Geschiedenis in tijden van nepnieuws Liesbeth Dirks
dir@schoonhovenscollege.nl
Inhoud:
1. Opdracht complottheorieën: dolkstootlegende 2. Opdracht nepnieuws: begin Tweede Wereldoorlog 3. Opdracht beeldmanipulatie: Hitler’s jig
4. 10 vormen van Fakenews
5. Vragen voor het opsporen van nepnieuws 6. Feiten en argumenten: complottheorie 9/11
bronvermelding
Affiche: Betrouwbare info of toch fake? (2017, oktober 10). Opgehaald van www.nieuwsindeklas.be:
https://mediawijs.be/tools/affiche-betrouwbare-info-of-toch-fake
Bon, A. (2019). Fake, alles wat je (niet) moet geloven over nepnieuws, mindfuck en complottheorieën.
Amsterdam: Volt.
Horst, H. (2018). Nepnieuws, een wereld van desinformatie. Schiedam: Scriptum.
Kielich, W. (1970). Gangsters in Gleiwitz. In A. Paape, Bericht van de Tweede Wereldoorlog (pp. 174- 175). Haarlem.
Molier, hans. (2018, december 25). Overval op de zender Gleiwitz. Opgehaald van Traces of war:
https://www.tracesofwar.nl/articles/824/Overval-op-de-zender-Gleiwitz.htm Selwyn-Holmes, Alex. (2011, juni 21). Hitler's little jig. Opgehaald van Iconic photos:
https://iconicphotos.wordpress.com/2011/06/21/hitlers-little-jig/
Steinberg, L. (2017, juli 26). beyond-fake-news-10-types-misleading-info. Opgehaald van eavi.eu:
https://eavi.eu/beyond-fake-news-10-types-misleading-info/
Visser,L. (2019, oktober 21). dolkstootlegende, een militaire complottheorie. Opgehaald van Historiek:
https://historiek.net/dolkstootlegende-duitsland-woi/76699/
1. Complottheorieën De dolkstootlegende
Aan de hand van het voorbeeld van de dolkstootlegende worden de mechanismen rond het ontstaan van een complottheorie voor de lln duidelijk.
leerdoelen:
lln begrijpen wat de dolkstootlegende is
lln kennen de achterliggende feiten
lln zien hoe een complottheorie ontstaat
lln begrijpen waarom mensen in een complottheorie geloven
lln kunnen uitleggen waarom bepaalde groepen de dolkstootlegende omarmden voorbereiding:
- maak kaartjes met daarop de motieven en de verschillende (bevolkings)groepen. Lln werken twee aan twee
- gebruik de ppt Les:
- uitleggen wat een dolkstoot in de rug betekent en wat een legende is - feiten bespreken: militair einde van WOI
- Lln lezen geschiedenisboek over dolkstootlegende:
o Wat is de dolkstootlegende?
o Klopt de legende met de feiten?
- Lln maken examenvraag:
Bron 1 De Duitse keizer Wilhelm II geeft in 1922 zijn mening over het einde van de Eerste Wereldoorlog:
‘De Duitse arbeiders hebben onder mijn leiding met veel moed en inzet aan het front gevochten. Zij zorgden ervoor dat er telkens voldoende wapens en munitie was. Dat ze later begonnen te twijfelen, was de schuld van de leiders van bepaalde politieke partijen. Die gewetenloze opruiers zijn de echte schuldigen aan de totale ineenstorting van Duitsland en het verlies van de oorlog. Het was niet de schuld van de fatsoenlijke en vaderlandslievende arbeiders.’
Gebruik bron 1
De Duitse keizer Wilhelm II geeft zijn mening over het einde van de Eerste Wereldoorlog.
Leg uit, met behulp van de bron, dat zijn mening past bij de Dolkstootlegende.
Doe dit door:
- eerst aan te geven wat de Dolkstootlegende is,
- en daarna, met behulp van de bron, aan te geven dat de mening van de keizer past bij het begrip Dolkstootlegende.
- Lln maken twee aan twee de volgende opdrachten:
o Je ziet hier 4 redenen waarom veel Duitsers de dolkstootlegende geloofden. Alle vier de verklaren zijn juist. Kies de twee verklaringen die jullie het beste vinden. Leg uit waarom.
o Op de kaartjes staan verschillende groepen/mensen. Leg de kaartjes in volgorde.
Bovenaan de mensen die heilig geloofden in de dolkstootlegende, onderaan de mensen die er niet in geloofden.
- Bespreek heel kort de uitkomsten
1. Door de jarenlange propaganda geloofden de Duitsers niet dat het leger verslagen kon worden
2. Het was voor de legerleiding en soldaten fijn om iemand anders de schuld te geven
3. Er waren heel veel opstanden, dit maakte mensen bang
4. De meeste Duitsers wisten niet dat het leger er heel slecht aan toe was
De keizer Duitse soldaten Democratische regering
Arbeiders Hitler Nationalisten
Generaals van het Duitse Leger
2. Wat is waar? Is hier sprake van Nepnieuws
Het begin van de Tweede Wereldoorlog 1 september 1939:
Leerdoelen:
- Lln analyseren een nepbericht
- Lln snappen dat nepnieuws ernstige gevolgen kan hebben - Lln zien dat er meerdere visies op een gebeurtenis mogelijk zijn
- Lln snappen de journalistieke methode (“een bron is geen bron” , uitvinden wat er gebeurd is aan de hand van w,w,w,w,w en hoe vragen en informatie is te controleren )
- Lln zien het belang van goede journalistiek en vrije pers - Lln formuleren een eigen historische interpretatie Voorbereiding:
- Maak kaartjes waarop de zes rollen staan - Kopieer het invulschema voor alle lln - Zet de ppt klaar
Opdracht:
1. Docent leest onderstaand krantenbericht voor/ laat onderstaand bericht zien.
Uit een Duitse krant van 1 september 1939
Poolse soldaten zijn op meerdere plaatsen Duitsland binnengevallen en hebben een radiostation bij het Duitse dorp Gleiwitz overvallen. Onze dappere Duitse soldaten doodden 12 Poolse aanvallers. Hitler heeft deze ochtend de oorlog aan Polen verklaard. Er vinden grote luchtaanvallen plaats.
2. Docent laat op kaart zien waar Gleiwitz ligt en laat een foto van radiostation zien.
Opdracht: We gaan uitvinden of hier sprake is van Nepnieuws.
3. 6 lln spelen onderstaande rollen. Ieder krijgt een kaartje met informatie. Zij lezen de dikgedrukte informatie aan de leerlingen voor. De rest van de informatie gebruiken zij om vragen van de klas te beantwoorden. Zorg dat de rol (de dikgedrukte zin) van deze 6 leerlingen voor iedereen duidelijk is. (bijvoorbeeld naamkaartjes of rollen op het bord) 4. De andere leerlingen zijn journalist. Zij moeten uitvinden wat er gebeurd is. Dat doen ze door
het stellen van vragen. Wijs de leerlingen op de Wie, Wat, Waar, Wanneer, Waarom en Hoe vragen. Alle bronnen moeten bevraagd worden. De leerlingen moeten aantekeningen maken in onderstaand schema:
Echt gebeurd
Niet echt gebeurd / in scene gezet
Wat klopt niet in het Duitse bericht
Wat klopt wel in het Duitse bericht
5. Alle lln schrijven een kort nieuwsbericht van 4 regels waarin ze schrijven wat er volgens hen gebeurd is. Het verhaal moet een titel krijgen.
6. Bespreek een paar geschreven nieuwsberichten
7. Bespreek of lln zelf dit nepnieuws geloofd zouden hebben? (in 1939? En nu?)
6 Getuigen:
- Alfred Najocks (Duits lid van de geheime politie): in opdracht van de Duitse Geheime Politie heb ik een overval op een Duits radiostation gepleegd
Verdere informatie
1. De opdracht kwam van de hoogste bazen van de Geheime Politie (Gestapo)
2. Ik moest 12 veroordeelde gevangen in Poolse uniformen verkleden en vermoorden 3. Ik moest zorgen dat de buitenlandse pers na de overval naar de plaats van overval zou
komen.
4. Ik moest samen met andere Duitsers het radiostation aanvallen en binnen van alles kapot maken
- Een buurtbewoner: s ’avonds rond 20.00 uur klinkt er in de plaats van muziek een stem uit de radio die zegt dat onze Duitse radiozender vanaf nu Pools is. We gingen kijken bij het radiostation
Verdere informatie:
1. Op de radio werd er ineens in het Pools en Duits gescholden op de nazi’s en op Hitler 2. Toen we naar het radiostation gingen lagen er 12 lijken in Poolse uniformen en was er veel
vernield.
3. De aanval was geheel onverwacht
4. We hebben verder geen Poolse soldaten meer gezien
- Buitenlandse journalist: ik en andere buitenlandse journalisten zijn uitgenodigd om de gevolgen van de aanval op een radiostation in Gleiwitz te bekijken
Verdere informatie
1. Ik weet dat Hitler Polen wil veroveren en het bij Duitsland wil laten horen
2. De Duitse geheime politie vertelden ons dat Poolse soldaten Duitsland aan hadden gevallen en dat bij deze aanval 12 Polen gedood waren door Duitse soldaten
3. De Duitsers zeggen dat zij wraak willen
4. We hebben geen Duitse soldaten kunnen spreken en ook geen Poolse soldaten
5. De Poolse regering geeft aan dat zij geen opdracht voor een overval op een Duits radio station hebben uitgegeven
- Werknemer radiostation: plotseling zijn we overvallen Verdere informatie:
1. We waren die avond met weinig personeel
2. Om 20.00 uur hoorden we heel veel lawaai, er werd Duits gesproken 3. Ik, de portier en de rest van het personeel zijn met knuppels neergeslagen 4. Toen we bij kwamen was het radiostation vernield
- Poolse inwoner, net over de grens: Ik hoorde dat het Duitse radiostation is overvallen, wij hebben geen Poolse of Duitse soldaten gezien
Verdere informatie
1. Wij hebben die dag geen Poolse soldaten gezien 2. Wij zijn bang voor de Duitsers
3. De Duitsers voeren sinds 1 september luchtaanvallen uit
4. Veel Duitsers die in Polen wonen willen graag bij het Duitse Rijk horen
- Aanhanger van Hitler die op 1 september naar de radio luistert: Hitler zegt in een toespraak dat de oorlog met Polen begonnen is
Verdere informatie:
1. De Polen hebben ons gisterenavond aangevallen en vanaf vanmorgen 5.45 uur wordt er door de Duitsers terug geschoten
2. Landen die ons aanvallen moeten een lesje leren 3. Ik ben bereid voor Hitler en Duitsland te vechten 4. Ik vind dat Duitsland recht heeft op meer land 5. Ik vind het goed dat Polen nu gebombardeerd wordt.
Rest van de klas:
- De rest van de klas is journalist.
Minder tijd/kortere opdracht
1. Laat lln het krantenbericht lezen
2. Denk je dat dit bericht waar is of is het nepnieuws? Waarom denk je dat?
3. Waarom geloofden de Duitsers dit?
Kies twee verklaringen die jullie het beste vinden. Waarom?
- De Duitsers hoorden al 6 jaar niets anders dan propaganda van Hitler en geloofden daardoor alle nieuws.
- De Duitsers wilden graag een reden hebben om Polen binnen te kunnen vallen - Er was geen onafhankelijke pers die onderzoek deed naar de ware toedracht - Hitler kon heel overtuigend vertellen.
- De Polen werden gezien als vijanden en daarom tot alles in staat.
4. Zou je het zelf geloven? (nu?, in 1939?) waarom wel/niet?
3. Manipuleren met beeld!
Dit zijn filmbeelden gemaakt na de ondertekening van overgave van Frankrijk aan Hitler in 1940.
Hitler maakt hier enkele vreemde passen. De Canadese propaganda maakt hier gebruik van en publiceert deze foto: Hitler’s Jig, Hitler danst na de overgave bij Compiegne:
Deze foto is in het westen iconisch geworden.
Opdracht:
Lln zoeken uit de filmbeelden het frame dat Duitse kranten zouden kiezen ter illustratie van deze gebeurtenis.
4.
https://eavi.eu/beyond-fake-news-10-types-misleading-info/
5.
https://mediawijs.be/tools/affiche-betrouwbare-info-of-toch-fake
Bron: Bon, A. , Fake, alles wat je (niet) moet geloven over nepnieuws, mindfuck en complottheorieën, Amsterdam 2019 p.74-75
