Water- en
Ruimteberichten
Special: Bijeenkomst van Leergemeenschap Noord-Nederland
# 3
Deze uitgave is mogelijk gemaakt door:
Met medewerking van:
Mei 2015 | wvl0515lv054
Foto: Harry van Reeken
Noord
Dit is een uitgave van
Rijkswaterstaat
Verdieping
Een verslag van de bijeenkomst van leergemeenschap Noord in het Concerthuis in Groningen
Terugkijken met...
Bart Vries blikt als een van de organisatoren terug op de bijeenkomst van 23 april
Reacties van deelnemers
Sander Dijk (Gebiedscoördinator bij een waterschap) en Ton Driessen (Klimaat coördinator bedrijven) vertellen hoe zij de bijeenkomst ervaren hebben
De Gouden Tip
Zes tips rond het thema van de bijeenkomst:
klimaatadaptatie en burgerparticipatie
Inhoud
Agenda
Dinsdag 2 juni, 12.00 tot 17.00 uur
Leergemeenschap West: Hoe gaan gemeente, water- schap, ondernemers en bewoners om met de Goudse
‘slappe bodemproblematiek’?
Locatie: Gouda
Dinsdag 23 juni, 12.00 tot 17.00 uur
Leergemeenschap Oost: Overheidsparticipatie. Hoe kan de overheid aansluiten bij burgerinitiatieven en wat vraagt deze nieuwe rol van overheden bij projecten op het snijvlak van water en ruimte?
Locatie: Velp
26
Verder met...
Tv-serie
Volgens Helbig sluit de operatie Steenbreek goed aan bij andere initiatieven die de gemeente Groningen neemt op het gebied van klimaatadaptatie. Daarbij gaat het onder andere om de aanleg van gescheiden rioolstelsels, het onderling verbinden van overstortvijvers om meer berging te creëren, het benutten van laaggelegen plekken in de stad voor waterberging en het stimule- ren van ‘groene daken’. Om particulieren te verleiden hun tuinen te vergroenen, laat de gemeente onder meer een lokale tv-serie ontwikkelen waarin wordt getoond hoe ‘verharde’ tuinen kunnen worden omgevormd tot onderhoudsarme groene tuinen. Van
‘hardere’ maatregelen, zoals een belasting op de hoeveelheid verharding, ziet de gemeente af. Wel houdt ze de Verordening regen- en grondwater als juridische stok achter de deur. Deze verordening is erop gericht om regenwater zoveel mogelijk uit het riool te houden.
Donderdag 23 april vond in het Concerthuis in Groningen de bijeenkomst plaats van de leergemeenschap Noord met als thema Klimaatadaptatie en burgerparticipatie. Nadat Senay Ozdemir, de opvolger van Willem Heesen bij Platform 31, iedereen welkom had geheten, kreeg Anne Helbig, Watercoördinator bij de gemeente Groningen als eerste het woord. Hij vertelde over Operatie Steenbreek in Groningen. Dit is een landelijk initiatief om het oppervlakte aan verharding in particuliere tuinen terug te dringen en daarmee de kans op wateroverlast en hittestress te verkleinen en de leefbaarheid en biodiversiteit te vergroten. In Groningen kan deze actie gericht op het vergroenen van particuliere grond verschil maken, omdat circa de helft van het oppervlak van de stad in particulier eigendom is.
Burgerparticipatie biedt kansen
Wateroverlast
De tweede spreker was Floris Boogaard. Als adviseur, lector en onderzoeker houdt hij zich bezig met klimaatadaptatie. Een onderwerp dat nog niet zo lang op de agenda staat, maar wel uiterst actueel is. Om dat te onderbouwen toonde Boogaard verschillende foto’s, van onder andere Kopenhagen waar een hevige bui, met 150 millimeter regen in twee uur, straten en metrostations liet onderlopen. Ook in ons verstedelijkte land met grote verharde oppervlakten hebben hevige regenbuien al tot forse wateroverlast geleid. Denk aan Amsterdam, Egmond aan Zee en Kockengen. Voor het aanpakken van wateroverlast en hittestress bestaan volgens Boogaard 101 oplossingen. Denk aan doorlatende verharding, wadi’s, groene daken en gevels en bijvoorbeeld waterpleinen. Tegelijkertijd constateert Boogaard de nodige terughoudendheid bij gemeenten, wat zich uit in opmer- kingen als ‘daar heb ik geen plaats voor’, ‘dat kost te duur’, ‘dat ken je niet onderhouden’ en ‘die dingen werken niet bij ons’.
Visualiseren
Boogaard heeft ervaren dat het visualiseren van problemen en oplossingen, bijvoorbeeld met modelscenario’s, helpt om partijen in beweging te krijgen. Welke plekken in een stad zijn kwetsbaar voor wateroverlast, waar treedt hittestress op en hoe goed werkt doorlatende verharding nog na tien jaar? Om dat inzichtelijk te maken voert hij samen met studenten van de Hanzehogeschool Groningen, waar hij lector Ruimtelijke transformaties is, onder andere stresstesten uit. Verder laat hij ambtenaren en omwonen- den via serious games, 3D-film en demonstratieprojecten ervaren waar in gebied problemen kunnen ontstaan en hoe bepaalde maatregelen in de praktijk uitpakken. Hij merkt dat plannen meer kans van slagen hebben als ze van ‘onderaf’ komen. Zo werkt een bewonersinitiatief dat wordt gekoppeld aan een gemeentelijk plan vaak goed, terwijl een top-down-aanpak bijna nooit tot een succes leidt.
Heft in eigen handen
Marco Verbeek verzorgde de derde presentatie. Met veel enthou- siasme vertelde hij over de plannen voor Holwerd aan Zee, die hij samen met een aantal andere bewoners van Holwerd, de
werkgroep Holwerd aan Zee, heeft ontwikkeld. Aanleiding voor de plannen was de constatering dat Holwerd een krimpgebied is, waar de werkgelegenheid steeds verder daalt en de leefbaarheid achteruit gaat. Nadat er door andere partijen allerlei plannen waren gemaakt die in de la waren verdwenen, namen bewoners het heft in eigen handen. Kern van hun plan is het koppelen van de aanpak van de krimpproblematiek aan andere opgaven in het gebied. Zo moet de dijk worden versterkt, is er een nieuw gemaal nodig in de regio en moet om de zoveel jaar de vaargeul naar Ameland worden gebaggerd omdat deze geleidelijk dichtslibt. Als het geld voor al deze opgaven bij elkaar wordt gelegd, kunnen volgens de werkgroep mooie dingen worden gerealiseerd.
Buffermeer
Een belangrijk onderdeel van het plan is het verbinden van de Holwerdervaart met de Waddenzee, zodat Holwerd een logisch onderdeel wordt van het waterwegennetwerk van Friesland. Door binnendijks aan deze verbinding een buffermeer aan te leggen, kan het water uit dit meer bij laagwater worden gebruikt om de vaargeul naar Ameland te spoelen. Het kostbare baggeren is dan niet meer nodig. Een ander onderdeel is het beter benutten van de kansen die de Waddenzee biedt. Denk aan het behouden en waar mogelijk uitbreiden van de natuur en het ontwikkelen van recreatievoorzieningen die aansluiten bij de natuurwaarden van het waddengebied. De werkgroep wil bijvoorbeeld gebiedseigen plekken creëren zoals buitendijkse terpen, een binnen- en buitenhaven en recreatiewoningen in de nu deels leegstaande woningen.
Impuls
Dit soort maatregelen om van Holwerd een recreatiekern aan de Waddenzee te maken, zullen de lokale economie een forse impuls geven. Om de plannen straks ook daadwerkelijk te kunnen realiseren, heeft de werkgroep veel energie gestoken in het creëren van draagvlak. Met succes, zo blijkt uit de vele partijen die de plannen steunen, waaronder het Deltaprogramma Wadden, de provincie, de gemeente, het waterschap, natuurorganisaties, de bewoners van Holwerd en diverse marktpartijen.
Dat bleek op de bijeenkomst van de leergemeenschap Noord van 23 april in Groningen. Marco Verbeek van de initiatiefgroep Holwerd aan Zee maakte duidelijk dat burgers met lef bij overheden en marktpartijen een gewillig oor kunnen vinden. En Floris Boogaard vertelde dat projecten rond klimaatadaptatie het meest succesvol zijn als ze van ‘onderaf’ zijn geïnitieerd.
Verdieping
Water- en Ruimteberichten #3 3
“Het terugdringen aan oppervlakte aan verharding in particuliere tuinen kan de kans op wateroverlast en hittestress verkleinen.”
“Het visualiseren van problemen en oplossingen, bijvoorbeeld met
modelscenario’s, helpt om partijen in
beweging te krijgen.”
Dat mijmert Bart Vries, terugdenkend aan de bijeenkomst van de leergemeenschap Noord in het Concerthuis in Groningen.
In grote lijnen is hij tevreden. Hij is positief over de drie presentaties, vond de opkomst goed en is erg te spreken over de prettige en open sfeer die ruimte bood om met elkaar te discussiëren en ideeën uit te wisselen.
“Deze keer heb ik een fors stempel op het programma gedrukt”, zegt Vries. “Als kernteam gingen we voor het thema adaptatie en participatie. Ik kende de sprekers en heb voorgesteld om hen uit te nodigen. Vervolgens is het programma met Platform31 verder in elkaar gezet, met het idee dat het bij de bijeenkomsten altijd moet gaan om het brengen en halen van kennis. Achteraf gezien is dat wat minder goed uit de verf gekomen.”
Hierover doorpratend steekt Vries de hand in eigen boezem: “Het thema van de bijeenkomst was klimaatadaptatie en burgerpartici- patie. Mijn idee was dat Anne Helbig en Floris Boogaard zouden vertellen hoe overheden burgers bij hun plannen rond klimaat- adaptatie kunnen betrekken en Marco Verbeek van de werkgroep Holwerd aan Zee hoe burgers overheden kunnen laten aanhaken bij hun initiatieven voor gebiedsontwikkeling. Achteraf gezien hadden we dat beter moeten aangeven, zodat de rode draad voor iedereen duidelijk was.”
Vries vervolgt: “De drie presentaties vroegen meer tijd dan we hadden ingeschat. Daarom zijn we na de pauze niet meer in groepjes uiteen gegaan, maar hebben we alles plenair gedaan.
Wellicht dat het daardoor iets te veel eenrichtingsverkeer bleef en we niet een aantal onderwerpen hebben kunnen uitdiepen. De deelnemers stelden nu vooral vragen aan de sprekers. Ondanks deze minpuntjes heb ik de indruk dat de deelnemers geïnspireerd zijn geraakt. Wat dat betreft was het weer een geslaagde bijeenkomst.”
Verder met...
“Iets meer verdiepende interactie zou mooi zijn geweest”
Terugkijken met...
“Het idee was dat het bij de
bijeenkomsten altijd moet gaan om
het brengen en halen van kennis.”
Visualiseer problemen en oplossingen
Laat mensen aan de hand van foto’s of animaties zien wat de gevolgen van bijvoorbeeld hevige regenbuien kunnen zijn en welke maatregelen mogelijk zijn om de gevolgen te beperken. Dat spreekt meer tot de verbeelding dan alleen een verhaal.
Wees voorzichtig met gedetailleerde kaarten
De software die gebruikt wordt voor stresstest levert kaarten met steeds meer detail op. Dat geeft veel inzicht, maar vergt ook enige alertheid. Zo kun je soms zien dat een specifiek huis in een straat bij hevige neerslag onderloopt. Als deze informatie openbaar wordt, kan dat leiden tot waardedaling van het betreffende pand.
Haak als overheid aan bij burgerinitiatieven
Plannen die van ‘onderaf’ komen, blijken meer kans van slagen te hebben dan plannen die top down worden opgelegd.
Probeer daarom burgerinitiatieven te combineren met ‘overheidsplannen’.
“Ik vond het een inspirerende bijeenkomst”
Dat zegt Sander Dijk, gebiedscoördinator bij waterschap Noorderzijlvest.
“Ik woon de bijeenkomsten geregeld bij en was verrast dat er deze keer voor een deel heel andere mensen waren. De eerste
bijeenkomsten waren de meeste deelnemers afkomstig van waterschappen, provincies en gemeenten. Nu was er veel fris bloed, met onder meer deelnemers uit het bedrijfsleven en van kennisinstellingen. Dat was goed voor het ‘netwerken.’
Ik vond de presentaties van de sprekers interessant. Ik was vooral gekomen om de presentatie over Holwerd aan zee te horen, onder andere omdat ik al betrokken ben bij de onderwerpen waarover Anne Helbig en Floris Boogaard spraken. De mensen van Holwerd
wisten hun verhaal goed te brengen. Ik vind het knap hoe zij hun plannen weten te presenteren en marktpartijen, het ministerie en de Deltacommissaris weten te interesseren. Hun aanpak laat goed zien dat je met lef ver kunt komen: heb je een idee, focus je er dan op, zoek partners en ga aan de slag!
Het programma als geheel was misschien wel wat uit balans. Er ging veel tijd zitten in de drie presentaties en ik miste een werkvorm waarbij we als deelnemers actief met het thema aan de slag konden gaan.”
De Gouden Tip
Reacties van deelnemers
Betrek belanghebbenden vanaf het begin bij
planontwikkeling
Bij burgerinitiatieven zoals Holwerd aan Zee is het belangrijk om bewoners en andere belanghebbende partijen zoals agrariërs, bedrijven en natuurorganisaties vanaf de start bij de planontwikkeling te betrekken om draagvlak te krijgen.
Probeer een ‘autoriteit’
aan je project te verbinden
De werkgroep Holwerd aan Zee heeft Deltacommissaris Wim Kuijken voor hun plannen weten te interesseren. Het noemen van zijn naam werkt positief bij het benaderen en enthousiasmeren van andere partijen.
Leer van anderen en kijk regelmatig op
www.ruimtelijkeadaptatie.nl
Op dit kennisportaal staan tal van inspirerende voorbeelden over klimaatbe- stendige en waterrobuuste gebiedsinrich- ting. En als je zelf een geslaagd voorbeeld- project hebt kun je het opsturen, zodat het ook letterlijk op de kaart wordt gezet.
Oriëntatie op nieuw werkveld
“Ik werk al jaren als Klimaatcoördinator bedrijven bij de afdeling Milieu van de gemeente Haarlem, vertelt Ton Driessen.
“Ik merk dat ik toe ben aan iets anders en wil graag iets gaan doen met klimaatadaptatie. Sinds enige tijd oriënteer ik me op dit werkveld. Toen ik zag dat klimaatadaptatie het thema was van deze bijeenkomst van de leergemeenschap, besloot in naar Groningen af te reizen.
Ik ben blij dat ik ben gegaan. De bijeenkomst geeft goed inzicht wat er zoal speelt en ik heb inspirerende voorbeelden gehoord.
Ook heb ik een aantal zinvolle contacten opgedaan. Zo denk ik er over om een keer met Anne Helbig van de gemeente Groningen te brainstormen over de kansen die klimaatadaptatie biedt. Een
ander plan is om hem of een collega van hem eeen keer uit te nodigen voor een presentatie bij ons.
Verder vond ik het een eyeopener dat je studenten kunt inschake- len om in het kader van een onderwijsproject of een stage onderzoek te laten doen naar de effecten van klimaatverandering in je gemeente.”
5 Water- en Ruimteberichten #3
