Domien Sleeckx, Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 1 · dbnl

(1)

Domien Sleeckx

bron

D. Sleeckx, Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 1. Karel Oberts, Antwerpen 1843

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/slee003kron01_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

zijn.

(2)

Aen den heere Willem Vertommen, kunstschilder en letterkundige.

Aen u, myn vriend, die in het beoefenen der Nederduitsche letteren eene nuttige en aengename uitspanning zoekt; aen u, die, zoo als wy, overtuigd zyt, dat V

LAEMSCH

alleen den geest van het V

LAEMSCHE VOLK

tot verdere beschaving kan opleiden, wordt dit werkje ten bewyze van ware vriendschap opgedragen.

De Schryver.

Domien Sleeckx, Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 1

(3)

Voorwoord.

Dat ons het werkje getyteld Chroniques des rues de Bruxelles, en vooral de eervolle uitnoodigingen van eenen onzer taelminnende vrienden, den heere F

RANS

D

E

W

OLF

, de eerste gedachte dezer Kronyken hebben doen opvatten, willen wy volgaerne bekennen; dat wy echter met de straten onzer stad op dezelfde wyze, als de heer C

OLIN DE

P

LANCY

met die van Brussel gedaen heeft, moesten handelen, is ons in het geheel niet noodig voorgekomen, en zie hier onze reden:

De geestige schryver van de Chroniques des rues de Bruxelles, zocht, en dit weten wy goeddeels, in verzamelingen van kleine vertellingen en sprookjes, (Miscellanées) die aen Brussel zoo vreemd als aen Konstantinopelen waren, die stukjes op, welker onderwerpen hem met de straten der hoofdstad wel schenen overeentekomen, deed daer dan zoo goed mogelyk de namen dier straten uit voortspruiten, en bragt zoo eindelyk een geheel te voorschyn, dat hy niet alleen voor

(4)

eene echte kronyk, maer zelfs voor eene zoogezegde geschiedenis van Brussel wilde doen doorgaen.

^(*)

Daer wy met de jaerboeken onzer centralisatiestad niet byzonder bekend zyn, kunnen wy niet genoeg oordeelen, tot hoeverre zy die handelwyze behoefde; maer Antwerpen zich niet in dit geval bevindende, en mogelyk de rykste stad van geheel België aen plaetselyke herinneringen zynde, had men het ons te regt als eene vermetele moedwilligheid kunnen rekenen, indien wy belangryke punten onzer geschiedenis voor onbeduidende samenstellingen of vreemde vertellingen hadden verwisseld.

Ziedaer dan ook dereden waerom elk onzer verhalen ten minsten eene

geschiedkundige gebeurtenis, eene overlevering of eene volksprook voor grondsteen heeft. Of wy, dus doende, ons werk belangryker hebben gemaekt, zal, hopen wy, niemand in twyfel trekken: de lezer oordeele of het er beter om zy geworden.

Antwerpen, 1843.

(*) Préface des Chroniques des rues de Bruxelles.

(5)

Heil-met-de-Huik.

(1246.)

Ende Kaïn sprack met zynen broeder Habel: Ende het geschiedde als zy in het veld waren, dat Kaïn tegens zyn broeder Habel opstond, ende sloegh hem doot.

GENESIS

.

KAP

. 4

V

. 6.

I. Omtrent het midden der XIII

^e

eeuw beperkte zich de omtrek der stad Antwerpen, zuidwaerts nog tusschen de hedendaegsche Suiker- Kaes- en Jesuieten-Ruijen, en strekte zich oostwaerts niet verder uit, dan tot de Wyngaerd-Brug, om zoo langs den Goddaert, de Leguit en de Sinte

(6)

Pietersvliet de noordzyde der stad intesluiten. Onnoodig ware het dus te herhalen dat de Wyngaerd- en Koepoorten toen stadspoorten waren, en slechts twee eeuwen later, en wel na de derde vergrooting der stad, zyn afgebroken.

Langs henen de noordelyke vesten en niet verre van de Koepoort zelve, lag in dien tyd eene nog al groote weide of dries, welke zich van daer af westwaerts, tot niet zeer verre van de Schelde uitstrekte, en dus dit gedeelte der stad, gedurende lange jaren, tot eene zeer eenzame, weinig bewoonde wyk maekte, waer byna niet dan kwaeddoenders en zeer gemeen volk verbleven, en een eerlyke poorter zich vooral des avonds niet zou gewaegd hebben, om verscheide redenen, waervan wy er lager eene zullen opgeven, die zeker niet van de minst gewigtige in die duistere en bygeloovige eeuwen kon wezen.

Op eenen der somberste en koudste winterdagen van den jare 1246, stapte, by schemeravond, een jong en zwierig antwerpsch edelman, in eene goede kap gewikkeld, met ongeduld op den Dries heen en weder. De scherpsnydende wind, de met sneeuw bedekte grond en vooral de mistachtige lucht, die belette dat men op een kleinen afstand een enkel voorwerp goed kon

(7)

onderscheiden, maekten inderdaed het wachten tot geene aengename taek; te meer nog, daer men op de plaets waer de jongeling zich bevond, vruchteloos uren lang, naer het ontmoeten van een enkelen sterveling of het hooren van een enkel geluid zou gewenscht hebben, buiten hetgene dat in de verte door het eentoonig en akelig gebruisch der golven van de Schelde werd voortgebragt. Het ware zelfs moeijelyk geweest, vooral by zulk duister weder, er den minsten schyn van wooning te ontwaren.

Slechts eene eenige armoedige hut, welke eerder aen dieren dan aen menschen tot schuilplaets scheen te moeten verstrekken, liet zich in eenen omtrek van verscheide honderde passen aentreffen. Dezelve was tegens de vest, aen de oostzyde van den Dries en op niet veel meer dan een boogscheut afstands van de Koepoort, gelegen.

Niet verre van daer, bevond zich een klein Houten Brugsken, dat van buiten de stad over de vest den toegang tot den Dries vergemakkelykte. Telkens dat de wandelaer tot aen dit brugsken gekomen was, hield hy een oogenblik stil, stak het hoofd vooruit, wierp zoo veel het hem de mistlucht toeliet een vluggen doch vorschenden blik naer de hut, en hernam telkens, van onge-

(8)

duld morrende, zyne wandeling naer de tegenovergestelde zyde, om eenige stonden later dezelfde doenwyze te bezigen, zonder dat hem iets scheen aenteduiden dat zyne lastige taek weldra ging eindigen.

Op eens, en juist toen hy zich weder by het Houten Brugsken bevond, ging de deur der stulp open. Een schildknaep trad met verhaeste stappen en behoedzaem rondziende tot den jonker, en: - Ridder, zy wacht u, fluisterde hy hem schier onverstaenbaer en bleek van schrik in het oor.

- Gy hebt haer niets gezegd?

- Niets.

- Myn naem...?

- Geen enkel woord.

Stilzwygend deed de ridder den dienaer teeken zich te verwyderen. Deze liet het zich geen tweemael zeggen; maer nam regtstreeks door het midden der weide zynen weg naer de stad; niet zonder meermalen op het stulpje blikken te werpen, welke deden zien dat hy zich veiliger op al andere plaetsen dan in deszelfs nabyheid geloofde.

Eenige stonden nog bleef zyn meester als in vertwyfeling staen. Weldra echter stapte hy beraden op de hut aen. Wie met de bewoonster

(9)

van dezelve bekend, den ridder op dit uer had kunnen zien, zou hem vast of voor een ongelukkigen dwaes of voor een vermetelen kwaeddoender gehouden hebben; zoo de schrik door deszelfs daed hem ingeboezemd, hem nog de magt van ze te oordeelen had gelaten, en zie hier om welke rede.

Eenige jaren voor het tydstip, waerop deze geschiedenis aenvang neemt, was deze stulp de sedert lang onbewoonde en zelfs onbewoonbare eigendom van een ryk antwerpsch edelman, die ook een gedeelte gronds op den Dries bezat. Daer hem deze sedert lang geen penning meer opbragt, achtte hy het zelfs de moeite niet waerd er naer om te zien, toen men hem zekeren dag aenkondigde, dat eene vreemde, onbekende vrouw ze wenschte te bewoonen en hem den prys zoude betalen, welke hy er wilde opstellen. Voor eenige penningen 's jaers stond haer de edelman het huisje en den grond af, daer aen toebehoorende, en nu betrok de nieuwe meestersse hetzelve zeer spoedig. Het was eene reeds bedaegde en nog niet geheel van alle schoonheid ontbloote vrouwspersoon, welke door niemand in de stad gekend was en zoo het scheen ook niemand kende. Zy sprak het

(10)

vlaemsch op eene zeer gebrekkige wyze, en dit gevoegd hy de ongewoone bruinheid harer huid, de pikzwarte kleur harer oogen en hairlokken en de vreemde vorm harer kleeding, deed vermoeden dat zy niet in Vlaenderen noch Braband, en zelfs niet in het noorden van Europa moest geboren wezen. Voor het overige wist geen mensch van waer zy kwam, noch op welke wyze zy haer bestaen won. Zy stond hoegenaemd in geene betrekkingen met hare weinige buren en ging nauwelyks twee of driemael op eene week uit hare stulp, alleen om zich van de allernoodzakelykste dingen te verzorgen. Haer naem zelfs wist men niet, en lang nog waren misschien de

nieuwsgierige bewooners der omliggende straten geweest, zonder te weten hoe haer te betytelen, hadde het eindelyk baes Gorps, de weerd eener Stove by de Koepoort niet gewaegd, eens dat hy haer des ochtends heel vroeg op den Dries ontmoette, naer denzelven te vragen. Hier door kwam hy te weten dat zy Heilwich heette; doch hy beweerdde, dat zy by het uitspreken van dien naem, een paer oogen op hem vestigde, die hem sedert altyd belet hadden verder naer hare omstandigheden te vernemen.

In hare schaersche verschyningen op den Dries,

(11)

was Heilwich of Heil gelyk men ze meestal by verkorting noemde, met zeker kapsel overdekt, het welk in een groot en lang stuk zwarte stof bestond, waervan een gedeelte tot op den rug nederdaelde. Dit kapsel dat nog zeer lang daerna werd gedragen, noemde men eene huik. Hiervan dat de vreemde vrouw, aen wie men slechts den voornaem Heilwich of Heilkende, weldra in dat gedeelte der stad waer zy woonde, onder den naem van Heil-met-de-Huik was bekend geworden.

In zulke omstandigheden zal idereen ligt begrypen, dat Heil-met-de-Huik de nieuwsgierigheid der poorters van gene zyde, op eene ongewoone wyze moest wekken. Alles werd te werk gesteld om te weten wie zy was of ten minsten, wat zy zoo onophoudelyk in hare stulp had te verrigten. Doch alle poogingen om tot dit doel te geraken, waren vruchteloos; en na duizende gissingen en nasporingen beweerde de eene dat het eene ryke verleide dochter was, die haer land had verlaten om hare ouders en overige verwanten geene schand aen te doen, en na vele omzwervingen zich daer was komen vestigen. De andere hield ze vast en zeker voor eene ligte vrouwspersoon die, van haer goddeloos leven

(12)

afziende, aldaer wilde boetveerdigheid doen. Een derde fluisterde met afgryzen en onder het maken van een kruis, in het oor zyner verbaesde toehoorders, dat het een wyf was dat met den Satan in verband stond, en dat zulks gemakkelyk aen hare handelwyze te zien was. Kortom zoo vele uitleggers, zoo vele verschillende gevoelens.

Dan, het laetste was nog wel dat welk het meeste aenhangers vond. Men bragt by dat het verwonderlyk was dat Heil, zoo alleen als zy daer woonde, nooit iets van de kwaeddoenders, die wy gezegd hebben er veel rond te zwerven, had te lyden. Ook hadden sommige vrouwen uit de Zierickstraet weleens bemerkt, dat, zoo de tooverheks by dag niet uitging, noch bezoeken ontving, het evenwel des avonds en des nachts meermalen gebeurde. Was het nu om ongestoord te kunnen wandelen, dat Heil, slechts wanneer ieder terust was, den Dries en de byliggende straten doorkruiste, of was het met het eene of andere godetergende oogmerk? En was het een mensch of de duivel die het aldus bestond den duisteren aftewachten om Heil te gaen bezoeken?

Zie daer hetgeen men niet wel kon zeggen. Doch waerschynlyk genoeg was het, dat de laetste dezer veronderstellingen, vooral in aenzien van

(13)

al de aengehaelde omstandigheden, de gegrondste waren. En ofschoon men werkelyk geene proeven van haren omgang met den booze had, zou een eerlyke Antwerpenaer het voor al het geld van de wereld niet gewaegd hebben, des avonds in de nabyheid harer wooning te komen. Doch keeren wy nu tot den ridder, dien wy op weg naer de stulp gelaten hebben, terug.

Het ware misschien hier de plaets geweest, om den lezer eene treffende afschildering te maken van al de gruwelyke dingen die zich in de woonst eener tooverheks, gelyk Heil was, zeker moesten bevinden; maer hoe zeer het ons ook spyt het te moeten bekennen, er was in de stulp maer niets te zien van al de zonderlinge voorwerpen, die anders de krocht van zulk een goddeloos wyf onvermydelyk versieren. Geen enkel armzalig doodshoofdje, dus verre van een geheel rif, loste zich grynzend op den zwartberookten wand. De akelige zwarte katten met flikkerende blikken, de onophoudelyke gezellinnen van al wie zich met de zwarte kunst bemoeit, schenen hier nooit te zyn geweest. Geen het minste spoor van ketels om jonge kinders het bloed in aftetappen, noch van bestoven flesschen en bokalen om het daerna in optevangen, was aenwezig. De hut was zoo,

(14)

als men ze, zonder aen de beschuldiging van toovery te gelooven, had kunnen verwachten. Weinige steenen potten en kruiken, een handvol strooi en eene slechte tafel met twee schabellen, was al wat het binnenste dier afgryzen inboezemende wooning den ridder ter beschouwing opleverde. Was nu in der daed Heil onpligtig van de misdaed die men haer te last legde, of diende deze afwezigheid van de voorwerpen, noodig tot het uitvoeren van de geheimen harer kunst, haer enkel om de dienaren van den Schout, in geval van huiszoeking, te misleiden, dit zullen wy den lezer door het volgende laten oordeelen. Doch het is zeker dat de tooveressen van dien tyd, niet te veel voorzorg konden gebruiken om hare kunst te verbergen, mits het niet zelden gebeurde, dat, zelfs zonder andere proeven, de enkele

beschuldiging van toovery haer op den houtstapel bragt.

Althans, het scheen dat de ridder zich weinig om het geringe voorkomen der hut bekreunde. Na de deur achter hem gesloten was, plaetste hy zich, zonder een woord te spreken, regt over het vreemde wyf, en op een toon, die deed zien dat hy zeker van zyn stuk was:

- Ik heb uwe hulp noodig, sprak hy.

(15)

- Myne hulp, Ridder!

- Op het oogenblik!

- Hoe kan ik, arme, zwakke vrouw, u, jong en magtig ridder, helpen? Ik versta zelfs niet eens, wat gy van my kunt vergen.

Glimlachend trok de ridder eene goudbeurs van tusschen zynen gordel en wierp haer dezelve in den schoot:

- Verstaet gy my nu, vroeg hy?

- Zoo min als daer even, antwoordde hem Heil, de beurs met verachting op de tafel werpende.

- By den Satan! Gy oude kol! snauwde haer de ridder, van de schabel opstaende, toe: denkt gy misschien dat ik u niet ken? Ik heb u myn dienaer alléén gezonden, om dat ik door niemand in uwe krocht wilde gezien worden; maer ik zweer het u, by de hel! Ik moet een drank, een duivels, een minnedrank hebben, hoort gy? ... Een drank, die my van eene magtige juffer doet beminnen, om welker bezit ik u lyf en ziel wil verpanden.

- En ik ben het, die u dien moet bezorgen? ... Neem gerust uw goud terug, ridder, sprak zy, de schouders ophalende.

- Wat gy voor geen goud doet, zult gy welligt

(16)

voor stael wagen, schreeuwde hy haer, zyn dolk trekkende. Doch eer hy den tyd had gehad haer één stap nader te komen, sprong Heil eenige treden achteruit, wierp met eene beweging des hoofds de verwarde lokken die haer byna geheel het aengezigt bedekten op haren rug, en stond hem op hare beurt met eenen ontblooten dolk in de vuist, dreigende aentestaren.

- Hier, laffe ridder! riep zy met eene half versmoorde stem, hier heb ik waermede uwe mishandelingen op eene zwakke vrouw te beletten.... Nader nu, zoo gy durft!

Verwonderd bleef de jongeling eenige oogenblikken roerloos staen. - Zou men my bedrogen hebben, mompelde hy, door den ernst, waermede hem het wyf zynen wensch weigerde, getroffen? .... Wee dan myn medeminnaer! Wee myn broeder! ....

En zonder op de dreigende houding der vrouw te letten, liet hy peinzend zyn hoofd op zyne borst vallen.

- Medeminnaer....! Broeder...! ... morde Heil op eene schier onverstaenbare wys:

Zou....? .... Heer Willem Van Lier, sprak zy eensklaps, den mymerenden ridder op de schouder kloppende.

- Wat wilt gy van my? vroeg deze, die op

(17)

het hooren zyns naems, als uit zyne mymering scheen te ontwaken.

- U helpen! sprak zy op een veelbeteekenenden toon; en wyl zy de vreugd, van door list den naem des jonkers te hebben vernomen, met moeite poogde te verbergen.

- My helpen! maer zegdet gy niet, dat zulks niet in uwe magt was.

- Om u te beproeven, ja! hoor nu, en oordeel of ik u helpen kan. Uw naem is Willem Van Lier.... Gy en uw broeder Johan, bemint dezelfde vrouw, freule Kunegonde, de dochter van den ryken en magtigen ridder Van Hoboken; met het eenigste verschil, dat uw broeder bemind, en gy veracht wordt!

- Doemnis! Wie heeft u gezegd...?

- Myne kunst!

- En zy kan my niet helpen?

- Daereven kon zy het niet... Nu wel! .... Het wyf liep naer eenen hoek der wooning, haelde een zeer klein en met zeker zwart vocht gevuld fleschje te voorschyn, en fluisterde, den ridder met brandende blikken gadeslaende: - Twee druppelen van dit vocht, en zy mint u onuitsprekelyk!

Met woede wrong haer de ridder het fleschje

(18)

uit de handen, beschouwde het eenige stonden met twyffel, en:

- Vrouw, bedriegt-gy my niet? sprak hy heesch van ontroering.

- Zoo min als ik u in het zeggen uws naems en uwer geschiedenis heb bedrogen.

- Genoeg! Myne wraek of dank wacht u! .... Onder het uitspreken dezer woorden trad hy buiten de hut, en verdween weldra in den mist, die steeds dikker en dikker den Dries verduisterde.

- Wraek of dank! grimlachte Heil-met-de-Huik met een helschen gryns: het eerste zal ik in den ruimsten graed genieten, en het laetste zult gy my wel kwytschelden.

(19)

II. Aen gene zyde van den Dries, op den boord der Sinte Pietersvliet, die toen der stad als vest diende, stond destyds de wooning van heer ridder Herman Van Hoboken.

Deze edelman, uit eene der roemrykste antwerpsche geslachten gesproten, had in zyne jeugd verscheiden aenzienlyke krygsverrigtigen bygewoond, en zich vooral in eenige van de luisterrykste steekspelen veel roems verworven. Dat hy, voor het overige, een braef en edeldenkend man was, blykt uit een enkelen trek zyns levens, welkers noodlottige gevolgen hy zelf, en zyne oude krygsmakkers zich echter nooit zonder afgryzen konden herinneren.

(20)

De graef van Holland, Floris IV, die in 1223, zyn vader Willem I opvolgde, was een om zyne dapperheid en zyn vroom beleid in de steekspelen zoo vermaerd ridder, dat zyn naem in byna al de sloten en hoven van Europa met roem weêrgalmde. De vrouw van den graef van Clermont, in Picardiën, zich van die zoo hooggeroemde ridderlyke deugd willende overtuigen, verzocht haer man ook een steekspel te doen aenkondigen, niet twyfelende, of Floris zou er met de andere ridders verschynen. Het feest greep te Corby, by de Somme, plaets, en zoo als de vorstin had voorzien, de graef van Holland verscheen er inderdaed aen het hoofd des duitschen adels. Van zynen kant, hield het de graef van Clermont met de fransche ridderschap. Het steekspel begon.

Floris en zyne vlaemsche gezellen deden, naer gewoonte, al de overigen zwichten.

Hierdoor ontstak de overwonnen adel in zulke woede, dat hy slechts de minste gelegenheid wenschte, om zich op de gruwzaemste wyze te wreken.

Deze gelegenheid wachtte niet lang zich aen te bieden. Herman Van Hoboken bevond zich in het gevolg van Floris. Eene der edelvrouwen van de gravin van Clermont, oogge-

(21)

tuige van de luisterryke feiten der Vlamingen, was smoorlyk op hem verliefd geworden, en schaemteloos genoeg om hem haren drift openlyk te verklaren. Van Hoboken die eene aengebeden gade te Antwerpen had gelaten en, in den vollen zin van het woord, een slaef zyner pligten was, verwierp al de voorstellen der vrouwmet verontwaerdiging. Woedend zwoer deze hem zyne verachting duer betaeld te zetten, en zie hier hoe zy haer schandelyk doel gedeeltelyk bereikte.

De gravin van Clermont, die enkelyk om Floris wille het steekspel had ontworpen, was door deszelfs vroomheid zoodanig in geestdrift geraekt, dat haer gemael reeds meermalen bewegingen van haet tegen den Hollandschen graef in zyne borst had voelen opwellen. Van deze omstandigheid maekte Helena, (dus hiet de vrouw die op Van Hoboken verliefde,) gebruik, om zich terzelfder tyd op Herman en al de vlaemsche ridders te wreken. Zy hitste door valsche bekentenissen en opmerkingen de yverzucht des graven van Clermont zoodanig aen, dat hy eindelyk, op het toppunt der woede, de Vlamingen, die zich aen niets dergelyks verwachtteden, aen het hoofd zyner franschen verraderlyk overviel,

(22)

vorst Floris en een groot aental zyner makkers vermoorde, en de overige nog blyde van ten minsten het lyk huns opperhoofds te hebben gered, tot den aftogt dwong.

Niet lang daerna overleed de gade van Herman. Die slag deed hem voor altyd vaerwel aen het onrustige krygersleven zeggen, om zich geheel en al aen de opvoeding der twee kinderen te wyden, welke zy hem naliet, en die hy, zoo als gewoonelyk, hartstogtelyk beminde. Beide waren inderdaed beminnenswaerdige kinderen. Het jongste, een zoon, Jakob genaemd, beloofde later de voetstappen zyns vaders te volgen, en den luister zyns alouden naems geenzins te zullen verminderen. Het oudste, eene dochter met name Kunegonde, was een lief, engelachtig meisje, met blonde lokken en tooverende blauwe blikken, welke, niettegenstaende hunne hemelsche zachtheid, het hart van menig antwerpsch edelknaep in ligte laeije vlammen hadden gezet, en den vader vele en hem uit ganscher ziele toegenegen vrienden hadden verworven. Onder dezen waren de gebroeders Willem en Johan Van Lier, wel van de aenzienlyksten, zoo door den adel huns geslachts, als door de overgroote rykdommen, welke hun reeds bejaerde vader Aernout, heer

(23)

van Berchem, in sloten en landeryen bezat. De eene dezer twee broeders, Johan, was een braef, regtschapen jongeling, die by al de fierheid van een ridder, de

menschenkennis van een wysgeer en al de hoedanigheden voegde, die een goed en medelydend hart geven. Willem, de andere integendeel, ofschoon niet geheel van edel en ridderlyk gevoel ontbloot, was echter zoo buitengewoon trotsch en woest van aerd, dat zulks voor het grootsten deel den glans der goede hoedanigheden, die hy had kunnen bezitten, niet alleen verduisterde, maer zelfs geheel te niet deed. Door den natuer met een schrander en doorziende oordeel bevoordeeld, zal het niemand verwonderen, dat de edele jonkvrouw Kunegonde aen Johan den voorkeur gaf, en voor den ongetoomden Willem, als broeder haers beminde, slechts gevoelens van achting en vriendschap koesterde. Deze was in den beginne verre van aen zulk een belachelyke keus, zoo als hy het noemde, te kunnen gelooven; maer de wezenlykheid eener liefde, die reeds diepe wortelen had geschoten, hem eindelyk niet toelatende langer te twyfelen, kon zyne opgeblazen ziel dien ingebeelden hoon niet langer verkroppen. Hy zwoer Kunegonde tot zyne vrouw te ver-

(24)

krygen, of op zynen broeder het hem gedane ongelyk op de vreesselykste wyze te wreken, en wy hebben gezien hoe hy om dit eerste doel te bereiken zich reeds tot de geheel de stad door geroemde magt van Heil-met-de-Huik had gewend.

Eenige dagen na het tooneel dat wy den lezer in de hut hebben gepoogd te schetsen, keerden de twee broeders, die de gewoonte hadden soms halve dagen in het huis van den vader hunner geliefde doortebrengen, des avonds samen huiswaerts. Het Hof van Lier, waervan men later een paleis voor Karel V maekte, was buiten de stad, in de tegenwoordige Prinsenstraet, en juist op dezelfde plaets gelegen, waer zich nu het gasthuis voor krygslieden bevindt. Om dus hunne wooning te bereiken, moesten zy over den Dries hunnen weg nemen. Ofschoon in verre na zoo onguer niet, was het weder toch nog zeer koud en de grond nog altyd met sneeuw bedekt. De lucht was helder, duizende starren blonken aen den hemel, wyl de stille glans der ryzende maen het witte kleed der aerde met eenen ongewoonen luister deed schitteren, en zich in de verte de torens der kerken en hooge gevels der huizen met al hunne versierselen

(25)

zoodanig op het verlichte azuer oplosten, dat het geheel een tafereel geleek, welk een kunstenaer met zwart alleen op witten grond zou malen. Naer gewoonte was alles op den Dries doodstil. Het scheen of de broeders in die buitengewoone kalmte van den natuer deelden; want geen van beiden sprak een enkel woord. Omtrent het midden der weide gekomen, hield Johan eensklaps stil.

- Broeder! sprak hy, wilt gy my eene vraeg veroorloven?

- Wat begeert gy? vroeg Willem op een barschen toon.

Hy had Kunegonde dien dag veel meer met zynen broeder ingenomen gezien.

- Erkent-gy dit fleschje?

Willem antwoordde niet: zyn aengezigt gloeide van schaemte en gramschap.

- De knaep van Kunegonde beweert dat gy het hem ter hand stelde, en eene ryke vergelding beloofde, zoo hy maekte dat er de jonkvrouw van dronk.

- En wie geeft u het regt myne daden zoo nategaen?

- ô Niemand, broeder! Dan, dit kind is my zeer genegen.... Het bragt my het fleschje en....

(26)

Weet gy wat het bevat, broeder? zeg, weet gy het?

De rampzalige kon van spyt geen enkel woord stamelen.

- Neen, ik kan niet gelooven dat gy het wist; want het ongeluk uws broeders, hetgene van den vader van Kunegonde, en den dood van het meisje zelve wildet gy niet?

- Den dood!

- Zoo waer ik leef! Eén druppel van dit gift, en zy verloor in uitzinnige stuiptrekkingen het leven.

- By de hel! Gy liegt als een laffaerd...! schreeuwde Willem, woedend de hand aen zyn zwaerd slaende: Herroep uwe onedele logen, of ik dwing ze met het stael in uwen gorgel terug...

- Ik spreek geene logen: twee druppels deden mynen hond bersten en....

- Achteruit, verrader! klonk de byna bovennatuerlyke stem van Willem, wyl hy zyn zwaerd trok, en door de gewisse slagen waermede hy zynen broeder bedreigde, dezen tot verdediging dwong.

- De hemel zy my getuige, riep Johan, wyl hy zich slechts met het afweren der slagen zyns broeders bezig hield, dat ik tot dit schriklyk gevecht geene aenleiding wilde geven.

(27)

En nu klonk weldra het gekletter alleen der elkander rakende zwaerden de geheele uitgestrekheid van den Dries rond, wyl de zachte glans der maen, by wylen de gladde wapens als ligte bliksemstralen deed schieten. Nog eenigen tyd hoorde men het gerucht dier onnatuerlyke worsteling. Eindelyk viel een der twee stryders tusschen het uitspreken van eenige onverstaenbare woorden. De andere vlood in eene houding, die degene van den eersten broedermoorder moest herinneren, over den Dries stadwaerts, en eenige stonden later hoorde men weêr niets meer dan van verre het gebruisch der Scheldegolven.

Des anderdaegs 's morgens vond men te midden eener bloedige plek, die door de schitterende witheid van den sneeuw waermede zy omringd was, een nog

schrikkelyker voorkomen had, het ontzielde en reeds versteven lyk van den ridderlyken Johan. By het vernemen dier akelige tyding werd de arme Kunegonde zinneloos. Haer vader, door zoo vele onheilen tegelyk getroffen, verviel in eene sombere droefgeestigheid, en dreigde het omkomen van den lieveling zyner dochter niet lang te zullen overleven.

Naer allen schyn ware de moordenaer van

(28)

den ongelukkigen Johan, voor altyd ongekend gebleven, hadden de wroegingen, die Willem op het oogenblik van den val zyns broeders alreede begonnen aen het hart te knagen, eenen enkelen stond opgehouden hem te folteren. Den geheelen nacht door dwaelde hy als uitzinnig langs de straten der stad. Het scheen hem toe als of hy onder elk Lieve-Vrouwenbeeld, by het bleeke licht der lamp voor hetzelve onstoken, het bebloede lyk in dreigende houding ontwaerde. By elken hoek dacht het hem de stem zyns broeders in de daeraengelegen straet om hulp te hooren gillen. Slechts wanneer de morgen aenbrak, verstoutte hy zich met rasche schreden het slot zyns vaders te betreden. Doch, door de herinnering aen zyne misdaed daer nog meer en onophoudelyker gepynigd, liep hy terug de wooning uit zonder zelfs zyn gryzen vader, die door dienaren naer zyne zonen had laten vernemen, onder de oogen te durven komen.

Was het de vreeze van als broedermoorder ontdekt en voor zyne yzingwekkende euveldaed gestraft te worden, welke den rampzaligen derwyze ontstelde? Dit gelooven wy met eenen stelligen neen te kunnen beantwoorden. Het

(29)

gedacht eener straf vooreerst kon weinig indruk op eene onverschrokken ziel als die van Willem maken. Hierby kunnen wy voegen, dat in die nog half barbaersche tyden de moord in tweegevegt, vooral door een edelman begaen, was het dan zelfs eene broedermoord, in het geheel niet of ten minsten met weinige strengheid werd gestraft;

ten ware de bloedverwanten des overledenen zich met het eischen der wraek belasteden. Nu, dit was hier niet te vermoeden. Maer Willem was geen booswigt.

Zyne driften wist hy wel is waer, niet te beteugelen, maer zou om ze te voldoen, veel, alles zelfs opgeofferd hebben. Doch na de eerste uitbersting van derzelver woede, kwam hy om zoo te zeggen weer tot zich, de ingeboren edelmoedigheid zyns karakters nam de overhand en dientengevolge werd hy een geheel ander mensch. Zoo was het hier ook gebeurd. De menigvuldige tegenkantingen welke zyne liefde ontmoette, hadden zyne driften hard gaende gemaekt. De uitbersting zou en moest plaets hebben.

Hy was byna niet in staet zulks te beletten. Maer nu hy weer tot zynen natuerlyken staet gekeerd was, zag hy maer al te wel, hoe groot zyne misdaed en hoe pynlyk hare gevolgen waren. Hy verfoeide, beweende

(30)

bitterlyk zyne schier voorbeeldelooze moord, en was zelfs eenige stonden op het punt zyn broeder door eene zelfmoord te wreken, toen het gedacht van zyn vader en eenen jongeren broeder nog ongelukkiger te maken hem eensklaps tegenhield. Daerby, er was nog iemand buiten hem, die eene ongemeene straf verdiende. Dit was de ellendige Heil, die door haer strafwaerdig bedrog mogelyk de oorzaek dezer schroomelyke ramp was geweest.

In deze gedachten begaf hy zich tot den Schoutet van het Markgraefschap. Hier verhaelde hy openhartelyk geheel zyn ongeluk, zonder zich zelven noch het vreemde wyf te sparen. Hy stelde zich als wraekeischer zyns broeders voor, en verzocht zonder eenige aenmerking op zynen rang of naem te worden gestraft.

Het zonderlinge van het gebeurde, het berouw van den ongelukkige en vooral de veelvermogende voorspraek van den ouden Van Lier, deden nogtans zulken indruk op de regters, dat men zich vergenoegde met den misdadige eene zeer gematigde straf opteleggen. Hy moest voornamentlyk tot boeting zyner moord, eene reis naer St. Jakob van Compostella doen, en by

(31)

zyne wederkomst twee roeden van de stadsmuren, aen den kant waer zy het meest vervallen waren, laten herbouwen en van goede wachthuizen voorzien.

Van Heil-met-de-Huik werd sints nooit meer gehoord; den dag na de moord zond de magistraet geregtsdienaren naer den Dries om haer van daer op het Steen

overteleiden. Deze vonden geene levende ziel meer in de stulp. Heilwich was er reeds den vorigen nacht uit vertrokken. Den avond te voren, een weinig na het vertrek der twee broeders, vond Herman Van Hoboken toen hy zich tot bidden stelde, een perkament met een dolk op zyne knielbank gehecht. De inhoud luidde aldus:

‘De wraek is het zoetst genot der goden, zegde men weleer: hoe aengenaem moet zy dus den stervelingen niet zyn. Welnu, ik ben gewroken....! Gy herinnert u misschien de vrouw niet meer wier liefde gy aen het hof van den graef van Clermont

versmaedde; doch zy heeft zich herinnert. In hare hoop van u met graef Floris te zien omkomen, bedrogen, heeft zy uwe verblyfplaets trachten optesporen. Hare

wezenstrekken zyn vervallen, en hare hairen vergrysd in naer u te zoeken. Ein-

(32)

delyk vond zy u, en wachte, u onophoudelyk bespiedende, nog jaren hare wraek af.

Deze is gekomen: het gift door Willem Van Lier aen uwe dochter als een minnedrank gegeven, werd door myne handen bereid.’

HEILWICH

.

Met afgryzen herinnerde zich de ridder deze vrouw. Verschrikt liep hy naer het vertrek van Kunegonde; maer vond het meisje zoo gerust als ooit. Dit belette hem nogtans niet zich voor het toekomende eene strenge waekzaemheid te beloven; doch wy hebben gezien hoe de gebeurtenis van den zelfden avond al zyne voorzorgen verydelde.

Wat Willem Van Lier betreft, het hart in diepen rouw gedompeld, spoedde hy zich de reis naer S.

^t

-Jakob aentevangen. By zyne terugkomst vernam hy dat, gedurende zyn afwezen, Herman Van Hoboken en zyne dochter gestorven waren. Omtrent eene halve eeuw later, in 1398, was Jakob Van Hoboken, broeder van Kunegonde, amman van Antwerpen, en het is waerschynlyk naer hem dat men later de Hobokenstraet genaemd heeft.

(33)

Na de dood zyns vaders, erfgenaem van een aenzienlyk fortuin en nog in den bloei der jeugd had Willem nog lang en roemryk kunnen leven en door een regt edel gedrag zyne vorige ongelukken doen vergeten; doch hy gevoelde te wel dat de gestage herinnering aen de droevige broedermoord zyn leven voor altoos zou vergiftigen. In die overtuiging stond hy geheel zyn fortuin en al zyne tytelen aen zynen jongsten broeder af, besloot zyne overige dagen aen het berouw en de gebeden toetewyden, en in een klooster de rust te gaen zoeken, die hem op de wereld onmogelyk scheen.

Het klooster der Dominikanen of Predikheeren was tot op dit stydstip buiten de stad, zuidwaerts op eene plaets gelegen, die men nu nog Prekerstraet noemt. De toenemende bloei van dit orde, sints lang een uitgestrekter verblyf vorderende, stond eindelyk, hertog Hendrik III, in den jare 1246, aen deze vaders toe, hetzelve op den Dries over te brengen. Hier bouwden zich de Predikheeren, een klooster en eene kerk, welke in 1271 door Albrecht de Groote, bisschop van Ratisbonne gewyd en onder de bescherming gesteld wierd van den H. Paulus. Deze kerk later vernieuwd en vergroot

(34)

is nog degene welke wy heden aen de Veemarkt zien.

De omstandigheid van het verplaetsen dezes kloosters maekte dat Willem het boven alle andere verkoos. Door het schenken van een huis en een groot deel gronds op den Dries gelegen, het eenigste wat hy van zyns vaders goed had willen behouden, hielp hy mede aen het opbouwen van het klooster, en het was daer dat hy na nog vele jaren zyne broedermoord, op de plaets zelve waer zy geschiedde, te hebben beweend, zaliglyk ontsliep in den Heere. Meer dan twee eeuwen later werd de naem van Jan Van Lier, een der afstammelingen zyns jongsten broeders aen een straetje gegeven, datmen niet verre van het hof Van Lier bouwde.

In de geschiedenis der stad Antwerpen vinden wy dat de gewoonte van zekere misdadigen tot eene pelgrimagie of het bouwen van eenige roeden stadsmuren nog lang daerna bestaen heeft. De veroordeelden waren verpligt by hunne wederkomst schriftelyke bewyzen van het volbrengen hunner reis aen het magistraet

(35)

te vertoonen. Somtyds werd hun zelfs daerby nog opgelegd van in pelgrimsgewaed de eene of andere processie te volgen en dus een slach van openbare boetpleging te doen. Men wil dat het gebruik van op Goeden-vrydag de processie van het H. Kruis door pelgrims te doen vergezellen, dat nu nog bestaet, hieraen zynen oorsprong zou hebben te danken.

Wanneer later het steeds vermeerderen der bevolking ook het toenemen der misdadigers te weeg bragt, besloot men de straf op eene voor de stad meer voordeelige wyze interigten. Men vergenoegde zich met de schuldigen tot eene aenzienlyke geldboete te verwyzen, tot dat men op die wyze geld genoeg geloofde verzameld te hebben, om eene kerk te bouwen, waer voortaen de veroordeelden hunne pelgrimagie met meerder gemak konden doen. Zoo ontstond, zegt men, S.

^t

-Jakobskerk. Doch hetzy dat men de onkosten van het bouwen niet goed had berekend; hetzy dat andere redenen, welke niet tot onze kennis zyn gekomen, het werk deden opschorsen, altyd is het waer, dat men van het voltooijen des torens eerst tot op een ander tydstip, en daerna geheel heeft moeten afzien. Zoodanig dat op onze dagen,

(36)

nog, de kerk slechts met een stomptoren staet te pryken. Het volk zegt dat de Satan, niet willende gedoogen dat een toren met het geld van zoo vele booswigten begonnen, de prachtige naeld der hoofdkerk, ter eere van de Moeder Gods gebouwd, evenaerde, om zulks met meerder zekerheid te voorkomen, zich onledig hield met het werk, dat men by dag hooger dan wy het thans zien, maekte, des nachts aftewerpen.

(37)

De Antwerpenaren en Vlamingen.

(1355.)

Of waent gy 't eervol voor een eedlen man, Steeds onregt te gedenken?

SHAKSPEARE. Coriolanus.

De graef van Vlaenderen, Lodewyk Van Male, in 1347 met Margareta, tweede dochter van Jan, hertog van Braband, in huwelyk getreden zynde, had voor haer bruidschat de belofte eener jaerlyksche rente van tien duizend guldens, op het markgraefschap en de stad Antwerpen, gekregen. Zoo lang de vader zyner gemalin leefde,

(38)

had Lodewyk nooit betaling gevorderd; daer hy misschien hoopte er by diens dood eene ryke vergelding voor te bekomen. Doch Johanna, oudste dochter van Jan, haren vader in alle zyne bezittingen opgevolgd zynde, wachtte de graef niet lang om van derzelver gemael, Wincelyn van Luxemburg, het voldoen van Margareta's bruidschat te verzoeken; en daer deze hem hetzelve weigerde, haestte hy zich een magtig leger te verzamelen en Braband interukken. Na zich van de stad en heerlykheid Mechelen te hebben meester gemaekt, trok hy zelf met een groot deel zyner benden verder het hertogdom in, en zond de overigen om het markgraefschap des heiligen Ryks te overweldigen.

Op het eerste gerucht van den inval der Vlamingen was alles te Antwerpen in rep en roere. De hoofdlieden, dekens en kapiteins der gezworene gilden en overige ambachten, destyds met de verdediging der stad voornamentlyk gelast, vergaderden spoedig op het stadhuis, met de burgermeesters en schepenen, den schoutet, en den amman, ten einde de maetregelen te beramen, die tot het afweren der vyanden hoogstnoodig waren. Het belangrykste vooral scheen aen deze heeren, het kiezen van een man om

(39)

het bevel te voeren over de vereenigde magten, die zoo wel door zyn verheven stand, als door reeds bekende proeven van moed en beleid in den kryg, bekwaem was den poorteren en krygeren vertrouwen inteboezemen.

Aen het hoofd der gilde van den Ouden Voetboge, stond in dien tyde, een om zyne dapperheid en andere deugden, zoo wel als om den luister zyns adelyken naems, alom geacht en geëerd ridder, genaemd Jakob Happart. Deze moest, volgens de leden zyner gilde, het geschikste en bekwaemste opperhoofd wezen, om zich met het verdedigen der stad te gelasten. Dan, hetzy dat deze ridder aen de andere gilden het zelfde vertrouwen niet inboezemde, hetzy dat men een ander die eer waerdiger oordeelde, de vergadering besloot het opperbevel optedragen aen den ridder Filips Everdy, van geene min adelyke familje dan Happart, en vooral van eene beproefde dapperheid. Het slot van dien wydbefaemden krygsman stond ten dien tyde niet verre van de stadsvesten, op eene plaets die men nu nog uit dien hoofde de Everdykstraet noemt.

Althans deze keus, hoe regtvaerdig hy misschien onder alle opzigten wezen mogt, had voor

(40)

uitwerksel dat hy de reeds niet zeer aenzienlyke magt der Antwerpenaren, nog kleiner deed worden. Want de leden van den Ouden Voetboge, in hunne verwachting van Happart aen het hoofd der legerschaer te zien, te leur gesteld, weigerden van dit oogenblik af, zoo werkelyk als de anderen deel aen de verdediging van het Markgraefschap te nemen. En ofschoon men op andere tyden niet zou nagelaten hebben, hen tot hunne pligt te dwingen, waren echter de verlegenheid en het wanorde door de steeds naderende vyanden veroorzaekt, zoo groot, dat de overige Gilden en de Ambachten zich vergenoegden met hunne schutters en krygers by een te roepen, en de straf der wederspannigheid hunner makkers tot een later tydstip uittestellen.

Intusschen waren de benden van Lodewyk Van Male, de stad op eene myl afstands genaderd. Everdy deed al wat men van een kloek en voorzigtig veldoverste kon verwachten. Hy versterkte de poorten, deed goede wacht houden, gebood, om alle verder wanorde te voorkomen, den inboorlingen zich van de plaets te verwyderen, waer men met den vyand zou kunnen handgemeen worden, en trok zelf aen het hoofd zyner gezellen den vyand te gemoed. De leden

(41)

van den Ouden Voetboge integendeel, bemoeiden zich nergens mede en bleven in hunne wooningen; een zeker aental uitgezonderd die, door Happart geleid, zich belasteden met het bewaken en verdedigen der hoven en huizingen aen hunne gilde toebehoorende, en buiten de stad op eene plaets gelegen, waer men vele jaren nadien een straet bouwde, welke men naer de zelfde hoven, Schuttershofstraet noemde.

Ter plaetse waer nu de Kammerstraet de Steenhouwers- en Lombaerdevesten doorsnydt, stond tot in 1518 eene poort, welke men, om de menigvuldige brouweryen die haer omringden, Kammerpoort noemde. Het oude woord Kammer wordt thans nog te Leuven in den zin van Brouwer gebezigd, en de huizen waer toen die brouweryen stonden zyn ook by ons nog onder hunnen ouden naem de Lelie, de Spiegel en de Star bekend. De Sleutel, hiet degene, welke op den hoek der straet stond die thans nog haren naem, Sleutelstraet, draegt. Deze poort werd later met het vergrooten der stad afgebroken. Langs dezelve nu, was het gros van het antwerpsche leger den vyand tegengetrokken. Niet lang duerde het of de beide legers waren handgemeen. Er werd van weêrkanten met eene onge-

(42)

looflyke heldhaftigheid gestreden. Overal waer zyne tegenwoordigheid noodig was, zag men Everdy als een leeuw vechten en de zynen met woorden en daden tot het moedig verdedigen hunner haerdsteden aenwakkeren. De Antwerpenaren deden wonderen van dapperheid, en zouden buiten twyfel de Vlamingen op de vlugt gekregen hebben, hadden hunne krachten aen den moed waermede zy bezield waren, beantwoord. Maer de vyand had hun twee man tegen eenen te stellen; en

niettegenstaende de heldendaden der gildenbroeders, werden zy eindelyk gedwongen achteruit te deinzen, en waren zelfs op het punt van het met lyken bedekte veld te verlaten en gelyk langs de Kammerpoort terug de stad intedringen, toen eene nieuwe schaer krygers als uit den hemel daelde om hun verderf te beletten.

Van het begin van den stryd af, hadden Happart en zyne gezellen, die niet verre van het slagveld wacht hielden, al hunne aendacht op deszelfs uitslag gevestigd. Met begeerige blikken sloegen zy de minste omstandigheid gade, en de ridder had alle moeite om de hoewel straks nog verbitterden, tegen te houden van zich tusschen de stryders te gaen mengen en

(43)

hunne wapenbroeders ter hulp te snellen. Reeds meermalen had hy een soort van gemor tegen zyne styfhoofdigheid, gelyk zy het noemden, gehoord; doch hy bleef standvastig, en liet geen oogenblik na, al zyne krachten in te spannen om zyne steeds groeijende bende, by een te houden, en dus den slag, welken hy beraemde, veel wigtiger te doen worden.

Maer wanneer eindelyk de, naer allen schyn, onvermydelyke neêrlaeg der poorters hem niet langer meer toeliet te dralen, ontdekte hy eensklaps zyn edelmoedig voornemen aen zyne makkers, moedigde hen nogmaels tot eenen wanhopenden tegenstand aen, en stortte snel als de bliksem en onder het herhaeld geroep: Houdt aen! Houdt aen! op den zich reeds den zege verzekerd wanenden vyand. Op een oogwenk was de kans van het gevecht gekeerd. De vlugtende poorters, zich eensklaps niet meer vervolgd ziende, door eenen vyand die reeds werk genoeg had om zich tegen dezen nieuwen aenval te verdedigen, keerden ras op hunne stappen, en vlogen onder het herhaeld geschreeuw: Houdt aen! tot den stryd terug. Houdt aen! klonk het weldra geheel het slagveld rond, en alles vocht weer met nieuwen

(44)

moed. Happart en zyne Schutters vooral wikkelden den vyand gestaêg in eene wolk van schichten en drongen eindelyk, na alle hunne pylen geworpen te hebben, woedend tot in het midden der vyandelyke scharen. Van dit oogenblik af was de overwinning beslist. De Vlamingen, door het eerste gevecht afgemat, hadden den moed niet den stryd op nieuw tegen geheel versche krygers te hernemen en na zich nog eenige stonden flauw verdedigd te hebben, ging het alles op de vlugt. De Antwerpenaren vervolgden hen het zwaerd in de lenden en hakten al ter neder wat maer den minsten schyn van tegenstand bood. De slagting was afgrysselyk. De Schutters van Happart waren zoodanig op de vyanden verhit, dat zy hunne wapenen weg werpende, de mannen lyf aen lyf klampten en er een groot deel in eenen borneput wierpen die zich ter zyde het slagveld bevond. Meer dan honderd vlaemsche ridderen verloren het leven, met een groot aental mindere krygslieden. De overigen hielden niet op te vlugten vooraleer zy de grenzen van het Markgraefschap verre voorby waren.

De plaets des gevechts werd sints altyd het Vlamingsveld geheeten. Men gaf den naem van

(45)

Happart aen eene later niet verre van hetzelve gebouwde straet, waervan de Franschen weleer eene rue isolée maekten. Houdt aen! de oorlogskreet der Schutters van den Ouden Voetboog, is ook de naem eener straet, (het Houdaentje) geworden. Eindelyk de borneput waer men de Vlamingen in neêrplofte, is tegenwoordig eene pomp, waerop een in steen gesneden schutter aen het gebeurde herrinnert, en wordt nog altoos Schuttersput geheeten.

(46)

Johan Bode.

(1389.)

Slechts aen u is 't, God almagtig, Dat de wrake toekomt, gy Hebt voor allen, naer verdiensten, Sprak hy, straf of medely.

P.F.VAN KERCKHOVEN.

I. Onder diegenen zelfs, die den oorsprong van den naem Antwerpen aen het overbekende sprookje van den reus Druon Antigoon toeschryven, treft men verschillende gevoelens aen, omtrent de wyze, waerop die gevreesde dwingeland werd overwonnen. Eenigen, gelyk

(47)

ieder weet, schryven zyne neêrlaeg toe aen zekeren Salvius Brabo, een bloedverwant van Cesar, die als landvoogd voor de Romeinen, later deze landen, naer zynen naem, Brabant deed heeten. Anderen integendeel zeggen dat hy op de volgende wyze omkwam.

Bode, Aleins, Hoboken, Wilmars, Volckaert, Pape en Impeghem, dit waren de namen van zeven dappere jongelingen uit de omstreken, die sints lang hadden besloten hun land uit de bloedige dwinglandy van Antigoon te verlossen, en hiertoe slechts eene gunstige gelegenheid afwachtten. Eer zy echter tot hun oogmerk konden geraken, kwam inderdaed Salvius Brabo naer de Burgt, om het monster aftemaken. Bevreesd dat de eer dier gewigtige onderneming hun mogt ontgaen, wendeden zich de jongelingen tot den Romein, met verzoek van die lastige taek aen hen te laten.

Gewillig stemde Brabo hierin toe, en beloofde zelfs, hen, ingeval van het mislukken hunner verdienstvolle pooging, niet ongewroken te laten.

Met vreugd haestten zich nu de zeven dapperen, alles tot den gevaerlyken togt te bereiden. Zy bevrachtten een vaertuig met de meestgewilde koopwaren welke het land destyds opleverde,

(48)

verstaken zich op éénen na in het onderste van het schip en voeren welgemoed de Schelde af. Voor de Burgt aengekomen, hielden zy stil als om naer gewoonte den reus de helft hunner lading voor tol te schenken; en juist wyl deze zich met het overzien zyns deels bezig hield, deed hy die boven op het scheepje gebleven was een teeken, de zes overigen traden te voorschyn, overvielen Antigoon en lieten hem dood op de plaets liggen.

Het gerucht dier onverwachtte overwinning zich weldra onder de strandbewooners verspreid hebbende, trad Brabo, van eene menigte volks verzeld, op den oever der rivier. Hy hieuw den reus de hand van het lyf, wierp ze in de Schelde en deed aldus de toekomende stad Hantwerpen noemen. De zeven overwinnaren werden door hem geadeld en tot na hunne dood door het volk met eerbewyzen overladen. Het is aen hen dat de zeven eerste adelyke geslachten te Antwerpen, hunnen oorsprong waren verschuldigd.

Het is onze taek niet, hier een gevoelen omtrent de eene en de andere dezer uitleggingen, zoo min als over het sprookje zelve te uiten. Anderen genoeg hebben over deszelfs waerschynlykheid, en over die van het meermalen her-

(49)

haelde Aen 't werf en Aenwerp geschreven. Dit alleen zullen wy hier byvoegen, omdat niemand, gelooven wy, ons zulks kan betwisten, dat van de vroegste tyden de nakomelingen dier zelfde zeven edele stamvaders de eerste plaets tusschen den antwerpschen adel bekleedden en de stad byna uitsluitelyk onder hen de eerste en belangrykste ambten verdeelden.

Een der doorluchtigste dezer zeven adelyke geslachten, was ongetwyffeld het gene van Bode. Men hoeft slechts den lyst der antwerpsche magistraten en de

huwlyksverbindtenissen, welke het met de oudste en aenzienlykste huizen sloot, nategaen om er zich ten vollen van te overtuigen. Johan Bode vooral, die in de laetste helligt der XIV

^e

eeuw leefde, en zoo wel om zyne dapperheid in den kryg als om zyne behendigheid in de ridderspelen een alom befaemd edelman was, had den roem zyns huizes ten hoogsten top doen steigen.

Het slot van dien wyd en zyd bekenden ridder, stond omtrent op dezelfde plaets waer wy nu nog de Keizerstraet zien. Twee of drie honderd stappen digter by de stad, bevond zich een ander en niet min achtingswaerdig kasteel, met hooge gekanteelde muren, breede grachten, to-

(50)

rens, lange sombere vensters, kykgaten en zware valbrug voorzien, gelyk het een middeleeuwsch kasteel betaemde, en sedert onheuchelyke tyden werd dit laetste door eene andere doorluchtige familje, met name Van den Wyngaerde bewoond. Sommigen willen dat het van deze familje was dat de Wyngaerdpoort en bygevolg de

Wyngaerdbrug en straet haren naem hadden gekregen. Derzelver hoofd, Joost Van den Wyngaerde, de tydgenoot van evengemelden Johan Bode, was mede een reeds bejaerd edelman, die, door verscheiden vrome daden, niet weinig aenzien by zyne oude wapenmakkers en weldenkende medeburgeren had verworven. Dat zyne immer onbesproken deugd hem zelfs de gunst des vorsten, die toen het land regeerde had verkregen, blykt hieruit dat hy door des zelfs wil tot Amman der stad was verkozen geworden.

Naer het voorbeeld van eenige hunner voorvaders, koesterden deze twee edelen voor elkander eene opregte vriendschap. Beiden waren zy groote liefhebbers van de jagt, en een hunner meest geliefkoosde vermaken was, in het naerhuiskeeren over de zoo schitterende feiten hunner jeugd te redekavelen. Zekeren

(51)

dag dat zy zich tot aen zonnenondergang hadden verlustigd, keerden zy weêr al pratende over hunne heldendaden, naer hunne kasteelen terug. Ten einde met zoo veel te meer vryheid aen hunne gewoonelyke gesprekken den vollen toom te kunnen geven, hadden zy elk van zynen kant, hunne knapen en dienaers vooruit gezonden, en nu ging men er frisch op los om de eene den andere zoo veel krygsverrigtingen optenoemen als men zich maer kon herrinneren.

Omtrent een boogscheut ten oosten van het kasteel van Johan Bode bevond zich een modderachtige poel of gracht, uit hoofde der menigvuldige puiten of vorschen die 'er zich in bevonden, onder den naem van Vorschenpoel of Paddengracht bekend.

Hier scheide zich de weg in twee deelen. Het eene links geleidde tot het slot van Bode, het andere westwaerts, bragt den reiziger tot voor de valbrug van het kasteel van den Amman.

Niet lang nu wachtten de twee ridders om by de Paddengracht aentekomen. Na zich onderling de hand te hebben gedrukt, nam ieder de naer zyn slot geleidende bane. Doch nauwelyks is Bode een twingtigtal schreden gevoorderd of eensklaps hoort hy een verdoofden gil, gevolgd

(52)

van een gerucht volmaektelyk den val van een zwaer lichaem voorstellende.

Verwonderd keert hy op zyne stappen terug, en door zwakke klaegtoonen en gekerm geleid, slaet hy den anderen weg in. Niet verre van de gracht bevond zich een klein en digt begroeid boschje. Zoo veel de schemering het hem kan toelaten, ziet hy van verre uit hetzelve twee persoonen, als het ware, de vlugt nemen en ras uit zyne oogen verdwynen. Hy nadert met angst, altoos door het kermen geleid, en vindt eindelyk te midden van de struiken den in zyn bloed badenden, vermoorden Amman zieltogend liggen. Hy rigt hem op, tracht, zoo veel het in zyne magt is, het bloedstorten te stuiten;

maer te vergeefs. Een tiental diepe en schier alle doodelyke dolksteken maken alle zyne poogingen vruchteloos. Slechts éénmael nog opent de gryze Amman de oogen, slaet zyne stervende blikken op zynen vriend, en sterft met den naem Van Wyneghem op de lippen.

Nu ging als een licht voor de oogen van den ridder op. Met weinig moeite herrinnerde hy zich eene toen kortelings voorgevallen gebeurtenis, en twyfelde geenszins, of zyn edele vriend was het slagtoffer zyner menschelykheid en zyner regtvaerdigheid geworden, en zie hier op welke wyze:

(53)

De heeren Van Wyneghem, waren van over lange jaren voor hunne kleinachting en onmenschelykheid jegens hunne arme vassalen bekend. Geeraert Van Wyneghem, de toenmalige heer der vryheid van den zelfden naem, had vooral de grootste blyken van barbaerschheid ten opzigte zyner ongelukkige laten gegeven. Eenigen van dezen hadden zich in hunne wanhoop tot den Amman gewend, die menschlievend genoeg was om den vryheer, inweerwil zyns verheven stands, de krachtigste vermaningen over zulk gedrag te doen. Dit had dezen zoodanig tegen hem verbitterd dat hy besloten had hem op de eene of andere wyze van kant te helpen. Hy kende de gewoonte van Van den Wyngaerde, van 's avonds nog al laet van de jagt te keeren, al te wel, om dezelve niet waertenemen. De dienaren, die de beide vrienden gewoonlyk vergezelden, hadden hem tot dan toe belet zyn laeg en eens edelen ridders onwaerdig voornemen uittevoeren. Maer dien dag had het vooruitzenden der dienaers hem eindelyk maer al te wel in zyne barbaersche poogingen doen gelukken.

Op minder dan een oogenblik had zich de gryze ridder dit alles herrinnerd. Dan, de yslykheid van het voorval deed hem hetzelve byna

(54)

als een droom beschouwen, en eene poos lang bleef hy het ontzielde lichaem schier beweegloos aenstaren. Eindelyk ontwaekte hy uit zyne mymering. Met een diepe zucht vatte hy het lyk, torschte het op zyne schouderen en droeg het zelf tot op den burgt van den ongelukkigen Amman.

(55)

II. Men zou zich grovelyk vergrypen, zoo men zich de Groote-Markt ten dien tyde van dezelfde uitgestrektheid en het zelfde voorkomen verbeelde als de tegenwoordige.

Het Stadhuis, een zonderling en overoud gebouw, stond toen omtrent op dezelfde plaets waer nu de Paerdenstraet is. De voorgevel, die juist tegen over de Braderystraet gaf, was met getraliede vensters en een slach van kleine torens voorzien, die het veel overeenkomst met onze gevangenis het Steen gaven, gelyk deze nog voor eenige jaren bestond. Een zeker aental blauwstee nen trappen geleidden tot den ingang, die zich nevens de Hoogstraet aen de linker zyde van het

(56)

gebouw opdeed. Ter rechterzyde, nevens 'den doorgang die naer de Suikerrui geleidde, bevond zich eene kleine overdekte zitplaets voor de regters, die aldaer het

Maendagsche-regt kwamen uitoefenen. Tusschen die regtsbank en den ingang van het Raedhuis kon men door een klein venstertje, slechts een of twee voeten boven den grond verheven, en met eene goede, zware yzeren tralie voorzien, het tydelyk verblyf der poorters betrachten die zich om de eene of andere weinig gewigtige reden, door het magistraet eene tydelyke schuilplaets deden verzorgen. Zoo men hierby voegt, dat rondom het aloude Paleis der vryheid en der menigvuldige voorregten onzer gemeente, de overige gebouwen en huizingen der Markt zich in eenen byna volmaekten halven kring schaerden, zal men, denken wy, zich omtrent een juist denkbeeld kunnen vormen, van de gesteltenis en het voorkomen van de belangrykste onzer openbare plaetsen voor het tydstip waerop de woede der Spaensche muitelingen een gedeelte der stad in assche legde.

Den 12

^en

september van den jare 1383 leverde de Groote Markt een zeer ongemeen schouwspel op aen de verwonderde Antwerpenaren. Al de straten die tot dezelve geleidden waren, behalven

(57)

de Zilversmidstraet, afgesloten, als of men allen doortogt wilde beletten. Voor het stadhuis was een sterk getimmerd en met tapyten behangen estrade opgeslagen, het welk niet dan tot zitplaets voor het magistraet en andere voorname persoonen scheen te kunnen dienen. In het midden van de markt zelve had men met eene omheining van in den grond gehechte palen eene zekere ruimte willen voorbehouden. Al de Gildebroeders waren in de wapens en eene ontallyke menigte vervulde niet alleen de vensters der huizen, maer zelfs de Groote Markt en de omliggend straten.

Onder de menigvuldige groepen die zich met redeneren over deze zonderlinge toebereidselen bezig hielden, was het niet moeilyk aen het vuer, waermede de poorters, die denzelven samenstelden, zich onderling schenen toetespreken, er eenen te onderscheiden die inderdaed de aendacht tot zich trok van al wat zich daer omtrent bevond. Vooral muntte een zware blonde gezel, dien men aen zyn lederen schootsvel, opgestroopte hemdmouwen en de zwarte tint, die zich op zyne bloote armen en aengezigt vertoonde, gemakkelyk voor een smid kon herkennen, boven alle de anderen uit, door de ernstige

(58)

redenen waermede hy, onder het maken van vele krachtvolle bewegingen, zyne toehoorderen onderhield.

- De oude schildknaep van den overleden Amman, de Heer heeft zyne lieve ziel!

riep hy byna luidkeels, is een man die niet bekwaem is om eenen arm van eenen vinger te maken: ik wil zeggen dat hy nooit iets van het zyne zou doen by al wat hy u vertelt; welnu, hy heeft het my zelf gisteren en wyl ik de wapens van ridder Bode aen het schoonmaken was, in myne smis nog gezegd, dat het niemand dan de ruwe Van Wyneghem kon wezen.

- Maer hoe kon hy zulks weten? vroeg een klein mager manneken, dat men aen al het bont dat zyne kap en muts versierde ten minsten voor een bontwerker zou genomen bebben.

- Hoe hy het kon weten, hernam de smid, heel gemakkelyk. Vooreerst het is bekend dat hy Van den Wyngaerde zyn ambt benydde, en daerby....

- Daerby? vroegen al de omstaenders nieuwsgierig en de koppen digter by den redenaer stekende.

- Daerby, ging hy, minder luid en na behoedzaem te hebben rondgezien voort; het

(59)

schynt dat wel al onze edelen niet van het gedacht zyn dat God hen van andere stof maekte als ons; want de Amman, zegt men, moest dit zelfs eens duchtig aen Van Wyneghem hebben doen verstaen. Deze was daerop kwaed geworden.... en.... gy weet allen dat de gramschap een van de zeven zonden is die het begin en de oorsprong....

- Maer dit alles geeft toch geene zekerheid, viel hem de bontwerker in de reden.

- Dat geloof ik gaerne, hernam de gezel... Zekerheid! ... Denkt gy dat het zou noodig geweest zyn de straf van den misdadige aen de beslissing van een Oordeel Gods te laten, zoo men zekerheid had; neen, vriend, zoo niet. Maer zie hier de zaek.

De moord is by avond en niet verre van de Paddengracht geschied: er waren geene getuigen. Ridder Bode beschuldigt Van Wyneghem. Deze loochent. Nu blyft er niets meer, dan de waerheid door een Oordeel Gods te onderzoeken; en daer Van den Wyngaerde geene zonen had, en Bode zyn beste vriend was, is het deze die zich derwyze met de wraek heeft belast.

- Ik geloof dat hy een ruwen tegenstrever zal hebben, sprak iemand van de toehoorders.

(60)

- Gelukkig dat de ridder nog al van geen klein gerucht vervaerd is: hy was een vroom man in zynen tyd, antwoordde een gryzaerd.

- Waer mogen zy dan toch zoo lang blyven? vroeg de kleine bontwerker.

- Zy zyn tegenwoordig nog in de Burgtkerk bezig met misse te hooren, sprak weder de smid. De gryze Dirk, de schildknaep waer ik u even van sprak, heeft my al die plegtigheden uitgelegd: vooreerst....

Hier onderbrak een dof en verward geruisch eensklaps den spreker. Daer zyn zy!

... klonk het geheel de Markt rond, wyl de menigte hare begeerige blikken op de Zilversmidstraet rigtte. Weldra verscheen inderdaed de stoet. Voorop traden een hoop gewapende Gildebroeders. Deze werden door de twee strydende ridders te paerd en van het hoofd tot de voeten met yzer en stael overdekt, opgevolgd. Na hen kwam het Magistraet, door den Markgrave, als vertegenwoordiger des Hertogs van Brabant, voorgegaen en door een aental roeidragers en andere geregtsdienaren opgevolgd. Een tweede hoop Gildebroeders sloot den optogt.

Te midden van de Markt aengekomen, plaetste zich de overheden op het estrade.

De Gilde-

(61)

broeders schaerden zich rond het strydperk in goede orde en, na ieder afzonderlyk op het Heilig Evangelie gezworen te hebben dat de zaek, waer voor zy gingen stryden, regtvaerdig was, namen de ridders tegenover elkander plaets in de omheining.

De schildknapen bragten hun nu spoedig hunne speren, schilden en helmen aen.

Een der Schepenen las met luider stemme een plakkaert voor, de regels inhoudende van het gevecht, en den poorteren op dezwaerste straffen verbiedende het minste geluid uittegalmen in het voordeel van eenen der beide stryders. Wanneer hy geeindigd had, voegde hy zich weder nevens zyne ambtgenoten.

Het volk nam dit alles in de diepste stilzwygenheid waer. Ofschoon weinigen over de geregtigheid der zaek van eenen der twee edelen konden oordeelen, waren nogtans aller beden en wenschen voor den vromen Bode, aen wie, gelyk wy gezegd hehben, een vleklooze levensloop sedert lang den eerbied en de achting zyner medeburgers had verworven. Slechts eenige edelen van zyne vrienden hielden het met den onmenschelyken Van Wyneghem. Voor het overige waren de kansen der twee stryders omtrent de zelfde; want zoo de laetste jonger en star-

(62)

ker was dan zyn tegenstrever, had deze op hem het voordeel van veel behendiger in den wapenhandel en vooral eene groote ervarenheid in dit slach van gevechten te hebben verkregen.

Na eenige oogenblikken ongeduldige afwachting van den kant der aenschouwers, stond eensklaps de Markgraef regt en wierp naer het overoud gebruik de handschoen van den beschuldiger Johan Bode in het perk. ‘Doet uwen pligt, ridderen!’ weergalmde de stem des Schepenen, en beiden vlogen ongestuimig met gevelde speer tegens elkander aen. De schok was zoo geweldig dat niet alleen de speren in splenteren wegvlogen, maer zelfs de stryders ontzadeld van hunne paerden in het zand der renbaen rolden. Spoedig waren zy echter beiden weêr op de been, trokken hunne slagzwaerden en vielen even verwoed elkander op het lyf. Eenigen tyd streden zy nu, zonder dat de eene iets op den andere scheen te winnen; doch eindelyk bemerkte de hygende menigte met angst dat Bodes arm vermoeide en hy de slagen zyns vyands met minder vuer scheen te beantwoorden. Dit gezigt scheen de krachten van Van Wyneghem te verdubbelen. Nog heviger dan te voren deed hy zyn zwaerd op den helm en het harnas des

(63)

gryzaerds neêrbonsen. Gedurig meer en meer verzwakt, kon deze met moeite nog de slagen afweren. Een oogenblik zelfs was hy zoo afgemat dat hy schier de kracht niet had zyn zwaerd tot zyne verdediging in de hoogte te brengen. Van dit oogenblik gebruik makende, hief Van Wyneghem het zyne met geweld op en liet het juichend, als of hy reeds overwonnen had, nederdalen. Gelukkiglyk had Bode tegenwoordigheid van geest genoeg om den vreesselyken slag te ontwyken. Het zwaerd, kloof sissende de lucht en zyn vyand storte door het geweld waermede hy het voortdreef op den grond. Deze vervaerlyke val gaf den gryzen ridder zyne uitgeputte krachten weder.

Snel als de bliksem wierp hy zich op den verslagen, zette hem zyne knie op de borst en dreigde hem met zyn dolk te doorbooren, ten ware hy zynen moord bekende.

Razende poogingen om zich aen de ysselyke knelling des ridders te ontwringen, waren zyn eenigste antwoord. Een oogenblik later werden zyne bewegingen minder hevig. Eindelyk hielden zy geheel op. De gryze vriend des vermoorden Ammans had zyn dolk tot aen het gevest in den strot van Van Wyneghem geplant.

(64)

III. Drie jaren zyn sedert den dood des Ammans verloopen.

Wy zyn in de wooning van heer Godevaert Van Immerseele, een der prachtigste antwerpsche jonkers.

Het is feest in de adelyke wooning. De ridderzael dreunt en weergalmt van de verwarde vreugdekreten der tallyke gasten. De kostelykste wynen stroomen by plassen over de rykelyk toegediende tafel. Eene menigte vassalen en dienaers verdringen elkander met nieuwe spyzen, en versche gerechten aen elken ingang. Een aental uitgelezen muzykanten streelen by tusschenpoozen door het zoet geluid hunner speeltuigen de ooren der ridderen met de lieffelykste gezangen.