BESLUIT
Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid,37 van de Mededingingswet.
Nummer 7327 / 95
Betreft zaak: 7327/ Parnassia Bavo Groep B.V. - Stichting Emergis
I. MELDING
1. Op 16 december 2011 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse
Mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Parnassia Bavo Groep B.V. voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet, over Stichting Emergis.
2. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant nr. 23989 van 28 december 2011. Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn zienswijzen van de cliëntenraad RGC Zeeuws-Vlaanderen en de cliëntenraad ZorgSaam Zeeuws-Vlaanderen naar voren gebracht. Conform de Beleidsregel Concentraties van Zorgaanbieders heeft de Raad de meest betrokken cliëntenraden van de instellingen van partijen uitgenodigd tot het geven van een zienswijze over onderhavige zorgconcentratie. Naar aanleiding van deze uitnodiging heeft de centrale
cliëntenraad van Emergis een zienswijze afgegeven. De zienswijzen worden, voor zover er overwegingen aan zijn ontleend die dragend zijn voor dit besluit, in het navolgende nader uiteengezet. De Nederlandse Zorgautoriteit heeft met betrekking tot de voorgenomen concentratie geen zienswijze afgegeven. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen.
II. PARTIJEN
3. Parnassia Bavo Groep B.V. (hierna: PBG) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. Zij heeft als enig aandeelhouder Stichting Parnassia Bavo Groep. PBG houdt middels PBG Zorgholding B.V. de aandelen in acht zorgbedrijven. PBG biedt middels haar zorgbedrijven Parnassia en Bavo Europoort respectievelijk in de regio’s Haaglanden en Rotterdam-Rijnmond klinische en niet-klinische geestelijke gezondheidszorg (hierna: GGZ) voor volwassenen en ouderen aan. Tevens biedt PBG middels haar zorgbedrijf Dijk en Duin in de regio’s
Zaanstreek-Waterland. Samen met Lentis, Mondriaan en Riagg Zuid exploiteert PBG de landelijke
franchiseformule PsyQ. PBG heeft zelf 18 PsyQ-vestigingen in West-Nederland. Daarnaast is PBG middels I-psy B.V. actief op het gebied van niet-klinische GGZ voor niet-westerse allochtone volwassenen en ouderen. Tot slot is PBG actief op het gebied van verslavingszorg, forensische psychiatrie en beschermd wonen.
4. Stichting Emergis (hierna: Emergis) is een stichting naar Nederlands recht. Emergis verleent diensten op het gebied van geestelijke gezondheidszorg in de provincie Zeeland. Onder de naam Indigo, een landelijke franchiseorganisatie, is Emergis in Zeeland actief op het gebied van kortdurende psychologische interventie die ook gericht is op verslavingsproblematiek. Onder de namen Ithaka en Amares is Emergis actief op het gebied van klinische en niet-klinische GGZ voor kinderen en jeugdigen. Tevens is Emergis onder de naam De Dijk actief op het gebied van klinische en niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen en verslavingszorg vanuit meerdere locaties in Zeeland. In Zeeuws-Vlaanderen is Emergis op deze gebieden actief via een maatschap met Stichting ZorgSaam Zeeuws-Vlaanderen, genaamd RGC Zeeuws Vlaanderen. Emergis is ook middels Het Duin actief op het gebied van klinische en niet-klinische GGZ voor volwassen en ouderen. Ten slotte is Emergis in Zeeland actief op het gebied van forensische psychiatrie.
III. DE GEMELDE OPERATIE
5. De gemelde operatie betreft het voornemen van PBG om, nadat Stichting Emergis omgezet is in een besloten vennootschap, alle aandelen van Emergis B.V. te verwerven en hiermee uitsluitende zeggenschap te verkrijgen over Emergis B.V. De hierover tussen partijen gemaakte afspraken zijn vastgelegd in de “Voorgenomen overeenkomst” d.d. 16 december 2011.
IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT
6. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 5, omschreven transactie leidt er toe dat PBG zeggenschap verkrijgt in Emergis B.V.
7. Betrokken ondernemingen zijn PBG en Emergis.
8. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt.
9. Zoals gesteld in punt 4 is Emergis actief op het gebied van GGZ in heel Zeeland, waaronder de gemeente Goes. PBG is via haar PsyQ-vestiging in Goes actief op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen.
10. De Beleidsregel Concentraties van Zorgaanbieders is in onderhavige zaak van toepassing voor wat betreft niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen op de mogelijke geografische markten waarbinnen Goes valt, omdat als gevolg van de voorgenomen concentratie sprake is van een toename van het gezamenlijke marktaandeel van de betrokken ondernemingen tot 35% of meer in de mogelijke geografische marktscenario’s.
11. Voor wat betreft de overige markten waarop partijen actief zijn is de Beleidsregel niet van toepassing omdat partijen niet op dezelfde geografische markt actief zijn. Op de overige markten zal in het hiernavolgende niet nader worden ingegaan, met uitzondering van de markt voor niet-klinische GGZ voor kinderen en jeugdigen. Voor wat deze markt betreft zal in het onderhavige besluit nader worden ingegaan op de vraag of er als gevolg van de concentratie zodanige
potentiële concurrentiedruk wegvalt, dat er sprake kan zijn van een significante belemmering van de mededinging.
A. RELEVANTE MARKTEN
Relevante productmarkten
12. In eerdere zaken is de NMa uitgegaan van de volgende afzonderlijke productmarkten: (i) niet-klinische GGZ aan volwassenen en ouderen; (ii) klinische GGZ aan volwassenen en ouderen; (iii) niet-klinische GGZ aan kinderen en jeugdigen; (iv) klinische GGZ aan kinderen en jeugdigen.1
In onderhavige zaak zal ook van deze productmarktindeling worden uitgegaan. Zoals ook aangegeven in punt 11 zal in het hiernavolgende enkel worden ingegaan op de markten voor niet-klinische GGZ aan volwassenen en ouderen en niet-niet-klinische GGZ aan kinderen en jeugdigen.
Relevante geografische markten
(I) NIET-KLINISCHE GGZ VOOR VOLWASSENEN EN OUDEREN
13. Zoals aangegeven in punt 9 zijn beide partijen actief op het gebied van niet-klinische GGZ aan volwassenen en ouderen in de gemeente Goes. Deze gemeente ligt op het Zeeuwse eiland Zuid-Beveland. De activiteiten van partijen overlappen derhalve op een geografische markt waarbinnen de gemeente Goes ligt.
1
14. In eerdere besluiten2
in de GGZ-sector is voor de afbakening van de geografische markt met name gekeken naar de mate waarin partijen voor hun productie afhankelijk zijn van hun eigen werkgebieden.
15. Partijen hebben in de melding herkomstgegevens aangeleverd waaruit blijkt dat meer dan 90% van de patiënten die gebruik maakt van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen van Emergis afkomstig is uit Zeeland. PBG op haar beurt trekt, buiten de PsyQ-vestiging in Goes, vrijwel geen patiënten uit Zeeland.3
Op basis hiervan gaan partijen er in hun melding vanuit dat de geografische markt waarin de activiteiten van partijen overlappen niet ruimer is dan de provincie Zeeland. Ook CZ, de grootste zorgverzekeraar in Zeeland, heeft aangegeven dat de inwoners voor wat betreft niet-klinische GGZ slechts in beperkte mate buiten Zeeland reizen.
16. Uit het onderzoek in het kader van onderhavige zaak komen aanwijzingen naar voren dat de geografische markt kleiner is dan de provincie Zeeland. Uit de informatie van marktpartijen die in het kader van onderhavige zaak zijn bevraagd blijkt dat zij voornamelijk cliënten trekken van de eilanden waar zij een vestiging hebben. Ook zorgverzekeraar CZ en de Cliëntenraad van
ZorgSaam hebben aangegeven dat mensen reizen over water of door een tunnel als een barrière ervaren. Bij de beoordeling van de gevolgen van de concentratie zal worden uitgegaan van drie marktscenario’s, te weten (i) Noord- en Zuid-Beveland, (ii) Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland en (iii) heel Zeeland.
17. De vraag of de geografische markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen Zeeland danwel kleiner dan Zeeland is kan in onderhavige zaak in het midden worden gelaten aangezien hierdoor de materiële beoordeling niet wordt beïnvloed (zie de punten 20 tot en met 45).
(II) NIET-KLINISCHE GGZ VOOR KINDEREN EN JEUGDIGEN
18. Ook voor wat betreft de niet-klinische GGZ aan kinderen en jeugdigen blijkt uit de herkomstgegevens van partijen dat vrijwel alle patiënten van Emergis afkomstig zijn uit Zeeland. PBG daarentegen is in het aan Zeeland grenzende werkgebied Rotterdam-Rijnmond, sterk afhankelijk van patiënten uit het werkgebied Rotterdam-Rijnmond. PBG trekt vrijwel geen patiënten uit aangrenzende regio’s, waaronder Zeeland. Dit leidt in onderhavige zaak tot de conclusie dat partijen op verschillende geografische markten actief zijn.
2
Zie onder meer het besluit in zaak 6234/Forum GGZ Nijmegen – De Gelderse Roos, reeds aangehaald, punt 33, en het
besluit van 8 augustus 2008 in zaak 6365/Meerkanten GGZ – Symfora Groep, punt 26.
3
19. De exacte omvang van de geografische markten waarop partijen actief zijn kan in
onderhavige zaak in het midden worden gelaten aangezien hierdoor de materiële beoordeling niet wordt beïnvloed (zie de punten 46 tot en met 49).
B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE
(I)NIET-KLINISCHE GGZ VOOR VOLWASSENEN EN OUDEREN A) ACTUELE CONCURRENTIE
20. Voor wat betreft marktaandeelgegevens op regionaal niveau is er voor de GGZ geen bron beschikbaar die een volledig overzicht kan bieden. Op basis van diverse bronnen, waaronder gegevens aangeleverd door zorgverzekeraar CZ en de bevraagde marktpartijen komt de NMa tot de volgende marktaandelen:
Marktaandelen op basis van omzet in
20104
Emergis PsyQ Gezamenlijk
Regio Noord- en Zuid-Beveland [70-80%]* [0-10%] [80-90%] Regio Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland [70-80%] [0-10%] [70-80%]
Provincie Zeeland** [70-80%] [0-10%] [70-80%]
**Dit is inclusief de activiteiten van Emergis in Zeeuws-Vlaanderen, die zijn ondergebracht in een maatschap met ZorgSaam, te weten RGC. De activiteiten die ZorgSaam in deze maatschap heeft ingebracht zijn voor de berekening van het marktaandeel noch toegerekend aan Emergis, noch aan de omzet van concurrenten.
21. De HHI-index is voor de voorgenomen concentratie reeds hoog5
. Als gevolg van de voorgenomen concentratie stijgt de HHI met ongeveer 300 punten naar circa 6700 indien wordt uitgegaan van de provincie Zeeland, met ongeveer 600 punten naar circa 6300 indien wordt uitgegaan van de regio Walcheren en Noord- en Zuid-Beveland en met ongeveer 1000 punten
* In deze openbare versie van het besluit zijn delen van de tekst vervangen of weggelaten om reden van vertrouwelijkheid. Vervangen of weggelaten delen zijn met vierkante haken aangegeven In het geval van getallen of percentages kan de vervanging hebben plaatsgevonden in de vorm van vermelding van bandbreedtes.
4Er is uitgegaan van de omzetcijfers in 2010, omdat niet alle cijfers over 2011 reeds definitief gegeven kunnen worden. Uit
de voorlopige cijfers over 2011 blijkt echter dat deze vrijwel eenzelfde beeld laten zien.
5
naar circa 7300 indien wordt uitgegaan van de regio Noord- en Zuid-Beveland.6
Er is sprake van een meer dan geringe toevoeging in alle scenario’s.
22. Emergis is van oudsher dé grote aanbieder van GGZ-zorg in Zeeland, die het hele palet van GGZ-zorg, laagdrempelige zorg in de eerste lijn tot zorg aan de meest complexe patiënten, biedt. Het overige aanbod van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen in Zeeland is versnipperd. Van de concurrerende aanbieders is PsyQ één van de grootste. Alleen het Admiraal de Ruiter Ziekenhuis, dat met haar Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis (hierna: PAAZ) in Vlissingen en in Goes ook actief is op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen, is groter dan PsyQ. De andere aanbieders hebben een vergelijkbare omzet of lagere omzet dan de locatie van PsyQ in Goes. Hieronder zal eerst worden ingegaan op de marktpositie van PsyQ zelf en vervolgens op de andere aanbieders in Zeeland.
Marktpositie PsyQ
23. Zorgverzekeraar CZ heeft aangegeven dat hij PBG in 2009 heeft benaderd om toe te treden tot de markt van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen in Zeeland, vanwege het op dat moment ontbreken van partijen die concurreerden met Emergis. PBG is benaderd omdat zij een van de weinige spelers was die toen volgens zorgverzekeraar CZ voldoende slagkracht had om succesvol toe te kunnen treden tot Zeeland. Bovendien zocht de
zorgverzekeraar een partij die direct een groot niet-klinisch GGZ domein aan kon bieden en dat was op dat moment PsyQ.
24. Zorgverzekeraar CZ heeft met PBG productieafspraken gemaakt voor haar PsyQ-formule. Hoewel de productieafspraak tot op heden nog niet gerealiseerd is, heeft sinds de start van PsyQ in Goes deze vestiging een sterke groei laten zien, van [50-60%] van het toegekende budget in 2010 naar [70-80%] van het toegekende budget in 2011. De verwachting van zorgverzekeraar CZ is dat PsyQ het toegekende budget in 2012 zal halen. Volgens zorgverzekeraar CZ is PsyQ samen met de PAAZ van het Admiraal de Ruyterziekenhuis de partij waar de meeste disciplinerende concurrentiedruk op Emergis van uitgaat. De concurrentiedruk die uitgaat van PBG lijkt daarom belangrijker te zijn dan uit het marktaandeel blijkt.
Marktpositie overige aanbieders
25. In de regio Noord- en Zuid-Beveland zijn andere aanbieders van een vergelijkbare omvang als PsyQ actief. Dit betreft de locatie Goes van het Admiraal de Ruyterziekenhuis en
6
locatie Goes van Praktijk de Kering7
. Daarnaast zijn er in deze regio enkele kleinere instellingen en groepspraktijken, te weten Eleos, HSK en Praktijk het Lindeke actief. Tenslotte zijn er nog enkele vrijgevestigde psychiaters en eerstelijnspsychologen actief. De kleinere instellingen en
groepspraktijken die in het kader van deze concentratiebeoordeling zijn bevraagd hebben alle aangegeven dat zij niet verwachten de komende jaren te kunnen groeien, vanwege de bezuinigingen en de budgetplafonds in de GGZ.
26. In de Regio Walcheren biedt de locatie Vlissingen van het Admiraal de Ruyterziekenhuis niet-klinische GGZ aan volwassenen en ouderen. Deze locatie behandelt voornamelijk patiënten met comorbiditeit, dat wil zeggen psychische klachten als gevolg van of in combinatie met lichamelijke klachten. Verder zijn er in Walcheren een wat grotere groepspraktijk en enkele vrijgevestigden die niet-klinische GGZ aan volwassenen en ouderen bieden.
27. In Zeeuws-Vlaanderen zijn een groepspraktijk en enkele vrijgevestigden actief. Daarnaast hebben partijen ook de PAAZ van het ziekenhuis ZorgSaam en de Zeeuwse Gronden als
concurrenten op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen aangemerkt. De GGZ-activiteiten van ZorgSaam zijn echter ondergebracht in RGC, een maatschap die gezamenlijk met Emergis wordt geëxploiteerd. ZorgSaam kan hierdoor niet als concurrent van Emergis worden aangemerkt. De Zeeuwse Gronden is een instelling die zich uitsluitend richt op patiënten met zware, langdurige psychiatrische problematiek. Dit is voornamelijk AWBZ-zorg. De Zeeuwse Gronden is niet actief op het gebied van niet-klinische GGZ aan volwassenen en ouderen.8
28. Op de overige eilanden in Zeeland, Tholen en Schouwen-Duiveland, zijn, op enkele vrijgevestigden na, geen aanbieders van GGZ gevestigd.
Argumenten van partijen met betrekking tot de financiële positie van PsyQ
29. Partijen hebben, nadat zij door de NMa op de hoogte waren gesteld van de
gesignaleerde mededingingsbezwaren, aangegeven dat de concurrentiedruk van de locatie van PsyQ in Goes op Emergis sterk gerelativeerd moet worden. Partijen melden dat Parnassia namelijk verwacht dat PsyQ, mede gezien de recente bezuinigingen (zie punt 42), niet zelfstandig (kostendekkend) op de markt kan opereren. Voordat de plannen van de voorgenomen
concentratie met Emergis actueel waren zouden er daarom plannen zijn geweest om de vestiging van PsyQ in 2012 te sluiten. “[…]”.
7
Deze praktijk heeft ook een vestiging in Halsteren.
8
30. Zorgverzekeraar CZ heeft desgevraagd aangegeven dat de resultaten van de vestiging in Goes eind 2010 iets tegenvielen, maar dat eind 2011 nog steeds een stijgende lijn te zien is in het aantal patiënten. Sluiting van de vestiging van PsyQ is volgens zorgverzekeraar CZ in 2010 aan de orde geweest, maar nooit met zoveel woorden. Zorgverzekeraar CZ heeft aangegeven dat naar hun weten over het algemeen een vestiging van PsyQ pas na drie jaar op volle sterkte draait. Bovendien verwacht de zorgverzekeraar dat in 2012 de volledige productietarget wordt gehaald.
31. Partijen hebben niet kunnen aantonen dat er concrete plannen bestonden om de vestiging van PsyQ in Goes te sluiten. Partijen hebben geen documenten kunnen overleggen waaruit een dergelijk voornemen blijkt. Uit de aan de NMa overgelegde documenten over de financiële situatie bij PsyQ Goes kan evenmin worden opgemaakt dat deze ertoe zou moeten leiden dat de vestiging zou moeten sluiten.
Conclusie argumenten partijen met betrekking tot de financiële positie van PsyQ
32. Op grond van bovenstaande is de Raad van mening dat partijen niet hebben aangetoond dat de vestiging van PsyQ in Goes niet meer in staat zou zijn om zelfstandig op de markt te opereren of dat als gevolg daarvan verminderde concurrentiedruk uit zou gaan op Emergis.
Tussenconclusie actuele concurrentiedruk
33. Gezien het hoge marktaandeel van Emergis moet elke toevoeging aan het marktaandeel kritisch worden bekeken. Naast Emergis is het overige aanbod van niet-klinische GGZ
versnipperd. PsyQ is van deze aanbieders één van de grotere, en in de regio Noord- en Zuid-Beveland het grootste alternatief. Bovendien is het een aanbieder die door de zorgverzekeraar wordt beschouwd als een speler die daadwerkelijk disciplinerende invloed uitoefent. Hoewel er dus nog enkele andere aanbieders van vergelijkbare omvang aanwezig zijn in de regio Noord- en Zuid Beveland, Walcheren en de rest van de provincie Zeeland, moet worden geconcludeerd dat als gevolg van de concentratie een belangrijke bron van actuele concurrentiedruk op Emergis wegvalt. Gelet hierop acht de Raad het aannemelijk dat de voorgenomen concentratie een significante beperking van de mededinging tot gevolg zou kunnen hebben op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen.
B)POTENTIËLE CONCURRENTIE
34. In onderhavige zaak is er een structurele remedie denkbaar die de door de Raad
35. Volgens de Richtsnoeren voor de beoordeling van horizontale concentraties9
van de Europese Commissie kan een concentratie met een potentiële concurrent horizontale
mededingingsbeperkende effecten hebben, indien de potentiële concurrent de gedragingen van de op de markt actieve onderneming in aanzienlijke mate intoomt. Dit is mogelijk het geval als wordt voldaan aan twee basisvoorwaarden: ten eerste moet de potentiële concurrent reeds een sterk beperkende invloed hebben of het moet erg waarschijnlijk zijn dat hij zou uitgroeien tot een daadwerkelijke concurrentiekracht. Ten tweede mag er geen voldoende aantal andere potentiële concurrenten zijn dat voldoende concurrentiedruk kan handhaven.
36. Partijen betogen in beginsel dat er voldoende actuele concurrentiedruk bestaat op Emergis. Het wegvallen van eventuele potentiële concurrentiedruk is volgens partijen geen probleem, omdat er voldoende disciplinering van de actuele concurrenten uitgaat. Daarnaast stellen zij dat er naast PBG nog voldoende andere aanbieders zijn, die tenminste evenveel potentiële concurrentiedruk uitoefenen op Emergis als PBG.
37. In het navolgende zal worden ingegaan op (i) de actuele concurrentiedruk die op
Emergis wordt uitgeoefend, (ii) de potentiële concurrentiedruk die PBG op Emergis uitoefent, (iii) de potentiële concurrentiedruk van andere aanbieders op Emergis en (iv) mogelijkheden voor toetreding.
(i) Actuele concurrentiedruk op Emergis
38. Zoals is gebleken in punten 20 tot en met 28 is de actuele concurrentiedruk op Emergis in Zeeland beperkt. Emergis heeft een zeer hoog marktaandeel en het overige aanbod is
versnipperd.
(ii) Potentiële concurrentiedruk van PBG
39. PBG is, via zorgbedrijf Bavo Europoort, op het gebied van niet-klinische GGZ aan volwassenen en ouderen in de aan Zeeland grenzende regio Zuid-Hollandse eilanden van oudsher de grootste aanbieder.10
PBG is niet alleen in de aangrenzende regio de grootste aanbieder van GGZ, maar heeft zich door middel van concentraties over een groot gebied uitgebreid in de afgelopen jaren11
. Met de formule PsyQ heeft PBG eerder laten zien dat hij zich
9
Zie Richtsnoeren voor de beoordeling van horizontale concentraties op grond van de Verordening van de Raad inzake de controle op concentraties van ondernemingen, Pb. C 31 van 05/02/2004, punt 58 t/m 60.
10
Zie besluit van 7 maart 2007 in zaak 5979/ Parnassia- Bavo Europoort, punt 14.
11 Zie het besluit in zaak 5979/ Parnassia – Bavo Europoort, reeds aangehaald, het besluit in zaak 6343/ Parnassia Bavo
succesvol in nieuwe gebieden kan vestigen12
. Volgens zorgverzekeraar CZ was PBG in 2009 een partij die als een van de weinige in staat was om toe te treden tot Zeeland op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen om tegenwicht te kunnen bieden aan de sterke positie van Emergis. Met de vestiging in Goes heeft PBG reeds bewezen voet aan de grond te kunnen krijgen in Goes en omgeving.
(iii) Beperkte potentiële concurrentiedruk van anderen
40. In de aangrenzende regio’s is een aantal grotere spelers actief. Partijen hebben Delta, Yulius, GGZ Westelijk Noord-Brabant en GGZ Breburg genoemd als potentiële concurrenten. Er zijn echter geen aanwijzingen dat van deze spelers potentiële concurrentiedruk uitgaat die vergelijkbaar is met die van PBG.
41. Delta en Yulius zijn net als PBG actief op de Zuid-Hollandse eilanden. Hun positie in die regio is echter minder sterk dan die van PBG.13
In West-Brabant is GGZ Westelijk Noord-Brabant (hierna: GGZ WNB) een grote aanbieder. Hoewel qua reisafstand deze aanbieder dichterbij is gelegen dan PBG, is uit marktonderzoek gebleken dat het niet aannemelijk is dat er van deze partij potentiële concurrentiedruk uitgaat. GGZ Breburg uit de regio Breda is dermate ver weg gelegen dat het niet aannemelijk is dat er potentiële concurrentiedruk van deze partij op Emergis uitgaat.
(iv) Mogelijkheden voor toetreding.
42. In het onderzoek onder marktpartijen in onderhavige zaak is naar voren gekomen dat de mogelijkheden voor toetreding mogelijk worden bemoeilijkt, aangezien Zeeland een dunbevolkt gebied is, de bevolking ouder wordt en de jongeren wegtrekken. Daarnaast heeft de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in 2011 een bezuinigingspakket aangekondigd met een forse budgetkorting voor de gebudgetteerde instellingen en de invoering van een budgetplafond voor de niet-gebudgetteerde instellingen.14
Marktpartijen geven aan minder sterk te kunnen groeien dan gewenst, omdat er geen budget wordt overgeheveld van de ene instelling naar de andere instelling.
12 PsyQ heeft vestigingen in Amsterdam, Haarlem, Leiden, Zaandam, Utrecht, Roterdam, Spijkenisse, Den Haag, Zoetermeer, Breda, Goes, Purmerend en Beverwijk, zie www.psyq.nl.
13
Zie het besluit in zaak 5979/Parnassia – Bavo Europoort, reeds aangehaald, punt 14.
14
43. In een eventueel onderzoek naar de gevolgen van de voorgenomen concentratie naar aanleiding van een vergunningsaanvraag zal, indien daar aanleiding toe bestaat, nader onderzoek verricht worden naar de mogelijkheden voor toetreding.
Tussenconclusie potentiële concurrentiedruk
44. Gelet op (i) het ontbreken van voldoende actuele concurrentiedruk van andere aanbieders, (ii) de potentiële concurrentiedruk die PBG heeft laten zien te kunnen uitoefenen door toe te treden met PsyQ in Zeeland en (iii) het ontbreken van voldoende andere potentiële concurrenten, is het aannemelijk dat de voorgenomen concentratie een significante belemmering van de mededinging tot gevolg zou kunnen hebben door het wegvallen potentiële
concurrentiedruk van PBG op Emergis op het gebied van niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen.
Conclusie niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen
45. Gelet op het bovenstaande komt de Raad tot de conclusie dat hij reden heeft om aan te nemen dat de voorgenomen concentratie een significante belemmering van de mededinging tot gevolg zou kunnen hebben op de markt voor niet-klinische GGZ voor volwassenen en ouderen, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
(II)NIET-KLINISCHE GGZ VOOR KINDEREN EN JEUGDIGEN
46. Voor wat betreft niet-klinische GGZ voor kinderen en jeugdigen zijn partijen actief in aangrenzende werkgebieden die niet overlappen. Er zou mogelijk potentiële concurrentiedruk kunnen wegvallen van PBG op Emergis. De vraag is echter of de potentiële concurrentiedruk die zeer waarschijnlijk wegvalt dusdanig groot is dat er sprake is van een significante belemmering van de mededinging.
i. Actuele concurrentiedruk op Emergis
haar vestigingen in diverse plaatsen in Zeeland de GGZ-activiteiten zou kunnen uitbreiden. In dat kader heeft Juvent aangegeven dat Juvent in de perceptie van cliënten in Zeeland het imago heeft van een kinder- en jeugdinstelling en dat Emergis in de ogen van de cliënt meer gericht is op volwassenen en ouderen.
ii. Potentiële concurrentiedruk van PBG
48. PBG is een van de grotere spelers op het gebied van niet-klinische GGZ voor kinderen en jeugdigen in aangrenzende gebieden. Daar staat tegenover dat PBG op deze markt niet eerder heeft laten zien succesvol te kunnen en willen toetreden buiten haar traditionele werkgebieden. In Goes is PBG met PsyQ alleen toegetreden op het gebied van volwassenen en ouderen. De vestiging biedt geen niet-klinische GGZ voor kinderen en jeugdigen. De PsyQ- formule biedt in het geheel geen GGZ voor kinderen en jeugdigen aan.
Conclusie niet-klinische GGZ voor kinderen en jeugdigen
49. Gelet op actuele concurrentiedruk die van Juvent op Emergis uitgaat, de potentie van Juvent om verder uit te groeien tot een concurrentiekracht in de provincie Zeeland, en het feit dat er in het marktonderzoek geen aanwijzingen naar voren zijn gekomen dat PBG potentiële concurrentiedruk uitoefent op Emergis, komt de Raad tot de conclusie dat hij geen reden heeft om aan te nemen dat de voorgenomen concentratie de daadwerkelijke mededinging op het gebied van niet-klinische GGZ voor kinderen en jeugdigen op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
VI. BELEIDSREGEL CONCENTRATIES ZORGAANBIEDERS
Zienswijzen van cliëntenraden
50. Conform de Beleidsregel Concentraties van Zorgaanbieders heeft de Raad de Centrale Cliëntenraad Emergis en de Concerncliëntenraad van Parnassia Bavo Groep uitgenodigd tot het geven van een zienswijze over de zorgconcentratie. De Centrale Cliëntenraad Emergis heeft hierop een zienswijze afgegeven. Daarnaast hebben de cliëntenraad ZorgSaam Zeeuws-Vlaanderen en de cliëntenraad RGC Zeeuws-Zeeuws-Vlaanderen uit eigen beweging een zienswijze ingediend.
52. De cliëntenraad van ZorgSaam Zeeuws-Vlaanderen geeft aan dat zij in Zeeland, naast PBG en Emergis, geen andere partijen in het werkgebied kunnen aanmerken die voldoende geëquipeerd zijn voor een goede aanpak van de geestelijke gezondheidszorg, met als gevolg dat er na de concentratie nog één aanbieder zal overblijven. De cliëntenraad RGC Zeeuws-Vlaanderen stelt dat de concentratie “de mededinging aanzienlijk beperkt op de nieuwe markt, van Terneuzen tot Den Helder, omdat restconcurrentie verdwijnt en toetreding van nieuwkomers nog
onwaarschijnlijker wordt. Het leidt ook tot een versterking van de monopoliepositie van Emergis in Zeeland. Er kan door cliënten niet meer gekozen worden”.
Zorgspecifieke aspecten
53. Conform de Beleidsregel concentraties zorgaanbieders heeft de Raad aangegeven hoe hij de volgende zorgspecifieke aspecten in haar mededeling heeft betrokken: (i) de transparantie van kwaliteit van zorg: een toenemende transparantie kan van invloed zijn op het keuzegedrag van cliënten en de mate waarin zij kwaliteit daarin betrekken. Wanneer cliënten moeten reizen om zorg af te nemen kan een toename van de transparantie van de kwaliteit van zorg mogelijk hun reisbereidheid vergroten. Er zijn in het onderzoek in onderhavige zaak echter geen aanwijzingen naar voren gekomen dat cliënten nu of in de nabije toekomst in significante mate bereid zullen zijn buiten Zeeland te reizen; (ii) het reisgedrag of de reisbereidheid van cliënten in punten 15 en 16; (iii) de mogelijkheden voor toetreding van nieuwe zorgaanbieders in punten 42 en 43; (iv) de mate waarin zorginkopers invloed hebben op het keuzegedrag van cliënten: in dit besluit zijn de inkooprelaties tussen zorgverzekeraar en zorgaanbieders betrokken. De zorginkoper maakt productieafspraken met de zorgaanbieders. Het is aan de aanbieders om productie te realiseren door cliënten te werven, de zorgaanbieder heeft hier geen actief sturende rol in.
VII. CONCLUSIE
54. Na onderzoek van deze melding is de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde
concentratietoezicht. Hij heeft reden om aan te nemen dat die concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
55. Gelet op het bovenstaande deelt de Raad van Bestuur van de Nederlandse
56. Voor zover dit besluit meebrengt dat een oordeel wordt gegeven over feiten of
omstandigheden die van belang zijn voor de beslissing op een aanvraag om een vergunning als bedoeld in artikel 41 van de Mededingingswet, heeft dit oordeel naar zijn aard een voorlopig karakter en bindt dit de Raad van Bestuur niet bij zijn beslissing op die aanvraag.
Datum: 27 februari 2012
De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit,
namens deze:
w.g. Dineke Mulock Houwer Lid Raad van Bestuur
