Domien Sleeckx, Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 3 · dbnl

(1)

Domien Sleeckx

bron

D. Sleeckx, Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 3. Karel Oberts, Antwerpen 1843

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/slee003kron03_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

zijn.

(2)

De Vrydagmarkt.

(1547.)

5

^o

Item A

^o

1547 gecocht het Hoff van Spangen met de groote ledige erve, die gebeneficieert, tot eene nieuwe Vrydagsche merkt, ende deselve rontsom verciert, ende daer door getrocken veele schoone straeten, ende diversche huysen gemaect, ende weder vercocht, daer de oude

Cleermaeckers niet van te jaegen en sijn.

C

ORT

V

ERHAEL VAN DE GROOTE WELDADEN ENDE BENEFICIEN

door GILLEBERT VAN SCHOONBEKE, aen de stad Antwerpen gedaen enz.

I. Dat de voortreffelyke ligging der stad, op den boord eener breede en voor alle schepen bevaerbare rivier, eene der eerste oorzaken van den luister, de vermaerdheid en de steeds toe-

Domien Sleeckx, Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 3

(3)

nemende uitbreiding is geweest, waertoe Antwerpen in de vorige eeuwen was gekomen, zal iedereen zeker met ons moeten bekennen. Immers, het was vooral deze ligging, welke ons zulk een verbazend uitgestrekten handel aenbragt, dat men nauwelyks deszelfs voorbeeld in onze tyden zoude kunnen aenwyzen. En was het deze handel alleen niet, welke het zoo merkelyk groot getal vreemdelingen, waervan de kronyken gewagen, hier lokte, en dus onze bevolking op weinige jaren om zoo te zeggen verdubbelde? Zeer natuerlyk zal het dus voorkomen indien wy zeggen, dat de ligging alleen onzer stad de eerste oorzaek was van derzelver derde en zoo aenzienlyke vergrooting, en van de pracht, welke de ons van dien tyd overgeblevene gebouwen en openbare plaetsen vertoonen. Te meer, wyl het iedereen genoeg bekend is dat het meestendeel onzer prachtigste gedenkstukken en aenzienlykste straten en plaetsen slechts van het tydstip dagteekenen, waerop de handel de verbazende hoogte bereikt had, waervan hy sints zoo schrikkelyk is vervallen.

Omtrent die voor Antwerpen zoo roemvolle tyden leefde alhier een man, wiens

wonderlyk vernuft en vurige vaderlandsliefde zeker niet

(4)

weinig tot den luister der stad bybragten. Zyn naem was Gillebert Van Schoonbeke.

Klein en arm door zyne afkomst, doch groot en ryk door vernuft, had hy in zyne jeugd begonnen met gronden van erven, huysen ende renten te coopen ende te vercoopen, wagen, thollen en accynsen te pachten ende te verpachten, enz., en had zich dus doende eindelyk zoo groote rykdommen verzameld, en zoo veel achting, aenzien en zelfs roem verworven, dat er gedurende eene lange reeks jaren binnen Antwerpen byna geene enkele vergrooting of verfraeijing van eenig belang, dan door hem alleen is ondernomen geworden.

Eene menigte straten en openbare plaetsen en gebouwen zyn aen hem alleen hunne oorsprong verschuldigd. Daer ons voornemen niet is hier alle de ondernemingen, welke hy tot nut der gemeente en tot verluistering der stad gelukkiglyk ten einde bragt, optenoemen, zullen wy ons slechts by het opgeven van eenige der voornaemste bepalen.

Digt by de Vaert, welke ofschoon nu overwelfd nog den naem van de Vuile Rui draegt, bevond zich eene groote ledige erve, die men, waerschynlyk uit hoofde der menigvuldige brouweryen

(5)

welke haer aen de zuidzyde omringden, het Hopland noemde. Niet verre van daer lagen, zoo als wy vroeger reeds zegden, de hoven der Schuttersgilden. Deze hoven werden langs twee zyden begrensd door twee aenzienlyke hofsteden, waervan de eene zuidwaerts, tegen de Lange Gasthuisstraet, het Hof van Aremberch, en de andere, noordwaerts nevens de Wapperrui het Hof van Baudeloo werden geheeten.

Al deze uitgestrekte eigendommen kocht Gillebert Van Schoonbeke op verschillende tydstippen, trok door dezelven vele schoone straten, zoo als het Hopland, de

Schuttershofstraet, de Aremberchstraet, de Korenmerkt, en de Vaertstraet (nu de Jodenstraet), en rigtte eindelyk op de plaets zelve waer zich nu onze prachtige Schouwburg bevindt, ten behoeve der toen zoo bloeijende nering der tapytwevers, het zoogezegde Tapesierspand op, naer hetwelke over niet zeer vele jaren onze tegenwoordige Comedieplaets nog de Pant werd geheeten.

Omtrent denzelfden tyde kocht hy digt by het Hof van Sinte Bernaerts, de groote

ledige erve der Oude Lombaerde, en maekte er eene straet van, die wy nog de

Lombaerdstraet noemen. Niet lang daerna bouwde hy de sterke en tegen-

(6)

woordig nog bestaende stadsmuren, welke de derde vergrooting der stad noodzakelyk had gemaekt.

In 1552 kocht hy van heer Willem Van der Werve, Markgrave van Antwerpen, een prachtig lustslot, Terbeke genaemd, met de erve daeraen toebehoorende, en buiten de stad aen de zuidzyde gelegen. Hier door deed hy verscheide schoone straten en wandelingen trekken en dezelven met fraeije boomen en huizen versieren. Het geheel noemde hy de Markgravelei. En om dezelve allengskens meer en meer te verfraeijen, stelde hy aen al diegenen, welken hy eenig stuk gronds daervan verkocht tot voorwaerde, dat zy vóór de erve, langs den straetkant, op eenen afstand van twintig voeten, boomen moesten planten, en was aldus de eerste aenlegger der schoone wandelingen, welke wy 's zomers nu nog met zoo veel vermaek betreden.

Drie jaren nadien (1555) had hy alreede aen de noordzyde der stad dat aenzienlyk gedeelte straten en plaetsen gebouwd, welke men nog lang daerna de Nieuwstad noemde. Om aen de brouweryen, welke hy er van de Vuilrui deed verplaetsen, het noodige water te bezorgen, maekte hy in de Brouwerstraet het te regt be-

(7)

roemde en zoo kunstig gewrochte waterhuis. Men zegt dat hy aen dit meesterstuk, alsmede aen het overige van de Nieuwstad, het reuzachtige fortuin, welk hy zich door eene onvermoeide vlyt had verzameld, geheel besteedde. Dusdanig dat hy zich later gedwongen zag van alle ondernemingen aftezien en eindelyk in Sint-Elisabeths Gasthuis in de uiterste armoede overleed, in den ouderdom van 38 jaren. Uit erkentenis voor de menigvuldige en groote diensten, welke hy Antwerpen bewees, heeft onze regering over eenige jaren het zich eene pligt gerekend zynen naem aen eene plaets (de Schoonbeke Plein) te geven, digt by het gedeelte der stad, dat hy bouwde gelegen, en die beloofd van binnen eenige jaren eene onzer fraeiste straten te zullen worden.

Eenigen tyd voor zynen dood, die in 1556 voorviel, en juist terzelfder tyde dat hy

de Nieuwstad bouwde, bragt hy eene onderneming gelukkiglyk ten einde, welke het

ons onmogelyk is stilzwygende voorby te gaen, daer zy oneindig veel toebragt om

een gedeelte der stad op eene byzondere wyze te verfraeijen en te verlevendigen. Zie

hier waerin zy bestond. Tegen de Steenhouwersvest had tot in dien tyde eene zeer

(8)

groote erve gelegen, die aen eene oude Antwerpsche familje van den name van Spangen reeds eeuwen toebehoorde

^(*)

. Deze kocht Van Schoonbeke; en twee jaer nadien kon men op dezelve eene ruime en prachtige plaets bewonderen, door verscheidene nette straten doorsneden, met vele fraeije wooningen versierd, en die sints onder den naem van Vrydagsche Markt eene niet onaenzienlyke vermaerdheid heeft gekregen.

Eene omstandigheid, welke alleen reeds genoegzaem zou zyn, om deze plaets zeer aenzienlyk te maken, is, dat het in eene prachtige wooning, die hy op die zelfde Vrydagsche Markt bezat, was, dat later de wereldberoemde

(*) De familje van Spangen was eene der byzondersten van Antwerpen. Kornelis van Spangen, heer van Spangen en Ter List, was raedsheer van Keizer Karel. In 1542, tydens den togt van Marten Van Rossem, voerde hy het opperbevel over al de Gilden en Wyken van Antwerpen, en bragt veel toe tot de verdediging der stad tegen de Gelderschen. Hy was zesmael Consul of Borgermeester: in 1534, 1536, 1538, 1539, 1541 en 1547.

In 1636 werd de baron Karel van Spangen door Karel II, koning van Spanje, tot Graef gemaekt.

Butkens, trophées III.

(9)

Kristofoor Plantyn het meestendeel zyner op onze dagen nog zoo sterk gezochte uitgaven drukte. Het was daer dat hy naer het zeggen der kronykschryvers honderd verschillende karakters in alle spraken bezigde, het was daer in een woord, dat hy in het kostelyke paleis, nu nog door eenen zyner afstammelingen bewoond, eene der voortreffelykste drukkeryen, niet alleen voor zynen tyd, maer zelfs voor den onzen bezat, ondanks de verbazende voortgang welken die kunst sedert dien gedaen heeft, en dat hy dagelyks 300 guldens (verbazend magtige som voor dien tyd) aen zyne werklieden uitbetaelde.

Tot op het einde der vorige eeuw werden op deze Markt niet alleen roerende, maer

zelfs onroerende goederen verkocht. Op onze dagen echter mogen er alleen de eerste

te koop geveild worden. In 1798 (jaer VI der fransche republieke) kreeg zy voor

eenigen tyd den naem van Oude Kleermarkt, daer men met rede oordeelde dat de

eerste naem, Vrydagmarkt, als veel te roomschgezind, niet kon geduld worden. In

1836 werd zy, gelyk ieder weet, merkelyk vergroot en verfraeid, door het afbreken

van eenen blok huizen, die in derzelver midden stond, en die door de stad voor de

somme van

(10)

27,000 franken werd aengekocht. Ten dien einde gaf jonkheer Moretus, een der afstammelingen van Plantyn, en die nog op de Vrydagmarkt de wooning van den wereldberoemden drukker bewoont, alleen, 5,000 franken.

En dat men niet denke dat wy gelooven dat zonder al deze omstandigheden de Vrydagmarkt geene tytels genoeg tot eene uitgestrekte faem zou bezitten. Verre zy van ons dit gedacht. Wy weten maer al te wel, dat men misschien geheele boekdeelen zoude kunnen volschryven met maer alleen al de ernstige en zelfs dramatische of kluchtige en boertige tafereelen optegeven, waervan deze plaets op den tyd van drie eeuwen is getuigen geweest. Tot staving van dit ons gezegde zullen wy ons

veroorloven alhier eene kronyk

^(*)

te laten volgen, die zoo zy niet van de belangrykste is van die, welke over de Vrydagsche markt bestaen, echter genoegzaem zal kunnen doen blyken dat het niet anders kon of deze plaets moest op de eene of andere wyze vermaerd geraken.

(*) Deze kronyk, in het volgende historische verhael vervat, werd vroeger reeds door ons in een fransch journal dezer stad geplaets.

(11)

II. Geen schooner, geen beter tweetal vrienden kon er op gansch den aerbodem gevonden

worden, dan meester Van Pee en zyn trouwe gezel De Nys. Immer vrolyk, immer

opgeruimd en te vreden, verwekten zy de verwondering, ja zelfs den nyd van al de

amsterdamsche kunstenaren, zoo wel door hun talent als schilders, als door de

langdurigheid en de kracht hunner ongeveinsde en belanglooze vriendschap. Steeds

te samen, in de kroeg, op de wandelingen, of aen het loopen, zou geen hunner zich

ooit veroorloofd hebben een penseel aenteraken, wen de andere het werken niet in

't zin had: zoo opregt, zoo

(12)

belangloos, zoo eigenliefdeloos was de treffende band die hen vereenigde. Onnoodig zal het zyn te bekennen, dat de liefde tot den arbeid hen maer zeer weinig verontrustte, en dat men hen, eens op gang, meermalen niet zag te huis keeren dan na drie en vier dagen met loopen of wandelen, gelyk zy het noemden en met hunne gebeden aen alle kapelletjes optezeggen, te hebben doorgebragt: verstaende zy door wandelen, van de eene kroeg naer de andere voortwaggelen en door gebeden, de potten en pinten welke zy niet nalieten de kunst ter eere te ledigen.

Beiden waren zy nogtans verdienstvolle en waerlyk ongemeene kunstenaers. Van Pee schilderde het huishouden zoo goed als Brouwer of Jan Steen; wyl De Nys door het fyne en het uitvoerige zyner bloemen, vruchten en van zyn wild, soms Geeraert Dow gelyk kwam, dien hy ten opzigte der vaerdigheid verre te boven was.

Een ding nogtans kwelde by poozen de twee vrienden op eene ongemeene wyze.

Zulks was van niet eens eene reis naer Antwerpen te kunnen doen; dit was van niet eens in hun vaderland zelve te kunnen gaen bewonderen de Rubensen, Van Dycken, Teniersen, Jordaensen en zoo vele anderen door de bakermat der schoone

(13)

kunsten in de 16

^e

en 17

^e

eeuwen voortgebragte groote mannen.

Hoe dikwyls hadden zy niet, beide aen een tafel van de herberg van Baes Daems, de geliefkoosde samenkomst der Amsterdammer kunstenaren, voor een goeden pot schuimend bruin gezeten, hoe dikwyls hadden zy elkander hun innig spyt niet te kennen gegeven, van die zoo belangryke reis niet te kunnen ondernemen; Van Pee om dat zyne vrouw hem nooit had willen laten vertrekken, en De Nys om dat hy, als een ware Pylades het niet zonder zyn Orestes wilde wagen dit uitstapje te doen.

- Oh! Hoe schoon ware het niet zoo wy eens het geluk hadden ons in het

beschouwen van al die groote meesterstukken der Vlaemsche school te kunnen

verzadigen! riepen zy te samen uit; wyl Van Pee er by voegde: - Zonder te rekenen

dat ik voor eenige dagen van myne geliefde wederhelft zou ontslagen zyn. Want de

vrouwen, Nys! .... Ziet gy, de vrouwen... jongen! herhaelde hy, een op nieuw gevuld

glas tot op de hoogte zyns monds brengende... Verbeeld u dat de myne zou willen

dat ik alle dagen op gestelde uren werkte. Alle dagen, jongen! (En hier drukte Van

Pee met eene buitengewoone

(14)

statigheid op elke silbe welke hem uit den mond kwam), alle dagen vriend en op gestelde uren, juist als een ongelukkige daglooner! Ik vraeg u eens waer het aen gelykt! Ging hy voort, het geledigde glas met kracht op de tafel zettende.

- Alle dagen! vriend Jantje, antwoordde hem de op zyne beurt diep bewogene Nys, dat gelykt aen niets. Alle dagen! .... En waerom zyn wy dan schilders? riep hy zoo luid, dat het de geheele kroeg doorklonk en de aendacht der overige drinkers wekten, die al glimlachende elkander een: Weêr zoo! toefluisterden.

Na zoo al koutende nog meer dan eenen pot geledigd te hebben, en wen zy zagen dat het geld hun begon te ontbreken keerden de beide kunstenaren gewoonlyk huiswaerts, om zich met eenige dagen dapper te werken, weêr de middelen te verschaffen om op nieuw te gaen wandelen; daer het slechts gebrek aen geld was, dat hun gewoonlyk hunne schoonste meesterstukken deed uitvoeren.

- Geduld, Jantje! was het gewoonlyke vaerwel, dat de goede De Nys met een warmen handdruk onder het scheiden zyn maet toestierde. Geduld, jongen! Laet ons maer voortgaen... en later! ... wie weet? ... Voor het overige heb

(15)

ik niet noodig u te zeggen dat zoo gy u ooit op reis begeeft, gy niet moogt nalaten my te komen halen.

Op eenen somberen en kouden morgen van den jare 16... was Van Pee onder de

breede kap zyner keukenschouw gezeten en juist bezig met een pypje besten

hollandschen te rooken. Daer hy zich, ondanks deze waerlyk oostersche gesteltenis

op eene ongemeene wyze verveelde, hield hy zich voor het oogenblik ook nog onledig

met den rook aendachtiglyk in zyne duizend verschillende vormen nategaen en

eindelyk in het bovenste gedeelte des schoorsteens te zien verdwynen. Van tyd tot

tyd echter onderbrak hy deze aengename studie om tusschen het paffen de eene of

andere uitroeping te plaetsen, welke gemakkelyk deed zien dat hy in geene extrà

goede luim was. - Zoo ik ten minste Nys hier had, gromde hy; maer neen, die is

sedert ruim acht dagen aen het werken gelyk een Negerslaef! ... En toch wat zoud ik

er mede doen? ... Hy zit waerschynlyk ook op droog zaed, en hier te huis getwee te

zitten koekeloeren als uilen, beteekent ook niet veel! ... Drommels! Zoo ik myn

vrouw maer eenige daelders dierf vragen! ... Maer daer is niet aen te denken.. Zy

was bekwaem

(16)

om weêr tegen myne luiheid uittevallen, en God weet hoe gaerne dat ik hare uitvallen heb....

Onnoodig te zeggen dat hy gedurende dit soort van alleenspraek niet opgehouden had, dikke rookwolken in de schouw te blazen, als om in dit geliefkoosd tydverdryf eene schadeloosstelling te vinden voor het geld dat hy zyne ega niet dorst vragen.

Op dit oogenblik trad zyne vrouw binnen: - Daer luijaerd! sprak zy, wyl gy toch geen werken in het zin hebt, neem het netteken en hael my eene goede zoô visch naer de markt. Er moet byster veel schelvisch zyn, geloof ik.

- Geef my dan geld, sprak de schilder: gy weet wel dat ik geen duit bezit.

- Zoo gy alles niet in de kroeg verteerde, zatlap, daer gy zyt! dan zoudt gy niet gestadig zonder geld wezen. En zoo gy dan nog werktet...

- Gy weet wel dat er my iets op het hart ligt, vrouw, en dat ik...

- Ha! gy gaet my weêr van uwe verwenschte reis naer Antwerpen om de ooren zagen, niet waer? Welnu daer zal niets van worden, hoort gy! Dat is zeker die deugd van De Nys die u daer toe wil overhalen! Maer dat hy nog in huis kome, de deugniet!

de...

(17)

- Zachtjes, vrouw! zachtjes! Ik zal niet gedoogen dat gy het het minste kwaed zegt van De Nys! hy is myn vriend en...

- Hy is in het geheel de myne niet. Maer genoeg daervan. Daer! neem den sleutel, ga hael eenig geld boven uit de kas en breng my eene goede zoô... Maer vooral... In geene kroeg, hoort gy?

- Heb geene zorg, vrouwtje, riep de schilder, wyl hy zoo spoedig als hy kon naer de kamer liep waer zyne vrouw gewoon was de schaersche sommetjes, welke zy uit een kleinen handel kon besparen, in eene kas optesluiten.

Een oogenblik later stapte Van Pee, een vischnetje aen de hand, uit zyne wooning,

met een deftigen tred, gelyk elke goede burger die om visch voor zyne vrouw gaet,

verpligt is het te doen. Aen den hoek der straet aengekomen waer hy woonde, keerde

hy voorzigtig nog eens het hoofd, en ziende dat hem niemand opvolgde, veranderde

hy eensklaps van doenwyze, verborg het netje in zynen hoed, en van statig en

vreedzaem dat zyn gang was, werd hy haestig en veranderde weldra in eenen

overhaesten loop. In plaets van regts de straet in te slagen, die naer de Vischmarkt

leidde, schoof hy zoo ras hy kon

(18)

de gene in die hem naer de werkplaets bragt van zyn vriend De Nys.

- Vivat! De zege is ons! riep hy de kamer binnen stuivende waer zyn vriend arbeidde: toe, Nys! werp ras palet en penseelen weg, kleed u aen en laet ons vertrekken! ...

- Wat! vroeg de andere verstomd, gaen wy alweder wandelen? my dunkt...

- En wie spreekt u van wandelen? kleed u aen, zeg ik; myne vrouw stemt in alles toe: wy gaen naer Antwerpen.

- Bah! zy stemt toe en wy gaen? ...

- Naer Antwerpen, zeg ik u... Maer spoedig dan! maek gedaen, ongelukkige! ...

Zoo vrouw Van Pee! ... sprak hy stampvoetende en dermate aengedaen, dat de vriend zich niet herrinnerde hem ooit zoo te hebben gezien.

- Ik ben gereed, sprak de Nys, doek, verwen en penseelen ter zyde werpende;

slechts twee minuten en wy vertrekken: gy zult my later wel uitleggen wat dit alles wil zeggen...

Eene halve uer later vertelde Van Pee zynen vriend, wyl zy beiden met wyde schreden op de groote baen van Amsterdam naer Haarlem, schier loopende voorstapten, hoe zyne vrouw hem gelukkiglyk den sleutel van de kas had toevertrouwd;

(19)

hoe hy zynen zak met een goed deel dukaten had gespekt, en hoe hy eindelyk hoopte:

(en hier keerde hy ongerust het hoofd nog eens stadwaerts), - zy zouden zonder tegenspoed te Antwerpen aenkomen.

Wen Van Pee zyn verhael had geeindigd: - Dat is niet wel gedaen, Jantje, sprak de Nys het hoofd schuddende; en had ik dat geweten... Voorzeker verheug ik my van de reis te doen; maer, zie, gy hadt er haer wel iets mogen van laten hooren.

- En gelooft gy dat zy my zoo maer stilletjes hadt laten vertrekken? Dan zyt ge wel, ja! Voor het overige ben ik voornemens haer dit alles wyd en breed te schryven in de eerste herberg waer wy aenkomen, en ik geloof dat zulks niet lang meer zal duren; want zoo ik my niet bedrieg zie ik ginder een heel aerdig kroegsken en... ik heb dan al een verdrommelden grooten dorst...

- Om u de waerheid te zeggen, Jantje, sprak Nys, ik heb ook wel goesting om my wat te ververschen, al was het maer om myne alteratie af te drinken...

En de twee vrienden traden een slach van herberg, een weinig bezyde den weg,

binnen, boven welkers deur men in groote letteren kon

(20)

lezen: Hier tapt men bier en genever en logeert men, by Klampers. En om aen de onkundigen, die niet in staet waren deze woorden te lezen, klaer uitteleggen wat zulks beteekende, had men boven op het uithangbord eene groote steenen kruik geschilderd, waeruit het bier in eene dikke strael, niet onaerdig in een daernevens geplaetst glas nederviel.

(21)

III. Veertien dagen waren sedert het vertrek der twee schilders verloopen, toen op een morgen Meester Joost Kindermans, de baes uit den Gulden Leeuw, eene der

vermaerdste herbergen uit de Leeuwenstraet by de Vrydagschemarkt te Antwerpen, na eerst en vooral met zyne achtingswaerdige wederhelft breedvoerig over de zaek te hebben gehandeld, den steilen trap opklom, die naer het eerste en eenige verdiep van zyne wooning leidde. Boven op de rusting van den donkeren trap aengekomen, vatte hy den sleutel die op eene der deuren stak, riep voor de grap eerst: geen belet!

en trad daerop zonder eenige uitnoodiging aftewachten de kamer binnen.

(22)

Zyne tegenwoordigheid scheen echter op geene hoegenaemde wyze de persoonen te onstellen, die in dezelve bezig waren met ontbyten. Eene van hen deed hem vriendelyk teeken dat hy welkom was, wyl hem de andere een stoel aenwees, en verzocht van neêrtezitten en zonder complimenten met hen te ontbyten.

De heusche doenwyze zyner huisgenoten had zulk een buitengewoon uitwerksel op de eerlyke ziel van Meester Joost Kindermans, dat hy zelfs voor een oogenblik de lastige boodschap, hem door zyn vrouw opgelegd, vergat en dat hy in plaets van eene tael te spreken, die hun mogelyk maer half zou hebben aengestaen, begon met te zeggen: - Welnu, Mynheeren, hebt gy een goeden nacht gemaekt? Zyt gy wel te vreden in myn huis? Zoo veel te beter, dat verheugt my bovenmate.

- Oh! Dat is waer baes, sprak de oudste der twee vreemdelingen, men slaept als gelukzaligen in uwe goede pluimenbedden.

- En men eet niet slecht by u, Meester Kindermans, sprak de jongste.

- En drinken, dan? hernam de oudste: by myne ziel, Baes! uw bier gelykt eerder aen den kostelyksten Nektar.

(23)

- Waerlyk? sprak de Baes, gy zyt dus wel te vreden? Welnu gy maekt my ter dege gelukkig met my zulks te zeggen; want... ik heb u ook iets te vragen. Gy weet wel, myn heeren, vervolgde hy na eene poos stilzwygens, die de twee vrienden den tyd liet elkander verwonderd te bezien, gy weet wel... Het is tegenwoordig duer om leven... er is byna niets te winnen en... Het zyn nu reeds meer dan tien dagen dat gy my de eer doet by my te huisvesten... Ik heb u tot hiertoe nog naer geen geld gevraegd, omdat... maer daer ik de eer niet heb u te kennen, begrypt gy dat... zoo... wanneer...

eindelyk dat... het zou my verheugen...

Hier verwardde Baes Joost zoodanig in den doolhof zyner voegwoorden, dat hy zich gedwongen zag oogenblikkelyk de kamer te verlaten, zonder zyne boodschap geheel aftedoen. Hy liep den trap met vier treden te gelyk af, en trad het zweet, dat van zyn voorhoofd stroomde, afdroogende, de keuken binnen, waer hem zyne vrouw verwachte.

- Welnu? sprak deze.

- Wel! wel! Het gaet alles wel, vrouw, antwoordde de Baes. Ik heb my een man

getoond, die... Kortom, zy zullen ons straks komen betalen.

(24)

Keeren wy nu tot de twee vrienden terug.

De verwarde doch voor hen zeer verstaenbare aenspraek van den baes, liet hen gedurende eenigen tyd verstomd elkander zitten bekyken. Zy hadden de magt niet van te spreken. Wanneer zy eindelyk ophielden stappen op den trap te hooren, gelukte het De Nys zyne denkbeelden by een te krygen: - Laet ons betalen, sprak hy.

- En waermede? vroeg Van Pee zyne beurs op de tafel uitschuddende.

- Wat! wy hebben niet meer dan twee guldens, vroeg Nys de twee stukken oprapende?

- Zoo als gy ziet, antwoordde Van Pee, en dat zulks u niet verwondere, jongen!

Vooreerst het geldt rolt, oh! rolt dat het een wonder zou kunnen heeten! Mogelyk wel omdat het zoo rond is. Nu dat tot daer; maer gy weet het, Nys, wy hebben zeer vele kerken bezocht en eene menigte meesterstukken bewonderd, sedert dat wy hier zyn en dit heeft ons hoegenaemd niets gekost wel is waer; maer wy hebben ons ook in zeer vele kroegen opgehouden en eene groote menigte potten bier geledigd; want gy vooral, gy hebt altyd dorst.

- En gy dan? Gy kunt geen bier drinken, dat weet ik: het is juist daerom dat gy steeds naer het grootste glas zoekt.

(25)

- Dat zou ik van u kunnen zeggen, ja; want God zy geloofd! zoo verre ben ik nog niet.

- Van my, sprak Nys, driftig zoo een ander als gy, Jantje...

En reeds waren zy beiden op het punt van elkander, ondanks de voorbeeldelooze vriendschap, die hen vereenigde, de nypendste dingen voortehouden. Zoo waer is het dat het ongeluk soms zelfs de sterkste vriendschaps en liefdebanden kan breken, ofschoon het in tegendeel dezelven zou moeten vaster kluisteren.

- Hoor sprak eindelyk Van Pee, de zaek is dat wy ons te veel met wandelen vermaekt hebben.

- Ja, ik raed u naer de oorzaek onzer armoedige gesteltenis te gaen zoeken; alsof wy niet wisten waer het aen vast is. Het eenigste waermede wy, naer myn dunkens, ons moesten mede bemoeijen is te weten wat wy nu gaen doen.

- Ja, daer zit de knoop. Ik zou kunnen geld aen myne vrouw vragen; doch zonder

te rekenen dat er een geruimen tyd zou verloopen aleer wy konden antwoord krygen,

ken ik haer in staet my te schryven van geld te vragen aen den ryken heer, met wien

ik haer heb laten weten dat wy zyn vertrokken. Dus, laet ons iets anders zoeken.

(26)

Zy zochten langen tyd, overwogen veel en dachten zeer diep; maer te vergeefs: hunne som van twee guldens werd er geen duit grooter om. De Nys was zelfs zoo sterk aen het denken geraekt, dat hy eindigde met luid op te snorken.

Eensklaps stond Van Pee regt en met eene houding gelyk aen die, waermede Archimedes zyn vermaerd ik heb het gevonden in de straten van Syrakusa heeft moeten uitroepen: Wy zyn er! riep hy, ik heb den nagel op den kop geslagen!

De Nys was ongelukkiglyk door het al te sterk denken zoo vast in slaep geraekt, dat hy zich in de grootste onmogelykheid bevond de schoone houding en de deftige uitroeping van den vriend Van Pee te bewonderen en deze zich zelfs genoodzaekt vond hem met geweld by den arm te schudden, vooraleer hy hem uit de chimerische wereld welke hem zyne droomen voorstelde, tot de zoo harde wezendlykheid kon doen wederkeeren.

- He! Nys, hoor dan, word wakker, luister!

De Nys vreef zich de oogen, rekte zyne armen, geeuwde, stak het hoofd vooruit en luisterde.

- Herrinnert gy u niet, hernam Van Pee, wat baes Kindermans ons gisteren avond van de Vrydagmarkt verhaelde?

(27)

- De Vrydagmarkt! sprak de slecht ontwaekte Nys, wyl hy, byna nog halfdroomende, strakke blikken op zyn gezel rigtte en al deed wat hy kon, om zyne aendacht op deszelfs woorden te vestigen.

- Hy zegde ons, ging de andere voort, dat er veel kunstenaren zyn die zich vergenoegen hunne gewrochten daer naertoe te zenden, en er het geld van optrekken zoodra dezelve verkocht worden. Het is wel zeker dat het geene Rubensen of Jordaensen zyn, die zulks aenvangen; maer dat is ons om het even. Zoo wy ieder een klein tafereeltje penseelde, he? wat zegt gy er van? Wy zyn slechts donderdag morgend, wy hebben een geheelen dag voor ons. Met de twee guldens kunnen wy al krygen wat wy noodig hebben.

De Nys liep doek, verwen, penseelen enz. koopen. Van Pee trad beneden naer de

keuken en keerde, na de bazin betaling tegen den volgenden dag beloofd te hebben,

in zyne kamer terug, waer zyn vriend niet lang wachtte hem met al de materialen te

komen vervoegen, die zy noodig hadden om oogenbliklyk aen het werk te gaen. Hy

bragt zelfs een model mede voor Van Pee: het was een arme, vuile, en met vod-

(28)

den bedekte, gryzaerd. Wat hem betrof, hy had zich met eenige ter jagt gedoode vogeltjes vergenoegd.

Des anderdaegs 's morgens hielden al de liefhebbers en kunstenaers die zich te Antwerpen bevonden, voor de wooning van eenen roeper op den hoek der

Vrydagmarkt en Leeuwenstraet, verwonderd stil. Wat de geestdrift der kunstkenners zoo sterk gaende maekte, was slechts een paer tafereeltjes van zeer kleinen omvang:

het eene verbeeldde een ouden Bedelaer, en het andere eene Weitasch, welkers inhoud (eenige doode vogeltjes) op eene tafel was uitgeladen.

De twee stukjes op eene waerlyk bewonderenswaerdige wyze uitgevoerd, werden aen een zeer hoogen prys verkocht.

Na Meester Kindermans en zyne ega ruim betaeld te hebben, bevonden zich de twee vrienden nog in het bezit van een goed aental goudstukken.

- Wat gaen wy nu doen? vroeg De Nys.

- Wandelen, antwoordde Van Pee.

- Laet ons wandelen, sprak De Nys.

En kerken en kroegen werden op nieuw bezocht. Zy begonnen niet dan den volgenden donderdag op nieuw te schilderen.

(29)

Na zoo eenigen tyd geleefd en gewerkt te hebben, begon hunne faem niet slechts binnen Antwerpen, maer tot in de overige steden des lands doortedringen. Van alle zyden kwam men de twee kunstenaren om tafereelen bidden. Te vergeefs nogtans schreef Van Pee dit alles aen zyne vrouw, om haer ook tot het ondernemen eener reis naer Antwerpen overtehalen. Zy was maer hoegenaemd niet te bepraten en kon vooral aen haers mans lust tot werken geen geloof hechten. Zy bleef dus te Amsterdam zich met het weinige vergenoegen, wat haer eene geringe nering kon opbrengen.

Eindelyk begon het de twee vrienden te Antwerpen te vervelen. Aen Van Pee

omdat hy zyne vrouw toch regt lief had. Aen De Nys, omdat het Van Pee te Antwerpen

verveelde. Een schoonen morgen dan kwamen zy weêr te Amsterdam aen, met de

schuit van een schipper die hen beiden kende. Vooraleer zich huiswaerts te begeven

gingen zy beiden naer de Vischmarkt. Van Pee kocht er eene fraeije zoô roch en

vloot, en nam dan eerst den weg naer zyne wooning: - Vrouw, sprak hy by het

inkomen tot zyne verwonderde wederhelft, kookt het water al?.. Hier hebt gy den

visch!

(30)

De arme duivel.

(1584.)

De vorst des nachts, der duisternis, Gelyk zyn regte toenaem is Of lyk men hem wil doopen, Had soms voorhenen de manier Van net gekleed, als een bankier, Het aerdryk rondteloopen.

TH. VANRYSWYCK, Eigenaerdige Verhalen.

I. ‘Van over oude tyden, zegt de heer Kops, hebben zich in Nederland verscheidene fraaije geesten opgedaan, die in gezelschap samengevoegd, zich met rymen en vertooningen van tooneelspelen bezig bielden.’ Die gezelschappen noemde men R

EDERYKKAMERS

, en ofschoon

(31)

men het tydschip van derzelver opkomen tot hiertoe niet juist heeft kunnen bepalen, blykt het nogtans dat sommigen alzeer vroeg, en onder anderen eene, genaemd Christus oogen, te Diest reeds in 1302, bestonden.

De voornaemste bezigheden dier K

AMERS

waren het beoefenen der dichtkunst en vooral het samenstellen en vertoonen van tooneelstukken, en strekten, gelyk de geleerde heer Pastor Visschers zeer wel aengemerkt,

^(*)

om de zeden te verbeteren, met nu op eene boertige wyze (door esbattementen of kluiten) dan op eene ernstige wyze (door zinnespelen) aen ieder zyne pligten te leeren. Deze vertooningen geschiedden in het openbaer, en niet zelden werden ook vreemde K

AMERS

uitgenoodigd om in dit vak tegen elkander om prys te komen kampen. Deze

samenkoomsten, die gewoonlyk met veel pracht en luister werden gevierd, noemde men intreden, welke dan nog in landjuweelen en haeg- of dorpspelen werden onderscheiden, naermate zy in steden of in dorpen plaetsgrepen.

(*) Een woord over de oude Rhetorykkamers in het algemeen en over die van Antwerpen in het byzonder. Zie Belgisch Museum jaer 1837.

(32)

Al de leden eener kamer waren aen zekere maetschappelyke wetten onderworpen, en werden voor eerst in hoofden en broeders onderscheiden. De hoofden noemde men gewoonlyk keizer, prins, factor, deken, vinder en fiskael. De factor moest de rollen aen de spelers uitdeelen en de onderwerpen van dicht-of tooneelkunst

voordragen, de fiskael het goede order onderhouden. Nog had elke kamer gewoonelyk een nar of zot in haren dienst, wiens officie bestond in het gemeen by elke feest door poetsen en lazzis te vermaken.

Te Antwerpen bevonden zich van ouds vier rederykkamers: de Violiere, de Olyftak, de Goudbloem en t' Lelieken van Calvariën. Elke der genootschappen had hare bezondere voorregten of privilegiën, en haer blazoen of wapen. Dat zy allen niet alleen by de burgerklas, maer zelfs by de aenzienlykste persoonaedjen in de grootste achting stonden, blykt uit de menigvuldige voordeelen, welke haer de stad, en sommige vorsten des lands hadden geschonken. Zelfs treft men meermalen de doorluchtigste namen onder de broeders aen. Zoo maekte by voorbeeld koning Filips, aertshertog van Oostenryk deel van de kamer den Gentschen Balsem, en Willem de

(33)

Zwyger, en de later zoo ongelukkige Burgemeester Van Stralen, rekenden het zich eene groote eer, de eerste als prins en de tweede als hoofdman tot de Kamer der Violiere, ook wel Sint Lukas Gilde genaemd, toetebehooren.

Later en vooral onder de bloedige beheersching van Alva, verloren de rederykers oneindig van hunnen voormaligen voorspoed en luister, nadien de hertog, die het niet alleen op de Vlamingen zelven, maer op al wat vlaemsch was, gemunt had, niet naliet de strengste bevelen tegen het verspreiden, zinghen ofte spelen van eenige camerspelen, staendespelen, enz. te geven. Slechts onder Albert en Isabella, kwynden de kamers nog een tydlang; doch na de dood van die twee verlichte Aertshertogen, vervielen zy allengskens zoodanig, dat zy eindelyk zelfs geene schaduw van het voorleden meer vertoonden.

Nog éénmael echter sints het voor de vlaemsche tooneelkunde noodlottige

landvoogdschap van Neêrlands gehaten beheerscher, vertoonde zich de edele

rederykkunst te Antwerpen in volle pracht; nog éénmael konden de tot in de ziel

bedroefde kamerbroeders zich in de hoop eener betere toekomst verblyden; alhoewel

zy in het vervolg weldra nogmaels rede kregen, om te

(34)

vreezen dat hunne genootschappen voor altyd in den zelfden staet van moedeloosheid zouden moeten keeren. Althans, zie hier ter welker gelegenheid zy mogten gelooven dat den tyd gekomen was, om voor goed het hoofd op te beuren.

Korts na het voltooijen van het tegenwoordige Stadhuis, was in deszelfs gevel het beeld van den fabelachtigen held Brabo, als den vermoedelyken naemstichten der stad Antwerpen gesteld. Daer echter meer verlichte burgers met reden dachten dat het beeld der H. Moeder Gods, magtige patroonersse der stad Antwerpen, veel meer op die plaets zou gepast hebben dan hetgene eens romeinschen veldheers, die mogelyk nooit bestaen had, besloten de eerw. paters der Societeit Jesus, op het einde der 16

^e

eeuw, de uitvoering dezer belangryke onderneming op zich te nemen. Met behulp van eenige der deuglievendste ingezetenen eindelyk zoo veel verzameld hebbende als zy tot het bestryden der onkosten noodig oordeelden, deden zy het Mariënbeeld beitelen, dat zich nu nog in den gevel van het Stadhuis bevindt. Dit beeld in het Jesuiten klooster, (voortyds het huis van Aken), gemaekt zynde, werd zegt men, ook O.L. Vrouw

(35)

van Aken genaemd. Hiervan dat een destyds in de nabyheid van de sodaliteit nieuwopgebouwd huis, op den hoek van de Wolstraet, den zelfden naem verkreeg, en dat zelfs een toen onlangs doorgebroken straetje nevens dit huis, dat vóór dien tyd geenen uitgang in de Wolstraet had, de O.L. Vrouwestraet werd geheeten.

De plaetsing van het beeld geschiedde met buitengewoon veel pracht. Na vooreerst

den Brabo uit den gevel geligt, en op de Werfpoort gesteld te hebben, maekte men

tegen het Stadhuis eene overgroote stelling in vorm van trap, waervan het eene eind

tot tegen de Kaesrui reikte, om niet verpligt te zyn van het beeld optetrekken, maer

het alzoo tot op de plaets zelve, waer het staen moest te kunnen dragen. Al de

schutters- en nerings Gilden kwamen in de wapens en schaerden zich in reijen op

den weg, welken de luisterryken stoet die het beeld uit het huis van Aken ging halen,

moest voorbygaen. Op de Groote Markt zelve werden door sommige leden van het

Magistraet, en door studenten van het Jesuieten Collegie deftige aenspraken

uitgegalmd. De stadsspeellui bragten ook het hunne by om het feest te verlustigen,

en praelwagens en zegebogen, met zinnebeeldige persoonaedjen en

(36)

kunstige refereinen versierd, waren er met hoopen te bewonderen. Het gene echter meer dan dit alles bydroeg om het feest eenen ongemeenen glans by te zetten, was de vertooning, welke den namiddag van denzelven dag op de Groote Markt door de kamer de Violiere, met die van den Olyftak vereenigd, op een fraei getimmerd en behangen Stellaedje werd gegeven. Gelyk in vorige tyden had het Antwerpsche Wethouderschap het aldus aen deze twee rederykersgenootschappen verzocht, en zich zelfs met al de te doene onkosten belast. Met reden mogten dus de broeders verhopen dat de edele kunst weêr op nieuw ging bloeijen, daer het magistraet scheen van zin te zyn hun gelyk van ouds tot het verheerlyken van alle openbare feesten uittenoodigen. Het stuk of eerder het zinnespel dat zy speelden, willen eenigen dat door den vermaerden ridder Johan Vleminckx, naer wien men de Vlemincxstraet genaemd heeft

^(*)

en die inderdaed lid was van den Olyftak zou samengesteld

(*) Deze antwerpsche edelman, heer Van Wyneghem, woonde in dezelfde straet, en werd in de O.L. Vrouwe kapel onzer Kathedralekerk begraven, waer men nog zyn zerk kan zien.

(37)

zyn geweest; deze edele dichter echter reeds in 1568 overleden zynde, kon hy onmogelyk de maker van het zelve wezen. Ook zal uit het volgende verhael genoeg blyken dat ingeval zelfs hy op het tydstip waervan wy spreken geleefd had, hy nog niet voor de opsteller kon doorgaen.

Dit stuk verbeeldde in eene lange reeks van elkanderen opvolgende tafereelen, de

tallooze weldaden en wonderen waermede het de H. Moeder onzes Zaligmakers

beliefd had, de haer toevertrouwde stad Antwerpen, niettegenstaende al de listen en

lagen des duivels te overladen. Het werd verwonderlyk goed gespeeld. Al de broeders

die er eene rol in hadden te vervullen, werden om het zeerst me toejuichingen

aengemoedigd. Nogtans werd de persoonaedje van den Satan, die er zeer veel in te

doen had, boven al de anderen met eerbewyzen en lotuitgingen overladen. De broeder,

die dezelve speelde, was inderdaed zoo natuerlyk duivelsch, en legde zoo veel

buitengewoone kunde aen den dag, dat hy zelfs de byzondere goedkeuring der

vitziekste kenners, zoo om de juistheid zyner kleeding, als om het natuervolle zyns

spels en de sierlykheid zyner uitdrukking wegdroeg, en allen die tegen den avond

vergenoegd na de vertooning huiswaerts

(38)

keerden, met geenen uitbundigen lof genoeg van den Duivel geloofden te kunnen spreken.

Nog werd door sommige meer diepdenkende Antwerpenaren ter dien gelegenheid als iets al heel byzonders opgemerkt, dat ofschoon het den dag vóór het feest verschrikkelyk had geregend en gestormd, het echter zoo lang hetzelve duerde helder zonneschyn bleef, en dat het na het eindigen van het spel der rederykers weêr op nieuw begon te tempeesten: het gene genoeg te kennen gaf dat er meer dan een bloot toeval het aldus had geregeld.

(39)

II. Omtrent het midden van het straetje, dat zich nevens het Stadhuis zuidwaerts bevindt, bestond toen reeds de zeer welbekende herberg het Paerdeken, naer welke men nu over eenige jaren dit straetje, de Paerdenstraet heeft genaemd

^(*)

. In deze herberg hadden zich het grootste deel der Rederykers, na de vertooning op de Grootemarkt vergaderd, om over het feest van den dag en vooral over de glansryke uitvoering van het zinnespel te redekavelen. Dat er niet

(*) Eenige jaren voor de omwenteling van 1830, was dit straetje op onze wykboeken nog enkelyk bekend: Ter syden 't Stadhuis, suidwaerts.

(40)

alleen braef geredeneerd maer ook dapper gedronken werd, zal men nog beter verstaen wanneer wy zullen gezegd hebben, dat de zwaerlyvige Baes Bierinckx niet alleen de grootste moeite van de wereld had om zyne dorstige klanten van de gevraegde kannen Garsten te voorzien, maer dat hy zelfs niet eens den tyd had, om hun behoorlyk bescheed te doen, iets dat hy anders nooit naliet op het vereerend verzoek zyner tallyke gasten.

Een enkele der aenwezigen deelde echter zoo het scheen niet in de algemeene vreugd. Het was juist de man, die de rol van den Satan met zoo veel kunde en byval had gespeeld. Met het hoofd op beide handen rustende zat hy by eene tafel zoo somber, zoo diepbedroefd, dat het klaer om zien was dat hy de vragen, die hem zyne vrolyke en hoopvolle gezellen by poozen toestuerden, niet dan met weêrzin

beantwoordde. Aen de soberheid en het naekte zyner kleeding kon men bespeuren dat deze man in geenen vermogenden staet leefde; aen de nog gevulde kan bier, die voor hem stond, en waeraen zyne lippen nog niet hadden geraekt, kon men vermoeden dat de gedachten die aen zyne wezenstrekken by poozen eene zoo

(41)

pynlyke uitdrukking gaven, ernstig genoeg moesten wezen om hem zelfs het drinken te doen vergeten.

Middelerwyl bleven de Rederykers maer onophoudelyk voortpraten, zonder op het zonderlinge in de houding huns vriends te letten. De regen die rammelende tegen de glazen der ramen kletterde, kwam natuerlyk het getal onderwerpen, waerop zy hunne welsprekendheid oeffenden nog vergrooten. Slechts een der broeders, die nevens den duivel zat, en juist degene was die hem tot het drinken van een glas bier in de herberg van Peer Bierinckx had uitgenoodigd, sloeg deelnemend des

ongelukkigen treurige geestgesteltenis gade.

- Maer hoor dan in Godes naem eens hoe het buiten giert en tempeest, sprak een jonge rederyken, die zich Van Haes noemde.

- Het water wordt als met eemers uit den hemel gegoten, sprak een ander.

- Mynheeren, zei ernstig de achtingswaerdige Frans Dikkens, hoofdman van den

Olyftak, wyl hy eene aenzienlyke hoeveelheid snuif uit een met zilver beslagen

snuifhorentje op den rug zyner hand schudde, zegt u dit weder niets byzonders?

(42)

- Wat dan, heer Hoofdman, vroeg iemand der aenwezigen?

- Ik ben zeker dat hy er weêr een mirakel in ziet, glimlachte Van Haes.

- Ha, niets! antwoordde de Hoofdman, wyl hy statig het uitgeschudde tabakspoeder met welgevallen opsnoof, maer ik zeg dat het verwonderlyk is. Gisteren, eergisteren, dees heele week is het een weêr geweest, om geene honden door te jagen. Slechts dezen morgen wordt het klaer, de zon schynt en zoo lang het feest duert hebben wy een hemelschen dag; doch nauwelyks is alles afgeloopen of ziet, daer begint het op nieuw te stormen en te gieren. Ik wil geen vermetel oordeel stryken, maer ik zal u alleen herrinneren, dat de Heilige Maegd ons Antwerpenaren ten allen tyde zonderlinger wyze beschermd heeft.

- Welgezeêd, Mynheer Dikkens! dat denk ik er ook van, sprak baes Bierinckx.

- En dat heeft ons Heintje daer, in het spel dat wy van namiddag vertoonden, klaerlyk bewezen, voegde er al spottende Hans Wykmans by, wyl hy een lachenden blik op den vriend van den duivel wierp.

- Mynheeren, sprak deze ylings opstaende,

(43)

en wyl hy zyne bruine lokken met de eene hand van voor zyne sterkgekleurd wezenstrekken streek; ik beweer niet dat myn spel een meesterstuk is, maer ik geloof dat het in allen gevalle met meer vermaek is gezien geweest, dan het gewoonlyk de kluiten van onzen vriend Wykmans zyn.

- Myn Kluiten! Gy zult nog lang wachten eer gy daer zult aenkomen, riep Hans met vuer.

- Dat geloof ik wel, ik houd my met ernstiger zaken bezig.

- Daer zyn de mannen weêr aen de gang! riep vrolyk de jonge Van Haes in zyne handen vryvende.

- Ernstiger zaken! schreeuwde Frans, wyl hy Heintje een grammen blik toestuerde:

Wilt gy tegen my eens voor de vuist het een of andere berymen, he? zinnespeler! ...

- Daer zou ik my voor wachten: ik weet dat gy gemakkelyk werkt; maer dat bewyst niets...

- Wat! dat bewyst niets? Ik zal u met volumen zoo dood goeijen, hoort gy het? dat er niemand meer van u zal spreken.

- Al wel! Al wel! Mynheeren sprak de Hoofdman: gy zyt beiden mannen van

talent, dat weten allen die hier zyn. Waerom hebt gy dan noodig elkander altyd in

het hair te zitten?

(44)

gy weet wel dat onze vyanden niet beter vragen.

- Hy brengt ook altyd dingen by die hoegenaemd niets bewyzen, zei Heintje.

- En gy wilt alles het best weten en kunnen, sprak zyn tegenstrever.

- Hans heeft gelyk, zei stil de jonge rederyker tegen den makker die nevens hem zat. Die Hein denkt waerachtig dat hy alleen een groote man is, ziet gy? ... En nogtans de Wyckmans...

- Hé! Peer! Meester! Bier! Bier! riepen een aental stemmen, in den anderen hoek der kamer.

- 'K kom by u, sprak langzaem de dikke baes.

- Laet ons van wat anders spreken Mynheeren, vervolgde Frans Dikkens: wat denkt gy, wat zal het volk denken van onze vertooning?

Op dit oogenblik ging de deur open.

- Laten wy het den toovenaer vragen, riep de eerste spreker. - He! Willems! He toovenaer! begon hy den sterkgebaerden jongeling toeteschreeuwen, die juist binnen trad, en den bynaem van toovenaer door eenige kunstjes met de kaert en toeren uit den haeszak had gekregen.

- Ha, jongens! Wat is er? vroeg hy na het water, dat van zyne kleederen droop, afgeveegd te hebben, het gezelschap groetende.

(45)

- De Hans en de Hein hebben weêr aen het kawetteren geweest: oh! het heeft er fel gegaen! fluisterde hem Van Haes in het oor.

- Zoo! zoo! sprak hy lachende: Mynheeren, altemael uwe gezondheid! ging hy de hem door den baes aengeboden kan aen zynen mond zettende, voort.

- Hebt gy zoo niets over onze vertoon ng gehoord Willems, vroeg de Hoofdman?

- Oh! veel goeds! dat beloof ik u! was het antwoord. Vooral kan men niet zwygen van onzen duivel, die daer zoo somber als een echte Satan, by de tafel zit.

- Ik heb inderdaed opgemerkt dat Dierckxsens van avond in eene zonderlinge luim is, zei de onverbeterlyk Van Haes.

- Zeg, Joris! kunt gy u zoo niet wat anders houden, vroegen allen? ... Wat hebt gy dat de kan zoo gevuld blyft voor u staen? Gy zyt dat niet gewoon.

- Oh niets, Mynheere! zuchtte Dierckxsens.

- Is dat nu een gedrag voor een man van zoo veel talent, vroeg Heintje?

- Man van talent! glimlachte de duivel bitter.. Die geen brood voor zyne vrouw

en kinderen kan winnen, voegde hy er stil in zich zelven by.

(46)

- Ik wed u dat de zaken van onzen vriend in geenen luisterryken staet zyn, sprak halfluid Van Haes tot de overigen.

- Zou het waer zyn, Joris, vroeg de Hoofdman, gaet de nering slecht? Hebt gy geld noodig? Waerom spreekt gy niet? gy twyfelt welligt niet aen de deelneming uwer vrienden?

Zwygend rees Joris Dierckxsens, de duivel, op. Eene vuerroode kleur had zyne beschaemde wezenstrekken met een sterk vermiljoen overdekt.

- Ik twyffel niet aen uwe dienstwilligheid, broeders, sprak hy, stuiptrekkend bevende; doch geloof my, zoo verre is het nog niet gekomen. Ik ben gelukkiglyk nog in staet om voor myn huisgezin het noodige onderhoud te verdienen.

- Spreekt gy waer, vroeg hem fluisterend Heintje? Anders....

- Zeer waer, myn vriend, antwoordde Joris, hem met kracht de hand schuddende:

ik dank u uit den grond myns harten.

- Wy weten dat het tapytweven door de langdurige onlusten en oorlogen, die ons ongelukkig land verwoesten, veel heeft geleden, sprak nog Frans Dikkens.

- Zonder te rekenen dat de vervloekte Fran-

(47)

sche voortbrengselen u daerby nog veel schade toebrengen.

- Wanneer hebben de Franschen ons iets goeds aengebragt?

- Het was daerom dat wy op de lieden van Mynheer d'Alençon zoo vrolyk hebben gehakt, sprak een bejaerde rederyker.

- De belegering van Parma heeft ons ook niet veel goed gedaen.

- Ik herhael het, Mynheeren, sprak de gefolterde duivel: ik heb geene hulp noodig....

En zoo ik er noodig had...

- Dan weet gy ons te vinden niet waer? spraken allen eenstemmiglyk.

Joris antwoordde niet meer. Na nog eene poos te hebben zitten mymeren, stond hy eindelyk even somber op, dronk zyne kan in eens ledig, en haestte zich het Paerdeken te verlaten.

Nog eenigen tyd bleven de overige rederykers over het zonderlinge in het gedrag

huns besten spelers zitten redekavelen. Wanneer zy eindelyk opstonden om de herberg

op hunne beurt vaerwel te zeggen, bemerkten zy dat Heintje mede al lang reeds

huiswaerts was gekeerd.

(48)

III. Ter zelfder plaetse, waer over eenige jaren onze trotsche schouwburg werd gebouwd, had reeds, gelyk wy in de vorige kronyk zeiden, onze Van Schoonbeke omtrent het midden der 16

^e

eeuw, het zoogenaemde Tapesierspand aengelegd. Dit gebouw, voornamentlyk ten dienste der tapytwevers begonnen, die hier toen een ruim bestaen in hunne nyverheid vonden, had, gelyk men ziet, den naem van pand doen geven aen de plaets, die men tegenwoordig de Comedieplaets noemt, omdat er inderdaed na het vervallen onzer anders zoo bloeijende tapytwevery, op de puinen van het zelfde Tapesierspand, een Schouwburg wierd opgerigt, welk in 1746 afge-

(49)

brand, later ten behoeve van den armen der stad vernieuwd en eindelyk op onze dagen veel kostelyker dan te voren herbouwd werd.

Geheel het beneden gedeelte van het Tapesierspand was in een zeker aental

wooningen of kelders verdeeld, waerin de meesten der Tapytwevers hunne huisvesting

kozen, en die aen de daernevens loopende straet tot nu toe den naem van Kelderstraet

heeft doen behouden. Op den zelfden avond na het feest, dat geheel Antwerpen

vermaekt en verheugd had, zaten in eene dier half onderaerdsche woonsteden of

Kelderkeukens eene arme vrouw en vier schier halfnaekte kinderen met ongeduld

op de komst van Joris Dierckxsens te wachten. Aen de roodbekreten oogen en

gepynigde wezenstrekken der moeder, aen de havelooze uitdrukking van de bleeke

aengezigten der kinderen, aen den ellendigen staet hunner gescheurde kleederen, aen

den naren en hartpynigenden toestand van het vertrek, dat zy bewoonden, was het

ligt te zien, dat dit rampzalig huisgezin in de diepste ellende lag gedompeld. Ofschoon

het buiten afgrysselyk koud was, en dat de immer neêrstortende regen by poozen

langs de van glaesjes ontbloote vensterraem en de breede schoorsteenpyp insloeg,

en dus de kou-

(50)

de nog vermeerderde, brandde er geen sprankje vuer onder den breeden mantel der schouw. Van meubels was er geen enkel spoor te vinden; slechts een onverklaerbare hoop oude vodden en versleten kleedingstukken, die misschien aen het geheele huisgezin tot legerstede verstrekten, dienden der moeder en den kinderen in dit oogenblik tot eene zitplaets, waer zy met zich op elkander te dringen zoo veel mogelyk zich tegen de aenraking van het instuivende regenwater en de bovenmate strenge luchtgesteltenis trachtten te beveiligen. Honger en gebrek stonden op aller wezenstrekken in onuitwisbare merken geprent.

Dit vertrek was de wooning, die arme vrouw, die havelooze kinderen, waren de vrouw en de kinderen van den Armen Duivel.

De zaken van den anders zoo neerstigen tapytwever stonden inderdaed verwonderlyk slecht. Dien heelen winter had hy nog geen slag gewerkt; al zyne geringe meubelen waren een voor een in brood en andere noodwendigheden veranderd geworden; al zyne kleederen hadden een voor een den weg naer een der destyds in menigte bestaende lombaerden genomen. Gelukkig nog dat de kelders onder het Tapesierspand aen

(51)

de geringste lieden zyner nering tot eene uiterst goedkoope woonst diende, anders had hy denklyk sints lang niet alleen geene kleederen meer bezeten, om zyne naekte leden en die zyner vrouw en kinderen te bedekken, maer zelfs in de onmogelykheid geweest om aen het ellendige huisgezin, een dak tot bescherming tegen het strenge jaergetyde te geven.

Waerschynelyk had de ongelukkige vader, haesten wy ons het te zeggen,

waerschynelyk had hy by zyne menigvuldige vrienden, en vooral by de hem

hoogachtende kunstbroeders eene zekere hulp kunnen aentreffen, had hy zich tot het

doen kennen zyns rampzaligen toestands willen vernederen; doch hiertoe had de

gevoelvolle man te veel fierheid, te veel verhevenheid van geest. Hierby herinnerde

hy zich, dat toen hy eenige jaren te voren het meisje, dat hy beminde, ondanks hare

armoede tot vrouw nam, de meesten zyner kennissen zynen keus afgekeurd en hem

zyn huwelyk afgeraden hadden, omdat zy beweerden dat hy, met zyn groot vernuft

en zyne winstgevende nering voor het minst de dochter eens welgestelden poorters

uit den burgerstand had kunnen krygen. Hun dus zynen hopeloozen toestand te

openbaren, ware hem al te

(52)

hard gevallen. Dan, wat hy voor zich alleen niet had durven wagen, had hy welligt dien zelfden avond voor zyne ongelukkige gade en kroost ondernomen. Het was zelfs in dit gedacht dat hy met Hein, in wien hy nog wel het meest vertrouwen stelde, de herberg het Paerdeken was binnengetreden, met voornemen van aen dien vriend, die hem zeer veel goed scheen te willen, en die daer by in staet was hem te helpen, zynen hopeloozen toestand te doen weten. Lang reeds had hy by de tafel en het steeds onaengeraekte glas bier zitten overwegen hoe hy het gesprek best ten dien einde zou aenvangen, wanneer eensklaps de slechtgeplaetste aenmerking op zyne houding van Van Haes en de luidruchtige hulpaenbiedingen zyner makkers hem duizend dolken door het harte joegen, en heel van zyn voornemen deden afzien.

- Liever van honger en gebrek omkomen, dan my tot dus verre te vernederen!

morde hy, tot bloedens op zyne lippen bytende.

Eenige oogenblikken later was hy, gelyk wy gezien hebben, uit het gezelschap der rederykers verdwenen.

Lang reeds, bitter lang waren nu de vrouw en de kinderen op hem wachtende.

Sints den vorigen avond hadden zy geen bete broods meer

(53)

over de lippen gehad. Ofschoon verre van eenige hoop tot verbetering te voeden, had hun Joris, meer om hen te vertroosten, des middags wanneer hy naer de vertooning ging, hulp tegen des avonds beloofd. Het is waer dat hy toen nog ondanks zich zelven van den stap, dien hy by den eenen of anderen vriend moest wagen, veel verhoopte.

Intusschen hy kwam niet. De avond was reeds verre gevorderd, de regens plasten

reeds verscheidene uren op de sombere straten neder, en nog geen enkele stap had

het bedroefde huisgezin doen gissen, dat de ellendige vader met troost en voedsel

keerde. De kinderen, ofschoon zy hunne ingewanden door den honger voelden

martelen, lieten geen enkelen zucht, uit vrees van de stuiptrekkende aendoening der

moeder nog te vermeerderen. Tot dus verre leert het onheil. Slechts het kleinste, pas

anderhalf jaer oud, poogde by tusschenpoozen nog een twyfelachtig voedsel uit de

door droefheid uitgedroogde borsten der moeder te trekken, die wat haer betreft,

verheven was van angst en moederliefde, en zich de kleinen uit alle hare magt zoo

veel zy kon tegen het lichaem sloot, om hun by al de folteringen des hongers ten

minsten de smarten der nypende koude niet te laten gevoelen.

(54)

Een welbekende stap, dien zy van verre de straet hoorden betreden, deed eindelyk de aendacht der kinderen ontwaken. Verheugd ligtten zy allen het hoofd: - Vader!

ontvloog hunne lippen, en blyde liep reeds het oudste zoontje de deur ontsluiten.

Eene zwakke strael hoop verlichtte het vermagerde wezen der moeder:

- Welnu, Joris? sprak zy flauwelyk glimlagchende den inkomende toe.

Nog somberder dan in de herberg was de duivel. De lange hairen plakten hem nat op de uitgehongerde wangen, het water lekte by stroomen uit zyne dunne, kleurlooze kleederen. Hy antwoordde niets....

Weenend liet de moeder haer hoofd op den zuigling, dien zy op den schoot hield, nederzakken. Angstig lieten de kinderen hunne blikken van den vader tot de moeder en van de moeder tot den vader over en weêr gaen.

- Vader, ik heb honger! ... snikte het oudste.

- Brood! ... vader! riepen de twee anderen.

- Niets! oh! ik heb niets, kinderen! borst Joris in tranen los. Ik kan u onmogelyk brood bezorgen...

- Maer uwe vrienden, Joris? ... gilde de vrouw.

(55)

- Myne vrienden! ... sprak hy hopeloos glimlagchende... Myne vrienden! ... Ja, zoo ik hun op de straet wilde toeschreeuwen dat ik honger heb, dat myne vrouw en kinderen te huis van gebrek vergaen, dan zouden zy my waerschynlyk genoeg een stuk broods toewerpen; doch niet zonder my alvorens over het verwaerloozen hunner raedgevingen ter gelegenheid myns huwelyks te hebben gesproken... Myne vrienden!

... Zy zoeken my, omdat ik huns gelyken schyn, omdat ik hun myne gesteltenis verberg, omdat ik een goed speler ben en veel dienst doe... Maer zoo zy den regten staet myner zaken kenden, zoo zy wisten dat ik broodsgebrek lyde, dat ik op het punt ben van met myn huisgezin van honger en ellende omtekomen... Hoe schielyk zou hunne handelwyze niet veranderen? ... Hoe ras zou de minste onder hen zich niet het regt gelooven my te verachten? ... Omdat hy zou weten dat het kleinste gedeelte zyns overschots my kon gelukkig maken...

Zoo onregtvaerdig redeneert nogtans dikwyls de ongelukkige. Indien ooit menschen

verlangden het lot hunner medemenschen en vooral huns vriends te verzachten, waren

het voorzeker de gezellen van den duivel. Het is gewoonlyk niet

(56)

by kunstenaers, dat men de hardvochtige ikzucht van het meestendeel der ryken moet gaen zoeken.

Gedurende eenige oogenblikken waren zuchten en weenen het eenigste wat men in de koude en ziltige woonst kon onderscheiden.

- Maer eindelyk, Joris? ... vroeg nogmaels de moeder.

- Ik meende eener myner vrienden aentespreken, wanneer eensklaps een andere melding van onze waerschynelyk ellende en dus ons armoede wereldkundig maekte.

Dit kon, dit mogt ik niet dulden. Ik leugenstrafte zyn gezegde.... Liever wilde ik onder de armoede bezwyken....

- Brood! ...

- Vuer! ...

- Ik heb honger en koû, vader! gilden de drie kinderen.

Razend sprong Dierckxsens den armoedigen kelder rond... sloeg zich met de vuisten tegen het aengezigt, trok zich de hairen uit het hoofd.

- Myn leven! Myne ziel! Alles wil ik den gene verpanden, schreeuwde hy uitzinnig, die u brood en vuer wilde bezorgen!

Nauwelyks had hy deze woorden uitgesproken, of akelig werd er driemael op de deur geklopt.

(57)

IV. Een overgroot getal onzer straten zyn, gelyk men gemakkelyk kan bespeuren, hunnen

naem enkelyk aen eene nabyzynde kerk of kapel, aen een godshuis of ander liefdadig

gesticht, soms ook wel aen een merkwaerdig openbaer of byzonder gebouw en

dikwyls, gelyks wy reeds in eenige der voorgaende kronyken gezien hebben, aen de

een of andere groote Antwerpenaer verschuldigd. Zoo hebben wy, by voorbeeld, de

Sint Jakobsmarkt- en straet; de Korte- en Lange Clarastraten naer het voormalige

klooster der Clarissen later in eene postery veranderd; de Minderbroedersstraet- en

Rui naer het klooster der eerw. paters Minderbroeders,

(58)

thans ons Musaeum; de Lange- en Korte Gasthuisstraten; de Schipperskapelstraet, naer de thans als magazyn dienende kapel van het voormalige Schippersambacht;

de Hessenplein- en Brug, naer het nog bestaende Hessenhuis; de Zilversmid-, Wissel-, Schoenmakers- en Kuiperstraten, naer de menigvuldige Zilversmeders-, Wisselaers-, Schoenmakers- en Kuiperswooningen, welke zich weleer in deze straten bevonden;

de Reynder-, Bogaert-, Pruynen-, Grammey-, Rubensstraten, enz., naer voorname familjen of in onze geschiedenis vermaerde mannen, die op dezelfde plaetsen eigendommen bezaten; de Roodestraet naer de nabyzynde poort, die in den tyd om de kleur haers voorgevels de Roodepoort werd geheeten; de kleine en groote Pieter Potstraten, naer de abtdy in dezelve door Pieter Pot, een ryk antwerpsch koopman gesticht; en eindelyk om van eenige andere min aenzienlyke niet te gewagen, de Huidevettersstraet, naer de huidevetteryen welke zich eertyds in dezelve bevonden, maer nog meer naer de kapel van het voormalige Huidevetters- en

Schoenmakersambacht, welke nog op heden den Anglikaenschen eerdienst tot tempel verstrekt.

(59)

Juist op den hoek der laetstgemelde straet en aen den kant waer de Komedieplaets of pand in de zelve uitloopt, stond in vorige tyden een openbare borneput, die over ruim vyftig jaren eerst is verdwenen. Die borneput verbeeldde een slacht van tempeltje en was als een driehoek gebouwd. Hiervan dat de bewuste plaets tot nu toe de Driehoek is blyven heeten.

Eenige stonden na het hier vorenverhaelde tooneel in de kelderkeuken van Joris Dierckxsens, stapten van den kant van het Tapesierspand, twee menschengestalten op het driehoekige iempeltje of liever op de Huidevettersstraet aen. In de eerste was het ondanks de dikke duisternissen, die de geheele stad omhulden, niet moeijelyk den armen duivel te herkennen. Wat de andere betreft, een zeer wyde, donkerkleurige mantel, een hoed, wiens randen tot over de schouders neerhingen, maekten dezelve geheel onkennelyk. Aen den Driehoek aengekomen hield Joris Dierckxsens eensklaps stil:

- Welnu! sprak hy den man met den mantel aen, zie ons nu verre van myne ellendige wooning: wat wilt gy?

- Gaen wy maer verder door, antwoordde deze met eene holle, en byna

onverstaenbare stem.

(60)

- Geen voetstap meer: gy hebt my van myne ongelukkige gade en kinderen verwyderd, om dat gy beweerdet dat zy niet mogten hooren wat gy my te zeggen hadt; nog eens, wat wilt gy van my?

- Van u, eene kleinigheid; aen u, veel goeds! grinnikte de zwarte mantel.

- Verklaer u spoedig, riep ongeduldig de rampzalige duivel.

- Oh! oh! zoo driftig niet, meester; ik heb reeds lang genoeg geduld met u moeten nemen, en nog... maer ik hoop dat het zich nu wel zal schikken. Ik ga u zeggen wat ik van u, en aen u begeer, hoor: Gy zyt arm en ellendig; hebt nogtans vele vrienden, doch zyt veel te trotsch om hun door het doen kennen uws toestand, tot uwe hulp te doen snellen.

- Hoe gy weet zulks...? ...

- Meermalen hebt gy alreeds het besluit genomen u uit wanhoop te zelfmoorden...

- Inderdaed... ik ongelukkige! ... maer hoe weet gy...? ...

- Oh! ik weet nog al meer, makker! ik weet, by voorbeeld, dat gy de rol van den Satan dezen namiddag zoo regt duivelsch niet gespeeld hebt als men wel zegt...

(61)

- Hoe... Wat zegt gy...? vroeg angstig de meer en meer verbaesde Rederyker:

- Ik zeg, antwoordde de andere al grinnikende, dat gy, na met my een onderhoud of twee gehad te hebben, veel natuerlyk voor duivel zult kunnen spelen.

- Zou het mogelyk zyn... Groote God! stamerde de met yzing getroffen Joris, wien eene verschrikkelyke gedachte op den eigen stond aengreep en eenige stappen terug deed deinzen, wyl hem de hairen van ontroering te bergen rezen.

Hy wilde oogenblikkelyk een kruis maken.

De onbekende hield hem ruw den arm tegen.

- Dat niet, vriendschap! riep hy haestig, dat niet! ook moet ik u dringend verzoeken, dien naem van... daereven niet meer uitespreken, zoo gy my niet op het oogenblik wilt zien verdwynen.

Met afgryzen dacht de tapytwever te bemerken dat alhoewel de immer

voortstortende regen het water van zyne kleederen deed lekken, de plaets van de mouw zyns wambuizes, welke des onbekendes hand aenraekte, geheel droog, ja om zoo te zeggen, gezengd was.

- Ik ken u sints lang, sprak weder de zwarte

(62)

mantel: Ik weet dat gy niet tegenstaende hetgene ik u daer straks over het vertoonen uwer persoonaedje verweet, een verwonderlyke goede aenwinst voor my zyt. Ook heb ik van over jaren het oog op u gehad. Die wanhopende voornemens, die gedachten van zelfmoord, gy weet wel, kwamen u van my alleen. Jammer, dat ik u meermalen op het schoonste oogenblik heb moeten verlaeten, om na eenige andere veelbelovende aenkomelingen te snellen, die ik even als u gelyk de appels myner oogen waerdeer;

anders waert gy welligt sints lang de onze geweest...

En die afgryslyke woorde uitsprekende, grinnikte hy op nieuw zoo zonderling, zoo aeklig, dat Joris Dierxens van angst geen enkelen verstaenbaren klank kon uit zynen gorgel krygen.

- Daereven had ik u na het tooneel in de herberg van baes Bierinckx alweder byna geheel in myne magt, ging de andere voort: er bleef u maer alleen over tusschen eene koord om u optehangen of een water om u in te verdrinken, te kiezen, toen een ontydig aendenken aen uwe onzalige familje my op nieuw dwong aen de zyde van een anderen myner hoopvolste sujekten te keeren. Doch uwe uitroeping: Myn