{IN GESPREK}
HET LEDEN VAN BELGIË
Ze voelen haarscherp aan wat er speelt op dit moment. In hun romans bespiegelen beide Vlamingen liever vergane tijden. “Zo’n verhaal komt aan je mouw trekken, alsof het wil dat jij het schrijft.”
TEKST LINDA HUIJSMANS BEELD DANIEL COHENSTEFAN HERTMANS EN JEROEN OLYSLAEGERS
VER
9 9 8
{IN GESPREK}
odra Jeroen Olyslaegers het huis van Stefan Hert- mans binnenstapt, beginnen beide Vlaamse schrij- vers te praten en daarmee houden ze niet meer op.
Ze zijn zielsverwanten die elkaar niet alleen vinden in hun betrokkenheid bij de Vlaamse politiek, maar vooral in het schrijven van romans die hun oor- sprong vinden in vervlogen tijden.
Hertmans: “Jeroen is een stuk jonger dan ik, maar de tijd waarin we leven en de boeken die we schrijven hebben ons dichter bij elkaar gebracht. We schrijven allebei historiserende romans waar we ook maatschappelijke reflecties in stoppen. Dat doen we niet omdat we opeens een andere literatuuropvatting aanhangen, maar omdat we beiden voelen: dit is wat nu uit mij komt. Ik ben maar een radar die verhalen opvangt.”
Olyslaegers: “Verhalen trekken aan mijn mouw. Heel soms kom je verhalen tegen die via u de wereld in willen en via niemand anders.
Dat gebeurde mij bij Wil. Samen met Tom Lanoye werd ik uitgeno- digd door Herman Van Goethem, een bekend historicus en rector van de Antwerpse Universiteit, om met een groep studenten over zijn vak te praten. Daar vertelt hij ons over een proces-verbaal dat hij in de archieven heeft gevonden. Het is het verslag van een Ant- werpse agent over een razzia, waaraan hij zelf heeft deelgenomen.
De hele dag discussiëren we over die tekst; de juridische implica- ties, de morele aspecten, de historische feiten, enzovoort. Op het moment dat ik thuiskom, slaat bij mij opeens een bliksemschicht in:
shit, maar dit is een boek! En ik moet dat schrijven!”
Die agent, die n’n fliek, beschreef uitvoerig wat er tijdens die razzia ge- beurde, stopte zijn noodkreet in een denkbeeldige fles, gooide die in de zee die tijd heet en vervolgens spoelde die fles bij mij aan. Daarom is het verhaal bij mij gaan leven. Niet bij Tom Lanoye, niet bij Herman Van Goethem, het kwam bij mij aan. Die brief was dus eigenlijk aan mij gericht. Dat vind ik het strafste van schrijven. Dat heb jij dus ook.”
Hertmans: “Het is mij drie keer gebeurd dat een verhaal mij heeft
‘gezocht’. De eerste keer gebeurde dat met de memoires van mijn grootvader, die aan de basis liggen van Oorlog en terpentijn. Mijn hele jeugd heb ik hem over de Eerste Wereldoorlog horen spreken en toen hij mij die schriften gaf, dacht ik dat ik precies wist wat er in stond. Pas in 2010, nadat ik gestopt was met mijn werk, heb ik eindelijk de tijd genomen om ze te gaan lezen. Ik was diep ontroerd door zijn getuigenis. Zijn onhandige, ouderwetse, hoogdravende Vlaams is zo touchant en het verhaal is zo ontroerend en drama- tisch, dat ik dacht: ik ga dit uittikken en zet daarna zijn naam op het omslag. Ik zal zijn klerk zijn. Maar na vijftig, zestig pagina’s wist ik
Z
STERKEVROUWEN
“Ik ben twee keer in Georgië geweest – het land van het Gulden Vlies en de antiek-Griekse Me- dea die eigenlijk van daar afkomstig is – en daaruit ontstond later een verhaal.
In dit boek schetst Haratischwili prach- tig de geschiedenis van het land, van het communisme en vooral ook van de tijd erna. De vrouwen zijn er als vanzelfsprekend de sterksten. Vooral het deel dat zich na de ineenstorting van de Sovjet-Unie afspeelt is indrukwekkend.
Ik wist weinig over wat daar destijds gebeurd is, en dat geldt denk ik voor veel mensen uit West-Europa.”
Het achtste leven (voor Brilka) Nino Haratischwili Paperback 20,00
FAMILIE- GESCHIEDENIS
“Deze Franse schrijfster met Duitse wortels pleit voor het gebruik van de herinnering als wapen tegen het populisme. Tijdens het schrijven van De opgang kwam ik dit boek tegen. Zij laat zien hoe weerbar- stig het verschil is tussen je iets niet kunnen herinneren en iets je niet willen herinneren. Schwarz gebruikt daarvoor haar eigen familie- geschiedenis. Haar grootvader heeft in 1938 heel goedkoop een joods bedrijf overgenomen, maar toen de eigenaar na de oorlog om scha- devergoeding kwam vragen, weigerde hij zijn verantwoordelijk- heid te nemen.”
De geheugenlozen Géraldine Schwarz Paperback 24,99
EUROPESE CULTUUR
“Figes beschrijft hoe een gemeenschap- pelijke Europese cultuur is ontstaan.
Aan het begin van de negen- tiende eeuw las heel Europa plots dezelfde boeken, ging men naar dezelfde opera’s en luisterde men naar dezelfde muziek.
Figes beschrijft het ontstaan van die canon aan de hand van de ontwikkeling van technologische en technische ont- wikkelingen, zoals de trein en fotogra- fie. Ik heb het met grote belangstelling gelezen.”
Europeanen Orlando Figes Gebonden 42,99
LEZEN VOLGENS STEFAN HERTMANS
‘IK BEN MAAR EEN RADAR DIE VERHALEN OPVANGT’
‘BIJ MIJ SLAAT SOMS EEN BLIKSEMSCHICHT IN: SHIT, MAAR DIT IS EEN BOEK!
EN IK MOET DAT SCHRIJVEN!’
HERTMANS
OLYSLAEGERS
{IN GESPREK}
‘HISTORISCHE FICTIE VRAAGT OM BRANIE, MAAR OOK OM FIJNGEVOELIGHEID. JE KOMT TOCH IN EEN MOERAS TERECHT’
HERTMANS OLYSLAEGERS
‘OP HET MOMENT DAT JE DENKT
DAT JE GEEN TAAL HEBT VOOR HET
VERHAAL, WEET JE DAT ER EEN
BELANGRIJK BOEK AAN KOMT’
dat de hedendaagse lezer er niet doorheen zou komen. Ik moest selecteren, maar daardoor schoot ik in een loyaliteitskramp. Mijn grootva- der was de held van mijn jeugd. Hij maakte een pijl en boog voor mij, hij leerde mij schermen, hij was mijn jeugdvriend. Van die intimiteit moest ik afscheid nemen. Het had grote emotionele impact op mij om stukken uit zijn herinnerin- gen weg te laten. Dat is een lastig proces ge- weest, maar je kunt niet anders. Zo’n verhaal komt aan je mouw trekken, alsof het wil dat jij het schrijft.”
Olyslaegers: “Zo’n verhaal dwingt u eerst op de knieën. Je moet eerst het gevoel hebben dat je dat nooit gaat lukken.”
Hertmans: “Je voelt zelfs wanhoop, want je hebt er aanvankelijk geen taal voor. Je schrijft niet meer vanuit jezelf, maar vanuit een ander.
Op het moment dat je denkt dat je geen taal hebt voor het verhaal, weet je dat er een be- langrijk boek aan komt. Van mijn nieuwste boek De opgang heb ik vijf versies gemaakt. Het is het moeilijkste boek dat ik geschreven heb.”
Olyslaegers: “Tijdens het schrijven van Wil vond ik het zelfs ondraaglijk om in Antwerpen rond te lopen. Van de ene hoek wist ik precies welke jood er in elkaar getrapt was, van dat ande- re huis dat de maîtresse van een hoge nazi er woonde en dat ze daar in dat pand hun feestjes gaven. Er bestaat zoiets als psycho-geografie;
het psychische effect dat een omgeving op de voorbijganger heeft. Voor mij zijn dat spoken. Er hangen spoken in straten en op pleinen. Toen ik Wil aan het schrijven was wist ik te veel over die straten. Ik had tegenwicht nodig. Dus toen ik over mijn volgende boek begon na te den- ken, wist ik dat het een heel andere tijd moest zijn. Ik stelde mij de vraag waar de Antwerpe- naar van nu echt trots op is en dat is de zes- tiende eeuw. Die zijn we de Gouden Eeuw gaan noemen vanwege de bloeiende handel, maar ook vanwege Bruegel en Rubens. Als werktitel koos ik Wildeman, maar toen die al bleek te bestaan heb ik er als tijdelijke titel Wildevrouw aan gegeven. En verdomd, die bleek echt te hebben bestaan. Zij is mijn hoofdpersoon in het zestiende-eeuwse Antwerpen geworden.”
13 13 12
Hertmans: “Bij jou is het begonnen bij de Dulle Griet.”
Olyslaegers: “Ik stond met mijn researcher Stef Franck bij dat schilderij van Bruegel, dat ge- woon in het museum in Antwerpen hangt, en hij zei: ‘Kijk eens goed naar die Dulle Griet. Die heeft een adamsappel. Het is dus een man.’
Ik ging kijken, nog eens beter kijken en inder- daad, er staat een geprononceerde adams- appel. Zo is het begonnen. Ik ben er bewust in het openbaar een discussie over gestart over de vraag of Dulle Griet een man of een vrouw is, al vonden veel mensen dat bijna heiligschen- nis. Maar ik vind dat we Bruegel terug moeten veroveren. Als het me lukt mijn enthousiasme over te brengen op een groot publiek, ben ik tevreden.”
Hertmans: “In ons vak is het belangrijk om te delen wat je weet en niet, zoals in de acade- mische wereld gebruikelijk is, ontdekkingen zo lang mogelijk voor jezelf te houden. Schrijvers spelen een spel in dat vage gebied waar intui- tie botst op inzicht en waar de fantasie aan de haal gaat met de feiten. Echte kennis bevindt zich altijd in de tussengebieden.
In 1984 verscheen Montaillou van Emmanuel Le Roy Ladurie. Dat gaf een enorme heisa on- der historici. Le Roy Ladurie schreef over dat dorp in de Pyreneeën alsof hij er zelf bij was geweest. Historici namen dat niet serieus want hij had de helft verzonnen, maar achteraf ge- zien bleek dat boek een echte game changer.
Dankzij Montaillou zag men plots in dat verha- len gaan leven als je ze baseert op onderzoek en de feiten ‘aanvleest’ met ervaring. Dan geef je historische feiten terug aan de ervaring. Dat is de kern van ons werk.”
Olyslaegers: “Over die zogenaamde Gouden Eeuw waar de Antwerpenaar van nu zo trots op is, zijn welgeteld twee historische boeken te vinden die in de twintigste eeuw zijn versche- nen. Meer niet. Daarom was mijn researcher en oude vriend Stef Franck zo belangrijk voor dit boek. Hij las alles door wat hij gevonden had en ik was een zeer ongeduldige luisteraar. Dan zat ik Facebook te checken terwijl hij uitweidde over hoe de schepen in de haven er in die tijd
O
Stefan Hertmans (1951) pu-HERTMANS OVER STEFAN O
bliceerde romans, verhalen, essays en een groot aantal dichtbundels. In augustus 2013 verscheen zijn eerste boek dat feit en fictie combi- neerde: Oorlog en terpentijn,
dat gebaseerd is op de memoires die zijn grootvader over de Eerste Wereldoorlog schreef. Hij won er onder meer de AKO Literatuurprijs
en de Gouden Boekenuil mee, plus een nominatie voor de Man Booker Inter- national Prize 2017. In 2016
verscheen De bekeerlinge, dat zich duizend jaar geleden
afspeelt in een dorpje in Zuid-Frankrijk. De opgang, dat dit najaar verscheen, ver-
telt het verhaal van het huis in Gent waar Hertmans zelf twintig jaar heeft gewoond.
De opgang Stefan Hertmans Gebonden 24,99
OVER JEROEN OLYSLAEGERS
Jeroen Olyslaegers (1967) schrijft theaterteksten en pro-
za. Na de romans Wij (2009) en Winst (2012) bereikte hij in
2016 het grote publiek met Wil. In deze roman die geba- seerd is op historische feiten, schetst hij het portret van een Antwerpse agent tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze Wilfried Wils wordt heen en weer geslingerd tussen goed
en kwaad, collaboratie en verzet. Het boek is veelvuldig bekroond, stond op de short- list van de Libris Literatuur Prijs en de Inktaap, en is in vele talen vertaald. Zijn nieuw-
ste boek Wildevrouw speelt zich opnieuw af in Antwerpen,
maar dan in de 16de eeuw.
Wildevrouw Jeroen Olyslaegers
Gebonden 26,99 Verschijnt 1 december
{IN GESPREK}
uitzagen. Dan kon ik plots overeind schieten en roepen: ‘Wát zeg je?
Zeg dat nog eens?’ Waarop hij vaak ongeduldig zuchtte: ‘Gast, dat heb ik al drie keer verteld.’ Maar dan zag ik opeens een scène voor me en wilde ik alle details weten.”
Hertmans: “Wildevrouw is heel knap geschreven, omdat je als 21ste-eeuwse lezer in het Antwerpen van die tijd rondloopt. Je ruikt, je voelt, je proeft wat daar gebeurt.”
Olyslaegers: “Je komt tijdens het schrijven op terreinen waar nog nooit iemand geweest is, buiten de tijdgenoten. Ik ben dankbaar dat ik iedere Antwerpenaar eindelijk kan laten weten wat er in zijn stad gebeurd is. En dat waren echt niet alleen fraaie dingen.”
Hertmans: “Ik denk aan een uitspraak van Don DeLillo: ‘De heden- daagse schrijver is de journalist van zijn personages.’ Dat staat in mijn gedachten gebeiteld. Ik wou de journalist van mijn grootvader zijn, van het joodse meisje uit De bekeerlinge, van die SS’er uit De opgang.”
Olyslaegers: “Jij noemt het journalist, ik voel mij meer een sjamaan.
Er komt iets door mij waardoor een vlammetje gaat branden. Dan ga ik maar wat zitten doen en plots zit ik in de zestiende eeuw in Antwerpen en u zit duizend jaar eerder in de Provence en komt de bekeerlinge tegen. Dat is magisch.”
Hertmans: “De fantasie moet haar functie hebben, maar je mag als schrijver niet meegesleurd worden door je verhaal. Dat mag wel tij- dens de eerste schrijfimpuls, maar dan moet je het later heel nauw- keurig afwegen. Soms schrijf ik zes pagina’s om er vier welgemikte zinnen van over te houden.”
Olyslaegers: “Bij Wil had ik er overigens meer moeite mee om din- gen te verzinnen dan bij Wildevrouw. Het verhaal over Wilfried Wils in Wil speelt nog maar twee, drie generaties geleden. Er heersten een burgerlijke sfeer en moraal die we nu nog herkennen. Er is geen grote sprong voor nodig om je daar iets bij te kunnen voorstellen.
De zestiende eeuw kennen we natuurlijk niet meer, dus in mijn boek moet ik eerst heel die wereld scheppen. De basis van het verhaal vormen de feiten die Stef heeft gevonden. De rest heb ik geschreven op branie. Het enige waar ik twee weken op heb zitten kauwen is vreemd genoeg de beschrijving van de Schelde, waar het boek mee opent. ‘Beste lezers kijk hier, u bent nu in Antwerpen, aan het begin van de zestiende eeuw’ en zo zag dat er toen uit. Het kostte me zo veel moeite. Tot ik dacht: verdomme Jeroen, schrijf het en schrijf het met grandeur. Er is niemand anders die het doet.”
Hertmans: “Je moet een evenwicht vinden tussen het historische feit en de romaneske verbeelding van dat feit. En je hebt altijd het recht om scènes te verzinnen.”
Olyslaegers: “Historische fictie vraagt om branie, maar ook om fijngevoeligheid. Je komt toch in een moeras terecht. En toch, als schrijver ben je ook een charlatan. Hoe vreselijk de geschiedenis ook is, je beleeft toch plezier aan het vertellen ervan.” O
{IN GESPREK}
HOOGTEPUNT
“VanderMeer is een Amerikaanse auteur die prachtige, vernieu- wende dingen doet op het terrein tussen horror en science- fiction. Zijn post-apo- calyptische werk heeft een grote poëtische kracht en Borne is voor mij het voorlopige hoogtepunt daarvan.
In Borne probeert een jonge vrouw te overleven in de ruïnes van een stad die ver- woest is door droogte en oorlog. De stad wordt getiranniseerd door een gigantische, moordzuchtige beer, die het resultaat is van bizarre experimenten door een mysterieus biotechbedrijf. De vrouw vindt op een dag een vreemd diertje in de vacht van de beer. Ze noemt het Borne en neemt het mee naar huis.”
Borne
Jeff VanderMeer Paperback 25,99
MACHT
“Dit boek over de legende van koning Arthur is een duistere bespiegeling van wat macht met je kan doen. Een groot deel van het boek is gewijd aan de jeugd van Arthur, die zich voorneemt om de wereld te redden van het principe dat het recht van de sterkste geldt. Des te pijnlijker is het om te zien hoe hij, als hij eenmaal aan de macht is, zelf de fout in gaat. Sinds mijn twaalfde heb ik dit boek bijna elk jaar opnieuw gelezen.
Tijdens de corona- lockdown heb ik twee keer per dag een fragment voorgelezen op mijn Facebook- account. Dat was mijn manier om troost te bieden.”
Arthur, de koning van eens en ooit T.H. White Gebonden 25,00
DE STAAT
“Vooral het verhaal Al te luide eenzaam- heid uit deze bundel vind ik fantastisch.
Het gaat over een papierpletter. De man staat in een kelder, waar boeken en tijdschriften naar beneden vallen die hij in opdracht van de staat moet verwer- ken tot bundels papier. Vaak is het papier besmeurd met bloed of andere viezigheid, maar er zitten waardevolle en prachtig geschreven boeken bij. Het is een onuitgesproken kritiek op het com- munistische regime in Tsjechoslowakije van die tijd. Voor mij is hij de Rabelais van de twintigste eeuw;
een hoofdpersoon die wijs en grotesk tegelijk is.”
Verpletterde schoonheid Bohumil Hrabal Paperback 25,99
