 mei
Een poging van Maurits om ook Nijmegen bij verrassing te nemen moet zonder succes worden gestaakt.
augustus
Om de aanspraken van de Spaanse prinses Isabella op de franse troon kracht bij te zetten, vertrekt Parma met een belangrijk deel van zijn leger naar Frankrijk.
16 oktober
Na in de voorafgegane weken de kastelen Hemert en Hedel en de forten van Elshout en Crevecoeur te hebben veroverd, bezet Maurits de stad Steenbergen.
Coornhert, te Amsterdam in 1522 geboren, overlijdt te Gouda op 29 oktober en wordt in de Sint Janskerk aldaar begraven.
Simon Stevin publiceert zijn ‘Burgerlick leven’.
43
11 december 1590
Doop van Styn, de tweede van die naam; dochter van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants. De peet was waarschijnlijk een zuster of halfzuster van de vader. Aantekening in het doopregister van de Nieuwe Kerk (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B, 38, blz. 171).
Aryan cornelis ende marri gerbrandts syn huysfrow ende lysbet cornelis als peet het kint heet styn
- 11 -
44
1591
WILLEM LODEWIJK, GRAAF VAN NASSAU
30 mei
Zutfen capituleert voor Maurits na een beleg van zes dagen.
10 juni
Deventer capituleert voor Maurits na een beleg van tien dagen.
21-26 juli
Maurits belegert Groningen zonder succes, maar verovert Delfzijl.
24 september
Tijdens een inval in Vlaanderen, mede bedoeld om te beletten dat Parma verdere troepen naar Frankrijk zendt, neemt Maurits bij verrassing de stad Hulst.
21 oktober
Tezamen met de friese troepen onder Willem Lodewijk verovert Maurits met zijn leger de stad
Spiegel geeft de ‘Hollantsche Riimkroniik’ van Melis Stoke uit met een voorrede van Jan van der Does.
45
DE NIEUWE KERK TE AMSTERDAM
Deze kerk aan de noordwestzijde van de Dam, gebouwd omstreeks 1400, kreeg zijn definitieve vorm na de grote stadsbrand van 1452.
46
1592
FRANCISCO VERDUGO, SPAANS KRIJGSOVERSTE
20 februari
Filips II besluit Parma uit de Nederlanden terug te roepen; de Graaf van Fuentes gaat met een geheime missie naar Brussel.
17-18 maart
Een poging van Maurits om Maastricht bij verrassing te nemen, mislukt.
4 juli
Na een moeizaam beleg van 44 dagen wordt de onneembaar geachte vesting Steenwijk door Maurits en Willem Lodewijk tot overgave gedwongen.
30 juli
Ootmarsum geeft zich aan Maurits over na een beleg van drie dagen.
12 september
Na een mislukte poging tot ontzet door spaanse troepen onder Verdugo, geeft Coevorden zich aan Maurits over.
3 december
Op koninklijk bevel opnieuw onderweg naar Frankrijk, overlijdt Parma in de abdij St. Vaast te Atrecht op 47-jarige leeftijd, onkundig van het besluit om hem terug te roepen naar Spanje.
De Staten van Holland openen in oktober het Collegium Theologicum aan de leidse universiteit, waar voortaan op 's lands kosten 36 studenten tot predikant worden opgeleid.
Lucas Jansz. Wagenaer publiceert zijn kaartenboek ‘Thresoor der Zeevaert’.
47
16 april 1592
Doop van Cornelijs, waarschijnlijk de derde van die naam; zoon van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants. Aantekening in het doopregister van de Oude kerk (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 2, blz. 133).
Aerijaen cornelijszoon schoemaker dije moeder marri garbrants dije getuijch trijn hijndrickx net kijnt
cornelijs den xvien apprijl
13 augustus 1592
Begrafenis van een klein kind, stellig de vier maanden oude Cornelijs. De kosten bedroegen éen gulden en 9 stuivers. Aantekening in het begrafenisregister van de Nieuwe kerk (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 1052, blz. 56).
1 - 9 Adriaen cornelis zoon schoenmaker In brerooden een kindt onder den arm es begraven den 13en augusti
betaelt den 13en september
48
1593
SIMON STEVIN, WISKUNDIGE EN INGENIEUR
24 juni
Na een beleg van bijna drie maanden dwingt Maurits de belangrijke vesting Geertruidenberg tot overgave.
12 september
Ootmarsum gaat voor de troepen van Maurits verloren.
24 november
Maurits doet een poging om de stad Brugge bij verrassing te nemen, maar deze aanslag heeft geen succes.
juni
Filips II benoemt Ernst van Oostenrijk tot landvoogd, met de bedoeling dat aan hem, eenmaal gehuwd met prinses Isabella van Spanje, de soevereine macht over de Nederlanden zal worden afgestaan.
Simon Stevin, geboren te Brugge in 1548, komt als technicus in dienst van bet staatse leger.
De stad Amsterdam besluit opnieuw tot een grote uitleg.
49
22 augustus 1593
Doop van Cornelis, waarschijnlijk de vierde van die naam; zoon van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants. Aantekening in het doopregister van de Nieuwe Kerk (Gemeente-Archief van Amsterdam DT&B 38, blz. 306).
Aryan cornelis ende marri gerbrandts syn huysfrow ende lysbet cornelis als peet het kint heet cornelis
22 -
50
1594
JAN HUYGHEN VAN LINSCHOTEN, ZEEVAARDER EN REISBESCHRIJVER
30 januari
De nieuwe landvoogd, Ernst van Oostenrijk, komt te Brussel aan.
27 februari
Maurits onderneemt een aanslag op 's-Hertogenbosch, maar deze mislukt.
15 maart
Maurits onderneemt een aanslag op Maastricht, maar deze mislukt.
3 juni
Twee vaartuigen zeilen van Texel uit, met Linschoten als commies van Holland aan boord, ter verkenning van de noordelijke zeeweg naar China en Indië.
23 juli
Na een beleg van meer dan twee maanden veroveren Maurits en Willem Lodewijk de stad Groningen, die sinds maart 1580 in spaanse handen is geweest.
De rederijkerskamer D' Eglentier geeft feestelijke vertoningen op de Dam en op de Groenmarkt, bij de plechtige intocht van Maurits te Amsterdam.
51
6 januari 1594
Adriaen Cornelisz stelt zich tezamen met zijn broer of halfbroer Haymen Cornelisz borg voor zijn zwager Cornelis Gerbrantsz als deze voor 2800 gulden een dubbel huis koopt van de door de stad in veiling gebrachte erven van geslechte kloosters. (Thesaurie ordinaris no. 152. Register van verkochte erven I, folio 111. Gemeente-Archief van Amsterdam). De datum blijkt uit een aantekening op folio 110.
Noch een huys ende erffue wesende twe
woningen onder een dack met een plaetse daer achter an vant voorschreven clooster geteyckent
+ met No 2 met een regenwaterslonck opte zelue plaets, welcke
plaets diep es ontrent thien voeten, + streckende voor vande straet tot
achter ande loots voorschreven, Die wyt bliuen sal xxj voeten, sonder dat de Coper van
52
dit perceel t getimmert vande loots voor zoe veel op dit erff staet yet en sal hebben Inde coop, Daer + Lendenen van syn thuys met No 1 met een gemeene muyr ande noortzyde Ende de bethanien straet ande zuyt zyde; Ende voorts In alle schyne etc.
vuytgeseyt een betstede die de huyrman nae hem sal moegen nemen,
cooper Cornelis gharbrantsz
voorde somme van achtentwintich hondert gulden borghen . arien cornelisz schoenmaker ende haymen cornelisz capiteyn.
6 januari 1594
Adriaen Cornelisz koopt een huis op de Ooster-Achter-burgwal, nabij het Rusland (thans Oudezijdsachterburgwal no. 197), van de door de stad in veiling gebrachte erven van geslechte kloosters. (Thesaurie ordinaris no. 152. Register van verkochte erven I, folio 113. Gemeente-Archief van Amsterdam). De datum blijkt uit een aantekening op folio 110.
Noch een woninge ende erffue met
een plaetse daer achter an van t voorschreven + clooster geteyckent Met No 10 staende als vooren, Diep d selue plaetse ontrent xxj voeten opt corste eyndt, ende opt tander eyndt wat langer, streckende de voorschreven woninge ende plaetse voor vande straet tot achter an een erffue welcke erffue doergaens bliuen moet 22 voeten, Daer lendenen van syn Thuys geteyckent met No 9 met een gemene muyr ande noortzyde, Ende willem stoffelsz, Ael Iacobs, ende
thonis Iansz ande zuytzyde, wel verstaende als vooren, Ende voorts jn allen schyn coper arien cornelisz schoemaker voor negenthienhondert gulden borgen cornelis garbrantsz ende henrick Loefzoon
53
21 mei 1594
Inschrijving van de koop van 6 januari 1594. (Thesaurie ordinaris no. 165, Stadskwijtscheldingen I, folio 14 recto en verso. Gemeente-Archief van Amsterdam). De datum volgt uit een aantekening op folio 3.
Wy Hendrick Hudde ende Sebastiaen Egberts zoon Schepenen jn Amsterdam Oirconden ende kennen Dat voor ons
gecompareert zyn De heeren Burgermeesteren ende Tresorieren deser Stede,
Ende ghelieden dat vander seluer Stede wegen Opten vijen Ianuary lestleden by openbaere Opveylinge ter presentie van Schepenen vercoft
54
js geweest Adriaen cornelis zoon
schoenmaecker, Die de coop accepteerde, een wooninghe ende Erue met een plaetse daer achter an geteyckent No 10.
van St. Vrsulen conuent plach te weesen staende opde Ooster achterburch Wal, Diep dselue
plaetse omtrent een ende twintich voeten opt cortste eynde ende op tander eynde weynich langher, Daer lendenen van zyn de wooninghe gecocht by
55
jan back met een gemeene muer ande noortsijde ende Willem stoffelsz folio 14, verso
cum socys ande zuytsyde streckende dese wooninghe ende plaetse voor vande straet tot achter aen een Erue die twee ende twintich voeten wydt blyuen sal Jn allen schyne dvoorschreven wooninghe ende Erue ter voorschreven plaetse gestaen geleghen, ende ten daghe vander vercopinghe opgeveylt
ende gedecisiert is Welverstaende dat dese wooninghe ende plaetse sal laeten ligghen seuen Duymen Erffs voor een gemeene waterlosinghe tot Jnde nieuwe geroyde straet Ende zy comparanten ghelieden oock als vooren ten eynde vuyt.
56
1595
ERNST, AARTSHERTOG VAN OOSTENRIJK
17 januari
Hendrik IV, koning van Frankrijk, verklaart Spanje de oorlog.
20 februari
Aartshertog Ernst van Oostenrijk, landvoogd van de Nederlanden, overlijdt te Brussel op 41-jarige leeftijd. De Graaf van Fuentes neemt het bewind waar.
april
Vier schepen, met Cornelis de Houtman als oppercommies voor de handel, vertrekken van Texel met bestemming Java; op 24 juni 1596 komen ze in Bantam aan.
14-24 juli
Maurits doet vergeefs een aanval op Groenlo.
2 oktober
Het franse garnizoen geeft Kamerijk aan de Spanjaarden in handen.
Het staatse garnizoen van Nijmegen doet vergeefs een aanval op de stad Weert.
Willem Barentsz publiceert in samenwerking met Petrus Plancius de ‘Nieuwe Beschryvinghe ende Caertboeck van de Middellandtsche Zee’.
57
1595
Adriaen Cornelisz is eigenaar van graf nr. 426 in de Nieuwezijds Kapel, vóor de Alteratie van 1578 bekend als de Heilige Stede. (Archief Hervormde Gemeente, NZ 5 A. Graeff boeck vande heijliger stee, folio 7. Gemeente-Archief van Amsterdam). De tekst omvat alleen de naam: adriaen cornelis breeroo, het huismerk en het nummer.
58
1596
FILIPS WILLEM, PRINS VAN ORANJE
18 februari
Albertus van Oostenrijk, tevoren kardinaal, onderkoning van Portugal, aartsbisschop van Toledo en inquisiteur-generaal, doet als landvoogd van de Nederlanden zijn intocht in Brussel. In zijn gevolg is ook prins Filips Willem van Oranje.
24 april
De vesting Calais capituleert na een beleg van drie weken voor de troepen van Albertus, en wordt korte tijd later bij Vlaanderen ingelijfd.
1 juli
Engelse en nederlandse schepen vernietigen de spaanse vloot in de haven van Cadix; ook de stad wordt bezet maar na enige tijd vrijwillig weer ontruimd.
20 augustus
Met opoffering van vele honderden manschappen herovert Albertus de stad Hulst na een beleg van zes weken.
31 oktober
De Staten-Generaal sluiten zich aan bij het of- en defensief verbond van Frankrijk en Engeland. najaar Door financiële maatregelen van Filips II verliest Spanje ieder krediet en raakt aan de rand van een staatsbankroet.
Te Leiden vindt een groot rederijkersfeest plaats waar het Lotterijspel van Jan van Hout wordt opgevoerd.
De eerste houtzaagmolen wordt aan de Zaan gebouwd.
59
11 november 1596
Doop van Jan, zoon van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants. Uit de naamgeving kan blijken dat de twee zoons, vernoemd naar de beide grootvaders, nog in leven waren. Aantekening in het doopregister van de Oude kerk (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 3, blz. 49). De getuige, Nelletgen Stanssen, was de echtgenote van de koopman Philips Adriaensz Texel.
aerjaen cornelyssen schoemaker dije moeder
martijntgen garbrants dije getuijch nelletgen stanssen het kijnt Jan
60
1597
WILLEM BARENTSZ, ZEEVAARDER EN CARTOGRAAF
24 januari
Bij Turnhout verslaat Maurits met ongeveer 800 ruiters een zesvoudige overmacht van spaanse troepen.
11 maart
De Spanjaarden nemen bij verrassing Amiens.
20 mei
Een poging van Maurits om Venlo bij verrassing te nemen, mislukt.
20 juni
Tijdens de terugreis na de overwintering op Nova Zembla sterft Willem Barentsz op zee.
14 augustus
Cornelis de Houtman keert van Java terug, na ernstige verliezen maar wel met een kostbare lading.
20 augustus-13 november
Op een veldtocht in het Gelderse verovert Maurits achtereenvolgens Rijnberk (20 augustus), Meurs
5 december
Aartshertog Albertus deelt de Staten te Brussel het plan mee om na pauselijke dispensatie betreffende zijn priesterwijding te huwen met prinses Isabella van Spanje.
61
8 februari 1597
Adriaen Cornelisz assisteert bij de ondertrouw van zijn neef Pieter Cornelisz en Annetgen Teunisdr.
(Gemeente-Archief van Amsterdam. DT&B 408, blz. 134).
Pieter Cornelisz
Ten dage Iaere ende voor Commissarissen voorsz compareerden Pieter Cornelisz out xx Jaeren wonende opde middeldam geassisteert met Adriaen cornelissz zyn oom wiens vader Cornelis garbrantsz conijn aen jan gerritsz sijn consent verclaert heeft ter eenre Ende Annetgen tonis dr van
Egmondt oudt xx Jaeren wonende inde warmoestraet geassisteert met Maritgen tonis dr haer zuster ende blyckens des broeders Gerryt antonissen schouts tot Laren consent onder de handt J thomassz notaris binnen Alkmaer haer opleggende des vaders consent voor de eerste proclamatie in te brenghen ter andere zyden, Ende gaven aen versoekende als voren Ende naer dien sy op alles naer behoeren geantwoort hadden Syn hun haere geboden verwilliget
Pietter cornelisz Annitghen teunes in de marge:
dit betooch is ingebracht, brieff van harlaet schout te egmondt
62
1598
PHILIPS VAN MARNIX, HEER VAN SINT ALDEGONDE
13 april
Hendrik IV van Frankrijk vaardigt het Edict van Nantes uit, waarbij aan de Hugenoten volledige godsdienstvrijheid wordt verleend.
2 mei
Frankrijk en Spanje sluiten vrede te Vervins; de stad Calais wordt aan Frankrijk teruggegeven.
6 mei
Filips II tekent de akte waarbij de Nederlanden en Bourgondië worden afgestaan aan zijn dochter Isabella en haar toekomstige gemaal Albertus van Oostenrijk.
26 juli
Het besluit van 6 mei wordt bekend gemaakt aan de Staten-Generaal te Brussel. Ook voor de afgevaardigden van de noordelijke gewesten zijn zetels gereserveerd, maar deze blijven leeg.
13 september
Filips II overlijdt op 71-jarige leeftijd in het Escorial; zijn zoon Filips III volgt hem op.
8 november
Na tevoren Rijnberk, Emmerik en andere duitse steden te hebben bezet, verovert Mendoza met zijn spaanse troepen de stad Doetinchem.
14 december
Albertus verlaat tijdelijk de Nederlanden daar zijn huwelijk in Spanje zal worden voltrokken.
De portugese joden in Amsterdam stichten hun eerste synagoge.
Marnix van Sint Aldegonde, dichter, staatsman en theoloog, overlijdt op 15 december te Leiden, 58 jaar oud.
63
2 januari 1598
Doop van Lucas, zoon van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants. Aantekening in het doopregister van de Oude Kerk. (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 3, blz. 108). Waarschijnlijk is Lucas op een der laatste dagen van 1597 geboren. Het gezin Bredero telt dan tenminste vijf, wellicht zes kinderen; men zal uit de keuze van een nieuwe naam wel mogen afleiden dat de voorafgaande zoon Jan op dit tijdstip nog in leven was. De zes kinderen zijn:
de twaalfjarige Gerbrand, de tienjarige Hilgont, de zevenjarige Stijn, de vierjarige Cornelis, de eenjarige Jan en de pas-geboren Lucas.
den 2 Januarij
Aerijaen cornelyssen schoemaecker dije moeder marri garbrants dije getuijch trijn baerents het kijnt
lucas
64
1599
ALBERTUS, AARTSHERTOG VAN OOSTENRIJK
18 februari
Nadat in de spaanse havens alle hollandse en zeeuwse schepen in beslag zijn genomen, verbieden de Staten iedere handel en scheepvaart op de Zuidelijke Nederlanden.
18 april
Het huwelijk van Albertus en Isabella, te Ferrara gesloten, wordt te Valencia ingezegend.
15 mei
Na het kasteel Hedel en het fort Crevecoeur te hebben veroverd, slaat Mendoza het beleg voor Zaltbommel.
13 juni
Gedwongen door voortdurende aanvallen van Maurits, moet Mendoza het beleg van Zaltbommel opbreken. De spaanse troepen bouwen daarna bij de samenkomst van Maas en Waal het fort Sint-Andries.
25 augustus
Doetinchem wordt door Willem Lodewijk heroverd.
De Aartshertogen Albertus en Isabella komen met groot gevolg uit Spanje in Brussel aan.
Na voorafgegane edities in het Duits en in het Latijn publiceert Emanuel van Meteren zijn boek over de opstand tegen Spanje: ‘Belgische ofte Nederlantsche Historie’.
65
20 april 1599
Doop van Bely, dochter van Adriaen Cornelisz en Marry Gerbrants. Aantekening in het doopregister van de Nieuwe Kerk (Gemeente-Archief van Amsterdam, DT&B 38, blz. 706). De peet, Anne Teunisdr., was sinds maart 1597 de vrouw van Bredero's neef Pieter Cornelisz Conijn.
Aryan cornelis ende marri gerbrants syn huysfrow ende anne toenis als peet het kint heet bely
20 -
66
1600
ISABELLA CLARA EUGENIA, PRINSES VAN SPANJE, AARTSHERTOGIN VAN OOSTENRIJK
23 januari
Wachtendonk, sinds december 1588 in spaanse handen, wordt door staatse troepen veroverd.
20 maart
De Aartshertogen roepen te Brussel de Staten-Generaal bijeen.
24 maart
Maurits herovert het fort Crevecoeur.
8 mei
Maurits verovert het nieuwe spaanse fort Sint-Andries.
2 juli
Maurits, vergezeld van zijn zestienjarige halfbroer Frederik Hendrik, op weg naar Oostende en Duinkerken, verslaat bij Nieuwpoort de troepen van de Aartshertogen, en neemt zeshonderd Spanjaarden gevangen, onder wie hun aanvoerder Mendoza.
De leidse rederijker van vlaamse afkomst Jacob Duym publiceert zes toneelspelen in zijn
‘Spieghelboeck’.
67
30 augustus 1600
Adriaen Cornelisz is voor 300 gulden en zijn zwager Cornelis Garbrantsz voor 415 gulden schuldeiser van Lambert Bobbert, die aan niet minder dan veertig crediteuren een gezamenlijke schuld blijkt te hebben van meer dan 34 300 gulden. (Schepenkennissen no. 7, folio 7 recto en verso. Gemeente-Archief van Amsterdam).
Compareerde voor Schepenen ondergeschreuen Lambert bobbert, ende bekende zynen gemeenen Crediteuren schuldich te zyne, Elck so hier naer volcht, Te weeten herman
jansz twaelff hondert zes ende tnegentich gulden, herman brosterhuys twaelff hondert tweentseuentich gulden tot Leyden, Sijburch claesz tot monickendam vyff hondert gulden, Jan Iacobs zoon vander Elburch zeshondert gulden jsaac pietersz achtien hondert twee gulden, Cornelis garbransz vierhondert vyftich gulden Adriaen cornelisz bredenrode drye hondert gulden Lysbet gerrits van Ryssen hondert gulden Joriaen bobbert tot Coppenhagen derthyen hondert tachtentich gulden Geesken brosterhuys dryehondert twaelff gulden henrick bobbert hondert twintich gulden Pieter sedleniski tot haerlem zeuen hondert vyftich gulden Dirck erckelens Seuen hondert sessendartich gulden een stuuer thyen penningen Iacques Reepemaecker vierentwintich hondert vyff ende twintich gulden zesthyen stuuers acht penninghen, Vrou Smerinx tot Swolle acht hondert acht ende veertich gulden veertien stuuers, Ian van Santberch eenentwintich
hondert negen ende vyftich gulden Joost tulken vyffentwintich hondert gulden Melchior van Endhouen
acht hondert zesthyen gulden Gerrit reynst derthyen hondert acht ende tsestich gulden, jan munter twee hondert gulden Jacques Barnerd negen hondert achtien gulden Hans Broers twee hondert gulden, Piere Christien twee hondert seuen ende tsestich gulden twaelff stuuers Willem claess vier hondert zeuenthyen gulden Ian lubbertsz tot Swoll drije hondert eenen tsestich gulden zes stuuers vier penningen Andries Ryckers, acht hondert gulden Hans Rosé elffhondert gulden, Reynier raij vier hondert twintich gulden. Dirck de hert tweehondert tzestich
gulden. henrick pege van wesel thyen hondert gulden seuenthyen stuuers vier penningen. Otto vogel tot haerlem vyff ende dertich hondert twintich gulden vyff stuuers, Marten solemans negen hondert
68
69
voortzetting folio 7 recto, vanaf regel 35:
tweentseuentich gulden, Ian henricxsz vier hondert vierentachtich gulden Jsaac le maire vijff hondert gulden Dirck van Os ses hondert tweendertich gulden negenthyen stuuers, Doede Iansz vyffhondert gulden Gerrit roecholt tot dansick vyfthyen hondert gulden, Michiel Bomaert
hondert gulden, Willem guertsz twee hondert negentien gulden ende claes Iansz Inde zeepton twee hondert negentien
gulden, Welcke voorschreven Sommen eensdeels verschenen zyn, ende eensdeels noch verschynen sullen, Verbindende
hy comparant tot betalinghe der voorschreven respectiue schulden alle zyne goederen roerende ende onroerende Iegenwoordige folio 7 verso:
ende toecomende D'selue houdende geloospant geeygen- pant ende met alle Regten verwonnen Actum
t'Amstelredamme den dertichsten Augusti anno Sesthyen hondert Ondertekent Pieter willemsz vriendt Sebastianus egberts zoon
