De Gids. Almanak voor Suriname 1937 · dbnl

(1)

bron

De Gids. Almanak voor Suriname 1937. A.W. Marcus, Paramaribo 1936

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_gid003193701_01/colofon.php

© 2011 dbnl

(2)

*1

[Advertenties]

De Gids. Almanak voor Suriname 1937

(3)

(4)

*3

(5)

(6)

*5

(7)

(8)

*7

(9)

(10)

3

L.S.

Bij de verschijning van den 3den jaargang van ‘DE GIDS’, Almanak voor Suriname, brengt de Uitgever dank aan de H.H. Bestuursambtenaren, Afdeelingschefs,

Directeuren en vertegenwoordigers van Maatschappijen, Vereenigingen als anderszins, die bereidwillig de gegevens verstrekten; ook aan particulieren, die hunne critiek ons niet onthouden hebben. Deze terechtwijzingen zullen aangewend worden tot aanvulling en verbetering, waardoor dit jaarboek zijn doel nabij streeft:

een betrouwbare gids te zijn.

Dat sok deze 3e jaargang voor elkeen zal zijn wat hij er van verlangt, mag evenwel niet verwacht worden. Immer is voor oogen gehouden hetgeen in een almanak direct tehuis behoort.

Zakelijke en gezonde wenken zullen immer aanvaard worden. Opbouwende critiek wordt zeer op prijs gesteld.

Dat ‘DE GIDS’ moge blijken een nuttig handboek te zijn, is het streven van DEN UITGEVER.

Paramaribo, December 1936.

(11)

Jubileumjaren uit de geschiedenis van Suriname.

Roomsch-Katholieke gemeente.

De tweede vestiging. Inrichtng van het eerste kerklokaal.

Het jaar 1937 herinnert aan de tweede vestiging der Roomsch-Katholieke Missie, 150 jaren geleden. De eerste vestiging had plaats onder gouverneur Van Sommelsdijck en werd opgeheven na het overlijden van den laatsten der drie priesters: Fredericus van den Hofstadt, Thomas Fuller en Petrus Crol, in 1686.

In 1786 kregen de Katholieken, na herhaalde pogingen om de vrije openbare godsdienstoefening en erkenning als zelfstandige gemeente, vrijheid van godsdienstoefening, doch onder zeer beperkende voorwaarden.

De H. Gongregatie tot Voortplanting des geloofs in Rome vaardigde inmiddels het besluit d.d. 28 Nov. 1785, waarbij zij, overwegende dat de R. Katholieken in de Nederlandsche kolonie Suriname verstoken zijn van kerkelijke bedienaren, om hun Sacramenten en andere geestelijke hulpmiddelen te verstrekken; wijders dat hun door de bestuurders der kolonie de vergunning is verleend, om vrijelijk den katholieken godsdienst uit te oefenen, besloot de Surinaamsche Missie in te lijven bij de Hollandsche Missien en twee seculiere of reguliere priesters hierheen te zenden.

17 October 1786 landden de priesters Albertus van Doornik en Adrianus Kerstens te Paramaribo.

Zij kochten een huis aan de Wagenwegstraat van den kommandant der troepen, later gouverneur-Gen., J.F. de Frederici.

(12)

6

Het benedenhuis werd als pastorie gebruikt en boven werd kerk gehouden.

1 April 1787 werd de eerste plechtige Mis met inwijdingsrede in de nieuwe kerk gehouden.

Op 16 Augustus van hetzelfde jaar werd door het Hof beschikt dat dit gebouw van huurwaarde vrijgesteld zou zijn, zoolang het voor kerkelijke diensten werd gebruikt.

Na de sluiting der kerk andermaals - vermoedelijk 1 Maart 1793 - vertrok pastoor Eeltjens naar Nederland eù werd de pastorie verhuurd. Het pand is later verkocht aan S. van Lierop, die het verbouwde, en is thans eigendom van de Hervormde kerk.

Nederl. Israëlietische gemeente.

Eeuwfeest van de synagoge.

Leden van het kerkbestuur waren:

Voorzangers: P. Heilbron, M.J Keyzer, J.J. Lyons; Parnassims: M.M de Hart, S Z. Soesman; weesmeessieren: E. Barend, E. Lion Arons; gezworen klerk:

S. Alexander; kosters: M. Barend Jr. E.S. Snoek;

Ieden tot correspondentie met de Nederlandsche Hoofd-commisste: S. de la Parra, D.M. Sanches.

Plechtigheden en gezangen

ter gelegenheid van de inwijding der synagoge Newé Sjalom op 30 Nissan 5597 = 5 Mei 1837.

Hebreeuwsche gelegenheidszang vervaardigd d.d. heer Salomon Polak, vertaald door H.M. Leudendorff:

Inleiding:

Solo.

Laat ons Heer! om Uwen naam te prijzen, Mijn geest op Arendswieken rijzen, En daal Uw' wijsheid op mij neer!

Laat heilig dichtvuur mij doorgloeijen, En mijn lied welluidend vloeijen, Als hemelszang uit hooger sfeer!

Koor.

Laat ons zingen in koralen!

Met feestbazuinen en cymbalen!

Gezeten boven Engel koren, Zal Hij onzen feestzang hooren!

(13)

De Hemel en Aarde betuigen Uw aanzijn, De wond'ren der schepping verbazen ons oog;

Verstaald zou de mensch, en versteend zou zijn hart zijn Indien hij zijn knie voor Uw almacht niet boog;

Hoe meer hij mogt pogen Uw doel ie doorgronden, Hoe meer hem Uw werken den Schepper verkonden

Hoe meer hij naar kennis en wijsheid mocht streven, Erkent hij den Heere en wijdt Hem zijn leven;

En roemt en verkondigt den volk'ren Uw eer, Dat alten U vreezen en dienen, o Heer!

Men offert U wierook en bouwt U altaren,

Doch ziet Gij op reinheid des harten slechts neer, Tot heil der verdoolden die onwetend waren,

Verbreidet Gij, Vader! Uwe heilige leer;

Tot troostbron, tot leiding in 's menschlijke leven, Hebt Gij ohs Uw hemelsche wetten gegeven;

Gij liet tabernakelen en tenten U stichten, Naar Godd'lijken wil Uwen dienst te verrigten, Uw oogmerk was echter ons zaligheid meer, Dan hulde tot eipenen luister en eer.

Door Pharao's ijzeren dwangjuk geteisterd, Verkeerden onz' vader'n in rampspoed en nood;

En troostloos, verwezen, van zinnen verbijsterd, Was niemand die uitkomst of redding hen bood;

Doch Gij op den troon der ontferming gezeten, Gij hoordet hun smeeken en slaaktet den keten,

Waarin de verdrukking hen dus had geklonken, En hebt hen genadigen bijstand geschonken;

En 't duister verdween aan den hemelschen trsns, Het licht der verlossing verspreidde zijn' glans.

Gij hebt bij de Schelfzee Uw' Almagt bewezen, En veilig Uw volk door de golven verzeld;

Toen heeft het in jubel den Heere geprezen, En plechtig vertrouwen in Mozes gesteld;

En 't rijsje schoot op tot heerlijke vruchten, Alomme begon men den Heere te duchten;

Het zaad dat Gij strooidet ging nergens verloren, De stem des geloofs deed luide zich hooren, Men beleed U als Schepper van alles wat leeft.

Die Israel verkoren, geheiligd zich heeft.

(14)

8

Gij hebt op den Sinaï Uw woorden geboden Als Vader tot Zoon ons welwillend verklaard;

En eene verbintnis met Jakob gesloten,

Zijn erfrecht der Godd'lijke liefde zoo waard.

Hoe lieflijk en zacht zijn de hemelsche snoeren Die tevens tot hoogste zaligheid voeren!

Gij leerdet den mensch in 't doornige leven Langs 't bloemrijke pad der liefde te streven, Naar 't zalig verblijf waarin droefheid noch pijn, Noch kluisters des stoff'lijken lichaams meer zijn.

Dit praalgebouw dat wij U Eeuwige! wijden, Vervange den Tempel van vroegeren tijd;

Onz' mond zal in stede van offers belijden:

Dat wij Uwen wetten en leer zijn gewijd;

Die wetten die eeuwig op hechte pilaren Den grondslag van onze belijdenis waren,

En die door hun' heilige strekking ons toonen, Waar liefde en deugd en verdraagzaamheid wonen;

Welzalig het volk dat verkoren door God, Steeds huisvest in vrede; hoe zoet is zijn lot!

Wij zijn in het huis des Heeren vergaderd, Te loven, te prijzen Uw heiligen naam;

Ootmoedig zijn wij Uw drempel genaderd, Te stam'len o Hemel! Uw grootheid en faam!

Maar kan wel onz' onmacht den God aller dingen, De nietige sterv'ling Uw' grootheid bezingen?

Blijf, Vader! blijf ons in liefde genegen!

Verhoor onze wenschen en schenk ons Uw zegen!

En zie van den Zetel der liefde, o Heer!

Barmhartig op tempel en bidders steeds neer!

Slot.

O zegen hen wier deugden blonken, En die ons milden bijstand schonken;

En sterk deez' tempels steunpilaren!

Wil steeds tot Uwen dienst ons leiden, En Uwen heil'gen geest verspreiden,

Op dit Gebouw en zijn altaar!

Dat allen die op Aarde wonen, U kennen en U eerbied toonen!

En U alleen als éénig Wezen Belijden en geen ander vreezen!

(15)

Gewoon gebed voor Z. M, den Koning benevens Hoogstdeszelfs Koninklijke familie en Vertegenwoordiger in deze Gewesten.

Gewoon gebed voor deze en alle andere gemeenten.

Zang door de gemeente gedurende den optogt.

De Gewijde Rollen naar de Ark. Psalm 29.

Leerrede over Psalm 93 vs 5, door den Eerw. Hr Ph. Heilbron. - Symphonie. - Toespraak. - Slotgebed.

S l o t z a n g Koor: Psalm 150.

Onderwijs.

1877-1937.

Het jaar 1937 is voor het Onderwijs in Suriname een niet onbelangrijk jaar.

Op 30 Augustus zal het 60 jaar geleden zijn, dat de leerplicht alhier is ingevoerd, terwijl het Departement van Onderwijs 2 dagen daarna 60 jaar bestaat.

De Hendrikschool zal op 8 November 1937 haar 50-jarig bestaan herdenken.

Het is daarom niet overbodig hierover te memoreeren. Een en ander is geput uit de Geschiedenis van het Onderwijs van Thomson en de jaarverslagen en verder aangevuld met gegevens, mij verstrekt op het Departement van Onderwijs.

Het onderwijs heeft in Suriname steeds de belangstelling van de Overheid mogen genieten. Reeds in art. 29 van het octrooi van de West-Indische Compagnie (1682) was omschreven, dat de Overheid eene belasting mocht heffen, waaruit ook onderwijzers zouden kunnen worden betaald; en opvolgende gouverneurs hebben zich met de bevordering van het onderwijs bezig gehouden, terwijl van 1876 af het Nederlandsch voorbeeld zooveel mogelijk is gevolgd. Eerst sedert dien tijd kon men zeggen, dat de Overheid eigen scholen kon stichten en doen houden. Vóór dien tijd was het onderwijs uitsluitend in handen van particuliere lichamen en personen en was de uitvoering van de voorschriften op dit stuk opgedragen aan de ‘Commissie van het schoolwezen’, ingesteld bij het Regeeringsreglement van 1815.

(16)

10

Van 1834 dateert de indeeling van de onderwijzers in 1ê, 2ê, 3êen 4êrang, welke indeeling eerst bij verordening van 30 December 1931 (G.B. 1932 No. 47) vervangen werd door de indeeling met de Nederlandsche benaming van hoofdonderwfizer voor zooveel betreft den 1ênen van onderwijzer voor zooveel betreft den 3ênrang; de 2ê rang werd afgeschaft, terwijl de 4êrang den naam van hulponderwijzer kreeg.

In 1863 verrezen verschillende scholen in de stad en in de districten, daar na de emancipatie de lust tot schoolbezoek sterk bleek toe te nemen. Deze scholen waren alle van particulieren. Sommige waren in het bijzonder aangewezen om de kinderen op te nemen, voor wie het gouvernement betaalde; deze waren de z g. bijzondere scholen voor jongens en meisjes, afzonderlijk of gemengd. Reeds vóór de emancipatie lieten de beide hier werkende zendingsinstellingen onderwijs aan slavenkinderen geven: de Evangelische Broedergemeente van 1844 af, de Roomsch-Katholieke Missie kort daarna. Voor dat onderwijs kreeg de Broedergemeente voor het eerst in 1865, de Roomsch-Katholieke gemeente in 1866 geldelijke ondersteuning, welke sedert aan beide gemeenten onafgebroken is verleend.

Op 23 Juni 1873 werd aan den toenmaligen gouverneur Van Idsinga aan de Koloniale Staten aangeboden een wetsontwerp tot regeling van het geheele onderwijs in Suriname op den voet van de Nederlandsche wet van 1857. De uitvoering daarvan zou echter te kostbaar voor Suriname worden. Zij werd daarom door gouverueur Van Sypesteyn ingetrokken en werd op 15 Januari 1875 een nieuw ontwerp aangeboden, hetwelk na de daarin aangebrachte wijzigingen en aanvullingen, geworden is de verordening van 8 December 1876 (G.B. 1877 No. 10), houdende

‘voorloopige voorzieningen betrekkelijk het lager onderwijs in de kolonie Suriname, in afwachting eener definitieve regeling van het onderwerp’. Wacht Suriname nog altijd op eene definitieve regeling van het onderwijs, de voorloopige regeling was een belangrijke stap op den goeden weg. Zij schreef leerplicht voor, voor kinderen van 7-12 joar, en werd een Inspecteur belast met het toezicht op het onderwijs, die te Paramarbio zou worden bijgestaan door eene Commissie van onderwijs en in

(17)

de districten door de distircts-commissarissen en in Nckerie door eene sub-commissie van onderwijs.

Ingevolge art. 41 zou de verordening in werking treden 2 maanden na hare afkondiging, welke geschiedde op 30 juni 1877; zij trad dus in werking op 30 Augustus en bestaat op 30 Augustus 1937 dus 60 jaar.

En welke zijn de vruchten geweest van de verordening?

In verband met den voorgeschreven leerplicht, welke ingevolge art. 41 twee maanden na de uitgifte van het Gouvernementsblad (30 Juni 1877) waarin de verordening geplaatst is. zal in werking treden - dus op 30 Augustus 1877 werd bij resolutie van 25 Augustus 1877 La A No. 9, den Procureur Generaal opgedragen om den Inspecteur voor het Onderwijs hulp te verleenen ter opsporing van ouders, voogden en verzorgers, die niet voldeden aan de verplichting hun bij art. 18 opgelegd;

tevens werd aan de toenmalige wijkmeesters opgelegd om uiterlijk op ultimo Juni van het Onderwijs te doen toekomen van kinderen tusschen 7 en 12 jaar. die op ulto December of ultimo elk jaar nauwkeurige opgave aan den Inspecteur voor Juni woonachtig waren in hun wijk. welke maatregelen naar wij vernemen, helaas tot het verleden behooren.

In deze verordening is bepaald, dat ieder, die in het bezit was van de akte van bekwaamheid tot het geven van lager onderwijs enden ieeftijd van 23 jaren had bereikt, aan het hoofd van eene school mocht staan zoowel in Paramaribo als in de districten. Ongeëxamiueerde onderwijzers mochted dus niet meer aan het hoofd van scholen staau.

In art. 27, 2e lid, is be paald: ‘Dit onderwijs wordt door middel van toelagen en bijdragen uit de koloniale kas bevorderd en zooveel noodig voor zoover de middelen het gedoogen, van gouvernementswege kosteloos verkrijgbaar gesteld voor degenen, die het verlangen’; gelegenheid dus voor eene vrije ontwikkeliug van het bijzonder onderwijs op den voet van het voorschrift uit het Regeeringsreglement 1865, alsmede gratis gewoon lager onderwijs. Reeds bij dezelfde verordening werd het mogelijk gemaakt gelegenheid te openen tot het doen geven van ‘uitgebreid lager onderwijs’

door

(18)

12

het subsidiëeren van bijzondere scholen voor dit doel. Van dit voorschot hadden genoten de dames Bueno de Mesquita en Van Meerten, beiden nu wijlen.

Bij de verordening van 2 Januari 1904 (G.B. No. 1) in werking getreden op 1 Januari 1905, werden voor de Schoolbesturen regelen vastgesteld voor de verkrijging van ondersteuning voor hunne bijzondere scholen en de jaarwedden van openbare onderwijzers, waarnaar de subsidiën zouden worden berekend en vastgesteld.

Deze regeling had in den loop der tijdan talrijke wijzigingen ondergaan.

Bij de wet van 26 Maart 1920. Staatsblad No. 130 (G.B. No. 39) werd art. 159 van het Regeeringsreglement van Suriname in dien zin gewijzigd, dat verkregen werd de gelijkstelling van het bijzonder en het openbaar onderwijs.

Een begin van verhooging voor zooveel betreft de salarissen der bijzondere onderwijzers werd gemaakt bij de verordening van 16 Februari 1921 (G.B. No. 12).

Bij K.B. van 4 December 1925 No. 23 (G.B. No. 93) en bij latere verordeningen werd de gelijkstelling in meerdere punten doorgeyoerd.

In verband met de uivoering van de gelijkstelling werden bij besluit van 27 April 1926 (G.B. No. 40) regelen vas gesteld voor de openbare en de bijzondere scholen, welke regelen later werden gewijzigd en aangevuld.

In 1880 is, dank zij de ijverige pogingen van onzen onvergetelijken Dr. H.D.

Benjamins, toen Inspecteur voor het Onderwijs, een aanvang gemaakt met de oprichting van openbare scholen voor gewoon lager onderwijs, teneinde aan de min- en onvermogenden gelegenheid te geven tot het verkrijgen van Overheidswege van kosteloos gewoon lager onderwijs voor hun ne kinderen.

In zijn verslag over 1885 schreef Dr. Benjamins:

‘Onze kolonie is arm aan instellingen, die eene geschiedenis achter zich hebben, die kunnen wijzen op eene traditie en ook aan een eervol verleden kracht, tot voortbestaan ontleenen.

Onze inrichtingen van onderwijs overleven in den regel hare stichters niet en al is deze een lang leven beschoren, met hun dood gaat hunne stichting te niet,

(19)

om alleen in de herinnering van oud-leerlingen te blijven voortleven’.

In de verordening van 3 Maart 1886, dus 10 jaren na de afkondiging van de vigeerende onderwijsverordening, werd door gouverneur Smidt eene nieuwe regeling afgekondigd, die het onderwijs hooger, in geregelde banen leidde. Er werd bepaald, dat: Om in de stad als hoofd eener school te kunnen optreden, moest men ten minste in het bezit zijn van eene akte van ten minste den tweeden en in de districten ten minste den derden rang. Bij de afbraak van het onderwijs is, zooals later blijken zal, in het laatste wijziging aangebracht.

De milde bepaling van de verordening van 1876 waarbij aan de Commissie van onderwijs de bevoegdheid werd gegeven, om de kinderen, voor welke te Paramaribo kosteloos onderwijs werd gevraagd, te plaatsen op eene bijzondere school tegen het door het Gouvernement te bepalen en uit de koloniale kas te betalen schoolgeld op de scholen, die zij daartoe het geschiktst achtte, bleef gehandhaafd en dit werd door vele onvermogende ovders met groote ingenomenheid vernomen, daar zij liever hunne kinderen op eene particuliere, dan op eene Gouvernementsschool geplaatst zagen. Naar zij beweerden moest er op eene particuliere school beter onderwijs gegeven worden dan op eene Gouvernementsschool, daar de onderwijzer in dienst van het Gouvernement toch zijn geld kreeg, als hij zijn best deed of niet, terwijl de onderwijzer van eene particuliere school moet zorgen, dat zijne leerlingen vorderingen maakten, wilde hij zijne school niet zien verloopen.

Zender van deze bewering partij te trekken, moet evenwel erkend worden, dat kinderen van onvermogenden, die op sommige particuliere scholen geplaatst waren, in eene betere conditie verkeerden dan die, welke eene Gouvernementsschool bezochten, daar het onderwijs op enkele particuliere scholen verder ging, dan dat op de scholen van het Gouvernement en er zelfs op enkele der particuliere scholen ook onderwijs gegeven werd in vreemde talen.

De Inspecteur Benjamins was echter eene andere meening toegedaan. En op zijn voorstel werd door Gouv.

(20)

14

Smidt besloten eene openbare school voor jongens en meisjes - eene gemengde school dus - op te richten.

Aan den Waterkant naast de Luthersche kerk, werd een geheel nieuw gebouw, prijkende met een toren en klok opgericht, van welke de eerste steen gelegd werd op 's Konings verjaardag, 19 Februari 1887, en van welke de plechtige inwijding door Gouverneur Smidt plaats vond op 8 Augustus d.a.v. Bij deze gelegenheid, in tegenwoordigheid van eene groote menigte, werd in naam des Konings aan Mr. C.l.

Heylidy, Voorzitter van de Commissie van Onderwijs, kennis gegeven van zijn benoeming tot Ridder in de Orde van den Nederlandschen Leeuw als blijk van waardeering voor de gewichtige diensten, die hij gedurende 25 jaren als zoodanig bewezen had. En het woord bij de daad voegende, nam hij zijn ridderteeken en hechtte dit voorloopig op de borst van den heer Heyildy.

Overweldigend was de indruk, die deze daad bij al de aanwezigen verwekte en luide toejuichingen waren voor den Gouverneur een duidelijk bewijs, dat men hem dankbaar was voor de wijze, waarop hij van zijne belangstelling in het onderwijs weer blijk had gegeven.

In zijn verslag over 1887 zegt de heer Benjamins o.m.: ‘Door de stichting van de Willemschool is opnieuw een stap gedaan in eene richting, die reeds lang als gewenscht werd beschouwd, n.l. het op Gouvernementsscholen bijeenbrengen van alle kinderen, die voor gouvernementsrekening orderwijs genieten’.

Deze school telde bij de opening op 7 November 1897, dus na 10 jaren, 333 leerlingen (125 jongens en 138 meisjes).

Aan het hoofd der school stond de zeer verdienstelijke onderwijzer J.M.M. de Vries, nu wijlen, die sedert 1876 hoofd van eene particuliere school was. Onder zijne leiding bloeide de school inderdaad en heeft voortreffelijke mannen geleverd.

De heer Benjamins heeft in dit opzicht zijn zin gehad. Immers in 1878 ontvingen voor gouvernementsrekening niet minder dan 945 leerlingen onderwijs; terwijl door deze daad op één school na, geen enkele leerling van het gouvernement onderwijs ontving op eene particuliere school. De p.m. 1700 kinderen wer-

(21)

den nu allen op gouvernemenfsscholen bijeengebracht.

Helaas moest de Willemschool op 1 October 1927 worden opgeheven, omdat zij in 1910 omgezet werd in eene betalende school met laag schoolgeld, en de

concurrentie met gesubsidieerde bijzondere scholen, waarop onderwijs in vreemde talen werd gegeven en waarop een zeer laag schoolgeld werd geheven, niet kon weers aan.

In art. 18 van de verordening werd aan ouders, voogden en verzorgers de

verplichting opgelegd, aan hunne kinderen of pupillen van 7-12 jaar, waar gelegenheid daartoe bestaat, geregeld onderwijs te doen geven door de daartoe bevoegde personen, op straffe van eene geldboete van f 10. - tot f 100. -, terwijl voor opzettelijk

schoolverzuim die ouders of verzorgers werden gestraft met geldboete van f 1, - tot f 10. -. voor ieder kind, elke maand waarin verzuimen gepleegd zijn. Anderen dan ouders, voogden en verzorgers, die tot opzettelijk schoolverzuim medewerken, worden daarentegen gestraft met geldboete van f 3. - tot f 25. - voor ieder kind en voor elken schooltijd of elk gedeelte van een schooltijd. Het getal schoolgaande kinderen, dat in 1877 pl. min. 4109 bedroeg, steeg daarom tot 21457 op 31 December 1935 (hieronder niet begrepen ae leerlingen op de scholen in het boschland en op de Fröbelscholen) en was verdeeld als volgt:

Totaal M.

J.

166 68

98 Particulieren

7801 3375

4426 Gouvernement

4921 2312

2609 Evang. Broeder

Gem,

7184 3429

3755 Roomsch-Kath.

Gem.

804 435

369 Christelijke school

537 265

272 Afr. Meth. Ep. Ch.

44 21

23 Ver. Arya Dewaker

_____

21457 9905

11552 Totaal

In verband met den leerplicht moest ook gezorgd wo. den voor onderwijzers.

(22)

16

Door de verordening kreeg Suriname een betere georganiseerde opleiding voor onderwijzers van den 3ⁿen 4ⁿrang van gouvernements wege, terwijl later gezorgd werd eerst door particulieren, later door het gouvernement, voor de opleiding van de hoogere rangen. Bedroeg het getal rangonderwijzers in 1877 slechts 69, in December 1935 bedroeg het getal 474, hieronder niet begrepen de vakonderwijzers.

Door het groote getal leerlingen, verdeeld over verschillende punten in het land, nam ook gaandeweg het getal scholen toe. In 1877 was het getal 55, waaronder er waren.

1 van 6, 1 van 10, 1 van 15, 1 van 21 en 1 van 26 leerlingen te Paramaribo, en op 31 December 1935: 122, t.w.: 35 te Paramaribo en 87 in de districten.

Voor de verdeeling der scholen naar categoriên wordt beleefd verwezen naar den staat, voorkomende bij afdeeling ‘Onderwijs’ in dezen Almanak. In deze cijfers zijn niet begrepen de scholen in het boschland en de Fröbelscholen.

Het jaar 1937 is tevens ook het halve-eeuwjaar van de opening van de eerste Openbare School voor Uitgebreid Lager Onderwijs in Suriname, welke later geworden is een school voor M.U.L.O.

Het tot stand komen van deze inrichting heeft een wensch van den heer Benjamins, die hem jarenlang vervulde en hem zeer zwaar aan het hart lag, bevredigd.

Reeds door Gouverneur Van Heerdt tot Eversberg, tot twee malen toe, waren pogingen aangewend om eene openbare school voor U.L.O. op te richten (begrooting van 1884 en 1885). Ofschoon de betrekkelijke post, op de begrooting gebracht en door de Kol. Staten goedgekeurd, werd hij door den Minister van Koloniën afgevoerd.

In 1886 bracht nu gouverneur H.J. Smidt een post op de begrooting. Ditmaal werd hij door de Regeering overgenomen.

Hoe ingenomen Dr. Benjamins met deze inrichting van onderwijs was, blijkt uil hetgeen hij in zijn verslag over 1887 schreef:

‘De school, die in de plaats komt van de oude, moet van voren af beginnen het vertrouwen te winnen, zich opnieuw een traditie vormen.

(23)

Ook om úeze redenen zon ik gaarne eene school tot stand zien komen, die niet verdwijnt met den dood van haar hoofd, maar de lotswisselingen der kolonie trotseerende, blijft voortleven van geslacht tot geslacht. Ik acht mij gelukkig in dit verslag te kunnen dededeel en, dat aan dien lang gekoesterden wensch voldaan is.

De kolonie is thans in bezit van zulk een school’.

De werkzaamheden aan het verbouwen van de kraamzaal, die sinds 1 April in het Militair Hospitaal verplaatst was, aangevangen in Juni, vorderden buitengewoon snel en eind October was het sierlijke schoolgebouw gereed. Op Dinsdag 8 November 1887 werd de school met groote plechtigheid door Gouverneur Smidt ingewijd.

Hieronder volgt de rede, bij de opening der school. door Gouverneur Smidt:

‘Geldt het hier een eenvoudige formaliteit, het betreft toch eene zaak van groot gewicht. Mag ik uit de opkomst zien een blijk van belangstelling, of nog liever, het besef dat ook gij dit zoo inziet’?

Alles wat het onderwijs en de opvoeding betreft en strekt om het opkomend geslacht, het geslacht, dat ons vervangen moet, beter te maken, is voorzeker zeer belangrijk. Alle opvoeding en alle onderwijs staan echter niet gelijk. Het lager onderwijs is onontbeerlijk, maar dat onderwijs alleen kan de wereld niet doen vooruitgaan. Daarvoor is meer noodig: degelijke, wetenschappelijke kennis en wel die kennis van welke men gezegd heeft: ‘kennis is macht’, eene kennis gepaard met het vermogen, met lust en liefde tot arbeid en inspanning om haar vruchtbaar te maken. Dat kan het lager onderwijs niet geven; er is iets hoogers noodig; dat hoogere te schenken aan deze kolonie is een doel, waarnaar gestreefd wordt en welke menschenvriend zal dit ook niet wenschen?

Ziet hier nu een inrichting, die beginsel, kiem en grondslag is van eene voorziening, die het ‘kennis is macht’ tot waarheid zal kunnen maken. Daarom beschouw ik de opening van deze school als van zeer hoog gewicht voor het tegenwoordige, maar als van nog hooger gewicht voor de toekomst van deze kolonie.

Ik waardeer het voorrecht den eersten stap te

(24)

18

mogen doen om dit gebouw, dat eer aandoet aan allen die er aan gearbeid hebben, te doen in gebruik nemen voor de bestemming waarvoor het is opgericht.

Aan U, die in deze kolonie en stad de ielding en het toezicht van het onderwijs op U hebt willen nemen, draag ik deze inrichting in de eerste ptaats op; dat zij door uw beleid en rijke ervaring vruchtbaar, moge worden.

In de tweede, neen in de voornaamste plaats, draag ik het gebruik daarvan over aan U, directeur leeraar en onderwijzers, die geroepen zijt, om het door uw voorbeeld, door uw onderwijs en door uw geest te bezielen voor de bestemming, waarvoor het is gesiicht. Een groote verantwoordelijkheid rust op U, een, talent wordt U

toevertrouwd, waarvoor rekenschap zal moeten gegeven worden.

Rekenschap zult gij moeten geven aan de kolonie, het Moederland en de toekomst.

Suriname, Nederland en de geschiedenis zullen U vragen: wat hebt gij èn met de hoofden èn met de harten der kinderen, die U werden toevertrouwd, gedaan?

Maar die kloek van zin is, schroomt geene verantwoordelijkheid; en omdat gij geacht werdt dat te zijn, werd U met vertrouwen en moed de moeilijke doch tevens grootsche taak opgedragen, die U thans verbeidt.

Gaat voort zonder om te zien, uwe plichten te vervullen. En die zijn plicht met alle vermogens wil betrachten, deinst voor yerantwoordelijkheid niet terug.

Gij allen dan, ook gij ouders en leerlingen en allen, die tot de bevolking behoort, aanvaardt dit gebouw, dat een monument is en wat wel luidt, ten behoeve van het opkomend geslacht in deze kolonie. Vat nu dan allen uwe taak op, en ondervindt zegen op uw werk.’

Darna nam de Inspecteur voor het Onderwijs het woord en zeide ongeveer:

‘Excellentie!

Ontvang mijn hartelijken dank voor de woor den, zooeven door U gesproken en vergun mij om met een kort woord allen, die hier tegenwoordig zijn. te wijzen

(25)

op de beteekenis van deze inwijding. Die beteekenis is kort en goed deze, dat voor het eerst in deze kolonie eene school voor uitgebreid lager onderwijs wordt geopend, die voldoet aan de eischen, welke men aan eene goede school stellen mag.

Gedurende een halve eeuw en wellicht langer, volgde de eene bijzondere school de andere, zonder dat men een stap verder kwam. De eene onderwijzer mocht wat bekwamer zijn dan de andere, de omvang van het onderwijs en het gebrekkige van de inrichting der scholen bleven vrijwel dezelfde en moesten wel dezelfde blijven.

En in deze wanhopige beweging, die geen vooruitgang is, zouden wij nog tientallen van jaren zijn gebleven, ware het onzen Gouverneur niet gelukt deze school tot stand te brengen’.

Wijzende op het schoon gebouw, schoolmeubelen en leermiddelen en ook de samenstelling van het onderwijzend personeel en de leermiddelen, maakt hij de gevolgtrekking, dat de scholen, die wij tot dusver hadden, ook hierin te kort schoten.

‘Inderdaad de stichting van deze school is een zeer belangrijke stap op den goeden weg. Wij hebben iets anders en beters gekregen dan wij tot dusverre hadden en ik ben verzekerd van uw aller instemming, wanneer ik zeg, dat het den bekwamen bouweester volkomen gelukt is dit vak door het gebouw uit te drukken.

Van de zijde van het Bestuur is voorloopig alles gedaan, wat in redelijkheid mocht verwacht worden. Wat deze school in de toekomst worden zal, hangt in de eerste plaats af van de ingezetenen.

Behoef ik erop te wijzen, dat wanneer van deze school de inkomsten de uitgaven overtreffen, het meerdere zal worden aangewend ten bate der school zelve?

Het aantal leerlingen, waarmede wij de school openen, heeft onze stoutste verwachtingen overtroffen. Ik twijfel geen oogenblik aan een te bereiken resultaat

Na al hetgeen gezegd en gedaan is om verkeerde denkbeelden omtrent deze nieuwe stichting te verspreiden, ware het niet te verwonderen geweest, indien vele ouders en verzorgers zich hadden laten afschrikken, en reeds dadelijk bij den aanvang hunne kinderen

(26)

20

hierheen te zenden. Evenwel, ik acht mij gelukkig dit te kunnen constateeren. dat gezond verstand der ouders en hunne goede zorg voor de kinderen hebben gezegevierd’.

Zijne rede besluitende zegt hij tot directeur en onderwijzers: ‘De kolonie verwacht, dat ieder zijn plicht zal doen’!

De heer Heilbron trad ten laatste op, bedankte den Gouverneur voor de welwillende woorden tot hem en de overige onderwijzers gericht. Verder gaf hij Zijne Excellentie de verzekering, dat door geen der onderwijzers iets zou verzuimd worden, wat den bloei dezer inrichting kan bevorderen.

Daarop wees hij de ouders erop, dat door de oprichting dezer school de kinderen voor hunne opleiding in het Moederland niet zoo jong hen zouden behoeven te verlaten en daar aangekomen niet zouden behoeven achter te staan bij kinderen, die van den beginne af daar zijn schoolgegaan.

Hij drukte de kinderen op het hart goede zorg te dragen en netheid aan den dag te leggen voor het ameublement en de leermiddelen. Het lag aan de burgerij om te toonen. dat zij een geschenk als dit naar waarde weet te schatten.

Den strijd tegen verkeerde beoordeelingen en verdachtmakingen naar voren brengende, hoopt hij na tien jaren de school te zien gegrondvest, dat zij ook in de toekomst eventueele stormen zal weten te trotseeren en zullen de vele geschikte leerlingen door haar geleverd en waarvan velen, zoowel hier als in Nederland, bezig zijn hunne studiën te voltooien of op kantoren, op het telegraafbureau enz. goede diensten presteeren, alle krachten inspannen om een instituut, waaraan zij zulke verplichtingen hebben, con amore te steunen en te handhaven?

De dood van den onderwijzer N. van Meerten, die voor deze school benoemd was, maakte het noodig een hoofdonderwijzer uit Nederland te ontbieden. De keuze viel op den onderwijzer 1e klasse aan de openbare burgerschool te 's Gravenhage, J.A.H.

Reiziger.

De nieuw benoemde directeur was de heer J.J. Heilbron, sedert Juli waarnemend Inspecteur, die in

(27)

December 1870, na een zevenjarig verblijf in Nederland ter voltooiing zijoer studiën, teruggekeerd in Januari 1872, eene school voor uitgebreid lager onderwijs geopend had. Tot onderwijzers werden bij dezelfde resolutie (14 September 1887) benoemd de heeren Th. Juda en J.R. Thomson, respectievelijk sedert 1877 en 1876 hoofden eener particuliere school.

Bij G.R. van 15 October 1887 werden nog benoemd tot onderwijzer, de heer A.T.

Oliviera, die in 1890 bevorderd werd tot hoofd van de openbare school voor jongens en promoveerde tot wd. Gouvernements-Secretaris, tot leerares mejuffrouw E.A.

Haighton, die in 1892 naar Nederland vertrok met verlof en op 1 Februari 1893 eervol ontslag vroeg en kreeg.

Tot onderwijzeres in de vrouwelijke handwerken, mejuffrouw N. van Meerten.

De school telde bij de opening 234 leerlingen, verdeeld over 7 klassen en klasse A en B (welke respectievelijk in September 1892 en September 1902 zijn opgeheven) en klasse 1 tot met 5. Er hadden zich geen leerlingen aangemeld voor de zesde of hoogste klasse, welke alras met den aanvang van het volgend schooljaar tot stand kwam. Op het eind van het schooljaar 1935/1936 bedroeg het leerlingental 313.

Bij den aanvang van het schooljaar 1903/1904 werd de school een zevende en in November 1909 een een achtste klasse toegevoegd.

Op 9 November 1897 vierde de school haar 10-jarig bestaan. Gouverneur Tonckens stond toen een bedrag van f 500. - uit's Landskas toe voor een feest en stelde het s.s.

Paramaribo voor een riviertocht ter beschikking. De Gouverneur nam ook deel aan den tocht. s Avonds hadden de leerlingen een danspartij in de Buiten-Societeit.

Aan veel lief en aan veel waardeering aan de school ten deel gevallen, paarde zich helaas ook veel leed. Maar het vaste geloof, dat dere inrichting in den loop der tijden voor Suriname hoe langer hoe meer een zegen zal blijken, gaf moed tot rustig voortgaan op den weg, die was ingeslagen. Werd met billijke verlangens rekening gehouden, het belang der leerlingen werd steeds voor oogen gehouden, zonder dal men zich door miskenning, vooroordeel of blaam van dien weg liet af-

(28)

22

brengen. En wanneer men nu een blik terugwerpt op den afgelegden weg, wanneer men denkt aan de tal van mannen, die de school aan de maatschappij heeft geleverd, dan is er te veel reden tot groote blijdschap.

En nog grooter is de vreugde, wanneer men bedenkt, dat na de oprichting van de school er 3 confessioneele M U L.O. scholen bij zijn gekomen, zonder dat zulks van bijzonderen invloed is geweest op de schoolbevolking.

Met de leiding der school waren in den loop der jaren belast de heeren: J.J.

Heilbron, J.A.H. Reiziger, E.B.J. Luitink, P. Enuma K. van der Meulen, J.A. Jessurun, en vanaf 4 November 1931 de heer A.T. Calor.

Gingen de belangen van het onderwijs Dr. Benjamins ter harte, ook die van de onderwijzers verloor hij niet uit het oog.

In zijn jaarverslag over 1882 schreef hij het volgende:

‘Tot dusver staan moeilijkheden van velerlei aard de oprichting van meerdere groote openbare scholen in den weg.

Wenschelijk is het, alles aan te nemen wat strekken kan om die moeilijkheden uit den weg te ruimen omdat alleen van het voortgaan op den ingeslagen weg wezenlijk verbetering van het gewoon lager onderwijs te wachten is.

‘En dan wijs ik in de eerste plaats op de omstandigheid, dat de onderwijzers in dienst van het Gouvernement geen ambtenaren zijn in den zin van het

pensioenreglement. Zoolang deze uitsluiting blijft bestaan, zal zij ook een hinderpaal blijven voor elke poging tot verbetering van het schoolwezen’.

In 1888 mocht hij zijn wensch vervuld zien. In de pensioenverordening van 7 April 1888 (G.B. No. 23) welke op 1 Juli 1888 in werking trad, werden de de openbare onderwijzers onder de pensioengerechtigde landsdienaren opgenomen.

Ten aanzten van het Departement valt niet veel mede te deelen.

Blijkens eene bekendmaking, gedagteekend 25 Mei 1877 van de Gouvernements-Secretarie, voorkomende

(29)

in de Surinaamsche Courant, Gouvernemenls-Advertentieblad; van Zaterdag 26 Mei 1877 No. 63, werd de heer L.C. Batenburg gemachtigd om onder den titel van ‘de ambtenaar belast met de voorbereidende werkzaamheden voor de ‘in te voeren onderwijsverordening’ te handelen over de zaken het lager onderwijs betreffende, met de commissiën, hoofden andere ambtenaren en geëmployeerden, die met gemeld onderwijs in betrekking staan.

Genoemde heer Batenburg, die hoofd-commies ter Gouvernements-Secretarie was, werd blijkens eene nadere bekendmaking in dezelfde couranten van 27 Augustus 1877 No. 103, in afwachting van eene nadere voorziening, met ingang van 1 September 1877 voorloopig belast met de functiën van Inspecteur voor het Onderwijs.

Aan den heer Batenburg werd een klerk toegevoegd.

De heer Batenburg bleef met de functie van Inspecteur voor het Onderwijs belast tot 1 Juni 1878, toen Dr. H.D. Benjamins benoemd werd tot Inspecteur voor het Onderwijs.

Na de benoeming van den heer Benjamins begonnen eigenlijk de drukke werkzaamheden op het Departement.

Hij bleef tot 5 Juli 1897 toen hij met 1 jaar verlof wegens langdurigen dienst naar Nederland vertrok, welk verlof wegens ziekte werd verlengd met anderhalf jaar en werd tijdelijk vervangen door den heer J.J. Heilbron, directeur van de Hendrikschool.

In Februari 1900 aanvaardde hij weder zijn werkzaamheden. In Augustus 1907 vertrok hij met buitenlandsch verlof wegens ziekte, naar Nederland en werd weer vervangen door den heer J.J. Heilbron. De heer Benjamins, die op 25 Februari 1910 den ouderdom van 60 jaar zou hebben bereikt, keerde niet terug en werd definitief door den heer Heilbron vervangen.

De Inspecteur voor het Onderwijs is niet alleen belast met het toezicht op het onderwijs in zijn geheel, maar is ook speciaal met het openbaar onderwijs belast.

In 1888 werd het beheer over de Koloniale Bi-

(30)

24

bliotheek, het Koloniaal Museum en den Palmentuin opgedragen aan den Inspecteur voor het Onderwijs.

In 1898 werd hij ook belast met het toezicht over den Cultuurtuin, aan het hoofd waarvan toen de heer J.R. Wigman stond. terwijl in September van dat jaar de meteorologische dienst, welke opgedragen werd aan aan den directeur van den Cultuurtuin, ook kwam te behooren tot het Departement van Onderwijs.

Het Koloniaal Museum werd in 1908 opgeheven.

Van het toezicht over den Cultuurtuin werd de Inspecteur voor het Onderwijs eind December 1903 eervol ontheven.

Ook de Palmentuin behoort sedert jaren niet meer onder Onderwijs.

De werkzaamneden op het Departement zijn in den loop der jaren zoo toegenomen, dat de Inspecteur thans beschikt over een staf van 7 personen, t.w.: 1 commies, 1 adjunct commies, 2 klerken, 2 surnumerairs en 1 schrijfster.

Van 1 September 1877 tot heden hebben aan het hoofd van het Departement gestaan de heeren:

L.C. Batenburg van 1 September 1877 tot en met 31 Mei 1878;

Dr. H.D. Benjamins van 1 juni 1878 tot en met 28 Februari 1910; met verlof afwezig geweest van 5 Juni 1897 tot en met 30 Januari 1900; van 28 Augustus 1907 tot en met 28 Februari 1910;

J.J. Heilbron van 5 Juni 1897 tot en met 30 Januari en van 1 September 1907 tot en met 28 Februari 1910 tijdelijk en van 1 Maart 1910 tot en met 7 October 1915 definitief;

A.A. Caljé van 8 October 1915 tot en met 31 December 1926; met verlof afwezig geweest van 12 September 1921 tot en met 16 Juli 1922 en met vrijstelling van dienst van 1 tot en met 31 Dec. 1926;

P. Enuma van 12 September 1921 tot en met 25 April 1922;

E. Snellen van 25 April 1922 tot en met 16 Juli 1922;

Mr. J.H.E. Westrik van 1 December 1926 tot 31 December 1926 tijdelijk en van 1 Januari 1927 tot en met 22 Februari 1929; met vrijstelling van dienst

(31)

afwezig geweest van 26 October 1928 tot en met 22 Februari 1929; overgeplaatst naar het Hof van Justitie 2 Maart 1929;

R.D. Simons van 26 October 1928 tot en met 22 Februari 1929; tijdelijk van 2 Maart 1929 tot en met 1 Maart 1932 en definitief vanaf 2 Maart 1932.

De 60 jaren, welke het Departement op 1 September 1937 achter den rug zal hebben, zull en ongetwijfeld geen gemakkelijke jaren geweest zijn.

De verschillende inspecteurs zullen veel liefs maar zeker ook veel leed hebben geleden.

Vooral de huidige Inspecteur, die als lid van de Koloniale Staten getoond heeft, ook een warm hart te hebben voor het onderwijs - de Handelingen van dit College getuigen ervan - zal zeker met een gevoel van weemoed in hetzelfde lichaam hebben verdedigd de vele maatregelen, die genomen zijn om tot een bezuiniging te komen in de onderwijsuitgaven.

Thalia 1837-1937.

Het jaar 1937 herinnert aan de oprichting van het tooneelgezelschap ‘Thalia’ op 27 April 1837, door een kring aanzienlijken kunstgenooten. Het bestuur was samengesteld als volgt:

N.G. Vlier - president, F.P. Penard en Mr. H.C. Focke - commissarissen, J. Helb - tooneelmeester, H.J. Blanke, penningmeester, H.W. Wesenhagen - secretaris.

Als oprichters worden nog vermeld: de h.h J.J Ooykaas en J.C. Muller Az.

Het Genootschap stelt zich ten doel: Den zin voor het schoone op te wekken; de uiterlijke welsprekendheid te beoefenen; beschaafd volksvermaak te bevorderen en aan het volkskarakter een gepaste richting te geven.

Ook jongelingen die aanleg voor tooneelkunst bezitten, kunnen als kweekeling opgenomen worden.

Met groote opgewektheid werd aan het plan ge-

(32)

26

arbeid, en op 5 Mei van 1838 werd de eerste steen van het tooneelgebouw, van welk de uitvoering geschiedde door den stadsarchitect C.J. Voigt, gelegd.

In het volgend jaar 1839 was het gebouw, ingegericht voor 700 personen, gereed.

Als iets merkwaardigs kan vermeld, dat bij de laatste verbouwing er nog balken aangetroffen zijn, waar een spijker niet door kan.

Op 20 Jannari 1840 werd het eerste tooneelstuk ‘De Oost-Indiëvaarders van Arresto’, daarna het blijspel met zang ‘Het kamertje van het waschmeisje’ opgevoerd.

Het vaaldoek was een geschenk door de ingezetenen, op initiatief van de hh. A.J.

da Costa en Dr Delmonte Lyon; eveneens is de zware lichtkroon met inscriptie geschonken door de ingezetenen. Deze is later verplaatst op het erf en bij de laatste verbouwing geheel verdwenen; eveneens de namen der stichters op elk der pilaren.

Gedurende de 100 jaren van zijn bestaan heeft het Genootschap steeds kunst op elk gebied - ook buitenlandsche kunstgezelschappen en kunstenaars - gesteund. Voor opvoeringen ten bate der liefdadigheid was en is het immer te vinden. De opvoeringen van de kunstgewrochten hebben den toets der critiek doorstaan. De voor het voetlicht gebrachte letterproducten van onze stadgenooten W.P. Hering en J.S. Samuels doen de schrijvers eer aan.

Ter gelegenheid van de 90-jarige viering in 1927, is opgevoerd ‘Paimpolaise’, uit het Fransch vertaald door den heer Booms.

Van de leden der oude garde is de heer S.A. Azijnman, die 52 jaar geleden als kweekeling werd opgenomen, de oudste.

Mochten door de stroomingen des tijds tooneelopvoeringen thans niet zoo menigvuldig plaats vinden, de oude roem van Thalia's prestaties leeft in veler herinnering.

Buitenlandsche gezelschappen kunnen dadelijk na aankomst beschikken over een tooneelgebouw met gerieven, aan redelijke eischen voldoende.

(33)

Verklaring omtrent den Almanak.

De M a a n c i r k e l of het G u l d e n g e t a l bestaat in een tijdkring van 19 jaren, na verloop van welken de nieuwe en volle manen weder bijna op dezelfde dagen van het jaar vallen.

De E p a c t a is het getal dat volgens den Almanak, den ouderdom der maan bij den aanvang van het jaar aanwijst, waaruit volgt, dat wanneer de nieuwe maan op den 1en Januari invalt, de Epacta van dat jaar 0 is, doch in het volgende jaar zal zij 11 wezen, omdat het maanjaar slechts 354 dagen heeft en het zonnejaar 11 dagen meer telt. In het derde jaar daarna zou zij alzoo 33 moeten zijn; doch men trekt, zoodra de Epacta 30 dagen of eene volle maan zou te boven gaan, van dit getal 30 af, en krijgt dus in het gesteld geval niet 33, maar 3 dagen.

Men kan door middel van de Epacta voor elke maand den dag der nieuwe maan en den ouderdom der maan op den bepaalden dag vinden.

De Z o n n e c i r k e l is een tijdkring van 28 jaren, na verloop van welken de dagen der week weder op den zelfden dag der maand vallen.

Deze tijdkring echter heeft zijn naam niet ontleend, aan den schijnbaren omloop der zon, maar aan den Zondag of aan den dag aan de zon gewijd.

De Z o n d a g s l e t t e r is een der eerste zeven letters van het alphabet, om elk der dagen, vanaf den 1sten Januari te noemen. De letter, welke de Zondagen van het jaar aanwijst, wordt Zondagsletter geheeten. Een schrikkeljaar heeft twee Zondagsletters, als: eene van 1 Januari tot 24 Februari, en een andere van 25 Februari tot het einde des jaars. Daar nu de dagen der week, na een tijdsverloop van 28 jaren, met dezelfde dagnamen, overeenkomen, zoo moeten na datzelfde tijdsverloop, ook de

Zondagsletters terugkeeren.

Watergetijen, wetenswaardigheden.

Wanneer de maan nieuw of vol is, heeft men voor Paramaribo te 6 ure hoog, gewoonlijk 6 uren later laag water; echter maakt dit bij veelvuldige regens wel eens een weinig verschil, vallende de eb alsdan vroeger in, en houdende tevens langer aan.

(34)

28

Men heeft hier 2 dagen vóór den dag van, en 2 dagen na nieuwe of volle maan spring;

echter zijn de vloeden na nieuwe maan sterker dan die van den voorspring; men heeft dus niet meer dan een derde van eene maansmaand doodtij, in welk laatste geval het water wel 3 voet minder hoog vloeit dan met springvloeden.

Men heeft de sterkste of hoogste springvloeden in de maanden April en September ontstaan, doordien de zon den 4en April en na den 8sten November de breedte van Paramaribo passeert en, alsdan in overeenstemming met de maan komende, het krachtigst op het water mede werkt. Echter kan men door den verschillenden stand der maan (daar zon en maan ter bekoming van hooge springvloeden samen moeten werken) wel eens de hoogste vloeden in de maanden Maart, Mei of in Augustus of October hebben

Als een gemakkelijken en vasten stelregel kan men in Suriname ten opzichte van de vloeden aannemen, dat het bij der maan op- en ondergang in Beneden Suriname hoogwater is; en dus, wanneer de maan het hoogste punt van baten loopbaan of den meridiaan van Paramaribo bereikt heeft, is het aldaar laagwater; gevolgelijk is het water bij Braamspunt met eene klimmende of rijzende maan vallende, en wanneer de maan op het hoogste punt van haren cirkel gekomen, en dus dalende is, dan is het water rijzende. Tengevolge van dien heeft men bij het opkomen der maan laagwater, bij eene rijzende maan eb, bij dalende maan vloed, en bij het ondergaan der maan weder hoogwater.

Het getij zet zich voor Paramaribo 1 uur en 10 min. later in dan bij Braamspunt.

Ha vengetal.

Onder ‘havengetal’ wordt verstaan: het uur van opkomst der maan bij nieuwe en volle maan.

Rijzing van het water Havengetal

bij Doodtij bij Springtij

12 d.M.

21 d.M.

4,30 u Nickerie

17 d.M.

24 d.M.

6.u Suriname

26 d.M.

28 d.M.

6 u Marowijne

(35)

Tafel van Tijdverschillen.

Als het te P a r a m a r i b o 6 uur voormiddags is, dan is het te:

10,5 v.m.

Amsterdam

11,20 v.m.

Athene

10,39 v.m.

Bertijn

10,20 v.m.

Bremen

10,3 v.m.

Brussel

6,31 v.m.

Bueuos Ayres

7,57 v.m.

Brisbane

4,35 v.m.

Chicago

11 v.m.

Dantzig

10,41 v.m.

Dresden

9,20 v.m.

Dublin

9,32 v.m.

Edinburg

2,15 v.m.

SanFrancisco

10,10 v.m.

Genève

10,25 v.m.

Hamburg

10,55 v.m.

Kaapstad

10,14 v.m.

Keulen

11,8 v.m.

Koningsbergen

11,41 v.m.

Konstantin.

11,46 v.m.

Leningrad

9,9 v.m.

Lissabon

9,54 v.m.

Londen

8.35 v.m.

Madeira

3,5 v.m.

Mexico

9,30 v.m.

Madrid

10,43 v.m.

Malta

10,22 v.m.

Milaan

5,31 v.m.

Montreal

10,31 v.m.

München

4,25 v.m.

New Orleans

(36)

4,47 v.m.

New-York

11,43 v.m.

Odessa

5,47 v.m.

Panama

9,45 v.m.

Parijs

5,40 v.m.

Quebec

6,55 v.m.

Rio de Janeiro

10,35 v.m.

Rome

10,57 v.m.

Stockholm

10,16 v.m.

Turijn

5,38 v.m.

Valparaiso

5,17 v.m.

Washington

10,51 v.m.

Weenen

6,55 v.m.

Willemstad

6,59 n.m.

Adelaida

4,55 n.m.

Batavia

2,36 n.m.

Bombay

3,40 n.m.

Galcutta

12,16 n.m.

Moskow

7,25 n.m.

Melbourne

5,35 n.m.

Peking

7,43 n.m Yokohama

12,20 n.m Zanzibar

Mijlentafel van verschillende landen.

Herleid tot afstanden id uren gaans.

u.m.

Meters nbps

1,30 8054

1 Zwitrersche mijl =

1,22 7546

1 Oostenrijksche mijl =

1,21 7532

1 Pruisische mijl (5400 Pr.

voet) =

1,20 7420,4

1 Geographische mijl =

1,17 7066

1 Spaanshe mijl =

1 5565

1 Hollandsche mijl

46 4444

1 Fransche lieu =

(37)

u.m.

Meters 1 Knop of Eng. Admirality

19 1852

Knot of zeemijl

16,5 1693,3

1 Eng. land of Statue mijl

=

11 1066,8

1 Russische Werst =

1 Eng. zeemijl = 0,99941 Eng. nautical mijl

1 Eng. nautical mijl = 1,0059 zeemijl = 1,152 statue mile 1 Cable = 0,1 nautical mijl of 720 voet

1 Br. nautical mijl = 6,080 voet.

Afstanden

per roeiboot, met flinke roeiers, bij goed getij.

u.m.

1,30 Van Paramaribo naar Nieuw Amsterdam

2,30 Van Nieuw-Amsterdam naar Braamspunt

2,30 Van Nieuw-Amsterdam tot de

Helenakreek

1 Van. Helenakreek tot de Matapicakreek

,30 Van Matapicakreek tot Sommelsdijck

2 Van Sommelsdijck tot de

Paramarikakreek

1 Van Parimarikakreek tot Craskreek

1 Van Craskreek tot aan de Perica

30 Van Perica tot aan de Motkreek

1,30 Van Motkreek tot aan de

Vredenborgerkreek

2,30 Van Sommelsdijck tot de Craskreek

(Comm.)

6 Van Craskreek tot de Cassewinica

10 Van Paramaribo tot Joden Savanne

12 Van Joden Savanne tot post Victoria

8 Van Paramaribo naar station Groningen

8 Van Groningen naar Nassau

(38)

Afstanden

per roeiboot naar de Boven-Suriname en de Sarakreek bij een normalen waterstand.

Van Paramaribo tot Phaedra des namiddags of des avonds van den 2den dag, naar gelang men des morgens of des namiddags vertrekt:

Den 3den dag komt men van Phaedra tot Bergendal.

Den 4den dag van Bergendal tot Boschl. of Brokopondo.

Den 5den dag van Boschland of Brokopondo tot Kriki (Bakroekondre) Den 6den dag van Kriki tot Mesquita (Palmerston).

(39)

Den 7den dag van Mesquita tot Adjama kondré.

Den 8sten dag Adjamakondré tot Gégé - of bij zwaar water tot Bromminaston (1 tot 1,30 u beneden Gégé.

Den 9den dag Gègé tot Dam.

Den 10den dag Dam tot Philop.

Den 11den dag Philop tot Sinnamary (Jaq Fernandes).

Den 12den dag Sinnamary tot Stonkampoe.

Den 13den dag Stonkampoe tot placer Benjamins.

Den 14den dag placer Benjamins tot placer Grankreek (voorheen Von Hemert).

Afstanden

die men aflegt, met een geladen boot, bij een normalen waterstand, de Boven-Saramacca opvarende.

Van Paramaribo komt men tot Uitkijk.

Van Uitkijk tot den grond Vier Hendrikken (Boliveri).

Van Cabenda tot Gardé (Maripaston).

Van Gardé (Maripaston) tot politiepost Kwakoegron.

Van politiepost Kwakoegron tot Jana Pau.

Van Jana Pau tot Gwinsi.

Van Gwinsi tot Witte Water placer.

Van Witte Water placer tot Jacopoekondré, en als men de Kleine Saramacca invaart, komt men van Witte Water placer tot Judith'shoop.

In den drogen tijd gaat de vloed tot Fini Santi.

De afstand tot Maripaston bedraagt 3 etmalen.

Afstanden

van Albina naar de Topanahony, met een geladen boot, bij normalen waterstand.

Van Albina naar het placer R Awa aan de Lawa.

Den 1n dag van Albina tot Zwampoekondré.

Den 2n dag van Zwampoekondré naar Aloemékondré.

(40)

Den 3n dag van Aloemékondré naar American.

Den 4n dag van American naar Apoema (soela).

Den 5n dag van Apoema naar A-betre-Djoeka.

Den 6n dag van A-betre-Djoeka tot Gransanti (Lawa).

Den 7n dag van Gransanti tot Dagoehede (soela).

Den 8n dag van Dagoehede naar Cromantiengron.

(41)

Cromantiengron naar Pobi-Ansi.

Den 9n dag van

Pobi-Ansi naar placer R Awa.

Den 10n dag van

Deze reis rekent men gewoonlijk op 12 dagen.

Van Albina naar het dorp van het groot-opperh.

Den 6n dag van Albina in de Tapanahony. van A betre Djoeka naar Malobi.

Malobi tot Piketi!

Den 7n dag

Piketi naar Osseisikondré.

Den 8n dag

Deze reis wordt berekend gem. 9 tot 10 dagen.

Chronologische cirkels.

19 De Maancirkel of het Guldengetal is

17 De Epacta

C De Zondagsletter

Tijdrekening.

6650 De Juliaansche periode

5698 De Israëlietische tijdrekening

4572 De Chineesche tijdrekening bij cirkels

1867 De Javaansche telling

1356 De Turksche Hedsjrah

Seizoenen van Suriname.

Deze wisselen op ongeregelde tijden. Als data van overgang worden aangenomen:

Kleine Drogetijd 15 Februari tot 15 April

Groote Regentijd 15 April tot 15 Augustus

Groote Drogetijd 15 Augustus tot 15 November

Kleine Regentijd.

15 November tot 15 Februari

(42)

33

Overzichtskalender 1937.

Januari

31 24

17 10

3 Zondag

25 18

11 4

Maandag

26 19

12 5

Dinsdag

27 20

13 6

Woensd.

28 21

14 7

Donderd.

29 22

15 8

1 Vrijdag

30 23

16 9

2 Zaterdag Februari

28 21

14 7

Zondag

22 15

8 1

Maandag

23 16

9 2

Dinsdag

24 17

10 3

Woensd.

25 11

11 4

Donderd.

26 19

12 5

Vrijdag

27 20

13 6

Zaterdag Maart

28 21

14 7

Zondag

29 22

15 8

1 Maandag

30 23

16 9

2 Dinsdag

31 24

17 10

8 Woensd.

25 18

11 4

Donderd.

26 19

12 6

Vrijdag

27 20

13 6

Zaterdag April

25 18

11 4

Zondag

26 19

12 5

Maandag

27 20

13 6

Dinsdag

28 21

14 7

Woensd.

29 22

15 8

1 Donderd.

30 23

16 9

2 Vrijdag

24 17

10 3

Zaterdag Mei

(43)

25 18

11 4

Dinsdag

26 19

12 5

Woensd.

27 20

13 6

Donderd.

28 21

14 7

Vrijdag

29 22

15 8

1 Zaterdag Juni

27 20

13 6

Zondag

28 21

14 7

Maandag

29 22

15 8

1 Dinsdag

30 23

16 9

2 Woensd.

24 17

0 3

Donderd.

25 18

11 4

Vrijdag

26 19

12 5

Zaterdag Juli

25 18

11 4

Zondag

26 19

12 5

Maandag

27 20

13 6

Dinsdag

28 21

14 7

Woensd.

29 22

15 8

1 Donderd.

30 23

16 9

2 Vrijdag

31 24

17 10

3 Zaterdag Augustus

29 22

15 8

1 Zondag

30 23

16 9

2 Maandag

31 24

17 10

3 Dinsdag

25 18

11 4

Woensd.

26 19

12 5

Donderd.

27 20

13 6

Vrijdag

28 21

14 7

Zaterdag September

26 19

12 5

Zondag

27 20

13 6

Maandag

28 21

14 7

Dinsdag

29 22

15 8

1 Woensd.

(44)

30 23

16 9

2 Donderd.

24 17

10 3

Vrijdag

25 18

11 4

Zaterdag October

31 24

17 10

3 Zondag

25 18

11 4

Maandag

26 19

12 5

Dinsdag

27 20

13 6

Woensd.

28 21

14 7

Donderd.

29 22

15 8

1 Vrijdag

30 23

16 9

2 Zaterdag November

28 21

14 7

Zordag

29 22

15 8

1 Maandag

30 23

16 9

2 Dinsdag

24 17

10 3

Woensd.

25 18

11 4

Donderd.

26 19

12 5

Vrijdag

27 20

13 6

Zaterdag December

26 19

12 5

Zordag

27 20

13 6

Maandag

28 21

14 7

Dinsdag

29 22

15 8

1 Woensd.

30 23

16 9

2 Donderd.

31 24

17 10

3 Vrijdag

25 18

11 4

Zaterdag

(45)

Januari 31 dagen.

Doodtij 6 en 21.

springtij 14 en 28

Lengte van den dag 11 u. 5 min.

L.K. 4

N.M. 12

E.K. 19

V.M. 26

Memorandum Maanstanden, Feestd.

Datum Dag

Nieuwjaar 1 Vrijdag

2 Zaterdag 3 Zondag

L.K.

4 Maandag 5 Dinsdag

Drie Koningen 6 Woensdag

7 Donderdag 8 Vrijdag 9 Zaterdag 10 Zondag 11 Maandag

N.M.

12 Dinsdag 13 Woensdag 14 Donderdag 15 Vrijdag 16 Zaterdag 17 Zondag 18 Maandag

E.K.

19 Dinsdag 20 Woensdag 21 Donderdag 22 Vrijdag 23 Zaterdag 24 Zondag 25 Maandag

V.M.

26 Dinsdag 27 Woensdag

(46)

28 Donderdag 29 Vrijdag 30 Zaterdag 31 Zaterdag

(47)

Geschiedkundige annteekeningen.

Oprichting van de eerste openbare school voor jongens te Paramaribo; hoofd: B.

Bueno Bibaz.

1 J 1880

De Electrische Centrale in werking gesteld, voorloopig op particuliere aansluitingen.

2 J 1932

De eerste eeremedaille van de

vereeniging ‘Het Groene Kruis’ uitgereikt aan Dr. Lampe.

3 J 1927

Avondschool voor ambachtslieden opgericht d.d. onderwijzer O'Ferrall.

4 J 1880

Afkondiging van de lijst van

geneesmiddelen enz. voor de plantages waar immigranten zijn.

5 J 1909

Een Nederlandsch eskader komt de kolonie van de Engelschen overnemen.

De Corantijn als grensrivier bepaald.

6 J 1816

Onthulling van het standbeeld van Mr. G H. Barnett Lyon.

7 J 1908

Voor het begraven. en het verburen van zitplaatsen in de kerk wordt een tarief vastgesteld naar de waarde van suiker.

8 J 1695

Het eerste stoomschip ‘Clyde uit Engeland.

9 J 1842

Besluit, waarbij elke ingezetene een jaarlijksche belasting van 50 pd suiker opgelegd wordt.

10 J 1695

Hevige schok van aardbeving.

11 J 1839

De schutterplichtigen worden ingedeeld in: on wetitg, wettig geborenen en gemanumiteerden.

12 J 1836

M.S Bromet, stichter v.d. Vr.

Evangelisatie, geb.

13 J 1839

Pater Donders, vader der loprozen te Batavia aan de Coppename, overl.

14 J 1887

78 Eng. schippers verbinden zich

schriftelijk, niemand zonder verlof binnen de kol. te laten.

15 J 1772

(48)

Instelling van den Raad van Bestuur.

16 J 1866

Nieuwe belasting op in en uitvoer.

17 J 1791

Aanvang bouw van de Havelaarssluis.

18 J 1897

Opening van de Polikliniekschool.

19 J 1931

Eerste opvoering van het tooneelgez.

‘Thalia’.

20 J 1840

Zware brand te Paramaribo.

21 J 1821

Aankomst van een Fr. eskader, adm.

Kersaint om Demerara en Essequebo te heroveren.

22 J 1782

Wigbold Crommelin gouv. a.i.

23 J 1757

Gouv. Van Sommelsdijck eischt nauwkeurige bevolkingsstaten van de planters.

24 J 1684

Inwijding van de Ambachtsschool.

25 J 1902

De fondamenten van fort Nw Amst gelegd.

26 J 1735

Een koopvaardijvloot van 32 schepen vertrekt onder geleide van een Eng.

oorlogschip. n. Eng.

27 J 1805

Overeenk. tusschen Zeeland en de Alg.

Staten.

29 J 1672

Gouv. Lohman aanvaardt het bestuur.

30 J 1889

Zeeland bereid tot afstand van Suriname.

31 J 1670

(49)

Ferbruari, 28 dage.

Doodtij 5 en 19..

Springtij 13 en 28.

L.K. 3

N.M. 11

E.K. 17

V.M. 25

Memorandum Maanstanden, Feestd.

Datum Dag 1 Maandag 2 Dinsdag

L.K.

3 Woensdag 4 Donderdag 5 Vrijdag 6 Zaterdag 7 Zondag 8 Maandag

Asch Woensdag, 9 Dinsdag

N.M.

10 Woensdag 11 Donderdag 12 Vrijdag 13 Zaterdag 14 Zondag 15 Maandag 16 Dinsdag

E K.

17 Woensdag 18 Donderdag 19 Vrijdag 21 Zondag 22 Maandag 23 Dinsdag 24 Woensdag

V.M. Poerimfees.

25 Donderdag 26 Vrijdag 27 Zatetdag 28 Zondag

(50)

(51)

Geschiekundige annteekeningen.

Vasistelling van een huurwaarde v.

gebouwen te Paramaribo.

1 F. 1734

Gouverneur Van Sommelsdijck knoopt met de Indianen vriendschap aan.

2 F. 1685

Commandeur Texier als gouverneur gehuldigd.

3 F. 1780

Het Hof kent een belooning toe a.d.

predikant Johanson voor predikdiensten te Paramaribo.

4 F. 1767

Inwijding v.d.R.K. kerk op het etabl.

Batavia.

5 F. 1836

K.B. waarbij Reglementen v.

slavenbehandeling worden afgekondigd op 6 Mei d.a.v.

6 F. 1851

Mr. Johan Jacob Mauricius tot Gouv.

Generaal benoemd.

7 F. 1742

Afkondiging van de verordening, waarbij het Gouvernement zich machtigt om 8 F. 1839

slaven die zich verdienstelijk hebben gemaakt, vrij te koopen.

Vrede met Engeland te Westminster, waarbij de kolonie nogmaals aan de Algemeene Staten bevestigd wordt.

9 F. 1674

Brand op de Amerikaansche bark May Queen met een lading petroleum, op de reede v. Pbo.

10 F. 1872

Gouv. Crommelin deelt het plan mede om de troepenmacht met 600 man te 11 F. 1760

versterken, het geen aanleiding geeft tot strijd tusschen den Raad en de Societeit.

De weduwe Van Sommelsdijck treedt in beraad om haar aandeel in de kolonie te verkoopen.

12 F. 1692

Malversatie in het Militair hospitaal ontdekt.

13 F. 1912

Aankomst van Spaansche hulptroepen.

14 F. 1799

(52)

Den Joodsche ingezetenen worden na herhaald verzoek, weder toegestaan, bij festiviteiten onder de wapenen te komen.

15 F. 1785

Ph J. Lichtenberg legt den eed van getrouwheid af in handen van Abraham Crijnssen.

16 F. 1668

William Byam, Majoor, treedt af.

17 F. 1667

Het Hof besluit om brandbluschmiddelen uit Nederland te ontbieden.

18 F. 1745

Eerste steenlegging van de Willemschool.

19 F. 1887

Beschuldiging uitgebracht door 46 Amsterd. kooplieden, tegen gouverneur Elias.

21 F. 1845

Bericht ontvangen, dat de leening van drie millioen gulden ten behoeve van 22 F. 1896

productieve werken, door de Tweede Kamer is aangenomen.

Opening van het Annetta Bedehuis.

23 F. 1902

Resolutie ter vaststelling der oorlogschatting.

24 F. 1713

Brand aan de Keizerstraat naast de synagoge.

25 F. 1827

Stichting van de Sur.

Baptistenvereeniging.

26 F. 1899

Gouverneur Bonham treedt af.

27 F. 1816

Oprichting v. de onderwijzersver.

Broederschap.

28 F. 1892

(53)

Maart, 31 dagen.

Doodtij 7 en 21..

Springtij 14 en 28

L.K. 5

N.M. 12

E.K. 19

V.M. 26

Memorandum Maanstanden. Feestd.

Datum Dag 1 Maandag 2 Dinsdag 3 Woensdag 4 Donderdag

L.K.

5 Vrijdag 6 Zaterdag 7 Zondag 8 Maandag 9 Dinsdag 10 Woensdag 11 Donderdag

N.M.

12 Vrijdag 13 Zaterdag 14 Zondag 15 Maandag 16 Dinsdag 17 Woensdag 18 Donderdag

E.K.

19 Vrijdag 20 Zaterdag

Palm Zondag 21 Zondag

22 Maandag 23 Dinsdag 24 Woensdag

Witte Donderdag 25 Donderdag

V.M. Isr. P.G.V.

26 Vrijdag 27 Zaterdag

(54)

Paschen 28 Zondag

29 Maandag 30 Dinsdag 31 Woensdag