Herverdeling woonlasten naar huishouden
Van College
Aan Raad Datum 03-09-2020
Geheim of openbaar (Wet openbaarheid van bestuur)
Document is openbaar
Onderwerp
Herverdeling woonlasten naar huishouden
Kennisnemen van
Aanvullende informatie ter voorbereiding op begroting 2021 – 2024 en het vaststellen in december van de gemeentelijke tarieven en belastingen
Aanleiding
Op verzoek van uw raad is een beschouwing en berekening opgesteld van de mogelijkheden om de huidige verdeling tussen éénpersoons en meerpersoonshuishoudens te bezien.
Gemeentelijke woonlasten in perspectief (bron COELO)
De belasting en premieopbrengsten naar overheidslaag worden in het COELO-rapport voor 2020 als volgt onderverdeelt, het Rijk 95,2%, gemeenten 3,4%, waterschap 0,9% en
provincies 0,5%.
95%
3%
1%
5% 1%
Belastingen 2020
Rijk Gemeente Waterschap Provincie
Bijkomende woonlasten
Woonlasten zijn er in soorten en maten. Om te beginnen is er natuurlijk de woning zelf. Die kan met eigen geld zijn gefinancierd, of, zoals meestal, met een hypothecaire lening.
Hypotheeklasten maken vaak meer dan de helft uit van de woonlasten. Gemiddeld gaat het om 50 procent van de totale woonlasten. Verschillen in woningprijzen vormen de
belangrijkste reden waarom woonlasten tussen huishoudens verschillen. Woningen zijn in de ene gemeente meer waard dan in de andere. Regionale variatie in belastingtarieven speelt een veel kleinere rol.
Voor een huurder zijn de totale woonlasten afhankelijk van veel verschillende factoren:
sociale of particuliere huurwoning, huurtoeslag, woonduur in de woning, servicelasten.
In dit onderdeel focussen we op de bijkomende woonlasten (de andere 50% van de totale woonlasten), dus de kosten naast het financieren of huren van een woning. Het gaat hier om een breed scala, van de energierekening tot de onroerendezaakbelasting (niet bij huurders).
Hoe hoog de woonlasten van een huishouden precies zijn hangt bijvoorbeeld van de gezinssituatie, maar ook van bijvoorbeeld de locatie.
De COELO gaat uit van een standaard meerpersoonshuishouden met een eigen woning. Er wordt uitgegaan van gemiddelde tarieven, gemiddeld energieverbruik, een gemiddelde woningwaarde, enzovoort.
Kijken we naar de dan berekende bijkomende woonlasten, dan maakt de OZB 7% en riool en afvalstoffenheffing 11% uit van de bijkomende woonlasten.
Actuele stand van zaken Eemnes
De rioolheffing en afvalstoffenheffing worden op dit moment verdeeld volgens onderstaande verdeling:
32%
4%
8%
16%
15%
7%
7%
11%
18%
Bijkomende woonlasten
Energie & Water Verzekering Waterschap Belasting Rijk Eigenwoning Overdrachtsbelasting OZB
Riool en Afval
Afvalstoffen
Een meerpersoonshuishouden betaalt dus ca. 59% meer dan een eenpersoonshuishouden.
Rioolrecht
Een meerpersoonshuishouden betaalt dus 100% meer dan een eenpersoonshuishouden.
Bij het riool hebben we daarnaast te maken met opbrengsten voor bedrijfsaansluitingen (incl. agrarische bedrijven) en grootverbruikers. Bedrijfsafval wordt niet door de gemeente ingezameld.
Nemen we afval en riool samen dan ontstaat het volgende beeld:
Een meerpersoonshuishouden betaalt dus ca. 71% meer dan een eenpersoonshuishouden.
Of andersom eenpersoonshuishoudens betalen 58% van de kosten van een meerpersoonshuishouden.
Welke systemen zijn er?
Volgens de gegevens van de Atlas voor de lokale lasten (COELO) zijn er 30 gemeenten die wat betreft hun riool- en afvalstoffen geen onderscheid maken tussen één- en
meerpersoonshuishoudens. De rest van de gemeenten (90%) doet dit dus wel.
Alleenstaanden zijn naar verhouding het beste af (cijfers 2020) in IJsselstein1, waar zij 60 procent betalen van de woonlasten voor meerpersoonshuishoudens. Gemiddeld betalen
1 Op basis van onze cijfers zou dat dus Eemnes moeten zijn met 58%
Opbrengs ten per categorie Tarief 2020
Eenpers oons huis houdens 218,61
Meerpers oonhuis houdens 347,49
Opbrengs ten per categori e Tari ef 2020
Eenpers oons hui s houdens 94,23
Meerpers oons hui s houdens 188,46
Bedri jven 268,51
Grootverbrui k (o.b.v. jaarl i jks e real i s ati e) 67,76
Opbrengs ten per categorie Tarief 2020 Tarief 2020 Woonlas ten
Afval Riool excl. OZB
Eenpers oons huis houdens 218,61 94,23 312,84
Meerpers oonhuis houdens 347,49 188,46 535,95
éénpersoonshuishoudens 91 procent van het bedrag dat meerpersoonshuishoudens betalen. Zij worden daarmee relatief zwaar belast, want de gemiddelde grootte van een huishouden is 2,1 persoon.
Bij de rioolheffing heeft de gemeente de mogelijkheid de lastenverdeling tussen gebruikers en eigenaren te beïnvloeden. Zo is het mogelijk op bescheiden wijze aan inkomenspolitiek te doen, door eigenaren meer te laten betalen dan gebruikers. Dit heeft echter alleen het beoogde effect als huiseigenaren de gemeentelijke lasten niet volledig aan hun huurders doorberekenen. Anders kan een nadruk op eigenarenheffingen zelfs een averechtse uitwerking hebben, doordat gebruikers geen kwijtschelding van doorbrekende
eigenarenheffing kunnen aanvragen (terwijl dit voor de gemeentelijke belastingen wel kan).
In 2020 hadden 23 gemeenten het rioolrecht gekoppeld aan de WOZ-waarde.
Sommige gemeenten houden de kostendekkendheid van riool- en afvalstoffenheffing laag door een groot deel van de woonlasten via de OZB binnen te halen. Zo kunnen de lasten voor een groter deel op de schouders van de eigenaren van dure huizen worden gelegd. Ook dit is feitelijk inkomensbeleid. Hoe hoger het OZB-tarief hoe aantrekkelijker het overigens wordt om bezwaar te maken tegen de WOZ-waardering.
Een eenpersoonshuishouden betaalt in 2020 volgens het COELO gemiddeld € 229 aan afvalstoffenheffing en € 181 aan rioolheffing.
Een meerpersoonshuishouden betaalt in 2020 volgens het COELO gemiddeld € 283 aan afvalstoffenheffing en € 199 aan rioolheffing.
Rapport afvalstoffenheffing 2019 Diftar
Bij de afvalstoffen is inmiddels 47% van de gemeenten overgestapt op een vorm van diftar.
De heffing hangt (mede) af van de aangeboden hoeveelheid huishoudelijk afval. Vanuit het principe ‘de vervuiler betaalt’ is deze vorm van tariefdifferentiatie door de gemeenten vooral ingevoerd om burgers financieel te prikkelen afval te voorkomen en meer afval te scheiden. Diftar wordt vooral toegepast in kleine, weinig tot niet-stedelijke gemeenten.
In gemeenten met tariefdifferentiatie op het afvalaanbod wordt over het algemeen minder restafval aangeboden. Hierdoor komen de kosten van de afvalstoffenheffing lager uit. Bij de meeste diftarsystemen betalen huishoudens een vast bedrag, het zogenaamde vastrecht, en daarnaast een variabel bedrag afhankelijk van het afvalaanbod. Dit variabele bedrag kan afhankelijk van het diftarsysteem gebaseerd zijn op het aantal ledigingen, het aantal zakken of het aantal kilogrammen afval dat wordt aangeboden.
Het tarief loopt in 2019 uiteen van € 181 tot € 245 (gemiddeld € 211 per huishouden).
Huishoudens
De andere helft (47%) van de gemeenten differentieert dus op basis van de grootte van het huishouden. En 6% van de gemeenten hebben een vast tariefsysteem.
In gemeenten waar één tarief wordt geheven (vastrecht) of het tarief is gebaseerd op het aantal personen per huishouden bedragen de kosten respectievelijk € 289 en € 275 per huishouden.
Nederland
Het gemiddelde tarief in 2019 voor een meerpersoonshuishouden is € 262 en voor een éénpersoonshuishouden € 208. Dit zijn de herrekende tarieven.
Wat is ons (huidige) uitgangspunt?
Het uitgangspunt voor riool en afvalstoffenheffing is 100% kostendekkendheid en we maken onderscheid tussen éénpersoons– en meerpersoonshuishoudens. We hebben bij het afval geen systeem waarbij rekening wordt gehouden met hoeveelheid, frequentie of betalen per zak. Een meerpersoonshuishouden heeft meer restafval, meer gft etc. en gaan ook vaker naar het toilet, douchen etc. De vraag is waar de omslag zou kunnen/moeten liggen. Veel verpakkingen in winkels zijn standaard, dus de hoeveelheid afval maakt mogelijk minder uit of je nu voor een éénpersoons- of meerpersoonshuishouden koopt. Het levert een groter onderscheid op wanneer je veel onverpakt koopt, in plaats van alles standaard voorverpakt.
Maar anders dan bij diftar kunnen we dat moeilijk kwantificeren en ook niet belonen.
In Eemnes hebben we:
Eenpersoonshuishoudens 1.164 inwoners 1.164 gemiddeld 1,00
Meerpersoonshuishoudens 2.776 8.083 2,91
Totaal 3.940 Totaal 9.247 2,35
Een logisch onderscheid?
De kosten voor riool en afvalinzameling zijn deels vast en deels variabel. Het lijkt logisch om daar bij de tariefdifferentiatie dan ook bij aan te sluiten. Er zijn in Nederland weinig (eigenlijk geen) onderbouwingen te vinden voor het onderscheid tussen éénpersoons- en
meerpersoonshuishoudens.
Voor een verdedigbaar onderscheid in de kostentoerekening is het dan mogelijk te kijken naar de vaste kosten en de variabele kosten. De vaste kosten worden verdeeld over alle huishoudens en de variabele kosten verdelen we naar rato van inwonertal (éénpersoons- of meerpersoonshuishoudens) zodat de ‘vervuilers’ betalen.
Voorts moet het een eenvoudig te berekenen tarief zijn, zonder ingewikkelde toerekeningen.
Riool
Voor het riool bedragen de totale lasten in 2020 € 919.325 minus € 70.382 (geschrapte lasten tarief 2020) = € 848.943.
De kapitaallasten van het rioolstelsel zijn vast en iedere woning heeft een aansluiting op het riool. De overige lasten hangen samen met het onderhoud, repareren, vervangen, storingen, afvoer, beheer etc. en zijn dus variabel.
De kapitaallasten bedragen € 183.021 verdeeld over 3.940 huishoudens = € 46,45 per huishouden.
De overige lasten zijn dan dus € 665.922 (minus € 146.200 opbrengst rioolrecht bedrijven en minus inzet voorziening € 69.900) = € 449.822 verdeeld over 9.247 inwoners = € 48,65 p.p.
Dat betekent voor het tarief:
Riool Vast Variabel Nw tarief Tarief 2020 % verschil
Eenpersoons 46,45 48,65 95,10 94,23 0,92%
Meerpersoons 46,45 141,64 188,09 188,46 -0,19%
Conclusie: het dubbele tarief bij riool voor meerpersoonshuishoudens was niet onlogisch.
Afval
Voor de afvalinzameling bedragen de totale lasten € 1.401.171.
De vaste lasten zijn hier de inzameling door Suez en het afvalstation Baarn. Het aantal keren dat men afval wegbrengt of het aantal keren dat men wel of geen container aan de weg zet heeft geen effect op de kosten. Het station kent een openstelling en samen met de
investering is dat de grootste kostenpost. De inzameling door Suez geschiedt volgens een vaste route en vaste frequentie, waarbij het aantal containers langs de weg niet relevant is.
De kosten voor de inzameling en het afvalstation bedragen € 567.044 (incl BTW) en zijn te beschouwen als vaste lasten. De overige uitgaven houden verband met de hoeveelheid afval en de verwerking daarvan.
De vaste lasten bedragen € 567.044 verdeeld over 3.940 huishoudens = € 143,92 per huishouden.
De overige lasten zijn dan dus € 834.127 minus € 182.049 opbrengsten afval (papier, glas, metaal etc.); blijft over € 652.078 te verdelen over 9.247 inwoners = € 70,52 p.p.
Dat betekent voor het tarief:
Afval Vast Variabel Nw tarief Tarief 2020 % verschil
Eenpersoons 143,92 70,52 214,44 218,61 -1,91%
Meerpersoons 143,92 205,33 349,25 347,49 0,51%
Conclusie: de tarieven voor een eenpersoonshuishouden dalen met € 4 (1,9%) en die van meerpersoonshuishoudens stijgen met 0,5%.
Verdere differentiatie
Het systeem zou nog verder gedifferentieerd kunnen worden, naar bijvoorbeeld een, twee en meerpersoonshuishoudens. Dat levert dan een (behoorlijke) lastenverzwaring op voor gezinnen. En vergt administratief bij de aanslagoplegging een extra bewerking.
