Gerbera op een stikstof- en kaliproefveld onder glas

PROEFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS TE NAALDWIJK Gerbera op e e n s t i k s t o f - e n k a l i p r o e f v e l d onder g l a s . d o o r : W.A.C. N e d e r p e l N a a l d w i j k , november 1976 No. 752/11-1976.

A

\T-PROEFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS TE NAALDWIJK Gerbera op e e n s t i k s t o f - e n k a l i p r o e f v e l d , onder g l a s . d o o r : VV.A.C. N e d e r p e l N a a l d w i j k , november 1976 No. 752/11-1976. (

Z 2 G \ ~ 1 0

Inhoud : I n l e i d i n g P r o e f o p z e t S t i k s t o f - e n k a l i g e h a l t e n i n d e grond T e e l t g e g e v e n s B e o o r d e l i n g van h e t g e w a s B e s p r e k i n g van d e r e s u l t a t e n Gewasonderzoek C o n c l u s i e

I n l e i d i n g

I n samenwerking met d r . i r . H. A r n o l d B i k v a n h e t P r o e f s t a t i o n v o o r d e

B l o e m i s t e r i j t e A a l s m e e r werd i n h e t v o o r j a a r van 1 9 7 5 op h e t P r o e f s t a t i o n t e N a a l d w i j k e e n b e m e s t i n g s p r o e f v e l d v o o r g e r b e r a a a n g e l e g d .

Het d o e l van h e t b e m e s t i n g s o n d e r z o e k was na t e g a a n b i j w e l k e s t i k s t o f g i f t o f k a l i g i f t , r e s p e c t i e v e l i j k s t i k s t o f - e n k a l i g e h a l t e i n d e grond e e n o p t i m a l e p r o d u k t i e wordt v e r k r e g e n .

P r o e f o p z e t

Het p r o e f v e l d werd i n e e n verwarmde nieuw gebouwde k a s ( k a p b r e e d t e 3 » 2 0 m) a a n g e l e g d . De k a s bevond z i c h op e e n z a n d g r o n d . E n k e l e a n a l y s e d j f e r s van h e t p r o e f v e l d worden h i e r w e e r g e g e v e n .

pH-KCl 6 , 9 O r g a n i s c h e s t o f 5>1 %

CaCOj 1 % A f s l i b b a a r ( < 16}*.) 1 3 %

2

Het p r o e f v e l d o m v a t t e 3 2 v e l d j e s van e l k ^ , 8 m , w e l k e v e r k r e g e n , waren d o o r a s b e s t c e m e n t p l a t e n v e r t i k a a l i n t e g r a v e n t o t e e n d i e p t e van 6 0 cm. Het p r o e f ­ v e l d was i n tweeën v e r d e e l d , 16 v e l d j e s v o o r d e s t i k s t o f p r o e f e n 1 6 v e l d j e s v o o r de k a l i p r o e f . Zowel b i j d e s t i k s t o f - a l s k a l i p r o e f werden na h e t d o o r ­ s p o e l e n v a n de grond v i e r b e m e s t i n g s n i v e a u s a a n g e b r a c h t . De b e h a n d e l i n g e n werden dus i n v i e r v o u d v e r k r e g e n . B o v e n d i e n werd o v e r d e s t i k s t o f p r o e f 7 k g z w a v e l z u r e k a l i e n 3 » 5 k g t r i p e l s u p e r f o s f a a t p e r a r e e n o v e r d e k a l i p r o e f 7 k g kalkammon-s a l p e t e r e n 3 , 5 k g t r i p e l kalkammon-s u p e r f o kalkammon-s f a a t p e r a r e u i t g e kalkammon-s t r o o i d . N a a kalkammon-s t d e z e m e kalkammon-s t ­ s t o f f e n werd ook o r g a n i s c h m a t e r i a a l , 1-J m^, i n d e vorm van t u i n t u r f t o e g e d i e n d . De u i t g e s t r o o i d e m e s t s t o f f e n e n d e t u i n t u r f werden d o o r d e g r o n d gemengd waarna verhoogde p l a n t b e d d e n werden k l a a r g e m a a k t . H e t p l a n t b e d was 1 5 cm opgewerkt ten-, o p z i c h t e van h e t pad e n had e e n b r e e d t e v a n 1 0 0 cm. Op h e t p l a n t b e d werden d r i e r i j e n g e r b e r a ' s u i t g e p l a n t . De o n d e r l i n g e p l a n t a f s t a n d z o w e l op a l s t u s s e n d e r i j e n was 30 cm. P e r v e l d j e werden 2 r a s s e n g e p l a n t t e w e t e n Mandarine e n Lemon Queen. Van e l k r a s waren 1 5 p l a n t e n p e r v e l d j e a a n w e z i g . I n verband met e v e n ­ t u e e l r a n d e f f e c t werden p e r v e l d j e d e g e g e v e n s van 1 2 p l a n t e n v e r z a m e l d . Voor h e t v e r k r i j g e n van e e n g o e d e w a t e r v e r d e l i n g werden op h e t p l a n t b e d 2 g i e t d a r m e n a a n g e b r a c h t . De b e r e g e n i n g werd u i t g e v o e r d met l e i d i n g w a t e r .

S t i k s t o f - e n k a l i g e h a l t e n i n d e g r o n d . T i j d e n s de t e e l t werden r e g e l m a t i g g r o n d m o n s t e r s g e s t o k e n e n op i n w a t e r o p ­ l o s b a a r s t i k s t o f , r e s p e c t i e v e l i j k k a l i o n d e r z o c h t . G e t r a c h t werd g e d u r e n d e de g e h e l e t e e l t d e v e r s c h i l l e n d e s t i k s t o f - e n k a l i n i v e a u s op e e n z e l f d e p e i l t e handhaven. Er werd h e r h a a l d e l i j k b i j g e m e s t . I n t a b e l 1 z i j n d e h o e v e e l h e d e n k u n s t m e s t e n de g e v o n d e n s t i k s t o f - e n k a l i g e h a l t e n p e r datum e n p e r n i v e a u v e r m e l d . T a b e l 1 O v e r z i c h t v a n d e b e m e s t i n g e n h e t s t i k s t o f - e n k a l i g e h a l t e i n d e grond g e d u r e n d e d e t e e l t . Datum S t i k s t o f p r o e f K a l i p r o e f k g k a l k a m m o n s a l p e t e r p e r a r e k g z w a v e l z u r e k a l i p e r a r e 20 f e b r u a r i 0 5 10 20 0 10 20 4 0 ( v o o r a f ) 30 j u n i 0 0 , 6 1 , 2 2 , 4 0 0 , 8 1 , 6 3 , 2 -1 -1 j u l i 0 0 , 6 1 , 2 2 , it 0 0 , 8 1 , 6 3 , 2 2 5 j u l i 0 0 , 6 1 , 2 2 , 4 0 0 , 8 1 , 6 3 , 2 1 8 a u g u s t u s 0 0 , 6 1 , 2 2 , 4 0 0 , 8 1 , 6 3 , 2 24 s e p t e m b e r 0 0 , 6 1 , 2 2 , 4 0 0 , 5 1 , 0 2 , 0 1 6 december 0 0 , 6 1 , 2 2 , 4 0 0 , 5 1 , 0 2 , 0 m i l l i - e q u i v a l e n t e n N i n e x t r a c t m i l l i - e q u i v a l e n t e n K i n e x t r a c t 2 mei 2 , 4 6 , 3 8 , 7 2 0 , 0 0 , 8 2,*+ 5 , 2 1 1 , 0 2 4 j u l i 0 , 4 2 , 0 2 , 8 5 , 2 0 , 4 2 , 3 5 , 1 6 , 5 2 7 a u g u s t u s 0 , 1 1 . 9 3 , 2 9 , 0 0 , 2 2 , 5 ^ , 2 5 , 7 21 o k t o b e r 0 ,1* _{1 , 7 2 , 5 6 , 1} 0 , 2 1 , 9 2 , 8 5 , 0 16 december 0 , 3 1 , 3 2 , 3 _M 0 , 1 2 , 2 3 , 6 5 , 0 2 6 j a n u a r i 0 , 3 *•,2 _*•,5 6 , 7 0 , 2 2 , 0 ^ , 7 5 , 4 2 3 maart 0 , 2 3 , 1 4 , 4 6 , 1 0 , 2 2 , 7 *•,5 6 , 1 1 3 a p r i l 1*1 2 , 3 3 , 0 2 , 6 0 , 1 1 , 8 2 , 9 ^ , 3 Gemiddeld 0 , 6 5 2 , 8 5 3 , 9 3 7 , 5 1 0 , 2 8 2 , 2 3 4 , 1 3 6 , 1 3 De a n a l y s e c i j f e r s worden w e e r g e g e v e n i n m i l l i - e q u i v a l e n t e n p e r l i t e r e x t r a c t . De b e p a l i n g e n z i j n i n w a t e r f i l t r a a t v e r r i c h t v o l g e n s d e 1 : 2 v o l u m e e x t r a c t i e -m e t h o d e . Gedurende d e t e e l t was h e t g e -m i d d e l d k a l i g e h a l t e ' i n d e s t i k s t o f p r o e f 1 , 0 mval K (De s t i k s t o f p r o e f werd op 4 j u l i , 1 8 j u l i , 4 a u g u s t u s , 2 9 a u g u s t u s , 1 8 f e b r u a r i e n 4 maart b i j g e m e s t met 1 , 3 k g p a t e n t k a l i p e r a r e ) e n h e t g e ­ m i d d e l d e s t i k s t o f g e h a l t e i n d e k a l i p r o e f 5 , 0 mval N (De k a l i p r o e f werd g e l i j k ­

M

T e e l t g e g e v e n s

Op 8 a p r i l 1 9 7 5 werden de b e i d e g e r b e r a r a s s e n u i t g e p l a n t . De p l a n t e n waren opgekweekt i n k l e i n e j i f f y - p o t j e s . De h e r g r o e i van d e p l a n t e n v e r l i e p v l o t . B i j d e p l a n t e n op h e t l a a g s t e s t i k s t o f n i v e a u werd na tv/ee maanden e e n l i c h t e r e b l a d k l e u r waargenomen. T i j d e n s d e g e h e l e v e r d e r e t e e l t i s b i j d e z e b e h a n d e l i n g d e b l a d k l e u r i e t s l i c h t e r g e b l e v e n . De e e r s t e bloemen werden op 2 mei g e o o g s t . De k w a l i t e i t van d e z e bloemen v i e l t e g e n . De s t e n g e l s waren k o r t e n d e b l o e m -d i a m e t e r s k l e i n . Na h a l f j u n i nam -de b l o e m p r o -d u k t i e -d u i -d e l i j k t o e e n wer-d e e n b e t e r e k w a l i t e i t v e r k r e g e n . I n o k t o b e r werd v o o r h e t e e r s t u i t v a l waargenomen. Ook i n d e maanden november e n december t r a d u i t v a l o p . B i j de a a n g e t a s t e p l a n t e n was h e t w e e f s e l op de g r e n s w o r t e l b l a d a a n g e t a s t e n had e e n r o o d b r u i n e k l e u r . De b l a d e r e n h i n g e n s l a p e n v e r d r o o g d e n . I n de s t i k s t o f p r o e f b l e e f d e u i t v a l b e -pex-kt t o t e n k e l e p l a n t e n . I n de k a l i p r o e f d a a r e n t e g e n was d e u i t v a l a a n z i e n l i j k . Er werd g e e n d u i d e l i j k e i n v l o e d van de v e r s c h i l l e n d e k a l i n i v e a u s o p h e t o p t r e d e n van u i t v a l g e v o n d e n . Ten a a n z i e n van d e u i t v a l werd w e l e e n d u i d e l i j k v e r s c h i l i n r a s g e v o e l i g h e i d waargenomen. De w e g v a l werd b i j n a u i t s l u i t e n d b i j h e t r a s Mandarine a a n g e t r o f f e n . I n verband met d e e r n s t i g e u i t v a l i n d e k a l i p r o e f b i j h e t r a s Mandarine werd b i j d i t r a s e i n d december g e s t o p t met h e t v e r z a m e l e n Van o o g s t g e g e v e n s . Van h e t r a s Lemon Queen i n de k a l i p r o e f werden d e o o g s t g e g e v e n s t o t 1 5 a p r i l 1 9 7 6 g e n o t e e r d . Ook i n de s t i k s t o f p r o e f werden b i j b e i d e r a s s e n t o t

1 5 a p r i l oogstwaarnemingen v e r r i c h t . ^

B e o o r d e l i n g van h e t gewas

B i j h e t gewas g e r b e r a vormen d e bloemen h e t e i n d p r o d u k t . De b e o o r d e l i n g was dan ook g e r i c h t op de p r o d u k t i e e n d e k w a l i t e i t . Van d e v e r z a m e l d e o o g s t g e ­ g e v e n s werden d e v o l g e n d e r e s u l t a t e n w i s k u n d i g v e r w e r k t :

T o t a l e b l o e m p r o d u k t i e _ p e r p l a n t .

Van a l l e a a n w e z i g e p l a n t e n werd h e t t o t a l e a a n t a l g e p r o d u c e e r d e bloemen g e t e l d e n h e t g e m i d d e l d e a a n t a l p e r p l a n t b e r e k e n d

Gewicht p e r _ b l o e m .

Van a l l e bloemen werd h e t g e w i c h t b e p a a l d , e n h e t g e m i d d e l d e g e w i c h t p e r bloem b e r e k e n d .

L e n g t e p e r b l o e m s t e n g e l .

Van d e bloemen werd d e s t e n g e l l e n g t e g e m e t e n , h i e r u i t werd d e g e m i d d e l d e s t e n g e l l e n g t e a f g e l e i d .

P e r c e n t a g e e e r s t e e n t w e e d e k w a l i t e i t . '

Van d e bloemen werden de b l o e m d i a m e t e r s g e m e t e n . Bloemen met e e n d i a m e t e r v a n 1 0 cm e n meer b e h o r e n t o t d e e e r s t e k w a l i t e i t . Bloemen met e e n d i a m e t e r k l e i n e r dan 1 0 cm werden g e r e k e n d t o t de tweede k w a l i t e i t .

u

T a b e l 2 R e s u l t a t e n van de s t i k s t o f - e n k a l i p r o e f S t i k s t o f p r o e f

Mandarine, b e o o r d e e l d van N - g e h a l t e i n mval Wisk. v e r w e r k i n g 8 - 4 - 7 5 t / m 15-/+-76 0 , 7 2 , 9 3 , 9 7 , 5 l i n e a i r kwadr. T o t a a l a a n t a l bl oeme n p e r p l a n t 1 9 , 8 2 0 , 3 2 1 , 1 1 9 , 6 n . s . p=o ,05 Gewicht p e r bloera ( g ) 2 9 , 8 2 9 , 6 3 0 , 3 2 9 , 0 n • s . n . s . L e n g t e p e r b l o e m s t e n g e l ( c m ) 6 4 , 1 6 3 , 3 6 2 , 2 6 1 , 8 P = 0 , 0 3 n . s •

Q

Q

Mandarine, b e o o r d e e l d van K - g e h a l t e i n mval Wisk. v e r w e r k i n g 8 - 4 - 7 5 t / m 3 1 - 1 2 - 7 6 o ; 3 2 , 2 4 , 1 6 , 1 l i n e a i r kwadr. T o t a a l a a n t a l bl oeme n p e r p l a n t 1 2 , 8 1 2 , 4 1 2 , 2 1 1 , 7 n . s . n . s * Gewicht p e r bloem ( g ) 3 0 , 9 3 0 , 3 3 2 , 1 3 0 , 9 n • s • n • s . L e n g t e p e r b l o e m s t e n g e l ( c m ) 6 1 , 6 6 2 , 1 6 2 , 9 6 1 , 7 Tl • s • n . s . 0 P e r c e n t a g e 1 k w a l i t e i t 6 9 , 6 6 7 , 2 7 1 , 9 6 9 , 5 n . s . n . s . Lemon Queen, b e o o r d e e l d van 8 - 4 - 7 5 t / m 1 5 - ^ - 7 6 T o t a a l a a n t a l bloemen p e r p l a n t 1 9 , 8 1 9 , 6 1 6 , 7 1 7 , 7 n . s . n . s . Gewicht p e r bloem ( g ) 2 6 , 1 2 6 , 6 2 5 , 3 2 6 , 3 n • s • n . s . L e n g t e p e r b l o e m s t e n g e l ( c m ) 4 6 , 4 4 6 , 0 4 6 , 7 4 6 , 2 n . s . n . s . P e r c e n t a g e 1e k w a l i t e i t 7 5 , 9 7 4 , 2 _{7 3 , 7} 7 6 , 8 n . s . p = 0 , 0 7

t

B e s p r e k i n g van d e r e s u l t a t e n

U i t t a b e l 2 b l i j k t d a t b i j b e i d e r a s s e n e e n d u i d e l i j k e i n v l o e d van d e s t i k s t o f -b e m e s t i n g werd waargenomen. B i j h e t r a s Mandarine was e e n s t i k s t o f g e h a l t e i n d e grond van 3»9 mval N o p t i m a a l v o o r de b l o e m p r o d u k t i e . Zowel b i j e e n l a g e r a l s h o g e r s t i k s t o f g e h a l t e i n d e grond werden minder bloemen p e r p l a n t g e o o g s t . N a a r ­ mate e e n h o g e r s t i k s t o f g e h a l t e werd aangehouden nam d e b l o e m s t e n g e l l e n g t e a f . Het p e r c e n t a g e e e r s t e k w a l i t e i t d a a r e n t e g e n nam t o e met de toename van h e t s t i k ­ s t o f g e h a l t e i n d e g r o n d . Ook b i j h e t r a s Lemon Queen nam d e b l o e m s t e n g e l l e n g t e a f e n s t e e g h e t p e r c e n t a g e e e r s t e k w a l i t e i t naarmate e e n h o g e r s t i k s t o f g e h a l t e i n de grond werd a a n g e h o u d e n . Een o p t i m a a l g e h a l t e v o o r h e t r a s Lemon Queen i s m o e i l i j k e x a c t op t e g e v e n . G e l e t op de b l o e m p r o d u k t i e e n d e k w a l i t e i t l i j k t e e n s t i k s t o f g e h a l t e van rond 3 mval N h i e r v o o r i n aanmerking t e komen.

R e e d s e e r d e r i s opgemerkt d a t b i j h e t g e w a s g e r b e r a de bloemen h e t e i n d p r o d u k t vormen. N a a s t d e b l o e m d i a m e t e r e n d e s t e n g e l l e n g t e s p e e l t ook d e s t e n g e l s t e v i g ­ h e i d e e n b e l a n g r i j k e r o l . I n de s t i k s t o f p r o e f werd b i j d e o o g s t de i n d r u k v e r ­ k r e g e n d a t de b l o e m s t e n g e l s b i j d e h o g e r e s t i k s t o f n i v e a u s s t e v i g e r waren dan b i j d e l a g e r e s t i k s t o f n i v e a u s . E e n z e l f d e t e n d e n s z i e n we a l s we d e s t e n g e l s t e v i g h e i d b e p a l e n d o o r 'het g e w i c h t p e r bloem t e d e l e n d o o r d e s t e n g e l l e n g t e .

I n de k a l i p r o e f werd g e e n b e t r o u w b a r e i n v l o e d van de k a l i b e m e s t i n g waargenomen. Het t r a j e c t waarbinnen de g e r b e r a z i c h g o e d o n t w i k k e l d e was ruim n a m e l i j k van 0 , 3 t o t 6 , 1 mval K. O f s c h o o n b i j h e t l a a g s t e k a l i n i v e a u ( 0 , 3 mval K) d e b l o e m ­ p r o d u k t i e e n k w a l i t e i t g o e d w a s , i s e e n d e r g e l i j k l a a g k a l i n i v e a u minder g e ­ w e n s t . B i j e e n k a l i g e h a l t e van 0 , 3 mval K moet h e t o p t r e d e n van k a l i g e b r e k n i e t u i t g e s l o t e n worden g e a c h t . Een k a l i g e h a l t e i n d e grond van 1 - 2 mval K k a n a l s v o l d o e n d e worden a a n g e m e r k t .

Gewasonderzoek

Van d e b e i d e r a s s e n werd v i e r maanden na h e t p l a n t e n m a t e r i a a l v o o r g e w a s

-o n d e r z -o e k v e r z a m e l d . B i j d i v e r s e p l a n t e n werden e n k e l e j u i s t v -o l g r -o e i d e b l a d e r e n weggenomen. Na h e t d r o g e n e n malen van h e t b l a d werden a n a l y s e s u i t g e v o e r d . I n

T a b e l 3 O v e r z i c h t v a n d e g e h a l t e n i n h e t b l a d onder i n v l o e d van d e s t i k s t o f - e n k a l i t r a p p e n (% op de d r o g e s t o f ) . S t i k s t o f p r o e f G e h a l t e n G e h a l t e n i n h e t b l a d i n d e grond N NO^-N P K Ca Mg Mandarine 0 , 7 mval N 1 , 3 8 0 , 0 3 . 0 , 2 9 3 , 0 8 1 , 1 0 0 , 3 1 2 , 9 t 1 2 , 5 2 0 , 3 7 0 , 2 6 3 , 5 0 0 , 8 6 0 , 3 0 3 , 9 1 * 2 , 6 6 0 , 3 8 0 , 2 4 3 , 4 0 1 ,00 0 , 3 1 7 , 5 % 1 2 , 8 6 0 , 4 8 0 , 2 2 3 , 8 8 1 , 1 7 0 , 3 9 Lemon Queen 0 , 7 mval N 1 , 8 9 0 , 1 5 0 , 2 6 4 , 3 0 0 , 9 9 0 , 3 9 2 , 9 2 , 2 9 0 , ^ 7 0 , 2 3 4 , 4 3 0 , 9 7 0 , 4 o 3 , 9 1 1 3 , 0 5 0 , 6 0 0 , 2 4 4 , 2 1 0 , 8 5 0 , 3 4 7 , 5 3 , 1 7 0 , 7 7 0 , 2 3 4 , 8 6 1 , 2 6 0 , 3 6 K a l i p r o e f Mandarine 0 , 3 mval K 2,<+8 0 , 2 7 0 , 2 4 3 , 1 6 1 , 0 5 0 , 3 3 2 , 2 2 , 6 2 0 , 4 5 0 , 2 3 4 , 0 3 0 , 4 0 0 , 2 6 4 , 1 _{1 t} 2 , 3 9 0 , 4 2 0 , 2 2 4 , 1 0 1 , 2 1 0 , 2 7 6 , 1

₁

U i t b o v e n s t a a n d e t a b e l b l i j k t d a t z o w e l b i j Mandarine a l s Lemon Queen onder i n v l o e d van d e s t i k s t o f g i f t e n e e n toename van h e t g e h a l t e a a n s t i k s t o f ( t o t a a l ­ s t i k s t o f e n n i t r a a t s t i k s t o f ) i n h e t b l a d werd v e r k r e g e n .

Ook h e t k a l i g e h a l t e i n h e t b l a d was onder i n v l o e d van de k a l i g i f t e n a a n z i e n l i j k g e s t e g e n .

De i n v l o e d van d e s t i k s t o f - e n k a l i b e m e s t i n g op d e o v e r i g e e l e m e n t e n i s w e i n i g d u i d e l i j k .

T u s s e n d e b e i d e r a s s e n werd v e r s c h i l i n g e h a l t e i n b l a d a a n g e t r o f f e n o . a . b i j t o t a a l - s t i k s t o f , n i t r a a t s t i k s t o f , k a l i e n magnesium.

C o n c l u s i e

Het gewas g e r b e r a r e a g e e r d e d u i d e l i j k op d e u i t e e n l o p e n d e s t i k s t o f n i v e a u s . Een h o g e r s t i k s t o f n i v e a u g a f e e n b e t e r e b l o e m k w a l i t e i t , e e n k o r t e r e b l o e m ­ s t e n g e l (meer s t e v i g h e i d ) , t e r w i j l b i j é ê n r a s (Mandarine) b o v e n d i e n met u i t z o n d e r i n g van h e t h o o g s t e s t i k s t o f n i v e a u e e n toename i n p r o d u k t i e werd a a n g e t r o f f e n . Voor e e n g o e d e o n t w i k k e l i n g van d e g e r b e r a l i j k t e e n s t i k s t o f ­ g e h a l t e i n d e grond van J>-b mval N w e n s e l i j k , w a a r b i j m i s s c h i e n e n i g s z i n s r e k e n i n g moet worden gehouden met d e c u l t i v a r .

De r e a c t i e van h e t gewas o p d e u i t e e n l o p e n d e k a l i n i v e a u s was g e r i n g . Een k a l i g e h a l t e i n d e g r o n d van 1 - 2 mval K k a n a l s t o e r e i k e n d worden be sc hou w d .