Jacob van Maerlant
editie M. Gysseling
bron
Rijmbijbel. In: Instituut voor Nederlandse Lexicologie (samenstelling en redactie), Cd-rom Middelnederlands. Sdu Uitgevers/Standaard Uitgeverij, Den Haag/Antwerpen 1998.
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/maer002mgys01_01/colofon.php
© 2012 dbnl
i.s.m.
[Rijmbijbel]
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
3
Vader soene helech gheest Enich god sonder beghin Ghef mj hulpe ende wlleest Ende gratie in mjnen sijn 5 Dat hic vinde moghe word
Scone ende rime goed
Daer hic bi moghe bringhen vord dat leget in minen moet
Marie moeder der genaden 10 Moeder der ontfarmecheit
Ghi hebt den meneghen beraden Ghetroest van sire serecheit helpt mi vrouwe met vre bede dat hic ghewinne den eleghen gheest 15 die mi cracht ende moghentede
verle'e'ne. dat mach mi helpen meest So bem ic danne onuervaert
vraie rjme te bringhene vord van ere gesten die ic begard
20 hebbe. te ontbindene jn dietsche word Scolastica willic ontbinden
Jn dietsche word vten latine Vrouwe nu moeti hu bewinden troest te sine in mjne pine.
25 Nv merct die hier an sult le'e'sen wat nutscepe dat hier an sal wesen hier ne vint men no fauele no borde No ghene truffe no faloerde Maer vraie rime ende ware woerd 30 hoe dat die tiit es comen voerd
Sint dat die werelt erst begonde al tote dien dat quam die stonde dat ihesus xpristus te hemele clam die onse mensceit ane nam 35 hier vindic rime dachcortinghe
ende daer toe ware leeringhe der noten gheliict dese ystorie dat meerct wel in huwe memorie die buten bitter heft die slume 40 die scale so art dat mense cume
Metten tanden mach ghewinnen Maer al die soeteit die es binnen die bittereit van deser geste
dats dat die vroetste ende die meeste 45 van lancheit dit ghegronden cume
4
dits de bittereit van der slume die artheit die leghet an die scale
dats dat niemen al te male
Mach verstaen wat die wort dieden 50 die soeteit der af dats dat den lieden
die recht verstaen ende recht minnen Ende wareit ende goet bekinnen dat hem die woert so soete smaken omme dat sii sin van waren saken 55 dat sise gherne horen leesen
Want daer ne mach ghen verlies an weesen Hoert hier oe god die weerelt stichte den troen metten sterren verlichte die lucht metten voeghelen vercierde 60 die vissche int water visierde
die erde vercierde metten dieren Ende met cruden van manieren
ende oe hi tachterst maecte den mensche doe hi hem alle die wensche
65 adde ghemaect die hem bedursten Maer nu suldi sonder vursten Gode met mi bidden mede dat hi mi dor dese warede die hic dichte van siere weet 70 vergheue dat hic mi besmet
hebbe in luegheliken saken die mi die lichteit dede maken vander herten ende van den sinne Ende die weerelike dinghe
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
75 Ende hi die nideghe verdue die altoes versch siin ende nue Ende talre stont daer toe gherust dat hem te begripene lust Min ghedichte ende mine word 80 Ghi nideghe merct ende hord
Ghi ne sult mi niet ghedeeren connen al te spade hebdis begonnen
hets dompeit dat ghi vertert hu nijt dinct mi dat niemene deert 85 dan hu seluen in huen siin
Ghi hebt die meer suareit der in Ghi siit te magher ende te bleker tui si di voer den oghen smeker
5
ende bachten valsch alse uerrader 90 Met judase moet ghiis alle gader
hebt hu den nijt hic wille dichten ende mi der mede verlichten dor min segghen dor min castien Sone suldiis niet vertien
95 dies wille ghaen an min beghin Nu god verclare minen siin Merct hic wille ghis seker siit dits beghin van alre tiit God die maecte int beghin 100 Den hemel ende oec mede der in
Alle die inghelike nature Desen hemel heet die scrifture Empireus in rechter name
daer die inghele hare beghin in namen 105 ende hi maecte die erde mede
Wi verstaen al hier ter stede daer die lettere die erde noemnt dat met hare materien compt al dat bi der erden leuet
110 ende al die dinc die soe vte gheuet Ende weder in hare kert
dies weest oec wijs ende gheleert die materie van allen dieren van allen cruden van manieren 115 van boemen. van adams vlesche mede
brochte soe voer hare daer ter stede Maer niet ne maketse god noch toe hier namaels maect hise ende hoert hoe die viere elemente. water. vier.
120 Erde. lucht. die waren hier
Ghemaect al daer men die erde noemnt nu merct oe die redene compt
Werelt ende tiit siin euen out dus sprect die wareit onse behout
125 van nieute maecte god int beghin den emel ende die jnghele der in Ende die andre elemente mede die erde was van hare scoenede Nochtoe deelloes na der nature 130 dies heetse jdel die scrifture
Ende met deemstereden bedect die scrifture die vertrect dat die eleghe gheest ons heren
6
dats gods wille dus salment keeren 135 die wart up water ghedraghen
dies woerds mach ons wel behaghen daer wart betekent ende bediet dat doepsel dat men nu pliet.
DOe maecte god met sinen worde 140 dat lecht alse hict bescriuen hoerde
dwoerd gods dats die soene die ons verloeste dats die goene die vlesch in marien ontfinc dat lecht her die sonne up ghinc 145 was een suerc claer ende scone
Gheliic der dagheraet anden trone der sonnen onghelic van lechte al dus bescriuen ons gods knechte doe sach got dat lecht was goet 150 Ende versciet daer metter spoet
dat lecht van der deemsterhede al hier verstaen wi teser stede dat lucifer ende sine scare versceden worden openbare 155 Omme hare ouerdeghe sonden
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
van den jnghelen die wlstonden
diere staende bleuen heet die boec dlecht Ende diere vielen na al recht
Moghen wel heeten demsterede 160 daer noemde god dus le'e'st men mede
dat lecht bi namen ende hiet dach die tiit daer deemsterede ane lach hiet onse here nacht bi namen Ende dit was alse wi vernamen 165 Een sondach ende dalreste dach
die ter weerelt oint ghelach Des ander daghes dus eist bekent Maecte god dat firmament Jnt water ter middewarde recht 170 van watere so maecte hi echt
hart ende vast gheliic kerstale Claer ghescepen alse dei scale Die sterren dit es bekent Die staen in dit firmament 175 firmament hetet bi namen.
Omme da hem vaste hout te samen
7
Ende het die watre alsoe hout Die bouen hem siin met ghewoud dat sii niet ne commen ne'e'der 180 wat sii da<er> doen antwordic weeder
dat ne weet niemene dan god ons here Sonder dat sulc in sine leere
Seghet dat die dau danen coemt dit firmament heuet hi ghenoemt 185 Spreket die boec hemel bi namen
Omme dat beaect al te samen Ende verhemelt die weerelt al Water. vier. berch ende dal.
DEn derdendaghe leese wi van gode 190 dat hi met sinen ghebode
dwater uersaemde in een couent dat es onder tfirmament
dat hare die droecheit openbaerde die droecheit noemde god doe harde 195 Ende des waters versaminghen
daer sii alle te samene ghinghen dat hiet hi bi namen zee
Ende daer naer so maecte hi mee God besach dat het was goet 200 Ende hi seide metter spoet
hic wille di gheuen cruut Ende hare groeneit comme vt.
daer af comen moeghe saet Ende datter gheboemte up staet 205 dat appelle draghe na siere maniere
Ende vrucht oec meneghertiere al dat hi seide was wl daen Want siin wille moeste wlgaen DEen vierdendaghe macte der ane 210 Onse here sonne ende mane
Ende die sterren die hi ghesent Ende gheseet heft int firmament verre beneden sterren staen Sonne ende mane sonder waen 215 Ende alle die plane'e'ten mede
derde heft de nederste stede
van al den sterren. ende als hic wane Ende alse men leesende vint de mane
8
es de minste van den sterren 220 die ons lichten noch van verren
die vroede liede segghen al bloet die sonne achtwaruen alse groet alse die erde es al gheheel Ende die mane es meerre een deel 225 dan die erde dus eist bescreuen
Mane ende sterren siin ghegheuen dat sii dien naect maken clare want hi anders te leeliic ware
Ende omme dat die nachts in watere pinen 230 Ende die oec wandelen in wostinen
daer bi souden ghetroest weesen Ende alre meest oec alse wi leesen van libien int groete sant
daer een clene wint alte hant 235 die weghe verwait soe dat se man
altoes neghen bekennen can
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
Ne daden die sterren men ne vonde Niemene diere gheghaen in conde Noch men ne vonde nemmermee 240 Niemene die voere in de zee
Oec leesmen dat men voghele vint die vander sonnen niet en tuint Die clareit ghedoghen connen Nachts moetsi vlieghen ende ronnen 245 Ende hem bi den sterren voeden
dat suldi mede wel ghevroeden dat niet alleene dor die sconeede Noch allene dort leecht mede Sonne. sterre. ende mane.
250 Sijn gheseet. maer om te verstane Scone weder ende quaet der bi Ende om dat die minste des vroet sii dat si sceden dach ende nacht
Weke ende maent ende dees jaers cracht 255 lentin. somer. heerfst. ende winter.
die van dompeiden ghenen splinter Stekende heeft in sinen siin die magher vele leeren in versta wi so merken conne 260 dat ghemaect was die sonne
Jnt oesten tilike te haren up ganghe
9
des auons der na. dan was niet langhe doe soe was ten onderen gane Maecte god risende de mane 265 Ende soe was wl van haren lechte
dus proeuent mesters al bi rechte DEs .v. daghes versierde god ons here wende lucht. met groeter ere
Der lucht gaf hi dat vlieghen conde 270 Ende dat suemmende ghinc ten gronde
vissche en voghele dat es waer Maecte hi beede van watre daer God maecte alle dinc die roet Clene ende groet diet water voet 275 Ende wat so gaet oec ende vlieghet
bedi mesdoet hi ende lieghet die seghet dat sij iet maken conden die quade gheeste dane sonden doe seinde hise ende benedide 280 Om dat hi wilde dat siin wille diide
DEn sesten daghe versierde god De erde ende hiet na siin ghebod dat soe beesten brochte voerd hi wiste wel merct ende hoert 285 dat de mensche vallen soude
maer doer sine dueghet so woude
hi den mensche beesten gheuen Omme te verlichtene dat suare leeuen beesten merct dit wordelike saen 290 het si om dat sii ons bi staen
Nv vraegt men of die goedertiere God. maecte die felle diere
Ende de gheueninde voer adaems sonden die redene hebbic al vonden
295 dat alle diere sonder waen Ghemaect waren onderdan den mensche te sine emmermeere adde hi gheoert na onsen here Maer na de mesdaet alst wel sciint 300 word sii fel ende gheueniint
Ende staende na siine scade Oec mede om siine mesdade Segghen ons die eleghe lude dat die boeme ende die crude 305 die nu wassen vruchte loes
dat elc siine cracht verloes
10
van der mesdaet van adame
Sonne ende mane van groeter scame Sterren ende diere steene
310 Ne behilden nemmeer alleene van hare cracht dan zeeuende deel te voeren adden sii se al gheel.
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
DOe sprac god make wi den man Nu merct ende verstaet hier an 315 tote wien seide hi maken wie
der persone so siin drie
de drieuoudecheit spreect ghemeene dits den mensche ene here niet cleene dattene god makede met voerrade 320 al maecti met siire ghenade
al de andre creaturen
hine sprac niet van hare naturen alse hi tote des menschen dede Nochtan was hi ghemaket mede 325 Na der zielen des gods ghebelde
dit was den mensche groete welde Na den lichame wildit horen heft hiis vele te voren
want hi es van meester werden 330 den besten staet dat oeft ter erden
Ende den mensche te hemele waert Jn drien saken openbaert
God des menschen weerdechede dat hi niet alleene mede
335 Ghemaect was omme hertsche welde Maer na der zielen gods ghebelde Dander es als ic erst seide datter god sinen raet toe leide Ende seide maken wi den man 340 de derde waerdecheit der an
dats dat hi ghemaect was alse here van allen dieren met groeter ere dat sine voeden na den sonden Ende cleden souden tallen stonden 345 Ende helpen sinen arbeit draghen
vor de mesdaet hoer ic ghewaghen Gaf god den mensche ende den dieren vruucht tetene van manieren
want derde brochte niet dan goet
11
350 Mensche marc of du bes vroet du heues verloren in den meesten dine herscap in den besten an draken ende an liebarde an tigren ende an luparde 355 dit was groete waerdechede
an die mintste hef stu mede Ghewelt verloren om diin lieghen dats an messien ende an vlieghen an die middelste hefstu ghewout 360 om dat tu marken sout
dattu here altoes wars bleuen der beesten atstu niet begheuen
tgebod dat di god gheboet dus vielstu in groeter noet 365 God benedide den man
ende seide deese woert der an wasset ende wert menech vout dit woert dat men ghescreuen hout Gaet jeghen die buggheren die spraken 370 valschelike in haren traken
dat huwelic te gherestonde Ne mach weesen sonder sonde
die daet waent hem weert suaer pardoen God en hiet noint sonde doen
375 God sach al dat hi adde ghemaect al waest goet ende wel gheraect Uulmaect es nu hemel ende erde Ende al hare sierheit met groeter werde Des .vi. daghes verwldi mede
380 al werc daer hi neerenst toe dede Ende ruste up den .vij. dach Niet dat hem eneghe pine verwach Maer dat hi siin maken liet Jn sulken ne market niet 385 hine maect noch alle daghe
vele dincs dins ghene saghe Maer hine maecte niet hier na Sine materie die ne was daer Ghemaect of hare ghelike 390 an adame was sekerlike
die materie van alden lieden dit willic an siin vlesch bedieden
12
van sinen vlessche esset al dat es ende was ende commen sal 395 Ende mensche voerme heuet ontfaen
van der zielen suldi verstaen dat daer ghene ziele af cam Maer wie so vlesch van hem nam
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
God gaf hem ziele ghelic adame 400 de zeuende dach die heet die name
daer god up ruste saterdach Ende in ebreus eist alse ict sach heetent die iueden sabaet dats ruste gods daert al ane staet 405 [ende hi benedidene dats waer]
Sint vierdemenne menech jaer Duus alse ghiit hier hebt vernomen So eist ons van Moysesse comen dat got maecte hemel ende erde 410 Ende al dat boerde thare werde
al benediide hiit ende seinde dit was eer dat noint reinde
want eene fontejne van groeten prijse die quam uten paradyse
415 gaf natheit in groeter tiit al omme ende omme der weerelt tparadys bediet marien
de fonteine ihesus den vrien die al met duegeden maket nat 420 hier naer sal hict verclaren bat wat riiuieren der ute quamen Ende oe dat sii heeten bi namen hoert van adame dat besceet God maectene alse hier voren steet 425 van der herden van den lime
Na den vlesche eist dat ic riime Ende die ziele maecti van niete weet weel dat hi achter liete de wareit die niet gheloueden dies 430 de lettre spreect dat hi in blies
hem den leuenliken gheest dat bediet recht alre meest dat hi die ziele sende in vat plato dolde in deeser stat
13
435 die edelste clerc van ogher name die seide dat ten lachame
die inghele maecten ende god den gheest dat segghen sulke hebbe ic ghevreest dat de ziele ware meede
440 ghemaect vander goddeliichede ware dat waer sone mochte dan Niet ghene sonde doen de man Niechtemeer dan onse here Noch oec steruen nemmermeere 445 DE man was ghemaect vander moude
dat merct. recht in manliker oude wlcommen in crachte in wlre jueghet wl maect van leeden jn sulker dueghet
wilde hi tghebot gods niet begheuen 450 dat hi mochte eweelike leuen
verbrake hiit oec doer eneghe noet Dat hire omme smaken soude de doet Duus was hem wl wille ghegheuen Weder hi steruen wilde ofte leeuen 455 God die milde es ende wiis
die maecte dat paradys ten derden daghe doe hi vt Comen dede bome ende cruut al daer die weerelt es an beghin 460 dat es ten oesten no meer no min
al daer heuet hiit gheseet het bescriuet die heleghe weet dat et es die scoenste stede die es onder den emel mede 465 beede bi berghen ende bi landen
vte onser wanderinghen ghestanden Jof so gheuest metter zee
dat man ne ghewonne nemmermee Noch ne gheen came in de stede 470 Met neghere bendechede
het was toter manen oech
Bedi bleeft vander loeuien droech Jnt paradys sette onse here god alt hout want het was siin ghebod
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
475 dat scone was ende smaken soechte omme dat den man ghenoeghen mochte bede de smake ende dat up sien jn die middewarde van dien sette hi des leeuens hout
14
480 dat heuet die cracht ende die ghewout die de vruucht et soe mach hem gheuen ghesonde ende langhe leeuen
Oec segghen sulke boeke meer dat hi mach leuen emmermeer 485 bedi sette hi oec der binnen
den boem die goet ende quaet leert kinnen dat heuet bedi de name ontfaen
Om dat doe adaem adde mesdaen daer an dat hi maecte tquade 490 ende van den goeden vel in scade
de fontejne daer ic er af liet die dor dat paradys al vliet
Gaf al den boemen saeps ghenoech [ende al der plaetchen int gheuoech]
495 die deelt haer daer in vieren riuieren de namen salic u visieren
fisons. ende ganges eet die eene die lopet endi duere alleene men vint gout in hare sant 500 tdbeste dat es in enech lant
Gion of nilus comnt ghelopen dor dat lant van ethyopen al dus eet dandre riuiere
tygris de derde. eufrates. dits viere 505 dicken vallen sie in de erde
dat si lopen hare verde
Ende springhen vte eere andre stad die boeke bescriuen ons dat
God droech den mensche van der erde 510 dat hine adde ghemaect werde
jnt paradys om dat hi woude dat hi der in werken soude Niet der in pinen dor de noet Maer ghenoechte hebben groet 515 Ende dattene god soude wachten mede
Ende zee. man die eleghe stede Gods ghebot hem wildit weeten van alre vruucht soe soutu eeten Sonder die es an den boem
520 Die goets ende quaets leert neemen goem
15
vp wat daghe dat dur af eets Sprac got hic wille dat tud weets Dan soutu daer naer steruelic wesen Doe seide god te ant na deesen 525 dat de mensche weesen moet
alleene dan nees niet goet make wi hem oec bedi hulpe die hem gheliic sii Ende met dien so brochte god 530 voer adame na siin ghebod
alle voghele metten dieren van lichte van lande van riuieren Ende al dat men vint in der zee Omme tue saken ende nemmee 535 dat hise noumen soude daer
Ende hi weeten soude voer waer dat siin gheliic na den lechame No der sielen daer niet ne came daer gaf hem doe adaem de ionghe 540 name na ebreusche tonghe
die deerste was van allen spraken doe deede god na deesen saken Eenen slaep comen in adame al heuet die dinc slapens name 545 het was al onmachte van sinne daer wi gheloeuen dat hi jnne die emelsche bliscepe vernam want dat eersten doe hi bequam profetiseerde hi segghen clerke 550 van ihesus ende van der elegher kerke
Ende voerseide der loeuien ganc Ende doemesdach te voeren lanc dat hi met brande soude comen dit seidi siinen kindren somen 555 jn deesen slape te deeser stede
Nam god eene rebbe ende vlesch der meede
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
Ende maectere af .j. wiif alleene vlesch van vlesche been van beene Ende setteese voer adame
560 dat hi hare gheuen soude name hi sprac dit vlesch ende dit been es van den minen ende al een virago sal mense noemen
16
dat luut van manne comen 565 aldus hiet soe voer de sonden
maer daer naer in corten stonden doe soe de sonde adde ghedaen so hiet hise. eua. saen
dat woert mach men dus bedieden 570 dat soe was moeder al der lieden
alst kint ter weerelt comet vt So es des cnapelins eerste luut .a. ende des meiskins .e.
dit ne faeiliert nemmermee 575 doe adaem dwijf adde ghenant
profeterde hi alte ant
Omme dat soe es van minen liue sal de man volghen siinen wiue moeder ende vader begheuen 580 Ende daer naer so es bescreuen
jn eenen vlesch sulsi tue weesen huwelic voerseide hi na desen doe eua ende adaem waren ghemaect waren si bedegader naect
585 Ende sine scaemden hem niet Maerct dat men dit an kindren siet sine scamen hem niet eer entujnt Eer hare nature sonden kint
dus waest van euen ende van adame 590 dat sii waren sonder scame
Tien stonden ende ter seluer vren was van allen creaturen
dat verstaet van allen beesten tserpent lustech na der geesten 595 Ende scalc oec van sinne
wan<t> de dieuel wasser jnne want doe lucifer die scone wart gheworpen van den trone adde hiis niit in alre wiis 600 dat adaem was int paradiis
Ende pensde oe hine vt dade steeken dade hi hem tghebod gods breken so moesti huut pensde hi dan maer dat hi ontsach den man 605 des ghinc hi eerst toten wiue
Omme dat soe cranker was van liue
17
metten serpente heuet hiit bestaen want dat soe plach doe sonder waen up ende neder recht te gane
610 recht na des menschen ghedane beda scriuet die clerc was diere het was een serpents maniere Gheansicht alse .i. joncvrouwe vte hem sprac die onghetrouwe 615 alse hi nu doet wildit weeten
vte dien die hi heuet beseeten Ende hi seide dat ghebot waer omme so gaeft v god dat ghi van al den houte ghemeene 620 Nut sonder van eenen alleene
dit vraghede hi want na hare antworde soe visierde hi sine moerde
soe sprac omme dat wi bi auenturen die doet niet ne souden besuren 625 alsoe bi auenturen seide.
maercte hi wel hare crancheide.
dat soe vaste niet ne ghelouede Ende seide ut des serpents hoeuede No ghine bliifter niet omme doet 630 maer hi weet wel die here groet
so weltiit so ghire of hebt gheeten so suldi vroeden ende weeten vroescap alse of ghi god waert
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
Eua waert veruaert
635 want soe gode waende gheliken soe sach den scoenen boem den riken Ende die vrucht scoene ende sochte soe at dat soe sider becochte Ende boet adame haren man 640 die messchien merken beghan
dat soe te ant niet ne bleef doet Nochtanne wisti wel al bloet wat quade der af soude comen dus eist bescreuen van hem somen 645 Ende hi at wat sore af soude ghescien
hare oghen ontdaden mettien Niet dat si blent adden ghewesen Maer hare lust verroerde met deesen
18
jn die naturlike leede
650 dat soe te voeren niet ne dede Ende begonnen hem beden scamen van hare naecter mesquamen Doe naemsi bede gader met haren rade vighe blader
655 Ende gordense om hare scamelike lede dus decten si hare scameliichede daer si saten onder die rijse hoerden sii in den paradise Gode wandelen daer hi quam 660 die sprac waer bestu adam
here seide hi doe hic adde verstaen dine stemme vervardic mi saen Ende hebbe mi ghedecht dor das Omme dat hic naect was
665 God sprac wie heft di dat ghewiiset Sonder dattu di ghespiset
heues met dat ic di verboet doe sprac adaem dulheit groet alse of hi gode sine mesdaet 670 wilde tijen ende siin quaet
dwijf dattu mi gaues sprac hi Gaeft mi ende ic aet bedi
alse of hi meende het ware bleuen Ne hadstuse mi niet ghegheuen 675 doe sprac god te hare dies at
waer omme so datstu dat doe teegt ieue den serpente maer van alden parlemente
droech hare meeninghe van der tale 680 gode te tiene al te male
dat adaem van der reinder herde was ghemaect van groeter werde die nie smerte ne adde ontfaen
No oec niet ne was ondaen 685 No met ploeghen no met spaden
No besmet met ghere ondaden betekende de reine marie die sonder eneghe dorpernie hare reine vlesch in reinen liue 690 Niet alse pleghen andre wiue
jhesuse droech oec ende wan
19
Onbesmet van andren man Gheliker wis oec dat adam des .vi. daghes ter weerelt cam 695 also wart jhesus onse troest vercoren
jn der .vi. ewen gheboren den serpente vraghede hi niet buten sinen rade eist ghesciet want bi des duuels rade cament al 700 doe vloecti als hic scriuen sal
want hiis ant serpent began Ende leide hem drie vloeke an Omme dat in drien mesdede Eersten in die nidechede
705 ander waerf omme dat heet loech
danderwaerf omme dat den man bedroech des waest al dus vermalendiit
het adde omme smenschen oecheit niit bedi so seide god aldus saen
710 vp dine borst so sulstu gaen
van loghenen sloecht god in den mont ende sprac du sult talre stont
erde heeten in diin leeuen
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
dat lut dat hem was ghegheuen 715 nam hem god al daer ter stede
Ende gaf den monde venijn mede van hoenten at eenen godtsat jc sal sprac god al daer ter stat viantsceep setten sonder bliif 720 tusschen di ende dwijf
soe sal up diin oeft treden ende du sult oec talre steden hare ende hare gheslachte laghen deese woerde mach men draghen 725 tote der moeder gods marien
die den duuel met sire partien altoes duinghet ende jaghet al eist dat hi hare saghet
Hecht alse die man doet ende pine 730 ontfaet van serpents venine
alsoe mach smenschen nuchterne spu dat serpent doden segghic. v
Omme dat sii beede naket waren So vliet noch serpent te waren
20
735 den naecten mensche waer hi ghecleet so soutene veninen ghereet
jn tuen saken so mesdede dwijf soe was hoeuerdech int liif bedi settese emmermeer god 740 te sine onder des mans ghebot
Omme dat soe at verbodene spise dat becocht soe in sulker wise dat soe met rouwen tskints gheneest omme den apel daer men af leest 745 Omme dat adaem in eere wise
alleene mesdede an de spise des neert hem noch met arbeide de man in bossche ende in der heide die herde was gheuloect ghenoech 750 omme dat soe die vrucht droech
des draegse noch in onsen coerne bede destelle ende doerne
Doe maecte god yeuen ende adame omme te deckene hare scame 755 tue rocke van beesten vellen
dat meendire mede alse wi tellen dit decsel es van doeden dieren Ende du best steruelic van manieren doe sprac god nu es adaem ghemaect 760 als een van ons wiis gheraect
dit was gheliic als in een spot omme dat hi wilde weesen got Omme dat hi vrailike weet
quaets ende goets ondersceet 765 Nu stectene vte den paradyse
dat hi niet ete der spise die es an dat lignum vite Ende hi dan leue emmerme Ende dit ne daer hu wondren niet 770 dat dit van den houte ghesciet
want sulc eylant es onder den dach daer gheen mensche in steruen mach jnt lant van serres waest dat seghic .v.
eene dinc ane boeme ende es ru 775 daer men mede langhet tliif
Ende alexander sonder bliif Screef tote aristotiles datter vele volcs jn es die langhe leueden vtermaten
21
780 Omme dat sii van der vruucht aten God stakene vten paradyse Om dat hi soude na dorpers wise deerde oefenen daer hi te voeren Of was ghemaect nu suldi hoeren 785 van wat lande hi ghemaect was
vten lande van damas
daer bi waren sii hij ende sijn wijf bede bedoluen na hare lijf jn spelunca duplici 790 also noemt die bible mj
jn dien acker sloech also wel Caym sinen broeder abel voert paradys sette onse here Cherubyn die den duuel keere
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
795 dat hire nemmermeer in vaert die adde oec .i. vierin suaert dat vier den wech den man bename datter neghen in ne came
dat suert es kerende ghenant 800 hen es el niet dan een brant
een vierin mur diet omme geet bedi eist dat ment kerende eet dat god dan wel doen mochte weltiit dat hem goet dochte 805 het was een stic wech alte samen
doere enoch ende helyas in quamen Maer dat bloet dat sindent liep vt ons heren wonden diep jn siere passien deet al vt 810 dies essere meneghe saleghe brut
van gods aluen siider in comen die haren loen heuet ghenomen Moyses die ouer liit
cortelike adaems tiit 815 Ende der kinder die hi wan
Maer siident was .j. helech man Metodius .j. martelare
daer hi was ghevanghen suare jn enen karkere bat hi seere
820 dat hem verhoghen soude onse heere de weerelt ende hare beghin
die eleghe ghest hi brochtem jn
22
dat adam met sinen wiue maghet met onbesmetten liue 825 vte den paradyse cam hare
Ende hem te sinen .xv.den jare gheboren wart siin sone caym Ende calmana sin suster met him Ouer .xv. jaer also wel
830 wart daer naer gheboren abel Ende syn suster delbora doe adam was out der na .C. jaer ende .xxx. also wel vermoerde caym den goeden abel 835 doe bewendene adam ende yeue
.C. jaer dor sine lieue doe hi was out .cc. jaer Ende .xxx. weet wel voer waer wan hi sinen <soene zeed>;
840 Nemmermeer ne noemtene de weet kinder ghewonnen bi sinen liue dan alleene dese viue
Maer men wilt wanen ende weten datter vele siin vergheten
845 hoert hier der redenen ghenoech tui caym abelle versloech Caym was van herten vrec bedi viel hi in duuels strec Ende wan coeren in die ghelike 850 dat hi wilde wesen rike
abel die hilt scaep in den sande doe souden sii doen hare offrande daer brochte caym siin dulste coeren abel brochte gode te voeren
855 van sinen scapen dat vetste lam Om dat die gifte gode bequam Cam tfier van gode onder sine hande Ende verterde sine offrande
Maer cayme ne gheuielt niet so 860 des was hi droeue ende onvroe
Ende ledde sinen broeder abelle jn dien acker als die felle al daer hine der omme moerde doe sprac god te hem dese worde 865 Caym waer es abel din broeder
23
Niet in dien god ne was vroeder te wetene waer hi was ghevaren Ende oec wiste hi die moert te waren Maer caym wilde als een quaet 870 decken sinen wle daet
Ende seide hine wiste niet van den broeder bem ic sprac hi vam hem hoeder
mettien onse here seghet Sin bloet dat up derde leghet 875 roept van der erden ane mj
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
vermalendit bestu bedi
vluchtech ende onghestade na deesen Soutu up der erden weesen
Caym die in wanopen vel 880 Sprac nu weetic arde wel
dat merre es vele mine sonde dat hic emmermeer ghebetren conde wie so mi vint sal mi verslaen Neen sprac god soe saelt niet gaen 885 dit sprac hi in derre maniere
alse of hi seide dune sterfs niet sciere Maer so wie so cayme vermoert Soe verstaet men dese word Ende quit van der keitiuechede 890 hem beoerter dit toe mede
Seuen vout sal hit becopen dat meende god die tiit sal loepen tote den zeuenden eer die caytiif Emmer verliest siin lijf
895 Want lamech galt hem sine pine die was die seuende na cayme God teekendene daer ter stede jnt hoeft metter jechtechede dat men daer bi liete te liue 900 doe vloe hi och met sinen wiue
ten oesten waert dat wanen wj dit was al daer dat nu es endi Caym die bediet de jueden die wle vaelsce rueden 905 jhesus kerst was hare broeder
Na den vlesche want siin moeder Marie waser af gheboren alse die rose wast up den doeren
24
om sine duegt waer si hem fel 910 also was caym abel
Si crustene ende laetse leuende Ende gheliic alse caym beuende jnt houet was dat wi daer bi van doetslane liete vri 915 also siin de iueden mede
gheteekint an hare manlichede dat mense leuende sal laten dat men sal sien dat sii verwaten van gode siin ende versceden 920 hen es weeder no kerstin no eedin
hine laetse onder hem leuen Omme den chens die si hem gheuen Onder hare viande oudensii tliif recht alse caym die caytiif 925 Onghestadech ende onwert
Was hi ende bloet ende veruaert aldus es dat juetsche diet Ghine wetse gheeruet niet Maer dolende van lande te lande 930 leuen sii onder hare viande
jn wanopen siin met allen Recht alse caym gheuallen Cayms wiif hiet calmana die droech hem .j. zoene der na 935 Enoch hiet hine ende na dat
So maecti .j. niewe stat die hiet hi alse siin zoene hiet hier mach men merken diet besiet dat vele liede doe waren mede 940 die hem holpen maken die stede
al siin sii onghenoemnt bleuen josephus die heeft bescreuen dat caym roefde in sine stat Ende leerde siinen lieden dat 945 Ende onthilt hem in sine stede
hi was dalre eerste mede diet lant delde ende veste poert ghierecheit leerde hem die moert Enoc siin sone wan jrad
950 Ende jrad die wan na dat Eenen soene hiet manideel
25
de goene wan matusael die matusael die wan
lamech dat was een recht quaet man 955 hi was die seuende van adam
Ende deerste die tue wiif nam dus dedi oerdoem an de wet want god in deerste <ade> gheseet dat sii tue. man ende wijf
960 waren een vlesch ende .j. liif hine seide niet .j. man neemer tue
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
lamech achtets no min no mee Oda ende cella hieten sine wiue Oda wan jabel binnen sinen liue 965 hi was deerste in die wostinen
jn herden maniere leerde pinen hi maecte eerst herden pawelioene die si moghen te haren doene van der weide in dandre draghen 970 hi sciet die beesten ende dede jaghen
de scaep binnen eere stede Ende de ghete teere andre mede jubal was siin broeder ghenant hi was die musike vant
975 Ende omme dat hi adde hoeren ghewaghen adame van .ij. doemesdaghen
Eenen van watre. ende eenen van viere visierde hi in derre maniere
dat musike behouden bleue 980 dat hi in .ij. colummen screue
Sine const in .j. ardine Ende in eene maerberine Of tvier came dat die erde hare der naer openbaerde 985 Of duater came de maerberine
bleue gheeel na der pine Cella wan tubalcaim eerst was gheuisiert bi him Smeden ende de behendechede 990 an sine hamere leestmen mede
dat jubal vant jn haren luut van musiken groet den duut tubalcaimus suster neonia
26
die visierde oec der na 995 harde meneghertiere weeuen
dus eist van deesen bescreuen Lamech alse scriuet josephus was seere vroet ende sprac aldus hoert mine woert bede lamechs wiif hic hebbe ghenomen siin lijf Met mire wonde eenen man Ende ic hebbe doet der an
Eenen jonghelinc in mire nidechede van cayms moerdadechede
1005 cam seuenuoudeghe wrake Ende van lamechs quader sake sal wrake siin .vii. ende lxx vout dit voerseit die carel out
alse oft ghesciet ware ende hiit saghe 1010 hi was gheuallen in de daghe
Ende adde verloren die oghen
Nochtanne scoet hi wel met boghen Een cnape leeddene daer hi ghinc Ende weltiit so hi hoerde dinc 1015 die scoet hi al onghesien
Cayme hoerdi met dien daer hi ruschede int wout Ende scoetene doet me ghewout.
Ende alst hem seide de jonghelinc 1020 sloech hi omme de selue dinc
dien met sinen boghe doet hier af so cam wrake groet si .lxxvii. die van hem quamen die verdronken alte samen 1025 jn de louie der naer
Ende sine wiif die waren hem suaer al duere ende tuere al siin leuen dus es die wrake up hem verheuen Adam wan dus teelt de weet 1030 eenen soene ende hietene zeet
Ende zet die wan dus eist ghesciet eenen sone die eno<s> hiet dat was die eerste leest men mede die te gode maecte ghebede 1035 Ende aneriep ons heren name
Oec so leesmen van adame
27
dat <hi> adde xxx sonen
Ende xxx doctren sonder den gonen abelle die caym versloech
1040 dat becochte hi suaer ghenoech zets sone eno<s> die wan heenen sone ende
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
Ende die wan daer naer also wel eenen zone hiet malaleel 1045 Malaleel die wan jaret
Ende daer naer dus eist gheset so wan iaret enoch
eenen sone ende leuet noch Enoch wan matusale 1050 die wan lamec. lamec noe
Gheliker wis dat van cayme alse ghit leest in deerre rime de seuende was fel ende quaet also was de seuende die staet 1055 jn sets gheslachte enoch de beste
daer omme voerdene in sine veste God. dats in dertsche paradys Ende sal leuen maect men ons wiis Met joien tote antkerst tijden 1060 Ende jeghen hem striden
hi dien god sal vermalendien Salne doet slaen ende helyen DOe was van adame die .x.
die vele wardecheden verdienden 1065 deerste ewe ende jn hem
daer ic seker aue bem
dat soe stont tve dusentech jaer Ende tue ondert dat es waer daer toe .xl. ende .iiii.
1070 Noe wan die goedertiere doe hi adde .v. ondert. jaer drie sonen nu hoerter naer hare namen siin dus gheset Sem ende. cam. ende jafet 1075 Moyses bescriuet mede
tui god die luuie comen dede hi seide het waren vele liede
28
jn der tiit dat dat ghesciede Ende die van zet waren comen 1080 die wille hi gods kinder nomen want si loueden wel alte samen Ende die van cayme quamen die hiet hi des menschen kinder want hare duegheden waren minder 1085 doe waren lieden van zeet comen
die cayms dochter adden vernomen dat sii scone waren van liue Ende namense bedi te wiue Ende daer af camen gygante 1090 Onghemate grote seriante
die onsen here niet ontsaghen josephus scriuet dat doe laghen
bi den vrowen die quade gheeste Ende daer af quamen die meeste 1095 liede alse wi leesen hoeren
aldus wart meerlin gheboren jn arturs boeke leest men dus.
Een goet man hiet medodius die hem dor gode liet doet slaen 1100 lach in eenen carker gheuaen
hi bat gode in sinen sijn dat hi heme dat beghin van erderike toghen wilde Ende god hordene die milde 1105 hi bescreef dat doe plaghen
die quade liede in dien daghen te verkerne der naturen zeden want si bouen ligghen deden de vrouwen ende selue onder laghen 1110 hier omme wildse onse here plaghen
Ende hiet noe maken die arke die goet was van ghewarke hare ghescelpen was aldus lanc was soe .ccc. cubitus 1115 Elc cubitus in geometrie
heft .ix. voete vrie
vijftech cubitus was soe oech
Scriift moyses dier niet omme en loech xxx. cubitus was soe wijt
1120 soe voerder up wart talre tijt
29
so soe emmer naude ende loec jnt upperste so ne was soe oec Maer .j. cubitus wijt ende lanc Onder in den nedersten ganc 1125 viercante ende bouen mede
Ghemaect met groeter behendecheden .v. woninghen daer men in mochte wandren deene woninghe bouen der andren
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
als ons bescriuet iosephus 1130 beneden leese wiit aldus
was dar hare mes in vel dar bouen was ghemaect wel te houdene dat borde ter spise daer bouen adde noe de wise 1135 der bitender diere woenen ghemaect
bet up .j. ander stede staet daer waren in de sochte beesten jnt upperste so staet in der gesten woenden die vogle ende tfolc mede 1140 tusschen tuen cameren terre stede
tusschen den sochten creaturen Ende den wreden was teere duren een jnganc al daer ghemaect God die tallen tiiden waect 1145 deede van onsuueren dieren
tue der jn van elker manieren van suueren dedi datter in camen van elken doene .ij. te samen Suuer heet mense die spletvoete siin 1150 Ende bi naturen edeken pliin
dander eeten onsuuer weesen Noe ghinc in na deesen
Sine .iiii sonen. ende hare .iiij. wiif deese achte menschen behelden dliif 1155 doe adde noe .dc. jaer
Ende in meie waest dats waer des .xvii. daghes dat hire in ghinc God die vorweet alle dinc Sloet die duere toe van buten 1160 Ende die adren ontsluten
van der erden ende water ute comen dat meneghe tliif heft ghenomen
30
Ende god ontdede die suerke mede Ende deet reinen sonder vrede 1165 .xl. nachte. ende .xl. daghe
te voeren dan es ghene saghe sone reinet clene no groet darke hief up ende vloet hoghe in de lucht wi lesent dus 1170 dat water .xv. cubitus
bouen allen berghen oghe ghinc dus verdranc al leuende dinc Sonder die vissche nu merket dies Ende al dat in der erden wies 1175 die arke daer metten lieden
Noe in vloe die mach bedieden Wel met redenen marien dar god mede wilde vrien
die weerelt al van luciferre 1180 die te marien hebben gherre
Ende al te male in hare vlien hem mach altoes niet messchien Noch hier no ten langhen liue dus es soe darke daer die caitiue 1185 jn varen ende dat liif ontdraghen
want soe oert elken mensche claghen Aldus grod dans ghene saghe was dwater .c!. daghe
daer naer leesmen dat heet waende 1190 jn october in dier maende
vp den .vii.xx.sten dach dat die arke daert volc in lach vp de berghe van armenien des oeric noch den boeken lien 1195 dat men der of noch vint out
up die berghe dat seere es out ten eersten daghe in januare dat wi tbeghin noemen van den jare leesmen dat eerst die berghe bleken 1200 Noe ontdede oeric spreken
Eene veinstre die an die arke stoet Ende liet vlieghen met der spoet den roec die niet weeder ne cam daer naer hi de duue nam
1205 Ende lietse na den roeke vlieghen
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
31
sone vant waer rusten sonder lieghen Ende beette up die arke neder Na .vij. daghe sendise weder doe troeste soe die caitiue 1210 Met eenen telghe van eere oliue
dat soe ter arken nauonts brochte doe was noe te moede sochte die duue bediet onser vrouwen udie ter arken kerde met trouwen 1215 Ende den telch van der oliuen
brochte ghedreghen den keitiuen Oliue bediet pais ende vrede wie so in der serechede Ende in sonden es beuaen 1220 laet hi sine harte an hare staen
Marie diene besuictene niet soe brinct te paise siin verdriet Ende maect hare kint te hem sochte recht alse de duue doliue brochte 1225 Echt naer .vij. daghe der naer
sendise vt dat es waer alse hi adde ghedaen oec eer Maer soe ne kerde nemmeer Nu oert arde wel hier naer 1230 doe noe adde adde .dc. jaer
Ende .j. der toe ten eersten daghe van aprile dans ghene saghe ondede noe dat suldi marken bouen dat decsel van der arken
1235 Ende sach dat de erde was ghedroeghet Maer hi heuet hem ghedoghet
dat hi ute wilde niet Eer dat hem ons here hiet
Maer doe hire adde in ghesiin .j. jaer 1240 vp den seluen dach der naer
jn den meie ghinc hire vt want got hiet hem ouer luut bede hem ende al den dieren Ende sprac in deser manieren 1245 Wasset diet voert menechfout
Ende werct de erde met ghewout DOe maecte noe .j. outaer jn gods eere ende betaelde daer
32
Ende offerdere up van suueren dieren 1250 Seuene van hare manieren
die berrende hi daer ter stede daer toe dedise mede
dat die tue dinghe al te samen Met soeter roke vor gode quamen 1255 doe sprac god selue tote noe
hic ne vermalendie nemmermee herderike om der liede leed want si ten sonden siin ghereet Saettijd. oest. dach ende nacht 1260 des somers ende des winters cracht
die ne sullen rusten njet Ende ghi menscelike diet wasset ende weert menechfout Ende vwe vreese ende hu ghewout 1265 Si bouen allen andren dieren
jc gheue hu in derre manjeren Orlof alrehande vlesch te etene Maer dit doe hic v te weetene dat hic manslacht verbiede 1270 voer deese tijt segghen de liede
dat noint mensche vlesch en at God gaf hem .j. teekin na dat dat sij hem niet veruaerden seere jeghen de louie nemmermeere 1275 dat siet men in den reghenboghen
Noint ne saghene menschen oghen dat weet hic weel voer deese dinghen tue varwen heft hi sonderlinghe Eenen van watre eenen van viere 1280 troede dat es sine maniere
Es ons naerre dan dat bleeke die dreeghet dus rike ende weke al es de louie vergaen
Een vier sal comen sonder waen 1285 daer niet voeren ghestaen en mach
dat weert de achterste doemesdach Doe pijnde noe ter erden waert Ende plante .j. wijngaert daer hi tacterst wiin af dranc 1290 Ende wart dronkin an sinen danc.
Ende bleef slapende up .j. dach.
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
33
Jnt huus dar hi wonens plach.
Naect lach hi tusschen sine been.
Menne plach doe broeke ne gheen.
1295 Semirramis hebbic vernomen.
Die men sal hier achter nomen.
Was die erste broeke vant.
Cam noe sone altehant.
Dar die vader lach al bloet.
1300 Ende maecter omme si lachghen groet.
Ende doet sinen broedren verstaen.
Die camen achter wart ghegaen.
Dat har ne gheen den vader sach.
Ende dectene dar hi lach.
1305 Terst dat noe ontwake was.
Ende hi die warheit wiste das.
Dat hem sijn minste sone dede.
Vermaledidi dar ter stede.
Cams kint dat hiet canaan.
1310 Vp sijn gheslachte leesmen so wan.
Tiuesche volc dat heleghe lant.
Aldus sloechse die suare bant.
Van den vloeke die noe gaf.
Sem dar camen die ioden af.
1315 Was ghebenediet ende iafet.
Dat was omme dat si daden bet.
Cam bediet die quade ioden . Die vule onreine rueden.
Cam die spotte doe hi sach.
1320 Doe sijn vader naect lach.
Ende hi dronken lach van wine.
Jhesus was dronker van der pine.
Die hem die vule ioden daden.
Ende hi hinc naect sonder ghewaden.
1325 An de cruce dor onse mesdaet.
Daer bespotten menich quaet.
Dar omme es tgheslachte algader.
Vermalediet als om den vader.
Canam sijn sone was.
1330 Also als men hier voren las.
Alse noe hadde .dccc. iaer.
34
Ende .l. mede dat es waer.
Staerf hi als ter mensceit hord.
Josephus scriuet in sine word.
1335 Dat niemene te spotte ne kere.
Tlanghe leuen van wilen ere.
Het cam om har grote dueghet.
Ende om dat ghi marken mueghet.
Dat si vonden astronomie.
1340 Arismerike ende geometrie.
Ende andre conste mede vonden.
Die men niet in corten stonden.
Vinden mach segghen si te waren.
Hen ne si in .vij. hondert iaren.
1345 Men mach ondervinden niet eer.
Der sterren ganc ende hare keer.
UAn desen noes kinder cam.
Sem. iaphet. ende cam.
Grod gheslachte hord.
1350 Wat ic scriuen sal vort.
Van iaphet camere .x. ende viue.
Ende van camme .x. warf drie.
Ende van sem ghelouets mie.
Camer .x. ende seuene.
1355 Suenen stoud ende starc van leuene.
Dit was .lxx. ende tve.
Dochter ne telt men no min no me.
Van desen volke sijn ontsponghen . .Lxxij. manieren van tonghen.
1360 Sems gheslachte hadde asia.
Cam egypten ende affrica.
Japhet frigien ende europen.
Die tve gheslachten laten wi lopen.
Ende tellen mest van sem.
1365 Vm dat marie cam van hem.
Mar cam wan enen sone hiet thus . Van heme lesewijt al dus.
Dat hi wan nembord den gygant.
Die word erst rouende tlant.
1370 Ende erst here met mueghentheden.
Hi dede vier erst anebeden.
Mecodius die martelare.
35
Seghet van noe al openbare.
Dat hie na die louie wan.
1375 Enen sone die goede man.
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
Jonicus was hi ghenant.
Etam gaf hi hem een lant.
God gaf desen groten sin.
Astronomie die nam beghin.
1380 Van desen want hise vant.
Nembroed die cam in sijn lant.
Die gigant wie lesent dus.
Hi was lanc .x. cubitus.
Hie vernam ende leide an desen.
1385 Hoe hi here soude wesen.
Jonicus die vorseide mede.
Dat cams kinder die moghenthede.
Erst souden hebben alse wijt horen.
Want belus was van hem gheboren.
1390 Dar na soude sems gheslachte.
Die werelt duinghen met crachte.
Dat waren percen ende meden.
Die vele hadde moghenteden.
Dar na die van iafet camen.
1395 Dat waren grieken alse wijt vernamen.
Ende die romeine die hare beduanc.
Hadden dur al die werelt lanc.
[Alst emmer moeste ghescien.
Noch mach ment heden daghes sien.
1400 Dat alle die ghelouen in erderike.
Moeten sijn onderdaen den romscen rike.
Hier na sal men horen die spraken.
Hoe dat si onsen here wraken.]
Nembord wart van cams gheslachte.
1405 Coning ende duancse onsachte.
Ouer sems gheslachte word heues man.
Ende sin ofcomende hiet iectam.
Susen die word here ghinder.
Ghemaect ouer iafets kinder.
1410 Men vint boeke bescreuen.
Dat noch toe in noes leuen.
Waren .xxiiij. dusent man.
Ende dar toe .c. nochtan.
Sonder wijf ende sonder kinder.
36
1415 Die si vele hadden ghinder.
NA noes doed maecten die heren.
Enen tor dar wi of leren.
So grod so wijt dat nu terstonde.
Niemen wel ghelouen conde.
1420 Dar scietse god oude ende ionghe.
Ende gaf elken en tonghe.
Hier af cam dat weetmen wale.
Dat men vint so meneghe tale.
Sem wan een kint hiet arfaxat.
1425 Na die louie nv merct dat.
Arfaxat die wan sale.
Die selue hadde namen tve.
Lucas hetene caynan.
Die leest men dat heber wan.
1430 Heber wan falech dar na.
Jn sinen tiden weet ouer waer.
Ghesciede twonder van den tonghen.
Falech wan ragu den ionghen.
Ragu wan sarug ghelouet das.
1435 Dat in sinen tiden coninc was.
Belus van nembroeds gheslachte.
Die een deel wan oec met crachte.
Des lans van assaria.
Na sine doet so wan dar na.
1440 Ninus sijn sone altemale.
Van desen ninus es die tale.
Dat hi was deerste orloghes man.
Van desen leesmen dat hi verwan.
Camme die noch niet was doed.
1445 Ende in brachten was here groed.
Zoroastres hiet menne daer.
Touerie vant hi dats waer.
Ende de .vij. arten mede.
Leesemen dat hi graueren dede.
1450 Jn .vij. colummen van metale.
Ende in .vij. ardine also wale.
Jeghen water ende brant.
Ninus sijn suare viant.
Verbarn sine boeke algader.
1455 Ninus was der afgode vader.
Want doe belus doet was bleuen.
37
Heueti een beelde verheuen.
Na sinen vader dat hi eerde.
Wie so mesdaen adden ende bekerde.
1460 Den beilde ende daer toe vloe.
Hine adde niet te scaden een stroe.
Om dat dese dinc ghesciede.
So hanebedent vele liede.
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
Die van calden dit vintmen hier.
1465 Anebeden teerste vier.
Omme dat alle afgode verbrande.
Houtin coprin alre hande.
Die papen van canopen namen Haren belus alle te samen.
1470 Ende daden hem die crone of dor dat.
Ende setter vp een erdin vat.
Na eene crone maecten sijt.
Al vulgate waest ende niet wijt.
Ende daer was water in ghedaen.
1475 Ghestopt met wasse sonder waen.
Ende settent in caldensen viere.
Dat was moeste smelten sciere.
Ende dat water vte den brand.
Dus behelt de hogher hand.
1480 Belus afgod ende dus began.
Die dolinghe onder die nam.
Want die duvel spraket vt.
Jeghen die liede ouer lud.
SArug wan nator ende kinder maere.
1485 Ende nachor die wan tare.
Thare wan abram der naer.
Do hi out was .lxx. iaer.
Ende noch .ij. zonen als ict vernam.
Enen nachor ende enen aram.
1490 Die andre ewe nemt hier ende.
Ende abrame als ict verkende.
[Die hadde ghestaen weet vor waer.
.M. cc. ende .xcij. iaer.]
Aram die wan dus telmen mi.
1495 Loch . melcham ende saray Enen sone ende dochtre tve.
38
Do bleef hi doet dar na in calde.
Eer thare starf sijn vader.
Dar moghen noch die liede algader.
1500 Heden bescouwen sijn graf.
Des was thare droeue der af.
Ende romder omme alsemen seghet.
Die stad dar hi begrauen leghet.
Hurso was ghenoemt die stede.
1505 Want men hem oec cracht dardede.
Omme tfier dat men der anebede.
Sie wilden dat hit dade mede.
Dies rumdi tland droeue ende gram.
Met nachor ende met abram.
1510 Sine tve sonen hi gheboet.
Arams dochter die was doet.
Dat sise te wiue nemen souden.
Het was wet doe men moest wel houden.
Nachor nam melca ende abram.
1515 Nam saray als ict vernam.
Abram nam lots sijns broeder kint.
Omme hem dien hi adde ghemint.
Ende coessene te sinen sone.
Thare ghinc wech alse die gone.
1520 Die was een godvructich man.
Ende wilde int land van canaan.
Hi quam ghegaen een stic der na.
Jnt lant van mesopotania.
Jn eene stede hiet carram.
1525 Dar starf hi na dien dat hire cam.
Alse hi gheleuet hadde te desen liue.
.cc. jaer ende viue.
DOe sprac god dus tote abram.
Rume die stede van carram.
1530 Land ende maghe nedre ende hoghe.
Ende com int lant daer ic di toghe.
Abram die voer wech bedi.
Met sinen wiue saray
Ende loch sin neue die ghinc mede.
1535 Ende al dat hi wan in die stede.
Van carram voerde wech die man.
39
Ende cam int lant van canaan.
Hie ende sijn huwen met hem.
Tere stede heet sichem.
1540 Jn die ewangelie so staet.
Dat die selue cichar heet.
Van danen cam hi ten edlen dale.
Dat nv eene. zee. es altemale.
Dar stonder in .v. citheide.
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
1545 Jn elc een coning alse men seide.
Hier na suldis horen tale.
Dat lant verbrande god altemale.
Al vertoghede hem onse here.
Ende seide ic sal dor dine here.
1550 Dijn gheslachte gheuen dit lant.
Daer maecte hi enen outaer te hant.
Van dane voer hi wonen el.
Tusschen .ay. ende betel.
Daer hi echt maecte .i. outaer.
1555 Tote damas voer hi van daer.
Ende dar na word ongher al te hand.
Do voer hi in egypten land.
Tien tiden was hi rike van goude.
Ende van besten menichuoude.
1560 Van seluer van groter meisniede.
Hi maecte onder die egypte liede.
Arstologie ende artrichmetike.
Dar af hebben si sekerlike.
Die grieke gheleerd ende ontfaen.
1565 Van danen kerdi weder saen.
Tusschen betel ende ay Dar nv iherusalem es bi.
Dar sciet hi van sinen neue loth.
So rike hadse ghemaket god.
1570 Van besten dat sie niet ne mochten.
Tesamen zin. hare herden vochten.
Deen vp den andren omme weide.
Loth voer wonen ten ghesceide.
Jn dat lant van zodoma.
1575 Dat nv es water verre ende na.
Abram ne sciet ute landen niet.
Dat god sinen afcomen behiet.
DOe dus ghesciede dese dinc.
40
Hadde elke stad haren coninc.
1580 Die iet dochte was van namen.
Mare vele coninghe te samen.
Waren enen onderdaen.
Jn dien tiden hebbict verstaen.
Waren beduonghen die .v. steden.
1585 Van sodonien met mueghentheden.
Onder enen coninc alle viue.
Ende ghauen chens van haren liue.
Codor claomor van clamiten.
Hadde onder hem seghen die viten.
1590 Die .v. coninghe van den .v. steden.
Ende duancse met moghentheden.
Si gauen hem chens .xij. iaer.
Jnt dertiende iaer dar naer.
Ontseiden sine hem al te male.
1595 Dies cam hi ten .xiiij. iaere.
Met eenen here arde scone.
[Ammirafel coninc van babilone.]
Ende van ponten coninc arioch.
Ende van heidinen. een coning noch.
1600 Die gheheten was tadal.
Dese viere camen al.
Vp sodomen met haren here.
Maer si vonden ghinder were.
Die coninghen van den .v. steden.
1605 Camen daer met moghentheden.
Die coning van sodoma.
Van gomorra van adama.
Ende van bala der vichter stad.
Dese v. worden mat.
1610 Ende worden ghesconfiert int dal.
Vor die viere coninghe al.
Al dat was in sodoma.
Roueden si varre ende na.
Wijf ende man ende hare kinder.
1615 Ende al die haue die si ghinder.
Belopen mochten in den rike.
Ende die ontfloen was cam haestelike.
Ende seit den ebreuscen abram.
41
Dat men sinen neue vinc ende nam.
1620 Hi adde in siere meisniede.
.ccc. ende .xviij. liede.
Die dapper waren ende stoud.
Die nam die deghen boud.
Ende met hem sine ghebure mede.
1625 Die met rechter sekerhede.
Hem tiere wilen horden an.
Hi volghede al tote dan.
Banifel coning van babilonie.
Dats eene fonteinne daer die iordane.
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
1630 Ersten bestaet vte te gane.
Dar cam hi ghevaren met crachte.
Vp die viere coninghe bi nachte.
Sijn volc haddi in drien ghescard.
Hi vantse slapende ende vervard.
1635 Ende dronkin ende sonder were.
Dus sconfierde hi dat here.
Die men dar doet niet ne sloech.
Was blide dat hi tlijf ondroech.
Dus wan hi den coninghen aue.
1640 Hare volc ende hare aue.
Ende loth sinen neue mede.
Do cam met groter vrolikede.
Die coninc van zodoma ieghen hem.
Ende die coninc van salem.
1645 Dat iherusalem nv heet.
Melchisedech waest als ict weet.
Hiet die coninc als ict las.
Die gods ons heren pape was.
Hi groete abrame ende de sine.
1650 Ende brochte broet met wine.
Hi gaf hem tetene daer ter stede.
Ende benedide abrame mede.
Van gode die hem sine viande.
Hadde ghegheuen onder hande.
1655 Dar gaf hem abram die heleghe man.
Van al den goede dat hi wan.
Jn den stride rechte tiende.
Melchisedech die gode diende.
Dit deerste tiende als ict las.
1660 Die oint ghegheuen was.
42
Dat abel gaf dat was hantghifte.
Hantghifte hetet na ghedichte.
Deerste vrucht dus segghen gesten.
Of van lande of van besten.
1665 Die coninc van zodoma die bat.
Allene die liede dar ter stat.
Ende abram al tander helde.
Dar ne wilde van den ghelde.
Noch van den lieden abram niet.
1670 Want hi hem tsijn al hebben liet.
Melchisedech was als ict las.
DErste coninc ende pape was.
Jn die stat van iherusalem.
Segghen die boeke dat was sem.
1675 Des goeds noes outste sone.
Ende dat hi leuede de gone.
Tote dat ysac was gheboren.
Dat hi abrame brochte voren.
Bede wijn ende broet.
1680 Heuet bediedenesse groet.
Nu marct wat dat menen woude.
Dat dar na noch comen soude.
De rechte priester marien sone.
Ende hi offren soude die gone.
1685 Vor ons sijn vlech ende sijn bloed.
Dat broet bediet als ict verstoet.
Sijn vlesch. ende die wijn bediet;
Sijn bloet. ende oec anders niet.
Noch alle daghe vp den outare.
1690 Dient mere mede al openbare.
De wijn word dat selue bloet.
Dat vte ihesus siden woet.
Broet word oec die selue dinc.
Die vor ons an die cruce hinc.
1695 Ende tselue sijds onuersaghet.
Dat marie droech die maghet.
Hier na sprac abram tesen here.
Jc bem dine hulpe tallen kere.
Ende den loen die grot sal wesen.
1700 Abram antworde na desen.
Here nv ga ic sonder kint.
Ende ic ne ebbe gleslachts entwint.
43
Dese eliseer damascus.
Die cnape es in mijn huus.
1705 Sal bliuen van minen goede here.
Du ne gheues mi kint no min no mere.
Van desen damas leesmen mede.
Dat hi maecte damas die stede.
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
Ende hire sider was here.
1710 God andworde ten kere.
Een kint dattv winnen soud.
Sal ebben dins goeds ghewoud.
Abram ghelouets onsen here.
Des hi sident hadde lof ende here.
1715 Ende god ghaues hem tekin daer.
Oec seidi weet vor waer.
Dat dijn gheslachte in hare hand.
Noch sal hebben al dit land.
Om dat god behiet dit doen.
1720 Heet land van promissioen.
Dat lant dat hi belouede hem.
Noch eist lant van iherusalem.
Dat onse eue es ende onse belof.
God later ons here warden of.
1725 Al hebben wijt met sonden verburd.
Sarra die ghenomt word.
Van liue was en scone wijf.
Ne hadde noch toe in hare lijf.
Nie kind ghehad bi abram.
1730 Do seide soe als ict vernam.
God heuet mi kint draghen benomen.
Du soud te minen ioncwiue comen.
Agarre ic gheues di orlof.
Ende winne mi kinder der of.
1735 Huelic was do becant.
Vor thelechst leuen dat men vant.
Anagar dat weet men wel.
So wan abram ysmael.
Sijn gheslachte dat sal comen.
1740 Dus eist bescreuen van hem somen.
Hier naer entie werelt duinghen.
Harde seere met fellen dinghen.
Papen sulsi te sticken houwen.
Ende vercrachten oec die vrouwen.
44
1745 Hare parde ende hare besten mede.
Sulsi stallen in helegher stede.
Al dus sulsi wreken die sonden.
Van den vulen kerstinen honden.
DAr na sprac god te abrame den houden.
1750 Jc sal dijn gheslachte menechuouden.
Ende seide al hiestu eerst abram.
Du soud noch heten abraham.
Ende dijn wijf die hiet sarray Sal heten sarra der bi.
1755 Dus langhede god sine name al dare.
Ende corte oec die hare.
Want sijn gheloue vaster was.
Oec seidi sijd seker das.
Van hare sal ic di gheuen eenen sone.
1760 Abram loech ende neech om tgone.
God gheboed hem daer ter stede.
Dat hi hem emmer besnede.
Dat seide abraham gherne wel.
Hem besneet hi ende ysmahel.
1765 Ende al sine meisniede.
Ja dat men vint van man diede.
Do was hi houd dit was waer.
Jn sijn neghende neghenstich iaer.
Ende ysmahel .x. iaer ende drie.
1770 Darna so versach hie.
Dar hi vor sine dore sat.
Drie man comen in eenen pat.
Drie ingle warent in mans ghedane.
Abraham die liep hem hane.
1775 Drie sach hire ende hanebeder eenen.
Nv merct wel wat mach dit meenen.
Jn drien personen eenen god.
Sal men anebeden in gods ghebod.
Die een sprac te naesten iare.
1780 Salic weder comen hare.
Ende sarra die sal ebben kint.
Sarra loech ende horde ghint.
War si waren bede houd.
Hare ghebracht de rechte scoud.
1785 Die vrouwen ghelden te haren daghen.
45
Alse langhe alsi kint moghen draghen.
Ende soe seide nv ic van daghen.
Bem verhout. salic kint draghen.
Ende mijn here es kerrel mede.
1790 Do sprac die inghel dar ter stede.
Tvi loech sarra daer soe stoet.
Bacter dore ende soe verstoet.
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
Dat soe kint sal draghen hier naer.
Es gode iet te doene suaer.
1795 Sarra loechenets van vare.
Maer die inghel seide te hare.
Du draecst ende wes seker van dien.
Dat ic seide sal ghescien.
DAt sarra loech om dat so soude.
1800 Een kint draghen in hare houde.
Want so adde .xc. iaer.
Ende hare ghebrac wet vor waer.
Des ghenen wiue mach ghebreken.
Dien kint sal draghen horic spreken.
1805 Wat moghe wi anders der ane scouwen.
Dan marien onser vrouwen.
Die ieghen nature droech.
Jhesus dar soe omme loech.
Sonder smerte ende sonder sonde.
1810 Sonder last ende sonder wonde.
Van haren reinen maghedoeme.
Hi was die vrucht ende soe die bloeme.
Bede droeghen si ieghen nature.
Als ons tellet die scrifture.
1815 Want sarren ghebraect ander jueghet.
Maria want bi hare dueghet.
Ende bi der gods ghenaden.
Dat soe met laste word gheladen.
Die hare reinicheit verclarde.
1820 Ende hare in ghere dinc versuarde.
Dits ihesus ons gherechte ioie.
Onse lachen die van vernoie.
Ons losen sal met sire ghewelt.
Ghelic dat hi sire moeder helt.
1825 Moeder te sine in reinicheden.
Jeghen der naturen zeden.
DJe viere ingle metter vaerd.
Ghinghen te sodonien waerd.
46
Ende abraham ghebrochtse mede.
1830 Do sprac onse here dar ter stede.
Dat de sonden van sodonia.
Ende van den lande van gomorina.
Vor hem riepen omme wrake.
Ende hi sien wilde de sake.
1835 Weder dat waer ware ofte niet.
Nv merct wat dat bediet.
Dits exemple dat een eere.
Ne mach altoes mijn no meere.
Dinc berechten die hem wel.
1840 Cont es ende niemene el.
Hen es gheproeuet bi orconden.
Abraham ghedochte tien stonden.
Loths sijs neuen ende seide.
Here sal dine ghenadichede.
1845 Den goeden doden metten quaden.
Du die best vul van ghenaden.
Al verdrincdise sekerlike.
Die waren in die .v. conincrike.
Onder hem allen .x. goede man.
1850 Hi lietse alle leuen dan.
Hier bi liet abraham die tale.
Ende hi kerde te sire sale.
Ende tve ingle die quamen.
Des auonts bede te samen.
1855 Tote sodomen der stad.
Dar loth vor sine dore sat.
Alse een die omme gaste wachte.
Die hi herberghede bi nachte.
Do hise sach liep hi hem te ghemoete.
1860 Ende hanebededse vp hare voete.
Hi badse met hem vp ghenaden.
Si seiden dat sijt niet ne daden.
Doch dat hijs hem met crachte bat.
Ende do si camen in die stat.
1865 Camen die mans teere summe.
Ende beleiden dat huus al omme.
Tote lotte seiden si dan.
Brinc ons hare voerd dien man.
Later ons mede doen onsen wille.
1870 Loth die seide suighet stille.
47
Doet mine gaste niet te leede.
Ende nemt mine dochtren bede.
Die maghet sijn ende onbesmet.
Ende doeter uwen wille met.
1875 Goede liede plaghens vaste.
Doe te bescermene hare gaste.
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
Sine wilder niet de sodomiten.
Maer si begonden hem verwiten.
Dat hi een incomelinc ware.
1880 Ende daden hem cracht al te suare.
Mare dingle traken inne doe.
Ende loken die dore toe.
Den andren namen si dat sien.
Lothte seide si mettien.
1885 Leed dine liede vter stede.
Soe moet barnen ende alt volc mede.
Loth seide sinen vrienden daer.
Maer sine hildent niet ouer waer.
TJleke namen dingle den man.
1890 Ende sine tve dochtre die hi wan.
Ende dar toe mede sijn wijf.
Om te behoudene hare lijf.
Ende lededse buter port.
Si seiden vlie ten berghen vort.
1895 Ende sie achter ward oec niet.
Loth dede dat men hem hiet.
Ende liep dar bi in eene stede.
Mar sijn wijf was van wankelen zeden.
Doe deet god reinen van den trone.
1900 Sulfer ende vier te lone.
Ende te wraken van haren sonden.
Tvijf horde dat lud tien stonden.
Ende bleef staende doet allene.
Jn die ghelike van .i. zoudstene.
1905 Ende ald lant verbarnede sciere.
Bede met sulfre ende met viere.
Nv eist water inne weets nemmee.
Ende heet die dode zee.
Want menre leuens niet inne vint.
1910 Vische no voghels niet eentvint.
Dar ne mach ghen scip in varen.
No niet vloten oec te waren.
Dat sonder lijf es gaet al te gronde.
48
Gheuillet oec in enegher stonde.
1915 Dat menre in dade bernende lecht.
Dat souder bouen vloten echt.
Ghinc soe vte soe soude sinken.
Daer staen bome hor ic ghedinken.
Die apple draghen scone ende groene.
1920 Alsi ripen na haren doene.
So vind men asschen der in.
Ende anders niet no meer no min.
LOth was ersten in segor gheweken.
Do hi van sodomen was ghesteken.
1925 Dane ghinc hi in eene hole.
Wone of hi ware in dole.
Onder eenen berch in eene stede.
Hi ende sine tve dochtre mede.
Sine tve dochtre hadden verstaen.
1930 Dat die werelt soude vergaen.
Ende ghedoemt werden met viere.
Si waenden dat in derre maniere.
De werelt ware vergaen al gader.
Ende si tve ende hare vader.
1935 Leueden ende als volx nemme.
Ende dat allenliken si tve.
De werelt vervullen souden.
Bedi namen si den houden.
Haren vader de dochter sine.
1940 Ende maectene dronkin van wine.
Also daden sine met luste.
Dat hijs selue niet ne wiste.
Bi hem slapen ende ontfinghen.
Dat si bede met kinde ghinghen.
1945 Moab hiet der ouster sone.
Die selue moab es die gone.
Dar die moabiten of camen.
Noch heten si na hem bi namen.
Amon hiet tioncster kint.
1950 Van hem camen dats bekint.
Die amoniten die ic sal nomen.
Hier naer dar ic an sal comen.
Also als ic hier voren seide.
Abraham ende sarra si beide.
1955 Wonnen .i. kint dar hem god of.
Te voren hadde ghedaen ghelof.
49
Besnedet wasset van abrame.
Ende ghegheuen sine name.
Doe het hadde der daghe achte.
1960 Noch pleghemens <in> abraems gheslachte.
Jacob van Maerlant, Rijmbijbel
Joden ende oec ander volc mede.
Te doene na deser zede.
Ysac hiet hi bi namen.
Om dat si loghen bede te samen.
1965 Alt hem god behiet dat kint.
Ysac dans niet eentvint.
Dan lachen in ebruescher tale.
Van ysmahele latic al te male.
Abraems sone dar of cam.
1970 Grod gheslachte als ict vernam.
Maer dat algader heidin was.
Van ysacke als ict las.
Cam maria die moeder ons heren.
Te sire geste willic mi keren.
1975 Ouer eene wile daer naer.
Do ysac hadde .xxv. jaer.
Onse here abrame ane sprac.
Nem dinen lieuen sone ysaac.
Ende ganc int lant van visioene.
1980 Ende offerne mi te minen doene.
Vp eenen berch die ic di wise.
Jn dien tiden plaghen die wise.
Die offrande die si gode.
Offerden te sinen ghebode.
1985 Dat sise slogen vp eenen outaer.
Ende bernedse al daer.
Abraham maecte hem ter stede.
Darne god doe varen dede.
Ende liet sinen cnape achter bliuen.
1990 Hi ende sijn sone ghinghen cliuen.
Vp den berch do maecte daer.
Abraham eenen outaer.
Ende leider vp hout ende vier.
Sinen sone dat leesmen hier.
1995 Band hi sijn hande metter vart.
Ende leiden dar vp ende trac sijn suart.
Vp dat hine soude slaen te doet.
Mar die inghel die verboet.
50
Ende seide nv wet onse here.
2000 Dat tune onsies wel seere.
Achterward sach abraham.
Eenen weder hi vernam.
Dat hi verwerret metten horen.
Ghinder hinc in scarpen doren.
2005 Dien offerdi ouer den sone.
Bedi hiet hi om dat de gone.
De stede. god die salt bescouwen.
Dus kerden si quite van den rouwen.
Ende god suoer van hem seluen daer.
2010 Dat hi soude dat lant der naer.
