Meldingen helpen bijwerkingen ontrafelen

(1)

5 maart

Pharmaceutisch Weekblad

2010

38

Meldingen helpen bijwerkingen ontrafelen

Lareb: in tien jaar aantal meldingen verdrievoudigd

Nederlandse zorgverleners en patiënten zijn goede melders van bijwerkingen van geneesmiddelen. In tien jaar tijd verdrievoudigde het jaarlijkse aantal. Bijwerkingencentrum Lareb is blij met deze ontwikkeling, die onderzoekers in staat stelt nieuwe bijwerkingen vast te stellen.

Tekst | Kees van Grootheest en Florence van Hunsel

H

oeveel meldingen van bijwerkingen zijn nodig om op een

betrouwbare manier iets te kunnen zeggen over de veiligheid van een geneesmiddel? Die vraag is niet goed te beantwoor- den. Ook de aard van de bijwerking en de

kwaliteit van de melding zijn hiervoor van belang: bevat de melding voldoende informatie om tot een oordeel over de relatie tussen de vermoede bijwerkingen en het geneesmiddel te komen?

Het aantal meldingen bij het Nederlands

bijwerkingencentrum Lareb is de afgelopen tien jaar vrijwel verdrievoudigd. Nederland hoort daarmee tot de landen met het groot- ste aantal meldingen per miljoen inwoners.

Het spreekt vanzelf dat dit niet komt omdat in Nederland meer bijwerkingen voorkomen dan in andere landen. Eerder integendeel, want in Nederland schrijven artsen over het algemeen kritisch en terughoudend voor en een apotheker beoordeelt elk recept op onder meer interacties. Juist omdat wij in Nederland zo zorgvuldig omgaan met geneesmiddelen, zijn meldingen uit Nederland waardevol. Als hier een ‘signaal’

van een bijwerking wordt gevonden, dan is er waarschijnlijk echt iets aan de hand.

Melders

In Nederland zijn apothekers al sinds de oprichting van het Lareb in de jaren tachtig goede melders. Een bijgaande grafiek laat zien dat de apothekers de afgelopen tien jaar zelfs bovenaan staan. Er zijn weinig landen waarin de apothekers bij de bewaking van de geneesmiddelenveiligheid zo’n grote rol spelen.

De tweede plaats is al bijna vijf jaar voor de gebruikers van geneesmiddelen. Sinds het Lareb in 2003 meldingen van patiënten accepteert, is dat aantal meldingen vrijwel continu gestegen. Er zit duidelijk een enorme potentie in. Op dit moment onder- zoekt het Lareb of deze meldingen eraan kunnen bijdragen nieuwe bijwerkingen vast te stellen. De eerste resultaten laten zien dat de kwaliteit van de meldingen door patiën- ten behoorlijk goed is [1, 2] en dat ze in ieder geval bijdragen aan de berichtgeving

�

��

�� apotheek

huisartspraktijk specialist consument overige zorgverleners ziekenhuisapotheek

��

Aantal meldingen van geneesmiddelbijwerkingen per (beroeps)groep, 2000-2009. De meldingen van de pandemische influenzavaccins tegen nieuwe influenza A (H1N1) zijn hierin niet meegenomen.

Apothekers voeren al tien jaar het lijstje melders aan

Het dal in het aantal meldingen in 2008 kan per groep van melders diverse redenen hebben.

Voor de patiëntenmeldingen was in 2007 sprake van een piek in het aantal meldingen na de uitzendingen van het televisieprogramma Tros Radar over statines. In 2008 was het effect van deze uitzendingen weer weggeëbd. Het feit dat het Lareb in 2009 vaker in de publiciteit is geweest, bijvoorbeeld omtrent de bijwerkingen van vaccins, kan ertoe hebben bijgedragen dat meer patiënten het Lareb wisten te vinden om hun bijwerkingen te melden. Van de zorgverleners is het lastiger aan te geven waarom het aantal meldingen in 2008 voor sommige groepen lager lag. Voor openbare apothekers heeft een hogere werkdruk door het preferentiebeleid misschien hieraan bijgedragen.

(2)

Meldingen helpen bijwerkingen ontrafelen

5 maart

2010

39 over signalen van het Lareb aan het College

ter Beoordeling van Geneesmiddelen.

Een voorbeeld van een signaal waaraan patiëntmeldingen duidelijk hebben bijgedragen is de relatie tussen pergolide en gokverslaving. In 2002 meldde een specialist het Lareb dat zijn patiënt na dosisverhoging van pergolide verslaafd raakte aan gokken. In 2004 meldde een patiënt zelf dat hij gokver- slaafd was geraakt tijdens gebruik van dit middel. In overleg met zijn neuroloog is hij op een ander geneesmiddel overgestapt.

Naar aanleiding van deze twee goed gedo- cumenteerde meldingen heeft het Lareb het verband tussen pergolide en gokverslaving geanalyseerd en beschreven in de medische vakliteratuur [3]. Na berichtgeving aan het College over deze associatie is de productin- formatietekst aangepast. Of patiënten andere bijwerkingen melden dan zorgverleners, is nog onderwerp van nader onder- zoek.

Huisartsen waren tot ongeveer tien jaar geleden traditioneel de beste melders, tot apothekers deze plek veroverden en niet

meer hebben afgestaan. Het aantal meldingen van huisartsen is nu al jaren stabiel. Een van de redenen dat hun aantal niet meer stijgt, is mogelijk het feit dat huisartsen en apothekers steeds vaker goed samenwerken.

Het toegenomen aantal meldingen van apothekers is wellicht mede met deze samen- werking te verklaren. Uit de praktijk kreeg het Lareb te horen dat op sommige FTO’s wordt afgesproken dat de apothekers ook namens de huisartsen melden. In die geval- len neemt het Lareb beide namen bij de melding op en kunnen ook beide melders een inhoudelijke reactie ontvangen.

In 2007 is besloten dat het Lareb en het

Zowel een specialist als een patiënt meldde een verband tussen pergolide en gokverslaving

<

Bijwerkingen

Special Medicatieveiligheid

Consumenten melden bijwerkingen sinds 2003

Stijging van het totale aantal meldingen van bijwerkingen bij het Lareb, 2000-2009. De meldingen van de pandemische influenzavaccins tegen nieuwe influenza A (H1N1) zijn hierin niet meegenomen.

��

�

��

�� rivm + rijksvaccinatieprogramma consument

industrie zorgverlener

meldingen

Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM zullen samenwerken door alle meldingen van mogelijke bijwerkingen van het Rijksvaccinatieprogramma aan elkaar door te geven. In 2009 ontving Lareb onder andere via het Rijksvaccinatieprogramma meer dan vijfhonderd meldingen over het humane papillomavirusvaccin.

Ziekenhuizen

In 2008 heeft het Lareb een intensieve campagne gevoerd om meer meldingen uit ziekenhuizen te krijgen, omdat het aantal meldingen uit ziekenhuizen relatief achter- bleef. De campagne ‘Melden Moet’ is een groot succes geweest en heeft geleid tot 70%

meer meldingen uit ziekenhuizen in 2009 dan in 2007. Het aantal meldingen van medisch specialisten is in drie jaar tijd meer dan verdubbeld. Het Lareb blijft zich hiervoor inspannen, omdat het aantal meldingen uit ziekenhuizen een indicator is voor de

‘veiligheidscultuur’ die er heerst. Daarom zal het Lareb binnenkort in de Lareb Krant van alle ziekenhuizen in Nederland het aantal meldingen van ziekenhuizen in 2009 publi- ceren. Uit de Harm-studie is immers geble-

ken dat juist in het ziekenhuis veel bijwerkingen voorkomen, die vaak ernstig zijn [4].

Het Lareb denkt dat ziekenhuisapothekers hierbij een belangrijke rol kunnen spelen. Zij zijn immers de geneesmiddeldeskundigen in ziekenhuizen en daarom zijn ze door het Lareb nadrukkelijk betrokken bij de campagne ‘Melden Moet’.

Uit de cijfers van de afgelopen jaren blijkt echter dat het aantal meldingen door ziekenhuisapothekers laag is. Wel is er groei te zien. In 2007 is in totaal dertig keer door de ziekenhuisapothekers in Nederland gemeld.

In 2008 was dat aantal gestegen tot meer dan vijftig en in 2009 tot bijna honderd. Het is denkbaar dat ziekenhuisapothekers wel een stimulerende rol gespeeld hebben bij de stijging van het aantal meldingen van specialisten, maar ze blijven blijft een punt van aandacht.

Kees van Grootheest, arts, en Florence van Hunsel, apotheker, zijn werkzaam bij het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb in ’s-Hertogenbosch.

Zie voor de literatuurreferenties de digitale versie van dit artikel op pw.nl.

(3)

5 maart

2010

47 Literatuur

1 van Grootheest AC, Passier JL, van Puijenbroek EP. Meldingen van bijwerkingen rechtstreeks door patiënten: gunstige ervaringen van het eerste jaar. Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149(10):529-33.

2 de Langen J, van Hunsel F, Passier A, et al. Adverse drug reaction reporting by patients in the Netherlands. Three years of experience. Drug Saf 2008;31(6):515-24.

3 van Grootheest AC, de Graaf L. Gokverslaving en antiparkinsonmiddelen.

Geneesmiddelenbulletin 2006;40(8):86-7.

4 Leendertse AJ, Egberts AC, Stoker LJ, et al. Frequency of and risk factors for preventable medication-related hospital admissions in the Netherlands. Arch Intern Med 2008;168(17):1890-6.