Informatorium voor voeding en diëtetiek

(1)

(2)

Informatorium voor voeding en diëtetiek

(3)

Majorie Former • Gerdie van Asseldonk Jolanda van Duinen • Jacqueline Drenth

(Redactie)

Informatorium voor voeding en diëtetiek

Supplement 89 - april 2015

Houten 2015

(4)

ISBN 978-90-368-0897-2 ISBN 978-90-368-0898-9 (eBook) DOI 10.1007/978-90-368-0898-9

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een ge- automatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektro- nisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb.

471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurs- wet) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzor- gen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.

NUR 893

Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg

Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Bohn Stafleu van Loghum

Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl Onder redactie van Majorie Former Almere The Netherlands Gerdie van Asseldonk Delft

The Netherlands

Jolanda van Duinen Drachten

The Netherlands Jacqueline Drenth Garrelsweer The Netherlands

(5)

v

Redactioneel

In dit supplement treft u een nieuw hoofdstuk aan over ‘het beroep van diëtist;

positie, beroepsuitoefening en taken’. Dit hoofdstuk is geschreven door Majorie Former, hoofdredacteur van het Informatorium.

Het werkterrein van diëtisten is zeer uiteenlopend: van de gezondheidszorgsec- tor en het bedrijfsleven tot onderzoek en onderwijs. Zij werken zowel in de voedingsadvisering als in de dieetadvisering en productontwikkeling. Diëtisten hebben te maken met een toenemende veranderende zorgvraag en zullen nieuwe competenties moeten verwerven op het gebied van het omgaan met cliënten, multidisciplinaire samenwerking, onderzoek en het ontwikkelen van nieuwe interventies, zoals e-health. Ook marktwerking in de zorg speelt een belangrijke rol. Om de concur- rentie met andere beroepsgroepen aan te gaan, zullen diëtisten zich meer moeten profileren en de kwaliteit van hun behandeling moeten kunnen aantonen. In toenemende mate vervullen diëtisten een positie buiten de directe patiëntenzorg en buiten de gezondheidszorg. Daarmee bewijzen zij hun meerwaarde als deskundige op het gebied van voeding én diëtetiek.

De hoofdstukken die in het deel Voedingsleer zijn geactualiseerd, zijn:

• ‘Motivational Interviewing voor diëtisten’ door mw. J.M. Vernooij, diëtist, zelfstandig trainer Motivational Interviewing (MINT) bij Corine Vernooij Mens &

Motivatie en trainer voor HAN VDO, en F.J.M. Spikmans, hoofddocent Ho- geschool van Arnhem & Nijmegen, opleiding Voeding & Diëtetiek, en trainer Motivational Interviewing (MINT).

• ‘Methoden voor het vaststellen van de lichaamssamenstelling’ door prof. dr. ir.

M. Visser, afdeling Gezondheidswetenschappen, Vrije Universiteit, Amsterdam en afdeling Diëtetiek en Voedingswetenschappen, VU medisch centrum, Am- sterdam.

• De inhoud van het hoofdstuk ‘Voedingscoaching met NLP’ door mw. N. van Kaathoven, diëtist te Gemert, is nog steeds actueel.

(6)

vi Redactioneel

In het deel Dieetleer zijn de volgende hoofdstukken geactualiseerd:

• ‘Multipele sclerose en voeding’ door mw. C.E. Helfrich-Smallegange, diëtist te Maurik/Eck en Wiel.

• ‘Osteoporose en voeding’ door prof. dr. ir. G. Schaafsma, Schaafsma Advisory Services in food, health and safety, Scherpenzeel.

Het betreft een uitgebreid aanbod van hoofdstukken, wat aantoont dat de diëtetiek een breed en boeiend vakgebied is.

Majorie Former, hoofdredacteur Informatorium

voor Voeding en Diëtetiek

(7)

vii

Inhoud

Hoofdstuk 1 Het beroep van diëtist; positie,

beroepsuitoefening en taken �� 1 M. Former-Boon

Hoofdstuk 2 Voedingscoaching met NLP �� 17 N. van Kaathoven

Hoofdstuk 3 Osteoporose en voeding �� 31 Prof. dr. ir. G. Schaafsma

Hoofdstuk 4 Motivational Interviewing voor diëtisten �� 51 J.M. Vernooij en F.J.M. Spikmans

Hoofdstuk 5 Multipele sclerose en voeding�� 73 C.E. Helfrich-Smallegange

Hoofdstuk 6 Methoden voor het vaststellen van de

lichaamssamenstelling �� 87 Prof. dr. ir. M. Visser

(8)

1

Hoofdstuk 1

Het beroep van diëtist; positie, beroepsuitoefening en taken

M� Former-Boon April 2015

M. Former-Boon ()

diëtist/journalist en hoofdredacteur van het Informatorium voor Voeding en Diëtetiek, Almere, The Netherlands

e-mail: m.former@nutritext.nl

1�1 Inleiding

De diëtist is de hbo-opgeleide specialist op het gebied van voeding en eetgedrag in relatie tot ziekte en gezondheid. Voeding is een primaire levensbehoefte en onderdeel van het dagelijks leven van mensen. Voeding is, samen met lichaamsbeweging, een van de belangrijkste leefstijlfactoren die direct en indirect van invloed zijn op de gezondheid. Voeding is ook belangrijk voor cliënten bij wie een ziekte is vast- gesteld en/of bij wie sprake is van een verslechterde voedingstoestand. Het voe- dings- of dieetadvies van de diëtist kan een preventief of curatief doel hebben. De diëtist is dé deskundige op het gebied van voeding die een op de persoon gerichte behandeling geeft en rekening houdt met de wensen en gewoonten van elke cliënt (www.nvdietist.nl/).

Andere beroepsgroepen die actief zijn in de voedingsadvisering, zijn gewichts- consulenten, (natuur)voedingskundigen, leefstijlcoaches enzovoort. Gewichts- consulenten mogen cliënten met gewichtsproblemen begeleiden naar een gezond eet- en leefpatroon, maar zodra cliënten om medische redenen een voedingsadvies nodig hebben dat aan specifieke eisen moet voldoen, is doorverwijzing naar een diëtist noodzakelijk.

Diëtisten kunnen werken in een zelfstandig gevestigde praktijk, maar ook in loondienst. Ze bekleden functies in ziekenhuizen en verpleeg- en verzorgingshui- zen, maar ook bij cateringbedrijven en in de voedingsmiddelenindustrie. Daarnaast zijn diëtisten werkzaam in het onderzoek, onderwijs en bij (semi-)overheidsinstel- lingen (kader 1).

Diëtisten hebben te maken met een toenemende en veranderende zorgvraag en zullen nieuwe competenties moeten verwerven op het gebied van het omgaan

(9)

2 M. Former-Boon

met cliënten, multidisciplinaire samenwerking, onderzoek en het ontwikkelen van nieuwe interventies, zoals e-health. De Nederlandse Vereniging van Diëtisten, be- roepsvereniging van diëtisten, heeft het beroepsprofiel opgesteld waarin dit is omschreven (NVD, 2013).

1�2 Wettelijk kader

Op de beroepsuitoefening door diëtisten is verschillende wet- en regelgeving van toepassing. Deze paragraaf behandelt de Wet BIG, het Kwaliteitsregister Parame- dici en de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO).

Wet BIG

Het beroep diëtist is sinds 1997 geregeld in de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg: de wet BIG (http://wetten.overheid.nl/). Diëtisten vallen onder artikel 34 AMvB van deze wet. De opleidingstitel ‘diëtist’ is wettelijk beschermd via de Wet BIG. Alleen zorgprofessionals die een vierjarige hbo-opleiding Voeding

Kader 1� Werkgebieden van de diëtist

• gezondheidszorg;

• voorlichtings- en adviesbureaus;

• scholen;

• bedrijfsgezondheidsdiensten;

• sportclubs en sportorganisaties;

• fitness- en wellness-instituten;

• voedingsindustrie en farmaceutische industrie;

• cateringindustrie;

• onderwijsinstituten;

• onderzoeksinstituten.

In de verschillende werkgebieden oefenen diëtisten hun beroep uit als:

• klinisch diëtist;

• onderzoeksdiëtist;

• sportdiëtist;

• diëtist leefstijladviseur;

• schooldiëtist;

• bedrijfsdiëtist;

• diëtist productontwikkeling en voedselaanbod.

Bron: NVD, Beroepsprofiel 2013

(10)

3 1 Het beroep van diëtist; positie, beroepsuitoefening en taken

en Diëtetiek hebben gevolgd én een paramedische stage hebben gevolgd, mogen deze titel hanteren. Studenten die geen paramedische stage hebben gevolgd, zijn voedingskundigen, maar geen diëtist.

Beroepsbeoefenaren onder artikel 34 zijn niet geregistreerd in het BIG-register, maar in het Kwaliteitsregister voor paramedici. Daardoor is de beroepsuitoefening van de diëtist niet beschermd en valt deze niet onder het tuchtrecht (www.wetten.

overheid.nl).

Kwaliteitsregister voor paramedici

Het Kwaliteitsregister Paramedici is een onafhankelijk register, waar diëtisten zich vrijwillig kunnen registreren als zij de opleiding tot diëtist hebben afgerond en voldoen aan de kwaliteitseisen van het register. Het beroep voedingskundige is niet in de wet geregeld en heeft geen beschermde titel. Voedingskundigen kunnen zich dus niet inschrijven in het Kwaliteitsregister Paramedici (NVD, 2013).

In het Kwaliteitsregister Paramedici wordt eenmalig geregistreerd of een paramedicus voldoet aan de opleidingseisen van de Wet BIG. Vervolgens is er periodieke (elke vijf jaar) herregistratie (kader 2). Alleen wanneer aan de door de beroepsgroep gestelde eisen wordt voldaan, behoudt de geregistreerde paramedicus zijn of haar kwaliteitsregistratie.

Het Kwaliteitsregister kan door iedereen – van (potentiële) cliënten tot zorgverzekeraars en collega-behandelaars – geraadpleegd worden. Hiervoor zijn het KP- nummer (registratienummer) of de naam met de geboortedatum nodig. Het staat cliënten vrij om te informeren naar het KP-nummer van de zorgverlener of dit op te zoeken op de website van het Kwaliteitsregister Paramedici.

Kader 2� Registratie Kwaliteitsregister Paramedici

Om voor periodieke registratie in het Kwaliteitsregister in aanmerking te komen moet de geregistreerde in een periode van vijf jaar voldoen aan de volgende criteria.

A. Werkervaring: 1600 uur cliënt/cliëntgebonden werkzaamheden per vijf jaar, behaald in minimaal 36 maanden.

B. Deskundigheidsbevordering: 160 punten totaal in vijf jaar waarvan:

− minimaal 40 punten zijn behaald uit geaccrediteerde activiteiten;

− minimaal 40 punten zijn behaald uit het volgen van bij- en nascholingen (B.1.);

− minimaal 40 punten zijn behaald uit overige activiteiten (B.2.).

Bron: NVD, Kwaliteitsregister, 2009

(11)

4 M. Former-Boon

Diëtisten die zich aanmelden voor opname in het Kwaliteitsregister verklaren daarmee de, door de Nederlandse Vereniging van Diëtisten opgestelde, Beroeps- code en Gedragsregels voor de Diëtist te onderschrijven. Hierin staat onder andere beschreven welke houding de diëtist aanneemt ten opzichte van cliënten en collega’s en in relatie tot de samenleving, bijvoorbeeld dat het handelen van de diëtist is gericht op het verbeteren, bevorderen of handhaven van het welzijn van de bevol- king. De diëtist is verplicht om een dossier aan te leggen en gegevens te registreren (NVD, 2009).

Zorgverzekeraars zijn verplicht kwalitatief goede zorg in te kopen en werkgevers zijn verplicht er zorg voor te dragen dat vanuit hun organisatie kwalitatief goede zorg geboden wordt. Een paramedicus met een registratie in het Kwaliteitsregis- ter Paramedici biedt randvoorwaarden om aantoonbaar kwalitatief goede zorg te kunnen leveren. Steeds meer zorgverzekeraars stellen kwaliteitsregistratie als voor- waarde bij het aangaan van een contract. Ook een toenemend aantal werkgevers stelt de eis dat werknemers kwaliteitgeregistreerd zijn. Paramedici die niet aan de gestelde kwaliteitseisen voldoen, kunnen hierdoor belemmerd worden bij het uitoe- fenen van hun beroep.

Het Kwaliteitsregister heeft voor de periode 2010-2015 kwaliteitscriteria opgesteld. Deze omvatten het aantal uren werkervaring en het aantal punten afkomstig van deskundigheidsbevorderende activiteiten, zoals het volgen van bij- en nascholingen. Ook overige deskundigheidsbevorderende activiteiten, zoals stagebegelei- ding, deelnemen aan een kwaliteitskring, visitatie, publiceren en presenteren zijn er onderdeel van. Geregistreerden hebben toegang tot een digitaal portfolio, waarin de uren werkervaring en punten voor deze activiteiten worden bijgehouden. Voor de kwaliteitscriteria in de periode 2015-2020 zal de nadruk vooral op de competenties komen te liggen (NVD, 2013).

Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst

De Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) beschrijft de rechten en plichten van cliënten in de zorg. De wet is bedoeld om de positie te versterken van cliënten die medische zorg nodig hebben. De wet spitst zich toe op de behandelrelatie en het behandelcontact tussen zorgprofessional en cliënt. Voor de diëtist houdt dit in dat de cliënt voor de behandeling geïnformeerd moet worden over de behandeling en de te verwachten resultaten. Belangrijke verplichtingen van de hulpverlener zijn volgens de wet:

• goed hulpverlenerschap;

• het informeren van de cliënt over de aard en het doel van de behandeling;

• het vragen van toestemming voor de behandeling;

• de geheimhoudingsplicht;

• het bijhouden en bewaren van een medisch dossier (dossierplicht).

(12)

5 1 Het beroep van diëtist; positie, beroepsuitoefening en taken

De cliënt heeft recht op inzage en afschrift van de gegevens. Slechts met uitdruk- kelijke toestemming van de cliënt mogen gegevens aan derden worden verstrekt.

Het beroepsgeheim geldt niet ten aanzien van andere professionals die bij de bege- leiding van de cliënt betrokken zijn. De cliëntgegevens moeten minstens tien jaar na het laatste consult worden bewaard. Na het verstrijken van de bewaartermijn dienen de gegevens vernietigd te worden.

De Nederlandse Vereniging van Diëtisten heeft een beroepscode en gedragsregels opgesteld. Diëtisten die zich aanmelden voor opname in het Basisregister van het Kwaliteitsregister Paramedici verklaren daarmee de opgestelde Beroepscode en Gedragsregels voor de Diëtist te onderschrijven (NVD, 2009).

Competenties

In het beroepsprofiel worden het domein van de diëtetiek en de diverse werkvelden omschreven. De binnen het Kwaliteitsregister Paramedici participerende paramedische beroepsverenigingen, waaronder de NVD, besloten in 2011 om de competenties voor paramedische zorgverleners te beschrijven volgens de universele methode van de CanMEDS (Canadian Medical Education Directions for Specialists) (NVD, 2009). In Nederland wordt dit model momenteel gezien als de standaard om competenties in de medische en paramedische wereld helder en systematisch te definiëren.

Omdat de beroepsuitoefening door de diëtist ook buiten het (para)medische werkveld plaatsvindt, is er bekeken of de daarvoor benodigde competenties uit- gewerkt konden worden in de zeven CanMEDS-competentiegebieden. De term (para)medisch handelen is veranderd in ‘vakinhoudelijk handelen’. Kern van de beroepsuitoefening is het vakinhoudelijk handelen. De zeven competentiegebieden beschrijven daarmee de gehele breedte van het vakgebied van de diëtist (figuur 1.1).

De competentiegebieden zijn:

1. paramedisch handelen;

2. communicatie;

3. samenwerking;

4. kennis en wetenschap;

5. maatschappelijk handelen;

6. organisatie;

7. professionaliteit.

1�3 Kwaliteitskader

Steeds vaker wordt, in het kader van transparantie van zorg, diëtisten gevraagd om kwaliteit aan te tonen of gegevens aan te leveren. De marktwerking draagt hieraan bij. De vragen komen vanuit de zorggroep, de eigen organisatie, de zorgverzekeraar