Earnings management in Nederland
Beïnvloeden managers de winsten om de variabele beloningen te verhogen?
C.K.S. Lam
15 augustus 2005
Earnings management in Nederland
Beïnvloeden managers de winsten om de variabele beloningen te verhogen?
Auteur: C.K.S. Lam
Studentennummer: 1511262
Begeleider: Dr. R.B.H. Hooghiemstra Onderwijsinstelling: Rijksuniversiteit Groningen
Faculteit: Economische Wetenschappen
Opleiding: Accountancy
Datum: 15 augustus 2005
Plaats: Groningen
Voorwoord
Voor u ligt het onderzoeksrapport naar earnings management in Nederland. In de periode voorafgaand aan het masterjaar aan de Rijksuniversiteit Groningen heb ik twee praktijkopdrachten uitgevoerd. De eerste praktijkopdracht was een oriënteerde stage bij Ernst
& Young Accountants in Groningen voor een periode van zes maanden. Daarna heb ik als afstudeeropdracht een onderzoek naar de vervoerskosten uitgevoerd bij een zorginstelling in Groningen voor een periode van zes maanden. Het masterjaar van de opleiding Accountancy wordt afgesloten met een afstudeeronderzoek. Ik heb ervoor gekozen om een theoretisch afstudeeronderzoek uit te voeren, omdat ik me wil verdiepen in een theorie. Daarnaast wilde ik ervaren hoe een wetenschappelijk onderzoek wordt uitgevoerd.
De laatste tijd zijn de beloningen van managers weer actueel geworden. De managers ontvangen hoge beloningen, terwijl de prestaties van ondernemingen achterwege blijven.
Daarnaast willen de ondernemingen geen loonstijging of slechts enkele procenten geven aan de werknemers, omdat de ondernemingen stijgingen van de loonkosten niet kan veroorloven in economische slechte tijden. Maar ondertussen stijgen de totale beloningen van de managers. Ik heb onderzoek gedaan naar de toepassing van earnings management door managers met als motief de variabele beloningen te verhogen.
Tot slot wil ik graag Dr. R.B.H. Hooghiemstra, begeleider vanuit de Rijksuniversiteit Groningen, bedanken voor zijn begeleiding en beoordeling gedurende de onderzoeksperiode.
Daarnaast wil ik ook graag mijn vrienden en andere belangstellenden bedanken voor de tijd, die ze in mijn onderzoeksrapport gestoken hebben om feedback te leveren. Als laatste dank ik Geeske, die mij bijzonder veel steun heeft gegeven tijdens het onderzoek. Ze heeft daarbij het onderzoeksrapport kritisch doorgelezen en van commentaar voorzien.
Groningen, 15 augustus 2005
Constant Lam
Afkortingenoverzicht
AC = totale accruals
AEX = Amsterdam Exchange
AFM = Autoriteiten Financiële Markten DA = discretionary accruals
GAAP = Generally Accepted Accounting Principles NA = non-discretionary accruals
OK = Ondernemingskamer
RJ = Raad van de Jaarverslaggeving
SEC = Securities and Exchange Commission
VEB = Vereniging voor Effectenbezitters
Inhoudsopgave
1. Inleiding 5
1.1. De aanleiding 5
1.2. De probleemstelling en deelvragen 5
1.3. De onderzoeksopzet 7
2. Earnings management 9
2.1. Wat is earnings management? 9
2.2. Motieven voor earnings management 11
2.2.1. De kapitaalmarkt motieven 11
2.2.2. De contractuele motieven 12
2.2.3. De wet- en regelgeving motieven 14
2.3. Earnings management & beloningsplan 14
2.3.1. Het beloningsplan 14
2.3.2. Het agency-probleem 15
2.3.3. Het variabele bonusplan 16
2.4. Meetmethodes voor earnings management 19
2.4.1. Het wijzigen van grondslagen 20
2.4.2. De accruals meetmethode 20
2.4.3. De keuze 23
2.5. Earnings management in Nederland 24
2.5.1. De wet- en regelgeving 24
2.5.2. De onderzoeken 25
3. Research design 27
3.1. De gebruikte data 27
3.2. De methode 29
3.3. De analyse 30
3.3.1. Regressie-analyse 30
3.3.2. Chi²-toets 32
3.3.3. Variantie-analyse 32
3.3.4. Vergelijking 33
3.4. De conclusies 35
4. Conclusie 37
4.1. De conclusie van het onderzoek 37
4.2. De beperkingen en mogelijkheden voor verdere onderzoeken 40
Bijlagen: 41
1. AEX lijst 2002-2004 42
2. Grafieken en tabellen 43
3. Literatuurlijst 44
1. Inleiding
In de inleiding behandel ik de verantwoording van het onderzoek. Allereerst wordt de aanleiding van dit onderzoek weergegeven. Deze paragraaf geeft weer waarom bonussen van managers weer actueel zijn. Vervolgens behandel ik in de tweede paragraaf de probleemstelling. In deze paragraaf worden de doelen van het onderzoek en de relevantie van het onderzoek voor de belanghebbenden besproken. In de vraagstelling bespreek ik de centrale vraag van het onderzoek en de bijbehorende deelvragen. In de randvoorwaarden zijn de beperkingen van het onderzoek weergegeven. Het eerste hoofdstuk sluit ik af met een globale onderzoeksopzet.
§ 1.1. De aanleiding
“Topinkomens de afgelopen jaar 13% omhoog”, zo luidde de kop van een artikel, die op maandag 13 juni 2005 in de Volkskrant verscheen. Dit is de conclusie van een onderzoek uitgevoerd door de Volkskrant. De laatste tijd is er veel commotie ontstaan omtrent de topinkomens van de managers van ondernemingen. De ondernemingen eisen van de werknemers minimale loonstijgingen of zelfs de nullijn aan te houden, maar ondertussen stegen de totale beloningen van de managers fors. Hierdoor kwam de maatschappelijke discussie op gang wat uiteindelijk leidde tot een debat in de Tweede Kamer. De managers legden de verantwoordelijkheid bij de Raad van Commissarissen en de aandeelhouders, omdat zij de hoogte van de beloningen voor de managers vaststellen en goedkeuren. De hoogte van de korte termijn beloningen is vaak gekoppeld aan de boekhoudkundige winst van de onderneming. De centrale vraag is: beïnvloeden de managers de winstcijfers om de korte termijn beloningen te optimaliseren? In het verleden zijn hier een aantal onderzoeken naar gedaan. In het onderzoek van Healy (1985) wordt de bonusplan-hypothese van de positive accounting theorie weerlegd. Deze hypothese veronderstelt dat de managers te allen tijde de winst willen verhogen ten behoeve van de bonussen. Tijdens dit onderzoek wil ik de veronderstellingen van Healy toepassen op de beursgenoteerde ondernemingen, die genoteerd zijn aan de Amsterdam Exchange.
§ 1.2. De probleemstelling en deelvragen
Het doel van dit onderzoek is een bijdrage leveren aan de bestaande kennis. Dit wil ik bereiken door de onderzoeksmethode van Healy en het gemodificeerde meetmodel van Jones toe te passen op ondernemingen, die aan de Amsterdam Exchange zijn genoteerd. Hierdoor kan er een bredere statistische onderbouwing voor Healy’s veronderstellingen ontstaan.
Het onderzoek dient niet alleen als bewijsmateriaal voor of als onderbouwing van een theorie voor de wetenschap, maar heeft ook een maatschappelijke functie. Voor een aantal groepen belanghebbenden kan dit onderzoek relevant zijn. De groepen worden hierna benoemd en nader toegelicht.
• Beleggers,
• accountants,
• wet- en regelopstellers,
• toezichthoudende organen en
• beloningscommissies.
Zo willen beleggers weten of de huidige koers van de aandelen een juiste weerspiegeling is van de toekomstige kasstromen van de ondernemingen. Op basis van tijdige en betrouwbare informatie kunnen beleggers besluiten de aandelen te kopen of te verkopen. Wanneer de managers de winsten sturen om de variabele beloningen te verhogen, dan geeft de huidige koers niet de toekomstige kasstromen weer. Beleggers moeten weten dat de winsten gestuurd kunnen worden en moeten bij het muteren van hun portefeuille daar rekening mee houden.
Door een kritische analyse van de financiële rapportage kunnen de beleggers betere beslissingen maken. Daarbij moeten ze niet alleen naar het winstcijfer kijken, maar moeten ze ook op de opbouw van de winst te letten.
De accountant stelt de betrouwbaarheid van het jaarrapport vast en geeft daarbij een verklaring af. Het winstcijfer van de onderneming is één van de prestatie-indicatoren van de variabele beloning op korte termijn. De accountant dient alert te zijn, wanneer managers de neiging hebben om het winstcijfer te sturen om tot een hogere variabele beloning te komen of om beloningen te reserveren voor de toekomst. Daarnaast kunnen de managers de winstcijfers sturen door gebruik te maken van de flexibiliteit van de Generally Accepted Accounting Principles (GAAP) of door technieken toe te passen die daar buiten vallen.
De wet- en regelopstellers kunnen uit het onderzoek afleiden, of bepaalde accountingregels misbruikt worden om bijvoorbeeld de winst te sturen. Ze kunnen dan de afweging maken of de flexibiliteit in de regelgeving moet worden beperkt, zodat er betrouwbaarder informatie beschikbaar komt voor de belanghebbenden.
Voor het toezichthoudende orgaan van de overheid (Autoriteit Financiële Markten) en het particuliere orgaan (Vereniging voor Effectenbezitters) kan het een bewijs zijn, dat de winsten gestuurd worden binnen of buiten de grenzen van de GAAP.
De beloningscommissie stelt het bonusplan voor de manager op. Het bonusplan bestaat uit een combinatie van verschillende prestatie-indicatoren, die zowel betrekking hebben op de persoonlijke prestatie van de manager als de prestatie van de onderneming. Wanneer de prestatie-indicatoren of prestatienormen door de manager gestuurd kunnen worden, zal een andere weging van de prestatie-indicatoren moeten worden gevormd of zelfs nieuwe prestatie- indicatoren moeten worden toegevoegd.
Aan de hand van de aanleiding en de doelstelling wordt er een onderzoeksvraag opgesteld.
Het onderzoek probeert hierop een antwoord te geven. De vraagstelling van het onderzoek luidt als volgt:
Sturen managers van beursgenoteerde ondernemingen, die aan de Amsterdam Exchange genoteerd zijn, de winsten om de variabele beloningen te verhogen?
De hoofdvraag wordt opgedeeld in drie deelvragen. Elke deelvraag heeft betrekking op het
bonusniveau, waarin de beursgenoteerde onderneming wordt geclassificeerd volgens de
veronderstellingen van Healy. De bonusniveaus die hij onderscheidt zijn: onder de drempel
(LOW), boven het plafond (UPP) en tussen de drempel en het plafond (MID). In de tijd
waarin Healy zijn onderzoek uitvoerde, waren de jaarrapporten niet zo gedetailleerd als nu. Er
waren geen of minimale regels omtrent de verslaggeving van beloningen van de managers.
Healy gebruikte de geschatte winst voor discretionary accruals om de ondernemingen in de verschillende bonusniveaus in te delen. Met discretionary accruals wordt bedoeld, het deel van de totale accruals waar de manager invloed op uit kan oefenen. De drie deelvragen zijn als volgt geformuleerd:
Wanneer de drempel voor de variabele beloning niet wordt bereikt en hierdoor geen variabele beloning wordt uitgekeerd, hebben managers dan de neiging om winstverlagende discretionary accruals toe te passen?
Wanneer de drempel voor de variabele beloning wordt overschreden, maar zich onder het plafond bevindt en hierdoor de variabele beloning niet maximaal uitgekeerd wordt, hebben managers dan de neiging om winstverhogende discretionary accruals toe te passen?
Wanneer het plafond voor de variabele beloning wordt overschreden en hierdoor de variabele beloning maximaal wordt uitgekeerd, hebben de managers dan de neiging om winstverlagende discretionary accruals toe te passen?
De randvoorwaarden
In de randvoorwaarden worden de beperkingen gegeven, waaraan de onderzoeksresultaten en methoden onderhevig zijn. Hieronder worden de beperkingen aangegeven voor dit onderzoek.
• Het onderzoek dient binnen een termijn van zes maanden te worden afgerond.
• Beschikbaarheid van de juiste jaarrapporten van 2002-2004 van de AEX beursgenoteerde ondernemingen op het internet.
• Het onderzoek bevat “slechts” 72 waarnemingen.
• Niet alle meetmodellen worden uitgewerkt in dit onderzoek.
§ 1.3. De onderzoeksopzet
In de onderzoeksopzet wordt beschreven hoe het onderzoek tot stand komt. Het uitgevoerde onderzoek is een literatuurstudie naar het verband tussen de variabele bonus en earnings management. Earnings management kan door verschillende methodes worden gemeten. Vaak wordt de accruals methode gebruikt om earnings management te meten. Deze methode maakt gebruik van het verschil tussen de gerapporteerde winst en de operationele kasstroom. Het verschil wordt accruals genoemd. In de afgelopen decennia zijn een aantal modellen ontwikkeld om de accruals te meten: Healy (1985), DeAngelo (1986), Jones (1991), Dechow e.a. (1995) en Peasnell e.a. (1999). Deze meetmodellen zal ik in § 2.4.2. uitgebreid bespreken.
Van de ondernemingen, die in 2002 tot 2004 genoteerd zijn aan de Amsterdam Exchange, zijn de gegevens verzameld. De gebruikte data zijn afkomstig uit de jaarrapporten van de ondernemingen. De jaarrapporten zijn gedownload van de internetsite van de ondernemingen.
De ondernemingsjaren worden vervolgens ingedeeld in drie groepen. De groep UPP bestaat uit ondernemingsjaren, waarbij de managers de maximale bonus hebben uitgekeerd gekregen.
De ondernemingsjaren waarbij de managers geen bonus hebben ontvangen, behoren tot de
groep LOW. De groep MID bevat de ondernemingsjaren waarbij de managers wel bonus
hebben ontvangen, maar niet het maximale bedrag. Door gebruik te maken van de groepen en
de meetmethode van de accruals, wordt antwoord gegeven op de deelvragen. Dit leidt uiteindelijk tot het beantwoorden van de vraagstelling van dit onderzoek.
De opbouw van dit onderzoek ziet er als volgt uit: in het eerste hoofdstuk is de opzet van het onderzoek gegeven. Hierbij is de centrale vraag geformuleerd en de bijbehorende deelvragen gegeven. In het volgende hoofdstuk schenk ik aandacht aan het begrip earnings management.
Ook worden in dit hoofdstuk de mogelijke motieven gegeven, waarom earnings management
wordt toegepast. In het derde hoofdstuk beschrijf ik het empirische onderzoek, dat ik heb
uitgevoerd. Ook worden de resultaten van het onderzoek in dit hoofdstuk gepresenteerd. De
conclusies en de samenvatting zijn opgenomen in het laatste hoofdstuk.
2. Earnings management
In de eerste paragraaf leg ik uit wat er onder earnings management wordt verstaan. Hiervoor zal ik een aantal definities van earnings management geven. In de tweede paragraaf zal ik kort de motieven bespreken, die de manager kan hebben om earnings management toe te passen.
Eén van de motieven van earnings management is het verhogen van de beloningen van de manager. Vervolgens behandel ik het beloningsplan. Earnings management is niet direct waarneembaar. In de loop der jaren zijn er een aantal methodes ontwikkeld om earnings management te meten. Deze meetmethodes worden in paragraaf vier besproken. Dit hoofdstuk sluit ik af met de toepassing van earnings management in Nederland.
§ 2.1. Wat is earnings management?
In de literatuur worden verschillende definities gegeven van earnings management. Niet alleen de wetenschapliteratuur schenkt aandacht aan de definitie, ook de Securities and Exchange Commission (SEC) definieert earnings management in haar jaarverslag van 1999.
Hieronder zal ik drie definities geven van earnings management en deze kort toelichten.
Schipper (1989: p. 92) definieert earnings management als volgt: “Earnings management is really disclosure management in the sense of a purposeful intervention in the external financial reporting process, with the intent of obtaining some private gain as opposed to merely facilitating the neutral operation of the process.”
In de definitie van Schipper wordt earnings management gezien als het opzettelijk ingrijpen van de manager in de externe financiële rapportage, om de doelstellingen van zowel de manager als van de onderneming te behalen. Het gedrag, waarbij de manager zijn eigen doelstellingen boven de ondernemingsdoelstellingen stelt, wordt opportunistisch gedrag genoemd. Het omgekeerde gedrag, de ondernemingsdoelstelling boven de eigen doelstellingen stellen, komt voor door het verlagen van de contractkosten van de onderneming. Beide doelstellingen kunnen tegelijkertijd worden behaald en hoeven elkaar niet uit te sluiten.
Healy en Wahlen (1999: p. 361) omschrijven earnings management als volgt: “Earnings management occurs when managers use judgment in financial reporting and in structuring transactions to either mislead some stakeholders about the underlying economic performance of the company or in influence contractual outcomes that depend on reported accounting numbers.”
Earnings management komt voor, indien het management een oordeel over de financiële verslaggeving kan vormen, om bepaalde belanghebbenden te misleiden over de onderliggende economische prestatie van de onderneming. Of indien het management bepaalde contractuele overeenkomsten, die afhankelijk zijn van boekhoudkundige cijfers, wil beïnvloeden.
De manager kan op verschillende manieren een oordeel vormen over de financiële
verslaggeving. Allereerst dient de manager een groot aantal schattingen te maken van de
afschrijvingstermijn, het restbedrag en de voorziening dubieuze debiteuren. Daarnaast kiest de
manager voor bepaalde accountingmethodes. Deze zijn van invloed op het resultaat op de
korte termijn, maar hebben geen invloed op het totale resultaat op de lange termijn. Ook moet
de manager een beleid vormen voor het werkkapitaal, de debiteurentermijn, de betalingstermijn en de hoogte van de voorraden. Ten slotte dient de manager ook een oordeel te vormen omtrent de wijze van financiering van de onderneming.
Het doel van earnings management is het opzettelijk misleiden van bepaalde belanghebbenden over de onderliggende economische prestaties van de onderneming. Dit is mogelijk wanneer de belanghebbenden het toepassen van earnings management niet doorzien.
In de literatuur over earnings management hebben de wetenschappers verdeelde meningen over of de belanghebbenden earnings management wel of niet doorzien. Het onderzoek van Teoh e.a. (1998b) richtte zich op het gebruik van winstverhogende accruals voor een beursgang. Ze concludeerden dat de bestaande aandelen van de ondernemingen significant lager waren gewaardeerd in het jaar voor de beursgang. Hierbij kan de conclusie worden getrokken dat belanghebbenden earnings management doorzien. Daartegenover zijn een aantal onderzoeken: Dechow e.a. (1996) en Beneish (1997), ze concluderen dat belanghebbenden earnings management niet doorzien. De SEC of andere financiële instellingen maakten bekend dat bepaalde ondernemingen earnings management hebben toegepast. Op de berichtgevingen ontstonden reacties van de aandelenkoersen.
In de definitie van Healy en Wahlen gaat het uitdrukkelijk en uitsluitend over het misleiden van belanghebbenden: de aandeelhouders, de beleggers of kredietverschaffers. Maar earnings management heeft ook een “goede” zijde. De geblokkeerde communicatie naar belanghebbenden kunnen gedeblokkeerd worden. De manager kan privé informatie naar de belanghebbenden communiceren.
Scott (2003: p. 369) definieert earnings management als volgt: “Earnings management is the choice by a manager of accounting policies so as to achieve some specific objective.”
Earnings management is een keuze in accountingbeleid door het management, zodat er specifieke doelen worden bereikt. Deze definitie gaat er vanuit dat earnings management zowel een “goede” als “slechte” zijde heeft. Maar geeft niet aan welke doelstellingen specifiek worden nagestreefd.
Voor dit onderzoek gebruik ik de definitie van Healy en Wahlen (1999). Deze definieert naar mijn mening earnings management volledig. Ik wil onderzoeken of de belanghebbenden opzettelijk worden misleid door de manager ten behoeve van de variabele korte termijn beloningen. Daarbij heeft de communicatie van privé informatie een ondergeschikte rol.
De term accruals is al een aantal keren gevallen, maar wat zijn accruals? Epe en Koetzier (2001) omschrijven accruals als volgt. De winst over de gehele levensduur van een onderneming is het verschil tussen het eigen vermogen aan het einde en het eigen vermogen aan het begin van de onderneming. Hierbij wordt geen rekening gehouden met mutaties in de kapitaalsfeer. Bij het bepalen van de totale winst, doen zich geen waarderingsproblemen voor.
De totale winst dient aan de verslaggevingsjaren toegerekend te worden. Hierbij ontstaat een
waarderingsprobleem; een ontvangst in een periode leidt niet per se tot een opbrengst in
dezelfde periode. Dit geldt ook voor uitgaven en kosten. Om zo goed mogelijk de ontvangsten
en de uitgaven aan een periode toe te rekenen, is het toerekeningsbeginsel (accruals principle)
ontstaan. Een kasstroomoverzicht geeft de ontvangsten en de uitgaven van een onderneming
weer. In de verlies- en winstrekening wordt de winst bepaald door de toegerekende
opbrengsten en kosten. Het verschil tussen de kasstroom op operationele basis en de winst
wordt de totale accruals genoemd. Healy (1985) omschrijft de totale accruals als volgt:
AC т = DA т + NA т
AC т = totale accruals in het jaar t.
DA т = discretionary accruals in het jaar t.
NA т = non-discretionary accruals in het jaar t.
Discretionary accruals (niet verwachte accruals) zijn accruals, waar de manager invloed op uit kan oefenen. De manager kan zijn oordeel geven over de samenstelling van het werkkapitaal en de afschrijvingen, die door de onderneming wordt toegepast. Het werkkapitaal bestaat uit:
debiteuren, voorraad en crediteuren. De manager kan de post “debiteuren” beïnvloeden door, de krediettermijn vast te stellen of een schatting te maken van de dubieuze debiteuren. De afschrijvingen worden beïnvloed, omdat de afschrijvingstermijnen en de restbedragen moeten worden vastgesteld door de manager. Accruals, waar de manager geen invloed op uit kan oefenen worden non-discretionary accruals (verwachte accruals) genoemd. De non- discretionary accruals (NA) hangen samen met de economische omstandigheden van de onderneming. Voor onderzoekers is het een enorme uitdaging om een goed meetmodel voor accruals te ontwikkelen, omdat alleen de totale accruals observeerbaar zijn. De discretionary accruals (DA) worden in de modellen geschat door de NA van de totale accruals af te trekken.
§ 2.2. Motieven voor earnings management
Nu de definitie van earnings management bekend is, ga ik in op de motieven van earnings management. Welke motieven kunnen de managers hebben om earnings management toe te passen? De literatuur geeft een groot aantal motieven weer, waarom de managers earnings management zullen toepassen. De motieven zijn samengevat in reviews van earnings management: Healy en Wahlen (1999), Fields e.a. (2001) en Vander Bauwhede (2003). Om de motieven overzichtelijk te kunnen presenteren, worden ze in drie categorieën ingedeeld.
Deze indeling wordt door Healy en Wahlen (1999) gehanteerd. De drie categorieën zijn: de kapitaalmarkt motieven, de contractuele motieven en de wet- en regelgeving motieven.
Daarnaast worden de categorieën aangevuld met motieven, die niet door Healy en Wahlen zijn benoemd. De motieven zullen beknopt worden besproken.
§ 2.2.1. De kapitaalmarkt motieven
De beleggers en analisten bepalen de aandelenkoersen door de toekomstige kasstromen van de ondernemingen te disconteren. De financiële rapportages, zoals de jaarrekening, de kwartaalcijfers en de tussentijdse berichtgevingen, kunnen een belangrijke rol spelen bij het waarderen van de aandelen. De manager heeft een motief om de winst te sturen ten gunste van de ontwikkeling van de aandelenkoers op de korte termijn.
Management buy out van aandeelhouders
Bij deze vorm van management buy out wil het management de aandeelhouders uitkopen om
zelf de eigenaar van de onderneming te worden. DeAngelo (1988) concludeert in haar
onderzoek dat er een klein, niet-systematisch bewijs is, dat het management de winst verlaagt
voor een management buy out. Ook de onderzoekers Perry en Williams (1994) vinden bewijs
dat er winstverlagende accruals worden toegepast voor een management buy out.
Initial public offers
Dit is een soort van omgekeerd management buy out; het management probeert het aandelenkapitaal te vergroten door extra aandelen uit te geven. Het motief is de aandelenkoers
“op te stuwen” om een groter bedrag binnen te halen. Friedlan (1994) en Teoh e.a. (1998a) concluderen uit hun onderzoeken, dat in de periode voorafgaand aan de initial public offers, winstverhogende accruals worden gebruikt.
Voldoen aan de verwachtingen
De beleggers en analisten hebben een bepaalde verwachting omtrent de winst van een onderneming. Wanneer er boven verwachting wordt gepresteerd, zal dit een positieve reactie op de aandelenkoers tot gevolg hebben. Maar als niet aan de verwachting wordt voldaan, zal een negatieve reactie ontstaan op de aandelenkoers. Dit blijkt uit het onderzoek van Ball en Brown (1968). De onderzoekers Skinner en Sloan (2002) hebben niet alleen de richting van het effect bepaald, maar ook de omvang. Het resultaat is in grafiek 1 weergegeven. Uit de grafiek blijkt, dat wanneer de verwachting van de markt met 1% wordt overtroffen de aandelenkoers gemiddeld 5,5% stijgt. Wanneer het resultaat 1% lager uitvalt dan de verwachting, dan daalt de aandelenkoers met gemiddeld 5,05% en de aandelenkoers stijgt met 1,63% als aan de verwachting wordt voldaan. Bij groeiaandelen (hoge mate van overwaardering) is de reactie nog sterker; gemiddeld 10% stijging van de aandelenkoers bij het overtreffen van de verwachting met 1% en 15% daling van de aandelenkoers wanneer het resultaat 1% lager uitvalt. Hieruit blijkt dat er een duidelijk motief is om earnings management toe te passen.
Grafiek 1: Aandelenkoers reactie bij overtreffen en niet voldoen aan de verwachting van de markt. 103.274 kwartaal observaties in de periode van 1984-1996.
Bron: Skinner en Sloan (2002)
§ 2.2.2. De contractuele motieven
Volgens Jensen en Meckling (1976) kan een onderneming gezien worden als een groep van
contracten. De onderneming heeft contracten afgesloten met de werknemers, de
kredietverschaffers, het management en de leveranciers. Het doel van de onderneming is het
minimaliseren van de contractkosten, onderhandelingskosten, kosten voor monitoring en kosten voor heronderhandelingen.
Dividend
Voor de aandeelhouders is het dividend een vergoeding voor het beschikbaar stellen van kapitaal. Sommige ondernemingen hadden in het verleden een jaarlijkse doelstelling opgesteld voor de groei van de winst per aandeel, om de beleggingsrisico’s weg te nemen en de beleggers te stimuleren om bepaalde aandelen te kopen. In 2002 hebben zes AEX-fondsen een doelstelling opgesteld met dubbelcijferige groei van de winst per aandeel, Haas en Hanen (2003): Ahold, TPG en Philips beloofden hun aandeelhouders 15% groei, ING en Fortis 12%
en Aegon 10%. De ondernemingen moesten de doelstellingen bijstellen, omdat deze niet haalbaar waren. Kasanen e.a. (1996) concluderen in hun onderzoek dat er een relatie bestaat tussen dividend en earnings management.
Schulden
De accountingcijfers spelen een belangrijke rol bij de contracten. De leveranciers eisen van de ondernemingen dat er bepaalde liquiditeit- en solvabiliteitsratio’s worden behaald. In de positive accounting theorie zijn door Zimmerman en Watts (1986) een drietal hypotheses opgesteld. Eén van deze hypotheses is de schuldenovereenkomst-hypothese. Deze voorspelt dat hoe hoger de debt-ratio van de onderneming en hoe dichter de onderneming bij het schenden van de schuldenovereenkomst is, des te waarschijnlijker het is, dat het management de accountingmethode kiest, dat de winst op de korte termijn zal verhogen. Defond en Jiambalvo (1994) concluderen in hun onderzoek dat de ondernemingen de winsten verhogen in het jaar voor het schenden van de overeenkomst. Dit is conform de schuldenovereenkomst- hypothese. Maar Sweeney (1994) vond ook in haar onderzoek dat de winsten worden verhoogd, een jaar na de schending. Dit is niet in overeenstemming met de schuldenovereenkomst-hypothese.
Bonusplan
Dit is het motief waarop dit onderzoek zich richt. Het bonusplan zal in subparagraaf 2.3.1.
uitgebreid worden behandeld, maar zal nu in het kort worden besproken. Ook rond het bonusplan hebben Zimmerman en Watts (1986) een hypothese gevormd, de bonusplan- hypothese. De bonusplan-hypothese veronderstelt dat managers van ondernemingen met een bonusplan, waarschijnlijk voor de accountingmethode kiezen, waarbij de winsten van toekomstige perioden naar de huidige periode worden overgeheveld. Dit betekent dat managers altijd voor winstverhogende accountingmethodes kiezen om de bonussen te maximaliseren. In de onderzoeken van Healy (1985) en Holthausen e.a. (1995) worden situaties aangetroffen waarbij managers winstverlagende accountingmethodes zullen kiezen.
Veranderen van chief executive officer
De chief executive officer (CEO) kan in het laatste jaar van zijn diensttijd zijn variabele bonus
verhogen. Dit heeft voor hem in de toekomst geen gevolgen, omdat hij dan niet meer in dienst
is van de onderneming. De onderzoekers Murphy en Zimmerman (1993) hebben dit gedrag
van de CEO met vier variabelen onderzocht: onderzoek- en ontwikkelingskosten,
advertentiekosten, kapitaaluitgaven en accruals. Het resultaat van dit onderzoek is dat er geen
bewijs kon worden geleverd, dat CEO’s systematisch de winsten verhogen in het jaar van
aftreden. Murphy en Zimmerman vonden daarentegen wel bewijs dat de nieuwe CEO’s van
slecht presterende ondernemingen “take a bath” strategie toepassen. De grote verliezen
kunnen dan aan de oude CEO worden toegeschreven.
Onderhandelingen met vakbonden
De vakbonden onderhandelen namens de werknemer over de collectieve arbeidsovereenkomst. De vakbonden letten tijdens de onderhandeling op de winstgevendheid van de onderneming. Wanneer de onderneming grote winsten heeft gemaakt, is dit deels aan de inzet van de werknemers te danken. Hiervoor dienen ze ook beloond te worden, volgens de vakbonden. Liberty en Zimmerman (1986) hebben een onderzoek gedaan, waarbij ze veronderstelden dat de manager de winst verlaagt tijdens het onderhandelen met de vakbonden over de collectieve arbeidsovereenkomst. Ze concluderen dat de manager de winst verlaagt om de onderhandelingspositie te verbeteren.
§ 2.2.3. De wet- en regelgeving motieven
Politieke kosten
De derde hypothese, die in de positive accounting theorie is gevormd, is de politieke kosten- hypothese. Deze voorspelt dat grote ondernemingen eerder geneigd zijn om de accountingmethodes te kiezen, waarbij de winsten worden verlaagd. Zimmerman en Watts (1978) hebben een onderzoek gedaan naar het stemgedrag van ondernemingen bij het invoeren van General Price Level Adjustment. Ze zijn tot de conclusie gekomen, dat grote ondernemingen een voorkeur hebben voor de General Price Level Adjustment standaard, wanneer deze de winst verlaagt. Daarnaast trok Jones (1991) de conclusie, dat ondernemingen de winsten verlagen tijdens het onderzoek naar import verlichting om de handelscommissie tot een gunstig besluit te laten komen. De twee onderzoeken zijn conform de politieke kosten- hypothese.
Belastingen
Alle ondernemingen dienen belasting te betalen, in Nederland is dit de vennootschapsbelasting. Het verlagen van de te betalen belastingen is een duidelijk motief voor de manager om earnings management toe te passen. Maar vaak hanteren de belastingsautoriteiten een eigen stelsel van accountingregels om de winsten te bepalen, zodat de ruimte om earnings management toe te passen wordt verkleind. Holland en Jackson (2004) concluderen in hun onderzoek dat er een associatie bestaat tussen de hoogte van de post latente belastingen en de hoogte van de winst.
§ 2.3. Earnings management & beloningsplan
Volgens Jensen en Meckling (1976) ontstaat er een probleem wanneer eigendom en leiding van elkaar wordt gescheiden. Dit probleem wordt het agency-probleem genoemd. Hoe kunnen de eigenaren (principal) ervoor zorgen dat de leiding (agent) van de onderneming de taken uitvoeren in het belang van de eigenaren?
§ 2.3.1. Het beloningsplan
Om de interesse van de agent op dezelfde lijn te krijgen als de principal, dient volgens Jensen
e.a. (2004) de agent hetzelfde belang te hebben als de principal. De leiding zou risico kunnen
dragen in de vorm van een aandelenpakket. Daarnaast kan de leiding ook worden beloond
voor het behalen van het gewenste resultaat. Over het algemeen kunnen de beloningsplannen
de volgende componenten bevatten: vast salaris, variabele bonus, lange termijn bonus,
optiepakket, aandelenpakket en pensioenbetaling.
Het beloningsplan heeft zowel betrekking op het stimuleren van de winst op de korte termijn als de lange termijn. De korte termijn beloning voor de manager is de variabele bonus. De prestatie voor de korte termijn beloning wordt vaak gemeten in de winst van de onderneming.
Daarbij wordt de prestatie vergeleken met de prestaties van voorgaande jaren of de prestaties moeten een minimaal niveau behalen. Het gevaar om de manager alleen op korte termijn te belonen, is dat de manager zich gaat focussen op de korte termijn en de lange termijn uit het oog verliest. Hierdoor kan de manager wel waarde creëren voor de korte termijn, maar zal er waarde worden vernietigd voor de lange termijn. Een voorbeeld van focussen op de korte termijn is dat de manager niet of minder wil investeren in de onderzoeks- en ontwikkeling afdeling. Zodat de winsten voor de korte termijn stijgen (ook zijn beloning), maar op de lange termijn geen overlevingskans is voor de onderneming. De aandelenkoers wordt vaak gebruikt om de prestaties op de lange termijn te meten. De aandelenkoers reflecteert de waarde van de onderneming (of zou moeten). Wanneer de manager waarde heeft gecreëerd voor de onderneming, zal hij door de verkregen opties of aandelen worden beloond voor zijn prestaties. Het gevaar van de traditionele optieplannen is dat de manager wordt beloond, terwijl er voor de aandeelhouders waardevernietiging heeft plaatsgevonden. Dit wordt veroorzaakt, omdat bij het opstellen van het optieplan geen rekening wordt gehouden met de ondernemingskostenvoet. Jensen e.a. (2004) bevelen aan om geïndexeerde opties te hanteren, waarbij de uitoefenprijs van de optie gecorrigeerd wordt met de ondernemingskostenvoet, zodat de manager niet wordt beloond voor waardevernietiging.
§ 2.3.2. Het agency-probleem
Het agency-probleem is aan het begin van deze paragraaf kort besproken. Het lijkt erop dat het beloningsplan een oplossing is voor het agency-probleem. De agent krijgt door het beloningsplan dezelfde interesse als de principal. Maar is hierbij het agency-probleem opgelost? Om hierop een antwoord te geven, zal ik de explosieve groei van opties in de tweede helft van de jaren ‘90 van de vorige eeuw bespreken. Jensen e.a. (2004) signaleren dat vanaf 1995 de populariteit van opties toe nam bij Amerikaanse ondernemingen. De opties bedroegen in 1995 28% van de totale beloningen voor de manager en steeg tot 54% in 2001 en zakte naar 47% in 2002. Zij noemen een aantal oorzaken van de explosieve groei van het gebruik van opties. Ten eerste werden door ondernemingen optie- en aandelenpakketten aan de managers gegeven om op de lange termijn waarde te creëren voor de aandeelhouders. Een andere oorzaak is de verandering in belastingwetgeving en verslaggevingsregels. De opties mochten tot een bedrag van $1 miljoen worden afgetrokken. Daarnaast moeten de aantallen uitstaande opties in de financiële verslaggeving worden opgenomen, maar niet de waarde daarvan. Jensen e.a. (2004) concluderen dat een andere oorzaak een belangrijke rol speelde.
De raden van bestuur dachten dat opties een goedkope manier waren om de werknemers te belonen, maar realiseerden niet dat de waarde van de opties toenemen, wanneer de aandelenkoers stijgt.
In het begin van de jaren ‘90 van de vorige eeuw begon internet een weg te vinden in onze samenleving. Met de opkomst van de “nieuwe” economie groeide het aantal “dot.com”
ondernemingen met een razend tempo. Ook gingen veel ondernemingen naar de beurs. De
wereld beleefde een hoogconjunctuur. De manager beloofde de beleggers een jaarlijkse groei
van de onderneming, zodat de beleggingen in deze onderneming voor de beleggers
aantrekkelijk zouden zijn. Om aan de groei te kunnen voldoen, werden door de
ondernemingen acquisities gedaan. Doordat de bomen tot in de hemel leken te groeien, wilde
iedereen hiervan profiteren. Hiervoor leenden veel mensen kapitaal om aandelen te kopen of
om andere beleggingen te doen. Als gevolg hiervan stegen de koersen van aandelen en andere
effecten tot enorme hoogten. De aandelen werden op de beurs veel meer waard dan ze in werkelijkheid waard waren, de aandelen werden overgewaardeerd. Beleggers leefden in een euforie en de prijzen van de aandelen werden steeds maar verder opgedreven, dit tegen alle economische logica in. Door de bovengenoemde spiraal werking, ontstond een nieuw agency- probleem. Door het grote pakket opties wilde de manager de aandelenkoers opdrijven om een hogere beloning binnen te halen. Dit ging ten koste van de waardecreatie van de onderneming voor de lange termijn. Hieruit kan worden geconcludeerd dat het beloningsplan zowel een oplossing is als een bron van het agency-probleem.
§ 2.3.3. Het variabele bonusplan
Het onderzoek van Healy (1985) vormt de basis voor dit onderzoek en daarom wil ik het onderzoek dat hij verrichtte uitvoerig bespreken. In het artikel “The effect of bonus schemes on accounting decisions” probeert hij een verband te leggen tussen het gebruik van accruals, accountingbeslissingen en de prikkel om de gerapporteerde winst te sturen ten gunste van de bonussen. In eerder uitgevoerde onderzoeken¹ werd verondersteld, dat managers winstverhogende accountingmethodes kiezen om de bonussen te maximaliseren. Bij deze onderzoeken worden een aantal problemen niet onderkend. Ten eerste wordt de winstdefinitie in het bonusplan genegeerd; winsten worden vaak zo gedefinieerd dat bepaalde accounting beslissingen geen effect hebben op de bonussen. Ten tweede veronderstellen de eerder uitgevoerde onderzoeken, dat de managers altijd winstverhogende accountingmethodes zullen kiezen. Healy gaat ervan uit dat er ook situaties zijn, waarbij de managers winstverlagende accountingmethodes kiezen, dit kan bijvoorbeeld door middel van “taking a bath” strategie.
Deze strategie kan uitgevoerd worden door bijvoorbeeld versneld af te schrijven op activa, dat geen gevolgen heeft voor toekomstige kasstromen.
Healy wil met zijn onderzoek het verband aantonen tussen het gebruik van accruals en de prikkel om de gerapporteerde winsten te sturen ten gunste van de bonussen. Daarvoor gebruikt hij een accruals toets. Hij definieert accruals als het verschil tussen de gerapporteerde winst en de kasstroom op operationele basis. De beschikbare ondernemingsjaren zijn ingedeeld in drie portefeuilles: LOW, UPP en MID. De variabele bonus is in grafiek 2 weergegeven. De indeling is op basis van minimale bonus (threshold), maximale bonus (cap) en de winst. Deze gegevens worden verkregen uit jaarrapporten van de ondernemingen. De ondernemingsjaren worden in portefeuille UPP ingedeeld, wanneer de kasstroom op operationele basis de maximale bonus overschrijdt. (rechter horizontale lijn) De theorie zegt dat de kasstroom op operationele basis plus non-discretionary accruals, groter moet zijn dan de maximale bonus om in de UPP portefeuille te worden ingedeeld. Bij dit onderzoek wordt de kasstroom op operationele basis als proxy gebruikt, omdat de non-discretionary accruals niet observeerbaar zijn.
De portefeuille LOW bevat de ondernemingsjaren, waarbij de winst lager is dan de drempel die in het bonusplan is opgesteld. (linker horizontale lijn) De theorie zegt dat de kasstroom op operationele basis plus non-discretionary accruals lager moet zijn dan de drempel. De drempel voor de ondernemingsjaren is niet observeerbaar. Daarom kan de methode, die bij het indelen van de ondernemingsjaren in de portefeuille UPP wordt gehanteerd, niet worden gebruikt. De ondernemingsjaren worden in de portefeuille LOW ingedeeld, wanneer er geen bonus is uitgekeerd. De portefeuille MID bevat de ondernemingsjaren die tussen de drempel en het plafond van de bonus bevinden. (incentive zone)
¹ Watts en Zimmerman (1978), Hagerman en Zmijewski (1979) Holthausen (1981) en Hagerman en Zmijewski (1981).
Grafiek 2: relatie tussen variabele beloning en prestatie.
Bron: Jensen e.a. (2004)
De belangrijkste aannames van Healy:
• Managers zijn rationeel.
• Managers hebben zowel de neiging om winstverhogende als winstverlagende accruals toe te passen.
• Kasstromen worden niet gemanipuleerd door de managers.
• Managers hebben een meerdere periode horizon.
• De discretionary accruals zijn in de perioden opgeteld gelijk aan nul.
• De omvang van de discretionary accruals is gelimiteerd tot een vast bedrag per periode.
• Bonussen zijn het enige motief om accruals toe te passen.
• Meten van accruals door verschil tussen gerapporteerde winst en cashflow op operationele basis.
• Totale accruals dienen als proxy voor discretionary accruals.
• Non-discretionary accruals zijn niet observeerbaar.
• De drempel van de bonussen zijn niet observeerbaar.
• Discretionary accruals hebben alleen effect op de timing van de gerapporteerde winst.
• Accruals keuze heeft alleen effect op de winsten, niet op de kasstromen.
• De hoogte van de accruals variëren niet met de economische omgeving van de onderneming.
De populatie van Healy’s onderzoek is gevormd door ondernemingen, die in 1980 op de lijst
van de Fortune Directory of the 250 largest U.S. Industrial Corporations stonden. De
beschikbare copy van de bonusplannen werden verkregen van drie bronnen: Peat Marwick,
Cititcorp Library en Baker library at Harvard Business School. De data komen uit de periode
van 1930-1980. Er zijn 156 ondernemingen verwijderd van de onderzoeksdata, omdat bij 123
ondernemingen het bonusplan niet voor het publiek beschikbaar was, bij 6 ondernemingen waren de bonussen niet beschikbaar en bij 27 ondernemingen was de hoogte van de bonus gekoppeld aan een percentage van het salaris. Deze informatie was niet beschikbaar, zodat deze niet zijn opgenomen in de onderzoeksdata. Daarnaast zijn er ondernemingen, waarbij de bonus afhankelijk is van het bonusplan en het prestatieplan. Hierbij is het moeilijk om de effecten specifiek aan het bonusplan toe te schrijven. Daarom zijn er 239 onderneming niet opgenomen in de onderzoeksdata. In totaal zijn 94 ondernemingen geschikt bevonden, met een totaal van 1527 ondernemingsjaren.
De resultaten van het onderzoek
Voor het analyseren van de data worden twee verschillende toetsen gebruikt, de Chi²-toets en de t-toets. De accruals kunnen zowel positief als negatief zijn. De Chi²-toets wordt tweezijdig getoetst, waarbij het percentage van de accruals van observatie wordt vergeleken met het verwachte percentage bij verandering. De t-toets wordt eenzijdig getoetst, waarbij het verschil in het gemiddelde accruals van de portefeuille wordt getoetst. Er zijn drie testgroepen:
• testgroep A bonusplan met drempel maar zonder plafond,
• testgroep B bonusplan met zowel drempel als plafond,
• testgroep C is het totaal van de twee testgroepen.
In testgroep A heeft de portefeuille LOW een lager gemiddelde accruals dan portefeuille MID. Dit wijst er op dat managers in portefeuille LOW waarschijnlijk eerder geneigd zijn om winstverlagende accruals toe te passen dan bij portefeuille MID. De Chi²-toets is niet significant, maar de t-toets is wel significant bij een waarde van 0,01.
In testgroep B hebben de portefeuilles LOW en UPP een negatief gemiddelde accruals. De portefeuille MID heeft een positief gemiddelde accruals. Dit betekent dat bij de portefeuilles LOW en UPP winstverlagende accruals worden toegepast en bij de portefeuille MID winstverhogende accruals. De Chi²-toets is significant bij een waarde van 0,05. De kans is groter op negatieve accruals, wanneer het bonusplan zowel een drempel als een plafond bevat.
De t-toets is significant bij een waarde van 0,005.
Bij testgroep C zijn de bovengenoemde testgroepen samengevoegd. De resultaten van de testgroepen B en C verwerpen de nul hypothese. Er is een verband tussen het gebruik van discretionary accruals en motivatie van de managers om de gerapporteerde winsten te beïnvloeden, ten behoeve van het bonusplan.
De beperkingen
Bij de bovengenoemde testen van Healy zijn een aantal beperkingen. Het toevoegen van ondernemingsjaren aan de portefeuille LOW veroorzaakt ruis. Het ondernemingsjaar wordt toegevoegd aan de portefeuille LOW, wanneer de gerapporteerde winst lager is dan de drempel. De gerapporteerde winsten en de totale accruals bevatten non-discretionary accruals.
De ondernemingsjaren met negatief non-discretionary accruals worden toegevoegd aan de portefeuille LOW en er wordt verondersteld dat de totale accruals van het ondernemingsjaar negatief is. De selectieruis verhoogt de kans op incorrecte verwerping van de nul hypothese.
De tweede beperking is de fout in de meting van discretionary accruals. De totale accruals
worden gebruikt als proxy voor de discretionary accruals. Meetfout in de proxy hebben
verband met de kasstroom op operationele basis en de winsten. Deze variabelen worden
gebruikt om de ondernemingsjaren toe te voegen aan de verschillende portefeuilles.
De derde beperking is de meetfout in de winst voor discretionary accruals. De meetfout in winst voor discretionary accruals heeft een perfecte negatieve correlatie met de meetfout in discretionary accruals. De positieve meetfout in de winst voor discretionary accruals wordt toegevoegd aan de portefeuille UPP. Ook door deze beperking is het mogelijk dat de nul hypothese onterecht wordt verworpen.
De kritiek
Kaplan (1986) geeft in een artikel zijn commentaar op het onderzoek van Healy. De bonus maximalisatie theorie van Healy verschilt van de traditionele winstsmoothing theorie wanneer de winsten laag zijn. De traditionele theorie voorspelt gebruik van positieve accruals en de theorie van Healy voorspelt het gebruik van negatieve accruals. Bij hoge winsten voorspellen beide theorieën, dat gebruik wordt gemaakt van negatieve accruals.
Bij het onderzoek van Healy bestaat de accountingwinst als de som van de kasstroom op operationele basis, non-discretionary accruals en discretionary accruals. Discretionary accruals worden gedefinieerd als verandering in het werkkapitaal plus de afschrijvingen.
Kaplan heeft problemen met het definiëren van discretionary accruals van Healy, omdat veel discretionary accruals de kasstromen wel beïnvloeden, maar de winsten niet. Healy heeft een omgekeerde kijk, hij veronderstelt dat de kasstroom is gegeven en dat de discretionary accruals de winst beïnvloedt maar niet de kasstroom. Het vertragen of versnellen van de afgifte van de voorraad heeft alleen invloed op de kasstroom en niet op de winst. De timing van het betalen van de voorraden heeft alleen effect op de hoogte van de posten “kas” en
“voorraad”, maar niet op de verlies- en winstrekening.
Healy definieert de totale accruals als het verschil tussen accountingwinst en kasstroom op operationele basis. Hij erkent dat bij het meten van de totale accruals deze inclusief non- discretionary accruals zijn. Hij was niet in staat om de non-discretionary accruals te scheiden van de discretionary accruals.
Healy neemt aan dat de totale accruals als proxy dient voor de discretionary accruals. Hierbij zijn de non-discretionary accruals gelijk aan nul. De fluctuatie van het niveau van het werkkapitaal is afhankelijk van de economische omstandigheden van de onderneming, waarmee Healy geen rekening houdt.
Bij het uitvoeren van dit onderzoek, moet rekening gehouden worden met bovenstaande beperkingen genoemd door Healy en Kaplan. In het volgende hoofdstuk zal ik aangeven hoe ik in het onderzoek rekening probeer te houden met de beperkingen en hoe ik het probeer op te lossen.
§ 2.4. Meetmethodes van earnings management
Earnings management is lastig te traceren. De onderzoekers beschikken alleen over externe
financiële stukken; de jaarrapporten, de kwartaalcijfers en de persberichten. De interne
stukken worden niet aan het publiek beschikbaar gesteld. Daarnaast is het lastig om te bepalen
of de winstfluctuatie wordt veroorzaakt door het beleid, de sturing van het management of
door de economische omstandigheden waarin de onderneming zich bevindt. Hierdoor is
earnings management niet direct waarneembaar en meetbaar. Om earnings management te
meten, wordt er gebruik gemaakt van proxy’s. Vander Bauwhede (2003) geeft drie methodes,
hoe earnings management kan worden gemeten. Bij de eerste methode wordt nagegaan of de
ondernemingen hun accountingmethodes zo kiezen, wijzigen of systematisch zo aanpassen
om de winsten te sturen. De tweede methode is het meten van de accruals, die de
ondernemingen gebruiken om de winst te sturen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen discretionary accruals en non-discretionary accruals. Ten slotte kan earnings management worden gemeten door discontinuïteit in de verdeling in het winstcijfer of door de jaarlijkse wijziging in het winstcijfer: hier wordt echter verder geen aandacht aan besteed. De meetmethodes vereisen een grote dataset. De accruals meetmethode wordt uitgebreid besproken, omdat deze meetmethode in dit onderzoek wordt gehanteerd.
§ 2.4.1. Het wijzigen van grondslagen
De eerste methode om earnings management te meten, is het onderzoeken of ondernemingen hun accountingmethodes zo kiezen, zo wijzigen of systematisch zo aanpassen om hun winsten te sturen. Deze methode is relatief nauwkeurig in wat er gemeten dient te worden, maar zal niet alles meenemen. Door de flexibiliteit in de GAAP kunnen managers vaak een keuze maken tussen verschillende accountingmethodes. In het artikel “De kwaliteit van de financiële verslaggeving in Nederland” in het maandblad voor accountancy en bedrijfseconomie geschreven door Hoogendoorn en Mertens (2001) wordt gezegd dat er 2.348 miljard verschillende alternatieve grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn in Nederland.
Dit getal mag niet te absoluut worden genomen, omdat verschillende alternatieven op dezelfde winst- en vermogencijfers uitkomen. Daarnaast kunnen niet alle alternatieven onafhankelijk van elkaar worden gekozen.
Stelselwijzingen maken een inbreuk op de vergelijkbaarheid in tijd van informatie. Daarom worden er eisen gesteld aan wijzigingen, zodat de tijdsvergelijking mogelijk blijft. De RJ 140.102 heeft het geheel van grondslagen en regels voor het opstellen van jaarrekeningen in de volgende categorieën ingedeeld:
A: waarderings- en resultaatbepalingsgrondslagen.
1. de grondslagen voor waardering van activa en passiva.
2. de grondslagen voor de resultaatbepaling.
3. de criteria betreffende de noodzaak respectievelijk de toelaatbaarheid van rechtstreekse mutatie van het eigen vermogen.
B: consolidatiegrondlagen.
C: grondslagen voor de presentatiewijze.
D: grondslagen voor het kasstroomoverzicht.
Alleen een wijziging in categorie A zal leiden tot een verandering in de kasstroom. Healy (1985) heeft onderzoek gedaan naar de vrijwillige verandering in de accountingmethodes in de Verenigde Staten. Hij veronderstelde dat de managers veranderingen in de accountingmethodes gebruiken ten behoeve van de bonussen. De uitkomsten van zijn onderzoek weerlegde zijn veronderstelling. Een mogelijke verklaring is dat managers makkelijker gebruik kunnen maken van accruals dan van stelselwijzigingen. Daarnaast kan een verandering in de accountingmethode invloed hebben op de huidige en toekomstige kasstromen.
§ 2.4.2. De accruals meetmethode
In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk is aandacht geschonken aan het ontstaan van accruals.
De totale accruals (AC) bestaan uit discretionary accruals (DA) en non-discretionary (NA)
accruals. Voor het bepalen van de NA zijn in de loop der jaren veel verschillende
meetmodellen ontwikkeld. In deze subparagraaf zal ik de meetmodellen van Healy (1985), DeAngelo (1986), Jones (1991), Dechow e.a. (1995) en Peasnell e.a. (1999) bespreken.
Het meetmodel van Healy
Healy definieert accruals als het verschil tussen de gerapporteerde winst en de kasstroom op operationele basis. Hij gebruikt de totale accruals als proxy voor de DA, omdat de NA volgens hem niet observeerbaar zijn. De volgende formule hanteert hij voor het berekenen van de totale accruals:
AC = -DEP – (XI . D¹) + ∆ AR + ∆ INV - ∆ AP – [( ∆ TP + D) * D²]
AC = totale accruals;
DEP = afschrijvingen;
XI = buitengewone zaken;
∆ AR = debiteurensaldo minus debiteurensaldo vorig jaar;
∆ INV = voorraad minus voorraad vorig jaar;
∆ AP = crediteurensaldo minus crediteurensaldo vorig jaar;
∆ TP = latente belastingen minus latente belastingen vorig jaar;
D¹ = 1 wanneer de winst in het bonusplan is omschreven als na buitengewone zaken;
= 0 wanneer de winst in het bonusplan is omschreven als voor buitengewone zaken;
D² = 1 wanneer de winst in het bonusplan is omschreven als na winstbelasting;
= 0 wanneer de winst in het bonusplan is omschreven als voor winstbelasting.
Waar de NA als volgt wordt gedefinieerd:
NA = ∑ TA/ T
De DA zijn het verschil tussen de AC en NA. Hierbij wordt verondersteld dat er geen earnings management wordt toegepast in de NA.
Het meetmodel van DeAngelo
DeAngelo (1986) heeft een onderzoek gedaan naar de prikkel om de winsten te verlagen om een management buyout te realiseren. De methode van Healy dient als basis voor haar meetmodel van de accruals. Ze neemt aan dat de totale accruals (AC) van de vorige periode een maatstaf zal zijn voor de huidige accruals. De AC worden bepaald door de verandering van de huidige accruals ten opzichte van de accruals van de vorige periode te nemen. Ervan uitgaan dat de winsten niet gemanipuleerd zijn door de managers. Het verschil met het meetmodel van Healy is dat DeAngelo de AC van de vorige periode gebruikt, in plaats van de gemiddelde AC. Het meetmodel van DeAngelo wordt beschouwd als een bijzondere vorm van Healy’s meetmodel.
NA = AC т-
DA т = (AC т - AC т- )/ Totale activa т-
Het meetmodel van Jones
Jones (1991) onderzocht of winststuring is toegepast om de winsten te verlagen tijdens een
onderzoek naar import verlichting door de Amerikaanse handelscommissie. Voor dit
onderzoek heeft Jones haar meetmodel voor earnings management gebaseerd op het
meetmodel van DeAngelo. Het meetmodel van Jones heeft een aantal aanvullingen. Kaplan (1985) gaf aan dat de accruals afhankelijk zijn van de economische omstandigheden van de onderneming. De meetmodellen van Healy en DeAngelo houden hier geen rekening mee.
Wanneer de omzet het niveau van de NA beïnvloedt dan zal deze factor in het meetmodel opgenomen moeten worden. Jones heeft haar meetmodel op basis van een regressieformule ontwikkeld.
NA = α¹ (1/A т-) + α² (∆ REV т /A т-) + α³ (PPE т / A т-) AC т = totale accruals in het jaar t.
A т-1 = totale activa in het jaar t-1.
∆ REV т = omzet in het jaar t min omzet in het jaar t-1.
PPE т = materiële activa.
α¹, α², α³ = ondernemingsspecifieke parameters.
De ondernemingsspecifieke parameters worden bepaald door:
AC = a¹ (1/A т-) + a² (∆ REV т /A т-) + a³ (PPE т / A т-) + ε
De componenten ∆ REV en PPE worden gebruikt om het non-discretionary deel van de AC te beheersen. De wijziging in de omzet beheerst de economische omstandigheden, waarin de onderneming zich bevindt en is verbonden met de verandering in het werkkapitaal. Het PPE component is opgenomen in het meetmodel om het deel, dat gerelateerd is aan afschrijvingen te beheersen. Ook in het meetmodel van Jones worden de DA geschat door het verschil tussen AC en NA.
Het meetmodel van Dechow e.a.
Dechow e.a. (1995) hebben het risico van beïnvloeding van de omzet door de manager onderkend. Als gevolg hiervan hebben ze aan het meetmodel van Jones een modificatie aangebracht. Het basis meetmodel van Jones meet de DA slecht, wanneer de manager wel een oordeel kan vormen over de omzet. De manager kan de omzet in de boekhouding sturen, door de omzet eerder te realiseren of door de omzet te vertragen en later in de boekhouding op te nemen. De omzet wordt aangepast met de verandering in de ontvangsten van de onderneming.
Het uitgewerkte meetmodel wordt het gemodificeerde Jones meetmodel genoemd en wordt als volgt weergegeven:
NA = α¹ (1/A т-) + α² [(∆ REV т/A т-) - (∆ REC т/A т-)] + α³ (PPE т /A т-)
∆ REC т = netto ontvangsten in het jaar minus netto ontvangsten in het jaar t-1.
De overige componenten zijn benoemd bij het Jones meetmodel.
Het meetmodel van Peasnell
Dit meetmodel maakt net als het meetmodel van Healy gebruik van een drempel. Peasnell e.a.
(1999) veronderstellen dat, wanneer de huidige winst voor sturing lager is dan nul of lager is dan de winst van de vorige periode, de managers winstverhogende accruals zullen toepassen.
En wanneer de winst groter is dan nul met een bepaalde marge of de winst van de vorige periode met een bepaalde marge, dan zullen de managers winstverlagende accruals toepassen.
In regressieformule is de abnormale accruals als volgt geformuleerd:
AA = βº+ β¹.BELOW + β². HIGH+ β³. OUT + γ¹ OUT. BELOW +λ¹ OUT. HIGH + β4. AC + γ² AC. BELOW + λ² AC. HIGH +∑ controls +ε
BELOW = 1 wanneer de winst zich onder de veronderstelde drempel bevindt.
HIGH = 1 wanneer de winst zich boven de veronderstelde drempel met de bijbehorend marge bevindt.
OUT = aantal externe commissieleden.
AC = 1 wanneer er een auditcomité aanwezig is .
= 0 wanneer er geen auditcomité aanwezig is.
Controls zijn een groot aantal factoren, die een rol kunnen spelen. Deze moeten beheerst worden om het “weglaat” probleem van belangrijke factoren te minimaliseren. De factoren zijn: eigendomsstructuur, controle bij een van de Big Five (1999) accountantskantoren, omvang van de ondernemingen en schuldenstructuur. De keuze voor de meetmethode voor het onderzoek wordt aan het einde van deze paragraaf gegeven en toegelicht.
§ 2.4.3. De keuze
Bissessur en Langendijk (2005) geven een frequentietabel van de gepubliceerde artikelen in de wetenschappelijke literatuur over de gehanteerde methodes voor de periode van 1999- 2004. Uit de frequentietabel 1 kan worden afgelezen, dat de totale accruals methode het vaakst wordt gebruikt om earnings management te bepalen.
Tabel 1: Frequentie verdeling van gepubliceerde artikelen voor de periode van 1999-2004.
Maatstaf voor beïnvloeding Aantal artikelen Percentage Totale accruals modellen 37 45,68%
Specifieke accruals modellen 22 27,16%
Overige modellen 22 27,16%
Totaal 81 100,00%
Bron: Bissessur en Langendijk (2005)
