Door de tijd heen
1 maximumscore 2 De juiste volgorde is:
6, 4, 2, 3, 1, 5
Opmerking
Als door het weglaten van één foutief geplaatst nummer een verder foutloze reeks ontstaat, mag één scorepunt worden toegekend.
Prehistorie en Oudheid
2 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is (twee van de volgende):
− Potscherven blijven lang bestaan/vergaan niet snel.
− Potscherven vormen soms de enige overblijfselen van een schriftloze cultuur.
− Potscherven zijn heel herkenbaar/uniek/goed te verbinden aan een bepaalde cultuur.
− Voorwerpen van aardewerk zijn veelvoorkomende gebruiksvoorwerpen.
per juist antwoord 1
3 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
In de tijd van de jagers-verzamelaars was er nog geen landbouw die voldoende opleverde voor het ontstaan van steden/een klasse van vrijgestelden die niet alle tijd kwijt was aan de voedselvoorziening.
4 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• Uit de bron blijkt dat de Romeinen uitblinken in militaire tactiek/het
gedisciplineerd uitvoeren van orders van hun aanvoerders 1
• waardoor zij een overmachtige vijand kunnen verslaan / militair de
betere waren 1
5 maximumscore 4
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• Cassius Dio beschrijft koningin Boudica als een opstandeling tegen het Romeinse gezag (die terecht door de Romeinse bevelhebber
onderworpen wordt) 1
• terwijl de Britten (in de negentiende eeuw) Boudica zien als een
(nationale) heldin 1
• Cassius Dio is geschiedschrijver van het Romeinse Rijk op het toppunt van zijn macht (daarom wordt Boudica beschreven als vijand / vanuit
het perspectief van de veroveraar) 1
• In de negentiende eeuw komt het nationalisme op / wordt er gezocht naar inspirerende nationale helden / komt er meer aandacht voor de rol van vrouwen in de geschiedenis (kan Boudica als voorbeeld dienen
voor feministen) 1
De Middeleeuwen
6 maximumscore 6
Kern van een juist antwoord is:
• de boeren 1
• verwachten van een koning bescherming tegen misbruik/uitbuiting
door de landheren/bescherming tegen oorlog 1
• de edelen 1
• verwachten van een koning handhaving van hun positie in het bestuur/hun zelfstandigheid op hun landgoederen/dat de koning hen
aanvoert in de strijd 1
• de geestelijkheid 1
• verwacht van de koning dat hij erkent dat zij het primaat hebben
boven het wereldlijk gezag/de kerk steunt 1
7 maximumscore 3
Uit het antwoord moet blijken dat:
• de stedelijke burgerij 1
• de koning steunde met geld/soldaten/door de ambtenaren te leveren bij zijn streven de invloed van de adel in het bestuur te verkleinen
(waardoor een einde kwam aan de feodale versnippering van het
centrale gezag) 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• Het politieke probleem is de versnippering van het centrale gezag/de ordeloosheid/de chaos van het feodale systeem / de strijd tussen de
wereldlijke en geestelijke overheid over wie het primaat had 1
• In de kruistochten konden ambitieuze/jonge edelen hun energie richten op verovering van buiten-Europese gebieden/het Heilige Land,
waardoor er een einde kon komen aan de voortdurende onderlinge strijd / kon de paus zich opwerpen als het centrale gezag/het gezag boven rivaliserende partijen, waardoor de aanspraak van de paus op
het primaat werd versterkt 2
Door de tijd heen
9 maximumscore 2 De juiste combinaties zijn:
1 d, 2 c, 3 e, 4 b, 5 a.
Bij vijf juiste combinaties 2
Bij drie of vier juiste combinaties 1
Bij twee of één juiste combinatie 0
Vroegmoderne tijd
10 maximumscore 3
Kern van een juist antwoord is:
• De kerk hield vast aan het middeleeuwse wereldbeeld/de bijbelse
ordening van het heelal (waarbij de aarde in het middelpunt stond) 1
• In de zeventiende eeuw vond een wetenschappelijke revolutie plaats 1
• waardoor de opvattingen van Bruno gemeengoed werden / de invloed
van de kerk minder werd 1
11 maximumscore 4
Voorbeeld van een juist antwoord is:
Uit vergelijking van de twee kaarten blijkt dat:
• de stad in de Tachtigjarige Oorlog een economische bloei doormaakte, want het aantal huizen in de stad in deze periode is enorm
toegenomen / er zijn kostbare verdedigingswerken aangelegd 2
• de Tachtigjarige Oorlog een periode van nieuwe wetenschappelijk
12 maximumscore 4
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• De Opstand begon als een sociaal-economisch conflict, want Viglius wijst erop dat 'het gewone volk' door honger gedreven zich tegen de
geestelijkheid en de rijken zal keren 2
• De Opstand begon als een godsdienstig conflict, want ‘omvangrijke’
protestantse groepen houden buiten de stad (gewapend) hun bijeenkomsten/er is kennelijk zoveel afkeer van de kerk/de
geestelijkheid dat Viglius verwacht dat het volk zich tegen de kerk zal
keren/bij de protestanten zal aansluiten 2
Opmerking
Alleen als blijkt dat de begrippen sociaal-economisch conflict en godsdienstoorlog juist worden gehanteerd, worden per visie twee scorepunten toegekend.
13 maximumscore 2
Kern van een juist antwoord is:
• dat de vorsten niet meer afhankelijk wilden zijn van de (hoge) adel en
daarom (goed opgeleide) betaalde ambtenaren benoemden 1
• die beter in de hand konden worden gehouden/van hen afhankelijk
waren 1
14 maximumscore 4
Kern van een juist antwoord is:
• De Europese expansie leidde tot het stichten van plantagekoloniën 1
• waarvoor arbeidskrachten nodig waren, waarin de handel in slaven
voorzag 1
• Het abolitionisme wilde afschaffing van de slavernij/slavenhandel 1
• wat aansloot bij het verlichtingsideaal van de gelijkwaardigheid van alle
mensen 1
15 maximumscore 4
Voorbeeld van een juist antwoord is:
Twee motieven die in de bron naar voren komen zijn:
• Het vinden van afzetgebieden voor de industrie 1
• In de bron komt dit naar voren als Stanley verwijst naar de veertig miljoen Afrikanen die staan te wachten op katoen uit
Manchester/ijzerwaren uit Birmingham 1
• Het verspreiden van het christendom 1
• In de bron komt dit naar voren als Stanley verwijst naar de
missionarissen/zendelingen die klaar staan om het christelijk geloof
naar Afrika te brengen 1
16 maximumscore 3
Een juist antwoord bevat de volgende elementen:
• Een juiste omschrijving van het kenmerkend aspect "de discussie over
de sociale kwestie" 1
• Een juiste omschrijving van het kenmerkend aspect “de
voorschrijdende democratisering”/de kiesrechtkwestie 1
• Een juiste uitleg van de opvatting van de spreker dat de sociale kwestie opgelost kan worden door de invoering van algemeen
(mannen)kiesrecht/door uitbreiding van het kiesrecht 1
17 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
Deze bron is representatief voor de opvattingen van de Chartisten, omdat het hier gaat om een leider van de Chartistenbeweging, die in het
algemeen de mening van de leden zal uitdragen / een toespraak op een massabijeenkomst van de Chartisten, die instemmend begroet wordt door de leden van de beweging / een rede die wordt gepubliceerd in het eigen tijdschrift van de Chartisten, wat de opvattingen van de beweging
weergeeft.
18 maximumscore 4
Voorbeeld van een juist antwoord is:
De Indiase nationalisten kunnen deze foto gebruiken bij hun propaganda:
• in Groot-Brittannië, om sympathie te wekken bij het Britse volk voor hun streven naar onafhankelijkheid, omdat de foto laat zien dat India trouw bleef aan Groot-Brittannië/geen gebruik maakte van de
oorlogssituatie om onafhankelijk te worden / dat Indiase soldaten vechten voor Groot-Brittannië (en in ruil daarvoor recht hebben op
onafhankelijkheid) 2
• in India zelf, om nationalistische gevoelens aan te wakkeren, omdat de foto laat zien dat India door haar offers onafhankelijkheid verdient / de macht van Groot-Brittannië niet onaantastbaar is (Groot-Brittannië had Indiase soldaten nodig/was niet onkwetsbaar) 2
19 maximumscore 3
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• Het nationaalsocialisme/fascisme is voor het kapitalisme de laatste kans om zichzelf te redden / De kapitalisten steunen de
nationaalsocialisten/fascisten in de hoop dat daardoor oorlog uitbreekt
(waardoor zij weer winst kunnen maken) 1
• wat de tekenaar laat zien door de tekst in de prent/de kapitalist uit te beelden die een soldatenskelet ondersteunt/voor een rij brandkasten
staat 1
• Dit is een socialistische visie, omdat het kapitalisme als de oorzaak
van de oorlog/het kwaad wordt afgebeeld 1
20 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• Een kenmerk van het nationaalsocialistische Duitsland is, dat er geen vrijheid van meningsuiting is / sprake is van een totalitaire dictatuur /
een eenpartijstelsel / censuur 1
• waardoor de Arbeiter Illustrierte Zeitung met kritiek op het
nationaalsocialisme niet in Duitsland mocht verschijnen, omdat het kritiek op het nationaalsocialisme bevat/het blad is van de verboden
(socialistische) partij / kritiek op Hitler uitbeeldt 1
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• Inspecteur Bakker heeft maar weinig op met democratie, want hij laat
zich heel negatief uit over "democratenvrienden" 1
• wat aansluit bij de antidemocratische/antiparlementaire opvattingen
van de nationaalsocialisten 1
• Inspecteur Bakker denkt racistisch over joden, want hij juicht het oppakken van joden in de Beethovenstraat toe/gaat er vanuit dat de
joden in de Beethovenstraat allemaal rijk zijn 1
• wat aansluit bij het antisemitisme van de nationaalsocialisten 1
22 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
Een argument tegen deze bewering is, dat uit de bron niet blijkt hoe de rest van de bevolking/het personeel van andere bedrijven dan de paar die Bakker noemt reageerde op de staking / of de meerderheid van de
Amsterdamse arbeiders in staking gaat.
23 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
De Februaristaking was een uitzonderlijke gebeurtenis, omdat die:
• een van de weinige massale/openlijke protesten tegen de
jodenvervolging was 1
• de eerste georganiseerde staking tegen de Duitse bezetter is 1
24 maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• Op de foto is een (van de eerste) wasserette(s) in Berlijn te zien. Dit laat het beschikbaar komen van meer huishoudelijke apparaten zien in de jaren vijftig (door de groeiende welvaart) 1
• Dit leidt er (onder andere) toe dat vrouwen zich meer kunnen gaan
ontwikkelen doordat zij minder tijd kwijt zijn aan het huishouden 1
25 maximumscore 4
Voorbeeld van een juist antwoord is:
• De groeiende welvaart van de jaren zestig zorgde voor krapte op de
arbeidsmarkt 1
• waardoor Nederlandse bedrijven arbeiders gingen werven in Turkije 1
• Het verband tussen dit verdrag en het ontstaan van de multiculturele samenleving is, dat de tijdelijke arbeidskrachten veelal niet
terugkeerden, maar hun gezinnen naar Nederland lieten overkomen 1
• Dit droeg bij aan het ontstaan van een multiculturele samenleving, omdat de nieuwkomers vasthielden aan hun eigen cultuur / de
Nederlandse cultuur maar gedeeltelijk overnamen 1
Bronvermeldingen
bron 1 ontleend aan: Cassius Dio, Roman History Epitome LXII, paragraaf 1, 2 en 12.
http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html bron 2 eigen beheer Cito.
bron 3 C. Brooke, De Middeleeuwse samenleving, Bussum 1974, pag. 46-47.
bron 4 A.T. Schuitema Meijer, Groningen vroeger en nu , Bussum 1969, tussen pag. 48 en 49.
bron 5 A.T. Schuitema Meijer, Groningen vroeger en nu , Bussum 1969, tussen pag. 48 en 49.
bron 6 Geoffrey Parker, Van beeldenstorm tot bestand, Haarlem 1978, pag. 70.
bron 7 Peter Lindhoud, Veel vaderlanden op weg naar een natie, Rijswijk 1995, pag. 24.
bron 8 Jane Jenkins, with Eric Ivans, Victorian Social Life, British social history 1815-1914, London 2002, pag. 237.
bron 9 J.H.J. Andriessen, De eerste Wereldoorlog in foto’s, Amersfoort 2004, pag. 305.
bron 10 John Heartfield, Krieg im Frieden. Fotomontagen zur Zeit 1930-1938, Frankfurt 1981, pag. 61.
bron 11 P. de Rooy (red.) Geschiedenis van Amsterdam, Tweestrijd om de hoofdstad 1900-2000, Amsterdam 2007, pag. 253.
bron 12 Ansichtkaart uit het Deutsches Historisches Museum in Berlijn.
