Baas in eigen boek?: Evolutietheorie en schriftgezag bij de Gereformeerde Kerken in Nederland (1881-1981)
Kruyswijk, H.H.
Citation
Kruyswijk, H. H. (2011, December 8). Baas in eigen boek?: Evolutietheorie en schriftgezag bij de Gereformeerde Kerken in Nederland (1881-1981). Uitgeverij Verloren, Hilversum.
Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/18222
Version: Corrected Publisher’s Version
License: Licence agreement concerning inclusion of doctoral thesis in the Institutional Repository of the University of Leiden
Downloaded from: https://hdl.handle.net/1887/18222
Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable).
Cover Page
The handle http://hdl.handle.net/1887/18222 holds various files of this Leiden University dissertation.
Author: Kruyswijk, H.H.
Title: Baas in eigen boek?: Evolutietheorie en schriftgezag bij de Gereformeerde Kerken in Nederland (1881-1981)
Issue date: 2011-12-08
Baas in eigen Boek?
Kruyswijk_binnenwerk DISS DEF.indd 1 06-10-11 14:08
isbn 978-90-8704-253-0
©2011 Hittjo Kruyswijk & Uitgeverij Verloren Torenlaan 25, 1211 ja Hilversum
www.verloren.nl
Omslagontwerp: Reynoud Homan, Muiderberg Typografie: Rombus, Hilversum
Druk: Wilco, Amersfoort Brochage: Van Strien, Dordrecht
No part of this book may be reproduced in any form without written permission from the publisher.
Kruyswijk_binnenwerk DISS DEF.indd 2 06-10-11 14:08
Baas in eigen Boek?
Evolutietheorie en Schriftgezag bij de Gereformeerde Kerken in Nederland
(1881-1981)
Proefschrift
ter verkrijging van
de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van Rector Magnificus prof.mr. P.F. van der Heijden,
volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op donderdag 8 december 2011
klokke 16.15 uur door
Hittjo Hendrik Kruyswijk
geboren te Rotterdam in 1939
Kruyswijk_binnenwerk DISS DEF.indd 3 06-10-11 14:08
Promotiecommissie:
Promotor: prof.dr. E.G.E. van der Wall
Leden: prof.dr. W.B. Drees prof.dr. H. te Velde
prof.dr. R.P.W. Visser (Universiteit Utrecht)
Voor deze uitgave werd financiële steun verkregen van:
J.E. Jurriaanse Stichting
Stichting Dr Abraham Kuyperfonds.
Kruyswijk_binnenwerk DISS DEF.indd 4 06-10-11 14:08
Inhoudsopgave
Inleiding 9
Oriëntatie en probleemstelling 9
Korte schets van de ontstaansgeschiedenis van de Gereformeerde 12 Kerken in Nederland (gkn)
Wetenschappelijke vorming 13
De gkn en het Schriftgezag 15
‘Typisch gereformeerd’ – Uniform of pluriform? 16 De receptie van Darwins evolutietheorie in Nederland 18
Methoden van onderzoek 22
Periodisering en bronnen 23
deel i grondlegging
Inleiding 27
1 Abraham Kuyper 28
Inleiding 28
1 Schriftgezag: ‘gelijk de telephoon’ 31
2 Natuurwetenschap: ‘het sousterrein der wetenschap’? 34
3 Schepping en praeformatie 38
4 ‘Tegen elk boeleeren met de Evolutie’ 44
5 Enkele commentaren op Kuypers Evolutierede 48
Samenvatting 53
2 Herman Bavinck 55
Inleiding 55
1 Schriftgezag: ‘Deus dixit’ 57
2 Natuurwetenschap, schepping en evolutie 60
2.1 Gereformeerde Dogmatiek 60
2.2 Evolutie: Pro of Contra? 64
Samenvatting 69
Kruyswijk_binnenwerk Handel DEF.indd 5 13-10-11 09:48
6 inhoudsopgave
3 Natuuronderzoekers 72
Inleiding 72
1 De Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen 73 in Nederland (cvng)
2 De Societas Studiosorum Reformatorum (ssr) 74 3 Numerieke krachtsverhouding tussen natuurgeleerden en 77 theologen in de gkn (1900-1920)
Samenvatting 78
Samenvatting deel
I79
deel ii consolidatie
Inleiding 85
4 Van slangenkuil tot egelstelling 87
Inleiding 87
De beweging van de ‘jongeren’ 87
Oppositie van dissidente theologen 90
1 Cornelis Veltenaar 92
2 Hendrik Jansen 93
3 Cornelis van Gelderen 94
4 De kwestie-Netelenbos (1920) 96
5 De kwestie-Geelkerken (1924-1926) 99
5.1 De aanloop 99
5.2 De interventie van J. Ridderbos: Het verloren paradijs 103
5.3 De synode besluit 107
6 Nabeschouwingen over de kwestie-Geelkerken 109
6.1 De synode 109
6.2 G.Ch. Aalders 111
6.3 De vu en ‘Assen’ 113
6.4 Stagnatie of nieuw begin? 115
Samenvatting 119
5 Het debat natuurwetenschap-theologie over de oergeschiedenis 121
Inleiding 121
Numerieke verhouding natuuronderzoekers-theologen in de 121 gkn 1920-1940
J.P. de Gaay Fortman 123
W.J.A. Schouten 127
Het debat natuurwetenschap-theologie 128
1 Het scheppingsverhaal volgens G.Ch. Aalders 129
Kruyswijk_binnenwerk Handel DEF.indd 6 13-10-11 09:48
7
2 Het ‘Bijbels wereldbeeld’: het debat Grosheide-Schouten 132 3 De ouderdom van de aarde en van het heelal 140
3.1 G.Ch. Aalders: ‘lichtcontinua’ 140
3.2 G.J. Sizoo: ouderdomsbepaling met behulp van radioactiviteit 142 3.3 W.J.A. Schouten: astronomische benadering 145 3.4 Twee speculatieve visies: H.H. Kuyper en V. Hepp 145
4 Paradijsverhaal 149
4.1 Het paradijsverhaal volgens G.Ch. Aalders 149 4.2 Natuurgeleerden protesteren bij de synode 151 4.3 De studiegroep van theologen en natuurgeleerden 153 4.4 Het debat Aalders-Schouten over de ‘vier bijzonderheden’ 154
Samenvatting 161
6 Schepping en evolutie 163
Inleiding 163
1 F.J.J. Buytendijk 164
2 H.W. van der Vaart Smit 167
3 J.P. de Gaay Fortman 169
4 W.J.A. Schouten 173
5 G.Ch. Aalders 178
Samenvatting 182
Samenvatting deel
II184
deel iii de grote omslag
Inleiding 189
Enkele maatschappelijke veranderingen in Nederland in 189 de jaren 1950-1980
Kerkverlating en secularisatie 191
Kerkverlating bij de gkn 198
Toenemende onderwijsparticipatie bij de gkn 199
De gkn verlaten het isolement 204
7 Natuuronderzoekers aan de leiding 207
Inleiding 207
1 G.J. Sizoo en de cnvg-conferentie over de ouderdom van de 207 aarde (1950)
2 Nic.H. Ridderbos: een nieuwe kadertheorie (1954) 210 3 J. Lever: Creatie en Evolutie, van krammen tot loven 215
3.1 Publicaties van 1948 tot 1955 217
3.2 Creatie en Evolutie (1956) 221
Kruyswijk_binnenwerk Handel DEF.indd 7 13-10-11 09:48
8 inhoudsopgave
3.3 De receptie van Creatie en Evolutie 224
3.4 Publicaties na 1956 230
3.5 Balans 233
3.6 Lofzang 234
Samenvatting 235
8 ‘De theologen gingen voorop’ 237
Inleiding 237
1 G.C. Berkouwer: de laatste systeembouwer 239
Inleiding 239
1.1 De Heilige Schrift (1956) 241
1.2 Historisch Schriftgezag 242
1.3 De schepping 244
2 J.L. Koole en het variabel soortelijk gewicht 247 3 Tj. Baarda: de boodschap los van de historie 252 4 C. Augustijn: eerst de historie, dan de dogmatiek 257 5 H.M. Kuitert: een aetiologische mythe 260
Samenvatting 265
9 Kerk: de ‘grote omslag’ 267
Inleiding 267
1 ‘Assen’ herzien (1967) 269
2 Geen ander fundament (1970/1971) 272
3 Het deputaatschap ‘Kerk en theologie’ 274
4 God met ons (1980/1981) 275
5 God met ons: receptie en follow-up 283
6 ‘Verhaal en Feit’ (1989) 287
7 Een sociologische visie 289
Samenvatting 292
Samenvatting deel
III294
Samenvatting en conclusies 297 Summary 304 Afkortingen 310 Herkomst afbeeldingen 311 Literatuurlijst 312
Personenregister 333
Curriculum Vitae 336
Kruyswijk_binnenwerk Handel DEF.indd 8 13-10-11 09:48
