Beleefbare open ruimte in de Antwerpse Zuidrand!
voortgangsrapport 4 - 2020
2
De Zuidrand, open en beleefbaar! Een verhaal van samenwerken en
verbinden.
3
Partners Zuidrand
4
Inhoud
1 Inleiding ... 6
2 Projectcoördinatie ... 6
2.1 Projectstuurgroep en Interbestuurlijk overleg ... 6
2.2 Inzetten op samenwerking ... 9
2.2.1 Samenwerkingsovereenkomst provincie- Streekvereniging Zuidrand... 9
2.2.2 Samenwerking met gemeenten, provincie, Vlaanderen, verenigingen en burgerinitiatieven ... 10
2.3 Transitie van de werking Natuur en Landschap naar een Regionaal Landschap. ... 10
3 Gebiedsprogramma Zuidrand. Overzicht van oktober 2019 tot juni 2020 ... 11
3.1 Naar een open ruimte overeenkomst Zuidrand ... 12
3.2 Versterken van natuur en bos verbonden met het groenblauwnetwerk tot in de woonkernen en versterken van het fijnmazig netwerk trage wegen ... 17
3.2.1 Trage wegen ... 17
3.2.2 Nature Smart Cities ... 17
3.2.3 Speelweefsel ... 19
3.2.4 Natuur en landschapsprojecten ... 19
3.2.5 Inzetten op gronden en grondenstrategie ... 20
3.3 Versterken van toeristisch-natuurrecreatief erfgoed en erfgoed en toerisme ... 21
3.3.1 Intergemeentelijke Onroerend erfgoeddienst ... 21
3.3.2 Bovenlokale cultuurwerking ... 23
3.3.3 Toerisme en recreatie ... 23
3.4 Inzetten op duurzame landbouw ... 27
3.4.1 Burgers en boeren werd in deze periode afgerond. ... 27
3.4.2 Boerderleren ... 27
3.4.3 Inzetten op gronden en grondenstrategie ... 28 3.5 Vallei van de Grote Struisbeek en Edegemse beekvallei (Aartselaar, Edegem en Kontich) . 28
5
3.5.1 Werken aan ruimtelijke consensus ... 28
3.5.2 Ruimte voor natuur, bos, water, landbouw en recreatie ... 28
3.6 Vallei van de Babbelkroonbeek en de Hessepoelbeek en Arkelloop (Kontich, Duffel en een klein deel Rumst) ... 35
3.6.1 Ruimte voor natuur, bos, water en recreatie en landbouw ... 35
3.7 Vallei van de Lachenebeek- (gemeente Hove, Lint, Boechout en Lier) ... 39
3.7.1 Werken aan consensus in de open ruimte ... 39
3.7.2 Ruimte voor natuur, bos, water, landbouw en recreatie ... 39
3.8 Vallei van de Molenbeek en vallei van de Koude Beek ... 46
3.8.1 Ruimte voor natuur, bos, water, landbouw en recreatie ... 46
3. Communicatie ... 54
4 Financiële Rapportage ... 55
6
1 Inleiding
Deze rapportering gaat over de periode oktober 2019 tot september 2020. Omwille van de Coronamaatregelen werden een aantal werkgroepen, een interbestuurlijk overleg en het Boshoekfeest uitgesteld naar het najaar van 2020. Er werd ook twee maanden uitstel gevraagd voor het indienen van het halfjaarlijks rapport.
In deze periode werd de projectstuurgroep georganiseerd en het interbestuurlijk overleg om het gebiedsprogramma van de Zuidrand te overlopen en te bekijken waarop de komende tijd wordt ingezet. Zo werd het traject tot goedkeuring van de open ruimte teksten en acties goedgekeurd en ingezet.
Door kernpartner Natuurpunt werd in de Edegemse Beekvallei een nieuw bos van 6 ha aangeplant op grondgebied van Kontich en Edegem op 24 november 2019. Voor de grond in Edegem van 3 ha werd er vanuit de projectcoördinatie begeleid voor een grondenruil om een actieve melkveehouder uit te ruilen.
Er werd een strategisch grondendossier voorbereid dat in oktober zal ingediend worden. De gronden zijn gelegen in de gemeente Boechout, in het brongebied van de Molenbeekvallei die zelf afwatert naar de Kleine Nete.
ANB en Natuurpunt gingen in overleg met het OCMW Lier voor de aankoop van gronden in het gebied van de Boshoek. Er werd ingezet op de transitie naar Regionaal Landschap Rivierenland. Dit proces wordt getrokken door de provincie. De Streekvereniging Zuidrand diende de aanvraag in tot bovenlokale cultuursubsidies en kreeg daarvoor goedkeuring. De Ioed behandelt adviesvragen en werkt aan een herinventarisatie van bouwkundig erfgoed. Een nieuw PDPO-project Boerderleren, ingediend door de Streekvereniging, werd goedgekeurd. Burgers en Boeren werd afgerond. De demonstratieprojecten van Nature Smart Cities komen in de laatste fase terecht.
In volle Coronatijd werd er een fietskaart uitgebracht die de open ruimte in de Zuidrand in de kijker zet. De fietskaart werd gecoördineerd vanuit het open ruimte project door de medewerker natuur en landschap Zuidrand. Dit en nog meer werd in dit rapport opgenomen.
2 Projectcoördinatie
2.1 Projectstuurgroep en Interbestuurlijk overleg
De projectstuurgroep bestaat uit ambtelijke vertegenwoordigers van gemeenten (milieu en ruimtelijke ordening), Provincie en Vlaanderen (natuur en landschap, water, landbouw, onroerend erfgoed en recreatie en toerisme, ruimtelijke ordening) en de vertegenwoordigers van de sectoren natuur en landbouw en recreatie en toerisme.
De vertegenwoordigers werden in deze eerste periode afzonderlijk betrokken in functie van werkgroepen (open ruimteteksten, grondenbeleid, fietsen en wandelen, speelnatuur, trage wegen, enz). De werkoverlegmomenten rond de open ruimteteksten en grondenbeleid worden getrokken
7
door de open ruimte coördinator. De werking en projecten rond fietsen, wandelen, speelnatuur en trage wegen wordt getrokken door de medewerker natuur en landschap, Lotte Meuleman, in samenwerking met de streekvereniging Zuidrand.
De projectstuurgroep kwam samen op 14 oktober 2019 in Hove.
De mandatarissen zijn vertegenwoordigd in het Interbestuurlijk Overleg ‘Beleefbare open Ruimte Antwerpse Zuidrand.
Het interbestuurlijk overleg kwam samen op 10 januari in Hove in de hoeve Stroyland bij familie Reynders, gelegen in de Boshoek. Door de goede samenwerking vanuit het open ruimte project kon het overleg hier plaats vinden.
Omwille van de coronamaatregelen werd het volgend Interbestuurlijk overleg op 1 oktober gepland in het provinciehuis.
De rol van de projectcoördinator (PC) was om de stuurgroepleden bij elkaar te brengen, te zorgen voor uitwisseling, overlopen van het gebiedsprogramma en acties waarop elke actor inzet, gekoppeld aan acties waar er tijd en middelen vanuit de coördinatie worden op ingezet.
Vanuit de projectcoördinatie werd de gemeente Boechout en partner Kina begeleid in de strategische verwervingsaanvraag, gelegen in de vallei van de Molenbeek. Naast de strategische verwervingsaanvraag werd vanuit de projectcoördinatie ingezet op de het goedkeuringstraject, input bij de ambitienota voor het RL Rivierenland, input bij het fietskaart Zuidrand, begeleiding bij grondendossiers, een leermoment rond open ruimte instrumentarium.
De rol van de medewerker natuur en landschap was het bijeen brengen van en zorgen voor uitwisseling bij de werkgroep rond wandelen en fietsen en speelgroen. Verder lichtte Lotte Meuleman de werking en projecten rond fietsen, wandelen, speelnatuur en trage wegen toe tijdens projectstuurgroep en Interbestuurlijk Overleg.
8
Het organigram voor het strategisch project ziet er momenteel zo uit:
Organigram werking Boraz. SPC: strategisch projectcoördinator, mw Nen L: medewerker Natuur en Landschap (1/5 open ruimte project, 3/5de NSC -Nature Smart Cities en speelgroen), SV:
streekvereniging Zuidrand.
Met de streekvereniging Zuidrand wordt maandelijks afgestemd. Het organigram ziet er als volgt uit:
9
Het komende jaar start VLM met het haalbaarheidsonderzoek voor Landinrichting in de Zuidrand en het Regionaal Landschap Rivierenland zal vanaf het voorjaar officieel opstarten, na afronden van het ingezette goedkeuringstraject.
2.2 Inzetten op samenwerking
2.2.1 Samenwerkingsovereenkomst provincie- Streekvereniging Zuidrand
De Streekvereniging Zuidrand werd in 2017 opgericht. Dit intergemeentelijk samenwerkingsverband van 7 Zuidrandgemeenten is ontstaan uit de nood voor een permanent samenwerkingsverband in de streek rond onroerend en cultureel erfgoed, natuur en landschap, landouw, recreatie en toerisme. De rol van de projectcoördinator (PC) zat in het samenbrengen van partners in een werkgroep streekvereniging. Het bundelen van ideeën (inhoudelijke integratie van de verschillende werkingen), schrijven van projecten zoals burgers en boeren, inhoudelijke input voor het ioed-dossier tot aan de oprichting voor de partners. Dit werd beschreven in de vorige rapportages.
De samenwerking tussen de provincie en de Streekvereniging Zuidrand wordt geregeld in een samenwerkingsovereenkomst die loopt tot eind 2020. Dan moeten ook de statuten herzien worden van de Streekvereniging Zuidrand.
De Streekvereniging Zuidrand zet in op cultuur, onroerend erfgoed en toerisme. In samenwerking met de provincie wordt er ingezet op trage wegen, speelgroen en natuurrecreatie. Ook voor het open ruimte project (dat werkt aan ruimte voor natuur, bos, water, duurzame landbouw en recreatie) wordt er ingezet op samenwerking. Zo ondersteunen de Streekvereniging Zuidrand en de provincie het open ruimte project door in te zetten op verschillende producten zoals de fietskaart en wandelkaart om enerzijds de streek te promoten en anderzijds het thema open ruimte in de kijker te zetten. Op die manier krijgen het grondenbeleid (dat rond meerdere thema’s werkt) en het adviseren en samenbrengen van partners ook een gezicht.
De rol van de projectcoördinator zit in het afstemmen van open ruimte acties tussen provincie en streekvereniging Zuidrand in functie van het gebiedsprogramma. Zo wordt er input gegeven in de opmaak van bepaalde beleidsplannen. Ook via het netwerk van partners en het grondenbeleid ondersteunt de PC verschillende acties. Voor de opmaak van de fietskaart gaf de PC input rond de open ruimtegebieden en haar valleien en verschillende kenmerken.
Er werd ook een Boshoekfeest met alle partners gepland op 5 april 2020 vanuit het open ruimte project met alle partners dat niet is kunnen doorgaan omwille van Corona/Covid19. Idem voor het netwerkmoment dat door de Streekvereniging werd gepland.
De rol van de medewerker natuur en landschap was het realiseren van projecten op het terrein samen met de partners.
10
2.2.2 Samenwerking met gemeenten, provincie, Vlaanderen, verenigingen en burgerinitiatieven
De gemeente Boechout wordt betrokken in de overlegstructuren en daaraan gekoppelde acties van het strategisch project, aangezien zij geen lid zijn van de Streekvereniging Zuidrand. Zo kwam onder meer de kans in beeld om voor het brongebied van de Molenbeekvallei in Boechout een strategisch verwervingsdossier in te dienen. De rol van de projectcoördinator is het begeleiden van de grondenstrategie en het schrijven van de subsidieaanvraag in afstemming met de partners.
De projectcoördinator (PC) gaf aan verschillende gemeenten tips en advies rond aanpak en open ruimte en organiseerde op 14 februari 2020 een vorming rond open ruimte instrumentarium.
Met de gemeenten Duffel, Lier, Ranst en Wommelgem wordt afstemming gezocht via lopende gebiedsinitiatieven zoals Oriom en Kleine Nete en een afstemming met de glastuinbouwwerking van de Provincie Antwerpen. Voor de aangrenzende Rupelstreek gemeenten wordt afgestemd met de daar aanwezige gebiedsinitiatieven.
VLM zal begin 2021 ook starten met een onderzoek naar haalbaarheid voor Landinrichting. De gemaakte analyses van het gebied worden meegegeven en er werd ook al een terreinbezoek gemaakt in 2018.
Het Departement Omgeving helpt de projectcoördinator (PC) in het samenbrengen van de Vlaamse partners. In deze periode gebeurde dit op 10 december 2019 in het VAC Antwerpen.
Met Natuurpunt en ANB en een aantal gemeenten (Kontich, Hove, Lint, Lier en Boechout) werd voorbije periode overleg over gronden gevoerd, met als doel aan te kopen of onderzoek naar aankoop te doen om in te zetten op meer natuur en bos in de Zuidrand.
Er wordt in de toekomst opnieuw een gebiedsoverleg met landbouw ingepland. De gevoerde gesprekken in deze periode gebeurde met individuele landbouwbedrijven in functie van bepaalde dossiers.
De PC werd betrokken bij het burgerinitiatief ‘Gebermte’ om mee de toekomst van de berm tussen Mortsel en Wilrijk te verzekeren en een volgende stap te zetten in het potentieel die de berm heeft als Landschapspark van 30 ha in dit sterk verstedelijkte deel van de Zuidrand. Bij de brainstorm werden ook KUleuven en het team van de Vlaamse bouwmeester betrokken. De PC zorgde ervoor dat de provincie dit initiatief ook mee zal ondersteunen.
De rol van de PC in het afstemmen van kansen en helpen/ondersteunen waar het kan. Zo wordt er in verschillende grondendossiers (zie verder) begeleid en ondersteund en/of partners met elkaar in contact gebracht.
2.3 Transitie van de werking Natuur en Landschap naar een Regionaal Landschap.
In het bestuursakkoord van de provincie staat dat de Regionale Landschappen gebiedsdekkend zullen worden. Omdat er de voorbije jaren hard werd gewerkt aan een gebiedsvisie voor natuur en landschap met een aantal concrete acties en de oprichting van de streekvereniging, mede vanuit het open ruimte
11
project, was het logisch voor de provincie om te starten bij de Zuidrand. Voorbije periode werd het transitieoverleg opgestart met de 8 gemeenten(25 mei, 2 en 22 juni). Voor de 8 Zuidrandgemeenten (Aartselaar, Borsbeek, Boechout, Edegem, Hove, Kontich, Lint en Mortsel) is voorzien dat er kan aangesloten worden bij Regionaal Landschap Rivierenland.
De rol van de projectcoördinator zit in het aanbrengen van de open ruimtegebieden, strategische open ruimte verbindingen, gebiedsspecifieke kennis en acties uit het gebiedsprogramma Zuidrand in de ambitienota die wordt opgesteld door de partners. De acties in de ambitienota maken deel uit van het gebiedsprogramma. De medewerker natuur en landschap lijstte suggesties rond trage wegen op en gaf geplande trage wegen en wenselijke verbindingen weer op kaart. De provincie coördineert het proces voor de opmaak van de ambitienota. De timing is om in het najaar de goedkeuring van de ambitienota en toetreding tot het Regionaal Landschap te finaliseren zodat de toetreding op de Algemene vergadering van het RL in jan-feb kan voorgelegd worden. Alle 8 zuidrand gemeenten gaven reeds aan om te willen instappen. Ook de streekvereniging Zuidrand gaf haar goedkeuring om de werking natuur en landschap verder uit te bouwen via het Regionaal Landschap Rivierenland.
Er werd een terreinbezoek ingepland voor het team van het Regionaal Landschap Rivierenland in januari 2020 in de vallei van de Lachenebeek, in het gebied van de Boshoek, om het team te laten kennismaken met een aantal projecten binnen dit deelgebied.
De samenwerking met de provincie, Vlaamse overheid en betrokkenheid middenveld kan nog verder gestructureerd worden. De rol van de projectcoördinator zit in het afstemmen tussen partners in voorbereiding van een open ruimte overeenkomst.
Figuur 1: Terreinbezoek met medewerkers van Regionaal Landschap Rivierenland in het Uilenbos
3 Gebiedsprogramma Zuidrand. Overzicht van oktober 2019 tot juni 2020
In wat volgt wordt een overzicht gegeven van overleg, afstemming en acties tijdens de voorbije periode. De rol vanuit het strategisch project is om in te zetten op ruimte voor natuur, bos, water, erfgoed, duurzame landbouw en recreatie. Dit gebeurt nog steeds op twee sporen: door in te zetten op overleg en samenwerking en zoeken naar consensus en in te zetten op concrete acties.
12
Er wordt op verschillende schaalniveaus gewerkt. De Zuidrand als geheel met de verbindingen tussen open ruimtegebieden en de verschillende open ruimtegebieden die worden gestructureerd rond volgende beekvalleien:
De vallei van de Grote Struisbeek en de Wullebeek (open ruimtegebied dat de woonkernen van Aartselaar, Edegem, een deel van Kontich en deel van Wilrijk omvat)
De vallei van de Hessepoelbeek, Babbelkroonbeek en Arkelloop (open ruimtegebied dat de woonkernen van Kontich, een deel van Duffel en een deel van Rumst omvat)
De vallei van de Lachenebeek (open ruimtegebied dat de woonkernen Hove, Lint een deel van Kontich, een deel van Boechout en een deel van Lier omvat)
De vallei van het Molenbeek (open ruimtegebied dat een deel van de woonkern van Boechout, Lier en Ranst omvat)en de vallei van de Koude beek (open ruimtegebied dat een deel van Hove, Mortsel, Borsbeek en Wommelgem omvat)
3.1 Naar een open ruimte overeenkomst Zuidrand
Met de streek en de partners loopt een traject om de opgemaakte open ruimte visietekst, bijhorende kaart en acties goed te keuren. Doorheen de tijd kregen de acties vorm en ook in deze periode kende het programma verdere uitbouw. Dit heeft te maken met de verdere structurering van de samenwerking in het gebied waardoor thema’s meer op streekniveau uitgewerkt worden, nu en in de toekomst.
Het globale visiedocument geeft de kenmerken van Zuidrand als streek weer en benoemt de krachtlijnen of bouwstenen waaraan gewerkt wordt en zal worden in de toekomst om te komen tot een regionaal park met 10 beekvalleien. Het doel is om de partners samen te brengen rond gemeenschappelijke werkpunten om ze de komende jaren uit te voeren. Ook de reeds uitgewerkte
13
open ruimte concepten in de vallei van de Grote Struisbeek en de vallei van de Lachenebeek worden meegenomen.
Aan dit document worden acties gekoppeld.
De projectstuurgroep bekrachtigde het nieuwe tijdspad en het goedkeuringstraject in oktober 2019.
Het interbestuurlijk overleg bekrachtigde dit ook in januari 2020.
Ook de kernpartners uit het middenveld zijn betrokken bij het goedkeuringstraject.
Met de Vlaamse overheid werd samen gezeten in november en ook zij worden verder betrokken bij het goedkeuringstraject.
In deze fase wordt er door de partners gevraagd om de tekst en kaart te verfijnen naar volgende zaken:
1) Natuur en bos expliciet vermelden en aangeven dat er Europese en Vlaams beschermde natuurgebieden aanwezig zijn die versterkt worden en er wordt ingezet op meer natuur en bos. Er kan een afzonderlijk bouwsteen van gemaakt worden. Momenteel zit dit deel onder de ruimtelijke bouwsteen ‘groenblauwe netwerken’.
2) Dit groenblauwe netwerk mag duidelijker zichtbaar zijn op de kaart.
3) De term tot in de woonkernen zou ook grafisch getoond kunnen worden.
4) Concrete acties koppelen aan de open ruimtegebieden opgebouwd rond beekvalleien, dit wordt al een deel verder ingevuld via ambitienota van het regionaal landschap en de begeleiding voor gronden in een aantal beekvalleien vanuit het open ruimteproject.
De verfijning stond stil tijdens de periode van Coronamaatregelen en wordt na de zomer afgewerkt.
Nadien keuren de colleges, deputatie en Vlaamse Regering de tekst, kaart en acties goed. De projectstuurgroep en IBO bekijken dan de bundeling van adviezen en keuren de laatste versie goed.
Alle beslissingsorganen keuren het document finaal goed.
De rol van de Projectcoördinator (PC) is om alle bemerkingen te verzamelen en te komen tot een afgestemd en gedragen geheel, samen met de partners.
Om de opgelopen vertraging omwille van Coronamaatregelen te kunnen opvangen,
wordt een uitstel van twee maanden gevraagd aan het Departement Omgeving. Op die
manier kan het project goed afgerond worden.
14
Voor twee deelgebieden werden reeds concepten gemaakt. Deze worden ook verder meegenomen in het traject.
Figuur 2: Open ruimte visie in de Zuidrand
15
16
Voor het verwervingsdossier in de vallei van de Molenbeek werden verschillende analyse gemaakt om het grondenbeleid te motiveren. Deze analyses en de synthese ervan kunnen als aanzet voor een open ruimte concept gebruikt worden.
In de volgende delen wordt er per ruimtelijke bouwsteen of groep van ruimtelijke bouwstenen een overzicht gegeven voor de Zuidrand. De ruimtelijke bouwstenen zijn:
1) Behoud en versterken van natuur en bosgebieden verbonden met een groenblauw netwerk tot in de woonkernen
2) Versterken van het fijnmazig netwerk trage wegen 3) Behoud en versterken van duurzame landbouw
4) Inzetten op toeristisch recreatief erfgoed/ erfgoed en toerisme
Deze ruimtelijke principes worden ook ingezet op de open ruimte band die doorheen het gebied loopt.
Alle bouwstenen hangen onderling sterk samen en alle acties samen zorgen voor het versterken van de open ruimte en het resultaat is het best zichtbaar als naar de samenhang wordt gekeken.
In een daaropvolgend deel wordt aangegeven wat er per vallei/open ruimtegebied loopt en gebeurt.
Er wordt voornamelijk gerapporteerd over acties waar de PC en medewerker mee hebben op ingezet, in samenwerking met partners.
Deelgebieden in de Antwerpse Zuidrand en Rupelstreek.
17
3.2 Versterken van natuur en bos verbonden met het
groenblauwnetwerk tot in de woonkernen en versterken van het fijnmazig netwerk trage wegen
3.2.1 Trage wegen
In de periode 2012-2014 werden de trage wegen in de Zuidrand in kaart gebracht en werden wenslijnen benoemd. Nadien werd ingezet op open maken en inrichting zoals in vorige rapportages werd opgenomen. Stelselmatig wordt binnen het partnerschap aan deze wenslijnen gewerkt. Enkele voorbeelden:
Fijnmaziger maken van het netwerk aan trage wegen ter hoogte van de Luitersheide in Lint
Werken aan een verbinding van de Boshoek richting Boechout
Werken aan een doorlopende trage verbinding langs de groene berm in Mortsel en Wilrijk
Verbinding tussen Edegem en Kontich ter hoogte van de Edegemse beek
Geplande projecten en wenselijke verbindingen.
3.2.2 Nature Smart Cities
Het project Nature Smart Cities wil gemeenten tonen hoe ze groene infrastructuur (zoals trage wegen en beekvalleien) kunnen inzetten om zich te wapenen tegen de effecten van de klimaatverandering.
18
Het project startte in september 2018 en loopt tot februari 2022. Doel van Nature Smart Cities (NSCiti2S) is het ontwikkelen van een business model dat gemeenten in staat stelt om groene infrastructuur te realiseren. Deze groene infrastructuur zal de gemeenten helpen zich te wapenen tegen de effecten van klimaatsverandering.
De rol van de PC zat in de voorbereiding van het Europees project. Door de opgebouwde kennis en resultaten rond de gebiedsgerichte aanpak van trage wegen in de Zuidrand en de oprichting van de Streekvereniging Zuidrand werd dit onderwerp en gebied kansrijk om een Europees project in te dienen. Dit werd Nature Smart Cities. Het project wordt gecoördineerd door de medewerker natuur en landschap Zuidrand, bijgestaan door een halftijdse medewerker bij de Streekverenging Zuidrand.
Het business model wordt opgemaakt door partners UA, UGent en Imperial College. De steden en gemeenten die partner zijn, brengen hun ervaring met het realiseren van groene infrastructuur in.
Deze steden en gemeenten zullen specifiek voor NSCiti2S enkele demonstratieprojecten realiseren.
Binnen deze demonstratieprojecten kan het business model nadien getest en gevalideerd worden. De provincie Antwerpen en Streekvereniging Zuidrand zijn partner in dit Interreg 2 Zeeënproject. Zowel bij de provincie als bij de Streekvereniging werkt een halftijds projectmedewerker op Nature Smart Cities. Zeven Zuidrandgemeenten (Aartselaar, Borsbeek, Edegem, Hove, Kontich, Lint en Mortsel) zijn observer partner. Dat wil zeggen dat zij het demonstratieproject op hun grondgebied mee vorm geven en op verschillende momenten geconsulteerd worden bij de opmaak van het business model. De dagelijks inhoudelijke opvolging en de projectadministratie ligt bij de partners.
De Zuidrand, een sterk verstedelijkt gebied dat landschappelijk gestructureerd wordt door zijn beekvalleien, leent zich zeer goed voor het uitvoeren van deze demonstratieprojecten. De concrete demonstratieprojecten in de Zuidrand lichten we toe per deelgebied in 3.5, 3.6, 3.7, en 3.8. Het gaat om:
- Aanleg van vlonderpad en halfverharding langs voetweg 20 in Aartselaar (uitvoering najaar 2020)
- Vervangen van een verhard pad door een halfverhard pad langs de Koude beek in Borsbeek
- Aanleg van een vlonderpad in Hof ter Linden in Edegem
- Aanleg van twee wadi’s op een speelpleintje in Hove (uitvoering voorzien najaar 2020) - Herinrichten van de oude spoorwegberm in Kontich met halfverharding en bijkomende
waterberging
- Aanleg van een vlonderpad in het klimaatbos in Lint
- Aanleg van een halfverharding op de groene berm in Mortsel (voorzien najaar 2020)
Bovendien hebben de Zuidrandgemeenten de voorbije jaren ervaring opgebouwd met het realiseren van groene infrastructuur. Hun inzichten worden meegenomen bij de opmaak van het business model.
Dat gebeurt onder andere door het afnemen van semi-gestructureerde interviews met ambtenaren en beleidsmakers.
Om het business model te voeden voert de UA metingen uit van temperatuur en fijn stof langs het trage traject en het alternatief via grotere wegen en dit voor twee demonstratieprojecten (Kontich en Mortsel) in de Zuidrand. De gegevens worden meegenomen bij opmaak van het business model. De
19
locatie van meettoestellen, inzet van vrijwilligers wordt mee opgevolgd door de medewerker natuur en landschap.
De resultaten van het project zullen vanaf 2021 verspreid worden via workshops. Sinds juni 2020 verschijnt regelmatig een nieuwsbrief van het project. Voor meer informatie zie:
https://naturesmartcities.eu/
3.2.3 Speelweefsel
In de periode 2018-2019 werd in de Zuidrandgemeenten gewerkt aan speelweefsel. In 7 Zuidrandgemeenten werd een groene speelplek ingericht, idealiter lag de speelplek langs of nabij trage wegen. Zo wilden we werken aan groen speelweefsel in de Zuidrand.
De medewerker natuur en landschap contacteerde de gemeenten. Samen werd gezocht naar een geschikte locatie en eventuele partners (ANB, Natuurpunt, DIW). De medewerker natuur en landschap maakte inrichtingsvoorstellen op, lanceerde prijsvragen en volgde de werken op.
Voor de uitvoering van de werken werd 50% subsidie aangevraagd bij de provincie Antwerpen door Streekvereniging Zuidrand. De andere helft van het uitvoeringsbedrag werden gedragen door Streekvereniging Zuidrand.
De 7 speelplekken zijn:
Speelnatuur in De Reukens in Aartselaar
Speelnatuur langs de Koude beek in Borsbeek
Insectenhotels nabij speelplekken in Edegem
Wilgenhutten in Frijthout in Hove
Aanplant van bessenstruiken en wegwerken van barrières ter hoogte van de oude spoorwegberm in Kontich
Aanleg van een speelheuvel langs de Luitersheide in Lint
Aanleg van natuurlijke speelaanleidingen op een pleintje in Mortsel
Zie ook: https://www.dezuidrand.be/speelweefsel en
https://www.provincieantwerpen.be/aanbod/dlm/samenwerkingsverbanden/zuidrand/projecten/sp eelnatuur.html
3.2.4 Natuur en landschapsprojecten
Naast de opmaak van de fietskaart, zorgde de medewerker natuur en landschap ook voor de opvolging van natuur- en landschapsprojecten die een subsidie ontvingen van de Streekvereniging Zuidrand.
Hiertoe werd in overleg met de 7 Zuidrandgemeenten die deel uitmaken van de Streekvereniging één project per gemeente geselecteerd. Volgende projecten werden al gerealiseerd:
- Veiligheidssnoei van een bomenrij langs een nieuw open te stellen trage weg aan de Luitersheide in Lint
- Aanplant van een bomenrij en houtkant in de open ruimte rond de Gasthuishoeven in Mortsel - Inzaaien van de bermen van Parkspoor in Kontich
20
Voor de gemeenten Hove, Aartselaar, Edegem en Borsbeek volgt de uitvoering van het project in het najaar van 2020.
Figuur 3: Bomenrij na veiligheidssnoei
3.2.5 Inzetten op gronden en grondenstrategie
Vanuit de ervaring die de PC kon opdoen in de gronden van de Boshoek, zie ook:
https://www.provincieantwerpen.be/aanbod/dlm/samenwerkingsverbanden/zuidrand/projecten/str ategisch-project-beleefbare-open-ruimte.html, werd ook in deze periode verder ingezet op begeleiden van grondendossiers op vraag van partners en in functie van de realisatie van de open ruimte visie.
Voor de realisatie van deze bouwstenen wordt er gekeken naar kansen om natuurgebieden en boscomplexen te versterken en te verbinden in de beekvalleien, er wordt ook gekeken naar versterking en nieuwe natuur en bos buiten en tot in de woonkernen en dit door een gerichte aankoopstrategie.
Door gronden gericht aan te kopen kan er ook gewerkt worden aan het ontsluiting van het trage wegen netwerk.
In volgende gebieden biedt de projectcoördinator (PC) begeleiding en/of advies rond het verwerven, uitruilen van gronden, zoeken van partners en middelen, opbouwen van een openruimtestrategie en visie. Door in te zetten op het verwerven van gronden wordt op meerdere thema’s en bouwstenen uit de visie resultaten behaald. In deze grondendossiers zijn er verschillende partijen die vervreemden en verschillende partijen die verwerven. Er wordt ook gewerkt met gebruiks-, huur- en pachtovereenkomsten. Elke dossier is maatwerk.
1. Vallei van de Lachenebeek-Boshoek- gronden in Lint, Lier, Hove en Boechout 2. Vallei van de Edegemse beek- Edegem
3. Vallei van de Hessepoelbeek en Babbelkroonbeek- Kontich 4. Vallei van de Molenbeek- Boechout
5. Rupelstreek- Rumst- net opgestart
Een bijkomende werking (open ruimte instrumentarium om open ruimte en niet-ontwikkelde open ruimte in harde bestemmingen te vrijwaren) of ondersteuning zoals de grondenbank van VLM of bijkomende kansen voor verwervingssubsidies in dit gebied zou zeker tot meer aaneengesloten en verbonden ruimte voor natuur, bos, water, duurzame landbouw en recreatie kunnen leiden.
21
Werk maken van een ontsnipperingskaart is ook wenselijk. Dit zal het komende jaar verder onderzocht worden.
De concrete dossiers worden besproken in verschillende open ruimtegebieden/beekvalleien in 3.5, 3.6,3.7, 3.8
3.3 Versterken van toeristisch-natuurrecreatief erfgoed en erfgoed en toerisme
3.3.1 Intergemeentelijke Onroerend erfgoeddienst
De streekvereniging Zuidrand werkt ook rond de thema’s onroerend erfgoed, cultuur en toerisme.
Deze vereniging werd in 2017 opgericht als een intergemeentelijk samenwerkingsverband van 7 gemeenten (Aartselaar, Borsbeek, Edegem, Hove, Kontich, Lint en Mortsel). Het proces van voorbereiding tot oprichting werd vanuit het open ruimte project begeleid in samenwerking met de gebiedsgerichte werking rond cultuur ‘Azura’ genaamd, het toeristisch project ‘De Zuidrand dat smaakt’ binnen de werkgroep Streekvereniging. Ook een landbouweducatief project wordt gecoördineerd door de Streekvereniging. Dit laatste wordt beschreven onder de bouwsteen ‘inzetten op duurzame landbouw’.
De Ioed heeft als doel het waardevol onroerend erfgoed te behouden, te beschermen en te beheren en de gemeenten te ondersteunen waar nodig. Daarbij steunt de werking van de IOED op de drie pijlers bouwkundig, landschappelijk en archeologisch erfgoed. Daarnaast zet de IOED zich in om het erfgoed van de Zuidrand bekend te maken bij het brede publiek en het erfgoed een invulling te geven zodat het bewaard blijft voor toekomstige generaties.
In 2020 konden intergemeentelijke samenwerkingen rond onroerend erfgoed opnieuw een dossier indienen voor werkingssubsidies voor de periode 2021-2026. De Streekvereniging Zuidrand greep deze kans met beide handen en schreef een nieuw beleidsplan voor de komende periode.
De intergemeentelijke onroerend erfgoeddienst (IOED) Zuidrand zette de afgelopen jaren zijn schouders onder het onroerend erfgoed in de Zuidrand. Daarbij ondersteunde het de gemeenten met advies, maar zette ook publieksprojecten op samen met de erfgoedpartners. Deze ondersteuning en samenwerking wil de IOED Zuidrand de volgende jaren verder vorm geven, om zo het onroerend erfgoed in onze streek nog beter op de kaart te zetten.
Het beleidsplan zet 4 strategische doelstellingen voorop:
1) De IOED Zuidrand is een professionele werking die beschikt over de nodige expertise en versterkt zijn geïntegreerde werking continu
2) De IOED Zuidrand actualiseert de kennis over onroerend erfgoed in de streek en brengt het verder in kaart
3) De IOED Zuidrand ondersteunt en adviseert gemeenten en belanghebbende actoren in hun onroerend erfgoedbeleid
4) De IOED Zuidrand werkt aan draagvlakversterking en publieksontsluiting
22
Met dit beleidsplan en de bijhorende subsidiëring vanuit de Vlaamse Gemeenschap wil de Streekvereniging Zuidrand de komende zes jaren haar structurele werking op vlak van onroerend erfgoedwerking versterken. Met de jaarlijkse Vlaamse subsidie van 82328,41 euro kunnen we onze twee medewerkers van de IOED Zuidrand behouden.
Deze subsidieaanvraag werd ingediend op 1 juli 2020. In oktober 2020 wordt een definitieve beslissing in dit dossier genomen.
23
3.3.2 Bovenlokale cultuurwerking
De Streekvereniging Zuidrand zet vanaf 2020 sterk in op cultuur. De Vlaamse Regering keurde op 19 december 2019 het dossier “Bovenlokale cultuurwerking in de Zuidrand” goed waardoor de Streekvereniging Zuidrand de komende zes jaar een jaarlijkse Vlaamse werkingssubsidie van 100 000 euro ontvangt om een regisseursrol voor de bovenlokale cultuurwerking in de regio op te nemen.
Het beleidsplan zet 4 strategische doelstellingen voorop:
1) De Streekvereniging Zuidrand verbindt de erfgoedgemeenschappen
2) De Streekvereniging Zuidrand ondersteunt de lokale erfgoedgemeenschappen bij het behouden en borgen van hun erfgoed
3) De Streekvereniging Zuidrand geeft het erfgoed een smoel
4) De Streekvereniging Zuidrand werkt transparant en transversaal om haar slagkracht en draagvlak te vergroten
Met dit beleidsplan en de bijhorende subsidiëring vanuit de Vlaamse Gemeenschap wilde de Streekvereniging Zuidrand de komende zes jaren een uitgebreide en structurele werking op vlak van bovenlokale cultureel erfgoedwerking uitbouwen. De Streekvereniging Zuidrand vraagt hiervoor een werkingssubsidie aan Vlaanderen van 220 000 euro per jaar.
Deze subsidieaanvraag werd ingediend op 1 april 2020. In oktober 2020 wordt een definitieve beslissing in dit dossier genomen.
Het volledige beleidsplan is terug te vinden op www.dezuidrand.be/bovenlokale-cultuurwerking.
3.3.3 Toerisme en recreatie
Beleidsplan toerisme
De Streekvereniging Zuidrand schrijft in 2020 verder aan haar beleidsplan toerisme.
Op basis van de inspraakmomenten eind 2019 met vrijwilligers, beleidsmakers en ambtenaren uit de
aangesloten gemeenten, puurde ze alvast 11 prioriteiten die de basis zal vormen voor het beleidsplan toerisme en recreatie 2021-2026:
24
1. De opmaak en verspreiding van een toeristische brochure 2. Opmaak en verspreiding van hap en trap tochten
3. Dagprogramma’s uitwerken voor bezoekers (100% Zuidrand – Zuidrandbon) 4. Aanbod met en voor Hotels en B&B’s uitwerken
5. Thematische fiets- en wandelroutes uitwerken vb. kastelenroute en bestaande routes promoten
6. Infoborden bij toeristische attracties
7. Samenwerking met omringende regio’s en steden versterken: Rupelstreek, Voorkempen, Antwerpen, Lier, Rivierenland, Mechelen,…
8. Speelplekjeskaart uitwerken (speelgroen, speeltuinen,…) 9. Infopunt per gemeente / digitaal
10. Samenwerking tussen de gemeenten vergroten, zowel naar aanbod als communicatie vb. vrijetijdsactiviteiten
11. Gidsenwerking
Vanaf het najaar 2020 zal zij samen met haar partners Toerisme Provincie Antwerpen, het Strategisch Project ‘Beleefbare Open Ruimte in de Antwerpse Zuidrand’ en de aangesloten gemeenten verder schrijven aan dit beleidsplan op maat van de streek.
Voor meer informatie zie: https://www.toerismezuidrand.be/
Fietsen en wandelen
In deze periode werd de fietskaart gelanceerd. De medewerker Natuur en Landschap werkte de fietskaart uit in samenwerking met de werkgroep en de Streekvereniging Zuidrand en de gemeente Boechout. De inhoud van de teksten werden ook afgestemd met de projectcoördinator van het open ruimte project, de provincie en de Streekvereniging.
De open ruimte in de Zuidrand zit vaak verstopt achter infrastructuur zoals spoorlijnen en (snel)wegen.
Bij veel inwoners van de Zuidrand zijn vele plekjes niet gekend. Met de opmaak van een nieuwe fietskaart en de promotie van deze kaart, willen de we Zuidrandinwoners de parels uit hun streek beter leren kennen en deze streek ook voor anderen bekend maken.
De voorbije jaren werden, mede onder impuls van het strategisch project, bovendien verschillende trage wegen opengesteld of ingericht, natuurgebieden ontsloten en natuurinrichtingsprojecten uitgevoerd. De werkgroep wandelen en fietsen Zuidrand deed in 2019 suggesties aan Toerisme Provincie Antwerpen voor nieuwe verbindingen en knooppunten in het fietsknooppuntenwerk. Bijna alle suggesties werden weerhouden!
De medewerker natuur en landschap bracht de werkgroep wandelen en fietsen bij elkaar voor een workshop op 1/10/2019 en overleg op 26/11/2019. Tussentijds werd per e-mail feedback gevraagd op de eerste versie van de fietslussen. De medewerker werkte de eerste versies van de fietslussen uit in ArcGIS en stemde deze af met de werkgroep en de gemeenten. De inhoud van de teksten werden ook afgestemd met de projectcoördinator van het open ruimte project, de provincie en de Streekvereniging. Nadien stond ze, samen met de medewerker communicatie van de Streekvereniging,
25
in voor prijsvragen voor vormgeving en druk, aansturen van de vormgeefster en verspreiding van de analoge kaarten. In samenwerking met de medewerker communicatie van de Dienst Natuur- en Milieubeleid van de provincie Antwerpen, werd werk gemaakt van teksten voor de webpagina en promotie via een persbericht en sociale media.
Vijf fietslussen doorheen de Zuidrand laten de fietser kennis maken met de beekvalleien, bos- en natuurgebieden en in het oog springende erfgoedelementen. Er werd een overzichtskaart gemaakt waarop die de 5 fietslussen weergeeft. Per fietslus werd ook digitaal een meer gedetailleerde kaart opgemaakt. Deze kaart bevat o.m. ook informatie over meer kleinschalige erfgoedelementen, provinciale overstromingsgebieden en horecagelegenheden langs het traject.
De fietskaart werd zowel digitaal als analoog gratis ter beschikking gesteld. De verdeling van de analoge fietskaarten gebeurt via de Zuidrandgemeenten. Er was voorzien om de kaart ook uit te delen tijdens het Boshoekfeest en het netwerkmoment van Streekvereniging Zuidrand. Beide evenementen werden uitgesteld o.w.v. COVID-19. Verder was ook verdeling via de horecapartners voorzien. Gezien de lange sluiting van horecagelegenheden in het voorjaar van 2020 liep ook dit vertraging op.
Figuur 4: Kaartzijde fietskaart
26
Figuur 5: Tekstzijde fietskaart
Figuur 6: Detailkaart fietslus 1
27
Speelbeleving
Begin 2020 werd gestart met een project rond speelweefsel, gecoördineerd door de medewerker natuur en landschap Zuidrand. Met dit project willen we de beleving van de open ruimte in de Zuidrand verbeteren en de realisaties van de voorbije jaren in de kijker zetten.
We merken ook vaak dat (nieuwe) groene speelplekken en trage wegen niet bij alle inwoners van de Zuidrand gekend zijn. Daarom willen we werken aan een kaart die trage wegen en speelgroen verbindt (van in de dorps- en stadskernen tot in de open ruimte en omgekeerd) en hieraan een belevingselement koppelen. Boodschap die we willen brengen: ontdek ons speelgroen, het is dichtbij en gemakkelijk te bereiken.
De primaire doelgroep van het project zijn gezinnen en vriendengroepen uit de Zuidrand, in tweede instantie denken we aan scholen en verenigingen uit de Zuidrand.
Het projectidee werd een eerste keer afgetoetst bij de ambtenaren vrije tijd, communicatie en omgeving uit de Zuidrand tijdens een werkoverleg op 20 januari 2020. Op basis van hun input werd een eerste versie van een bestek opgemaakt.
De aanpak werd besproken met de medewerkers van ORIOM tijdens een skypegesprek zodat er maximaal kan afgestemd worden. Na dit gesprek werd besloten om, naast het project speelweefsel dat trage wegen en speelgroen in de Zuidrand verbindt, ook in te zetten op het uitrollen van ‘Samen op Pad’ in de Zuidrand. Deze formule heeft zijn succes al bewezen in de regio Mechelen en kan tijdens het eerste jaar van toetreding tot het regionaal landschap in de Zuidrand uitgerold worden.
3.4 Inzetten op duurzame landbouw
3.4.1 Burgers en boeren werd in deze periode afgerond.
Voor meer informatie zie: https://www.dezuidrand.be/landbouw-het-pdpo-project-burgers-en- boeren-0
De nieuwe projectaanvraag ‘Boerderleren’ binnen PDPO onze werking rond landbouw in de Zuidrand verder te zetten, werd in mei officieel goedgekeurd.
3.4.2 Boerderleren
Met het project Boerderleren wil de Streekvereniging Zuidrand verder inzetten op landbouweducatie, met de focus op scholen. De bedoeling is om een leertraject uit te zetten voor de tweede graad lager onderwijs, gericht op ervaringsgericht leren. Klassen bezoeken in dit traject meermaals per jaar de boerderij om van dichtbij mee te maken hoe een landbouwbedrijf werkt. Met de Hooibeekhoeve heeft de Streekvereniging Zuidrand ook een partner die dit project verder zal uitdragen naar de rest van de provincie Antwerpen. Door een lerend netwerk op te starten met landbouwers uit de hele provincie, kan dit project alleen maar sterker ingevuld worden.
28
Het project Boerderleren loopt van april 2020 tot juli 2022. De aangevraagde subsidie voor de gehele periode bedraagt 119 199.96 euro.
Voor meer informatie zie jaarrapport Streekvereniging Zuidrand in bijlage.
3.4.3 Inzetten op gronden en grondenstrategie
Vanuit de ervaring die de PC kon opdoen in de gronden van de Boshoek, zie ook:
https://www.provincieantwerpen.be/aanbod/dlm/samenwerkingsverbanden/zuidrand/projecten/str ategisch-project-beleefbare-open-ruimte.html, werd ook in deze periode verder ingezet op begeleiden van grondendossiers op vraag van partners.
Voor deze bouwsteen wordt er specifiek ingezet op het zoeken naar ruilgronden voor landbouwbedrijven in de Zuidrand voor zoverre dit binnen de open ruimtevisie past en tegemoet komt aan het versterken van duurzame landbouwinitiatieven. Vaak wordt er naar een verbrede maatschappelijke win-win gezocht.
Er werd ook gericht aan een aantal beekvalleien gewerkt en de open ruimtegebieden die deel uitmaken van deze beekvalleien. Omdat dat nog een andere insteek is, met eigen acties lijsten, die vaak ook samenhangt met bovenstaande acties, doen we in deze rapportage ook een aanzet per open ruimtegebied.
3.5 Vallei van de Grote Struisbeek en Edegemse beekvallei (Aartselaar, Edegem en Kontich)
3.5.1 Werken aan ruimtelijke consensus
Er vond tijdens deze periode een werkgroep van de Benedenvliet plaats, onder coördinatie van gouverneur Cathy Berx in functie van de signaalgebieden en overstromingsgebieden. De Vlaamse overheid is bezig met de opmaak van een gewestelijk RUP.
Voor het deelgebied Aartselaar-Edegem-Kontich werd overleg gepleegd met VLM. Er werden gesprekken gevoerd om een landinrichtingsproject in te dienen als uitbreiding van het landinrichtingsproject van de Rupelstreek. Het onderzoek naar de haalbaarheid voor LI zal starten in 2021.
De rol vanuit de PC is om te ondersteunen waar kan door gebiedsinformatie of analyses te bezorgen.
3.5.2 Ruimte voor natuur, bos, water, landbouw en recreatie
De Edegemse beek- een klimaatbos ontstond
Vanuit de projectcoördinatie werd in 2019 een ruilgrond gezocht voor de pachtende boer op de grond aan de Edegemse Beekvallei in de gemeente Edegem enerzijds en een overleg- en begeleidingstraject opgesteld voor de landbouwer, een grondeigenaar en Natuurpunt. Dit leidde tot overeenkomsten tussen alle partijen. Het resultaat is dat de bebossing van 6 ha bos in Kontich en Edegem, getrokken door Natuurpunt (Np Oude Spoorwegberm en Np Zuidrand Antwerpen) nu ook op de zijde van Edegem, goed voor een oppervlakte van 3 ha kan doorgaan. Op de aangekochte
29
gronden aan de zijde van Kontich werd door de Dienst Integraal Waterbeleid van de provincie een overstromingsgebied aangelegd.
Vanuit de strategische projectcoördinatie wordt ook de nazorg van de verschillende overeenkomsten opgevolgd en begeleid. Bijkomende ondersteuning door een grondenbank onderzoek naar landinrichting is zeker wenselijk in dit gebied.
Op zondag 24 november 2019 plantten vrijwilligers meer dan 15.000 bomen in de Edegemse beekvallei op de grens van Edegem en Kontich. Door aankopen en grondenruil kwam hier 6 hectare bos bij. De projectcoördinator voerde onderhandelingen voor de grondenruil met landbouwer en Natuurpunt.
Initiatiefnemers voor de plantactie waren Natuurpunt (afdeling oude Spoorwegberm en Zuidrand)., in samenwerking met gemeente Edegem, Kontich en provincie Antwerpen.
https://www.natuurpunt.be/pagina/waar-planten-we-bos
Figuur 7: Vrijwilligers aan het werk tijdens de plantactie
De Vuile Plas en Zandbergen
Dit natuurgebied, gelegen in Kontich langs de E 19, is in eigendom van AWV, en in 2014 werd een gebruiksovereenkomst opgesteld met de gemeente Kontich. Natuurpunt doet het beheer van dit gebied. Dit gebied is een natuur en bosgebied met wandelpaden en heeft potentie om verder uitgebreid en versterkt te worden. Bovendien zit er een duiker onder de E 19 waar er occasioneel wordt door gewandeld door mens en dier. Onderzoek uit het verleden wees reeds uit dat hier een interessante ecorecreaverbinding zou kunnen voorzien worden, die de beide open ruimtegebieden
30
verbindt met elkaar en je in natuurgebied de Zandbergen breng(. Dit gebied is ook in eigendom van AWV en in gebruiksovereenkomst bij de gemeente Kontich en Edegem. Ook dit gebied kan verder versterkt worden.
Grenzend aan de Vuile plas, bevindt zicht landschappelijk waardevol agrarisch gebied, waarvan een groot deel in eigendom is van het biologisch landbouwbedrijf Vrijselhof, zie
https://www.dezuidrand.be/het-vrijselhof-0
Samenwerkingen kunnen hier zorgen voor versterking van het open ruimtegebied.
Speelgroen Aartselaar
In het kader van het project ‘speelweefsel’ werden in natuurgebied De Reukens enkele speelaanleidingen geplaatst. De leerlingen van het 5de leerjaar van De Blokkendoos kwamen spelen in De Reukens, werkten nadien inrichtingsvoorstellen uit aan de hand van pictoplay en kwamen als eerste de gerealiseerde speelplek inspelen.
Op basis van de voorstellen van de leerlingen en in samenspraak met ANB, de gemeente en Natuurpunt maakte de medewerker natuur en landschap een ontwerp op. Verschillende onderdelen van het ontwerp, een wilgenhut, boomstamschijven en bomenparcours, konden snel gerealiseerd worden.
Voor de realisatie van Nadien plaatste Natuurpunt een picknickbank en een insectenhotel. Wanneer binnen enkele jaren net ten zuiden van de speelplek grondwerken uitgevoerd worden, kan een deel van de overtollige grond gebruikt worden om een speelheuvel met tunnel aan te leggen.
Figuur 8: Al spelend het gebied leren kennen
31
Figuur 9: de leerlingen ontwierpen in groepjes hun gedroomde groene speelplek
Figuur 10: ontwerp speelplek De Reukens
32
Figuur 11: Samen bouwen aan de wilgenhut
Figuur 12: De wilgenhut in april 2019
Figuur 13: Leerlingen van het vijfde leerjaar in 'hun' wilgenhut
33
Figuur 14: Het stammenparcours wordt uitgetest
Figuur 15: De wilgenhut, de boomstamschijven en het boomstamparcours met daartussen plaats voor de speelheuvel
Edegem
In Edegem werd nagedacht over verschillende locaties voor de inrichting van een speelplek. De tuin van wzc Immaculata kwam ter sprake, de Romeinse put en het Hazelbos. Om verschillende redenen kwamen deze locaties toch niet in aanmerking. De gemeente Edegem zette de voorbije jaren al hard in op het creëren van natuurlijke speelplekken in fort 5. Aan het Hazelbos plaatst de gemeente met de eigen diensten en hout van omgewaaide bomen speelaanleidingen. Tijdens een overleg werden suggesties en referentiebeelden aangereikt.
34
Er werd geopteerd om bestaande speelplekken meer biodivers te maken door er bijenhotels te plaatsen. De keuze voor de locaties viel op de bloemenweide aan fort 5, het hooiland aan de Romeinse put en de ingang van het nieuwe vlonderpad aan Hof ter Linden.
Figuur 16: Bijenhotel ter hoogte van de bloemenweide aan fort 5
Figuur 17: Bijenhotel aan de ingang van het vlonderpad in Hof ter Linden
35
Figuur 18: Bijenhotel aan de Romeinse put
3.6 Vallei van de Babbelkroonbeek en de Hessepoelbeek en Arkelloop (Kontich, Duffel en een klein deel Rumst)
3.6.1 Ruimte voor natuur, bos, water en recreatie en landbouw
Gronden in Waarloos- Schapenhagen
Natuurpunt voert al meerdere jaren een grondenbeleid in dit gebied. Met de aankoop van het signaalgebied Schapenhaeghe enkele jaren geleden werd er ruimte voor natuur, bos, water en recreatie bij gemaakt in dit gebied. In 2019 kocht Natuurpunt een deel bij, Schapenhaeghe II. Om Natuurpunt te ondersteunen wordt de inrichting in dit gebied ondersteund door een provinciale natuurinrichtingssubsidie.
De rol van de PC om NP en provincie te adviseren en zodat de open ruimtedoelen worden versterkt in dit gebied.
Gronden in Waarloos-Kontich
In 2021 is er eventueel een verwervingsdossier in Waarloos. Het gaat om gronden die de gemeente Kontich wil verwerven gelegen naast de gronden van de POM. Zij willen woongebied herbestemmen naar open ruimtegebied en zullen daarvoor een RUP opmaken. Naast het verwervingsdossier begeleidt Sabine de POM in een grondendossier voor hergebruik van een oud kleinschalig glastuinbouwbedrijf naar een korte keten project en inrichting van de vallei van de Hessepoelbeek.
Oude Spoorwegberm-Waarloos Kontich Kontich
De gemeente Kontich zet in op de oude spoorwegberm in het centrum van de gemeente. Deze groene long werd in het najaar van 2019 en het voorjaar van 2020 heringericht: exoten werden verwijderd, de beek kreeg een meer natuurlijke loop waarbij de buffercapaciteit wordt verhoogd, er kwamen poelen bij en er worden inheemse bomen en struiken aangeplant. Ook een natuurlijke speeltuin maakt deel uit van de plannen. Het bestaande pad in asfalt werd grotendeels verwijderd en vervangen door een waterdoorlatende halfverharding.
36
We zorgden er mee voor dat verschillende middelen hier gebundeld konden worden. Zo is de oude spoorwegberm een demonstratieproject van Nature Smart Cities: een pad in asfalt werd opgebroken en een waterdoorlaatbare halfverharding kwam in de plaats, buffercapaciteit ter grootte van twee olympische zwembaden werd gecreëerd. Op 12 januari 2020 plantten vrijwilligers 5.000 inheemse struiken op de berm. Het project kreeg de naam Parkspoor Natuurlijk! en werd onderscheiden als provinciale laureaat Natuur in je Buurt 2018.
Ook de subsidie rond speelweefsel 2018-2019 en natuur en landschap 2020 werd hier ingezet. Dankzij speelweefsel konden barrières tussen de oude spoorwegberm en de speeltuin aan de Staf Van Elzenlaan verwijderd worden en werden er bessenstruiken aangeplant in de speeltuin. De subsidie natuur en landschap werd aangewend om de bermen in te zaaien met zaadmengsel.
Figuur 19: de betonnen palen van de afsluiting zaten stevig in de grond
Figuur 20: De eerste framboos blinkt op 25 juni
37
Figuur 21: plantactie oude spoorwegberm op 12 januari 2020
Figuur 22: verwijderen van asfalt op de oude spoorwegberm
38
Figuur 23: bijkomende capaciteit om water te bufferen
Figuur 24: eerste bloemen op de ingezaaide bermen
39
3.7 Vallei van de Lachenebeek- (gemeente Hove, Lint, Boechout en Lier)
3.7.1 Werken aan consensus in de open ruimte
Gemeente Lint: voorbereiding RUP Ganzenbol. Voorstudie stationsomgeving Kontich-Lint-kansen voor open ruimte ganzenbol, beekhoek. Deze ontwikkeling gaat volledig mee in het vrijwaren en ontsluiten van de open ruimte. Doel is om hier een Zware industriezone om te vormen naar een KMOzone, deels woongebied en een deel open ruimte te ontsluiten.
Gemeente Hove: Voorstudie verkaveling Lege Veldkant/woongebied Hove. Deze gronden zijn nog in eigendom van het OCMW Antwerpen. De gemeente wenst dit gebied niet te ontwikkelen en is gestart met een samenwerking met VLM om het instrument ‘herverkaveling uit kracht van wet met planologische ruil’ te kunnen inzetten.
De PC adviseerde in beide dossiers om gepaste instrumenten en/of grondenbeleid en/of projecten in te zetten en volgt op waar wenselijk en nodig.
3.7.2 Ruimte voor natuur, bos, water, landbouw en recreatie
De ingezette dynamiek en werking gaan voort in de Boshoek
Vanuit de visie op dit open ruimtegebied, het samenwerken en inzetten op gronden en verwerving van OCMW gronden Antwerpen en van private eigenaars kon de afgelopen jaren verschillende partners gronden veilig stellen voor de toekomst. Natuurpunt kocht het Uilenbos en Kempens landschap kocht de landbouwgronden rond de Gasthuishoeves, gelegen in Hove aan weerszijden van de Boshoekstraat.
In dit dossier speelde de projectcoördinatie een aanzienlijke rol in het begeleiden van gesprekken, opzetten van de samenkomsten voor het open ruimte concept voor dit gebied en het schrijven van het strategisch verwervingsdossier.
Hierdoor werd er ingezet op ruimte voor natuur, bos, water, recreatie en duurzame landbouw.
Uitbreiding Uilenbos
Voor het Uilenbos, dat natura 2000 gebied is wordt verder gewerkt aan uitbreiding en versterking van dit gebied. Zo wordt er gekeken richting Lint en Boechout om het gebied verder uit te breiden en te verbinden via trage wegen naar omliggende gebieden. Dit uitbreiden kan door voor missing links toegang te onderhandelen en strategisch gelegen gronden te verwerven.
Hiertoe werd de afgelopen periode, tijdens de versoepelingen van de Covid 19 maatregelen op 16 juni, een terreinbezoek georganiseerd.
40
Figuur 255: Terreinbezoek rond trage wege in de Boshoek met gemeente Boechout, gemeente Hove, Natuurpunt, provincie en open ruimte coördinator
Na het bezoek werd in samenwerking met de PC, de gemeente Boechout en Np Land van Reyen een volgende grondendossier/ bos in gang gezet voor gronden die in eigendom zijn van de stad Lier/OCMW.
Voor de trage wegen wordt eveneens verder uitgestippeld, op welke manier de verbindingen verder gerealiseerd kunnen worden. De PC werkt begeleidend op de grondendossiers door contacten te leggen, te helpen in de zoektocht naar middelen voor de aankoop.
Lint Klimaatbos- Papendonkbos en bos van Marpingen
In Lint plantte de gemeente eind 2018 een klimaatbos aan langs de Luitersheide. Op het perceel werd ook een poel gegraven. Met de vrijgekomen grond werd een speelheuvel aangelegd. Met de speelweefselsubsidie werd materiaal aangekocht voor speelaanleidingen op de heuvel. De medewerker natuur en landschap maakte een ontwerp, de gemeente zorgde voor de plaatsing. De wilgentunnel werd door leerlingen van de gemeentelijke basisschool aangelegd onder begeleiding van de medewerker natuur en landschap.
41
Figuur 26: Bouw wilgentunnel
Figuur 27: speelheuvel Luitersheide
42
Figuur 28: Nieuwe houten fietsenstalling aan de speelheuvel langs de Luitersheide
Mede dankzij Nature Smart Cities werd in het Klimaatbos een vlonderpad aangelegd. De bomen langs het pad kregen een veiligheidsnoei. Met het hout werden ter plaatse een natuurlijke afscheiding tussen het vlonderpad en het jonge bos gemaakt. Deze afscheiding is tevens een spelelement.
Figuur 29: vlonderpad Luitersheide
Er werd toegewerkt naar een nieuwe trage verbinding tussen de Luitersheide en het huidige laarzenpad. Het vlonderpad in het klimaatbos vormt een deel van de verbinding. De medewerker natuur en landschap ondersteunde de gemeente bij het tot stand komen van een ontbrekende verbinding tussen dit vlonderpad en het laarzenpad: bemiddeling bij overlegmomenten met de private
43
eigenaar, zoeken van middelen voor boomveiligheidsanalyse en veiligheidssnoei, ondersteuning bij opmaak van een overeenkomst met de private eigenaar.
Natuurinrichtingssubsidie in Papendonkbos voor Natuurpunt in Lint
In Lint heeft Natuurpunt in het geheel van de Boshoek (het open ruimtegebied tussen de woonkernen van Hove, Lint en Boechout en een deel Kontich kazerne) een perceel verworven, aansluitend aan het Laarzenpad. De inrichting zet in op het aansluiten van een wandelverbinding naar het Laarzenpad en het gebied toegankelijk maken. Hiervoor ontving NP Land van Reyen een provinciale subsidie. Dit gebied kreeg de naam Papendonkbos.
OCMWgronden Lier
De stad Lier is bezig aan de vervreemding van OCMWgronden. In functie hiervan voert ANB, NP en de betrokken gemeenten gesprekken. Zowel ANB als Natuurpunt wensen in dit gebied gronden te verwerven om de boscomplexen uit te breiden en de aanwezige natuurwaarden te versterken. Een voorstel van aankoop door ANB ligt momenteel voor bij de minister van Omgeving.
Private gronden naast Zevenbergenbos in Lier
Sportclub/hockey Herakles momenteel gevestigd aan de Hockeyweg in Lier. Zij willen de club
uitbreiden, en zijn daarvoor op zoek naar andere gronden. De gesprekken daarvoor zijn volop aan de gang. De gronden in Lier (een 3 ha) wensen ze te verkopen. Op een deel van de grond zal door Infrabel een fietstunnel aangelegd worden en voor het andere deel is overleg opgestart.
In een verkennend overleg tussen Herakles, provincie, gemeente Lier en Boechout is er vanuit het open ruimte project de insteek gemaakt om ANB te betrekken, aangezien deze terreinen liggen naast het Zevenbergenbos is in Lier. ANB gaf aan interesse te hebben en wil onderzoeken op welke manier deze gronden aangekocht kunnen worden.
Duurzame landbouwinitiatieven
Het melkveebedrijf, dat ook zorgboerderij is en betrokken was in het grondendossier van de ocmw gronden van Antwerpen, heeft verder de weg ingeslagen naar het landbouweducatie in kombinatie met het melkveebedrijf en zorgboerderij, zie www.gasthuishoeveboshoek.be
De opmaak van een inrichtingsplan voor de gronden rond het bedrijf werd opgestart en wordt uitgevoerd door de provincie Antwerpen DMN, in samenwerking met de Hooibeekhoeve. In dit inrichtingsplan wordt er voorzien om de dreef als toegangsweg naar de boerderij te herstellen. Voor de oude poel achter de boerderij wordt ook herstel voorzien. Er werd een voorstel gemaakt voor kleine landschapselementen om de aanwezige steenuil en andere soorten maximale kansen te bieden. Er werd ook een erfbeplantingsplan opgemaakt. Bij toetreding tot het Regionaal Landschap Rivierenland zullen er projectmiddelen gezocht worden om de herstelmaatregelen uit te voeren.
De PC werkt begeleidend op de grondendossiers en inrichtingsplannen door contacten te leggen, te helpen in de zoektocht naar middelen voor aankoop en inrichting.
44
Om het samenwerking en de resultaten die in dit gebied werden behaald in de kijker te zetten, werd een partnerbord ontworpen, in samenwerking met alle partners. Dit bord zou op het geplande Boshoekfeest op 5 april 2020 ingehuldigd worden. Er werden borden voorzien op drie locaties.
Partnerbord Boshoek
Er werd een draaiboek en planning gemaakt, alsook een flyer.
45
Flyer Boshoekfeest
46
Het Boshoekfeest werd afgelast owv Covid 19.
De rol van de PC was om samen met de partners een programma samen te stellen, infomarkt te organiseren, een flyer en het partnerbord te maken.
Er wordt een nieuwe datum gezocht om het feest, onder aangepaste vorm en formule.. in 2021 te kunnen laten doorgaan
3.8 Vallei van de Molenbeek en vallei van de Koude Beek
3.8.1 Ruimte voor natuur, bos, water, landbouw en recreatie
Molenbeekbron- vallei van de Molenbeek
De gronden van Molenbeekbron situeren zich tussen de Hellestraat, Sneppenbosweg en
Vremdsesteenweg, gelegen in de gemeente Boechout. Het gaat over een oppervlakte van 3, 08 ha (of 30 802 m2) en is gelegen op de percelen 201, 202c en percelen 188 Lot 2 A, 200d Lot 2 B.
47
Dit gebied is het brongebied van de Molenbeek (Beggelbeek op de kaart volgens de provinciale naamgeving) dat verder loopt over de gemeentegrenzen heen doorheen Ranst en uitmondt in de Kleine Nete. De gemeente wenst deze percelen te verwerven van private eigenaars en is daarvoor in gesprek. De gemeente Boechout wenst hiervoor een strategische verwervingssubsidieaanvraag in te zetten. Deze subsidieaanvraag past binnen het strategisch project ‘Beleefbare open ruimte in de Antwerpse Zuidrand’, Door een breed draagvlak uit te bouwen voor de aanvraag wordt het belang van de aanvraag versterkt.
De PC schrijft de subsidieaanvraag en de provincie Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid (DMN°
zorgt voor het nodige kaartmateriaal voor het dossier, met de steun van de gemeente, Natuurpunt en de partners. Voor de inrichting en beheer wordt een samenwerking met Natuurpunt Land Van Reyen aangegaan. Een ontwerp van inrichtingsvoorstel wordt gezamenlijk met de gemeente, Natuurpunt, provincie en partners zoals Kina voorbereid. Er zal ook advies gevraagd worden aan de Dienst Integraal waterbeleid van de provincie die de Molenbeek beheert. Ook andere instanties zoals ANB zal om advies gevraagd worden om het draagvlak te vergroten. Deze gronden liggen buiten de zoekzone voor glastuinbouw en zijn niet in landbouwgebruik.
Indien gewenst kan voor de inrichting samenwerking gezocht worden met het Regionaal Landschap Rivierenland, in samenwerking met Natuurpunt en provincie en gemeente. Ook Kina heeft plannen voor samenwerking en recreatieve ontsluiting. Dit wordt ook verder afgestemd binnen dit traject.
Doel is om het brongebied met een aantal unieke natuurwaarden te vrijwaren en te versterken en wil op die manier bijdragen aan het versterken van een aantal Vlaamse natuurdoelstellingen. Het is de ambitie om een deel van het gebied te bebossen en te ontsluiten voor wandelaars, mindervaliden en spelende kinderen. Voor een deel van de percelen zal een samenwerking met landbouwers en met de zorgboerderij Kina aangegaan worden. De waterhuishouding kan ook nader bekeken worden in dit gebied. Hiervoor zal advies gevraagd worden aan DIW van de provincie.
Dit perceel is een strategisch deel in de vallei van de Molenbeek waar door Natuurpunt met de steun van de gemeente Boechout al vele jaren gronden worden verworven en waar in evenwicht met landbouw en recreatie de vallei wordt beheerd.
Dit perceel ligt bovendien naast het dalhoofd en het sportpark Sneppenbos waardoor er kan nagegaan of een trage, groene verbinding vanuit de omliggende straten naar dit deel, de
Molebeekbron mogelijk is. Voor de inrichting wordt rekening gehouden met de draagkracht van het gebied.
De aankoop en ontwerp van het inrichtingsvoorstel wordt voorgelegd aan de minaraad en gecoro en er wordt naar input en suggesties gevraagd. Met deze input wordt het voorstel afgewerkt en op het college en gemeenteraad gebracht. Ook deputatie en de kernpartners zullen de aanvraag
goedkeuren.
Het totaalbedrag voor de aankoop van de grond werd door Igean geschat op 325 000 euro. Dit brengt het subsidiebedrag op 130 000 euro. Dit is de geschatte prijs na splitsing van percelen 188 en 200d. De inzet van strategische verwervingssubsidies zijn een hefboom om dit gebied te kunnen verwerven en deze open ruimte te vrijwaren en te versterken.
48
Er wordt met de partners naartoe gewerkt om het in september in te dienen bij het Departement Omgeving.
Gemeente Hove- Landschapspark Frijthout- vallei van de koude beek
Net ten noorden van het fietspad richting Boechout ligt een zone die in het inrichtingsplan voor het landschapspark Frijthout aangeduid werd als speelzone. Roderik Desmet, dienst omgeving van de gemeente Hove, maakte een ontwerp voor deze speelzone. Eerder plaatste de gemeente de speeltuin in het noorden. Het zuidelijk deel van de speelplek bleef echter open. Hier zou de gemeente graag een meer natuurlijke speelplek realiseren met ruimte voor streekeigen groen en gebruik van natuurlijke materialen voor de speelaanleidingen. Dankzij de speelweefselsubsidie konden volgende zaken gerealiseerd worden:
Wilgenhutten
Palenbos
Figuur 30: Inrichtingsschets speelplek Hove - door Roderik Desmet, gemeente Hove
Figuur 31: Bouwen wilgenhut in Frijthout op16/12/2019
49
Mortsel- groene stapsteen
Het Elzenplein in Mortsel ligt tussen fort 5 in Edegem en de groene berm in Mortsel. Het vormt dus een mooie stapsteen tussen beide groengebieden. Bovendien zagen de omwonenden na de heraanleg van het plein door de stad graag enkele speelaanleidingen op het plein. In overleg met de stad werd geopteerd om de speelweefselsubsidie hier in te zetten. Er kwamen een evenwichtsbalk, stapstammen en een takkenwal.
Figuur 32: speelplekje op het Elzenplein, de takkenwal wordt nog opgevuld
Mortsel- Klein-Zwitserland versterken als natuurgebied en recreatief ontsluiten
In Mortsel wordt een natuurrecreatieve inrichting uitgevoerd in het gebied dat aansluit bij Klein- Zwitserland door Natuurpunt Land Van Reyen. De provincie kent dit bedrag van 30 000 toe binnen het versterken van groenblauwe netwerken, fijnmazig netwerk trage wegen en recreatieve ontsluiting zoals de open ruimte visie vooropsteld. De inrichting wordt voorzien in 2020.
