Ekspressiewe ontwikkelingstaalversteurings en ontwikkelingsartikulasieversteurings : 'n vergelykende psigologiese ondersoek

Elizabeth Johanna Helen Stephen

BA (Log,); Hons.BA HOD (N ); DOT

Verhandeling goedgekeur vir die graad MAGISTER ARTIUM in Psigologie in die Fakulteit Lettere en Wysbegeerte van die

Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoijr Onderwys

Leier: Prof. D.A, Louw

Potchefstroom

The purpose of this study is to determine whether there is a correlation between expressive developmental language disorders and developmental articulation disorders on the one hand, and •personality profile, behaviour patterns., developmental history

and intellectual functioning on the other hand.

Two methods are used to establish whether there is a correlation between the above mentioned factors, viz:

i, A study of relevant research literature was made to establish the results of other investigations into this subject,

ii. an empirical method.

A control group is compared with two other groups; one consisted of children with developmental articulation disorders, and the other of children with expressive developmental language disorders.

The literature study entails firstly a discussion of the terminology

Thereafter

used e.g. language, the classification of

speech and

communication

articulation. disorders is discussed. The etiology of articulation and language disorders is surveyed, with special attention to the difference between organic and functional or developmental causes.

The research overview details the description of the subject, purpose and results of various studies which were undertaken to

investigate personality,

the relationship between speech disorders and behaviour

studies conclude that

and there the above-mentioned factors.

learning disorders. All these is a relationship between some of

speaking boys with ages ranging from 8 to 12 years. Of these boys 26 had developmental articulation disorders, 25 had expressive developmental language disorders and 28 boys non, of whom had had any speech disorders, were mathced with the two test groups on the basis of age and IQ,

The measuring instruments used were:

i. a biographical questionnaire completed by the parents; ii. a behavioural questionnaire completed by the parents;

iii, a behavioural questionnaire completed by the teachers;

iv. the Personality Questionnaire for Children; v, the Coopersmith Selfconcept questionnaire; and

vi, the SSAIS intelligence test,

The results of the study indicated that:

i , there was no significant difference between the two test

groups and the control group with regard to selfconcept, There were, however, significant differences between the test groups and the control group on subsections of the questionnaire, e.g. leadership, attitude towards communication and negative emotional experience, The test groups exhibited poorer leadership qualities, a more negative attitude towards communication and had more negative emotional experiences;

i i • the test group on In Factor

groups differed significantly from the control the personality profile, especially on Factors, B, the test groups achieved lower scores on intelligence; in Factor C the test groups were emotionally

the control group and in Factor Q4 the test groups were more tense than the control group;

iii, although there were no significant differences between the IQ's of the groups, a significant difference between the groups with regard to their educational history, was established, It was also reported that the test groups had more concentration disorders;

iv, there was no significant difference between the groups as far as home situation was concerned;

v, there was no significant difference in the evaluation by parents and teachers of the boys with developmental articulation disorders and boys with expressive developmental language disorders; and

vi, there was no significant difference with regard to any aspect which was investigated, between the group with expressive developmental language disorders and the group with developmental articulation disorders,

The implications of the results of this investigation are that every effort should be made to prevent the development of speech disorders in children; that existing speech disorders should be treated as early as possible; that evaluation of a child with a speech disorder should also include an evaluation of personality and scholastic aspects, and that parents, teachers and speech therapists who are dealing with a child with a speech disorder should be aware of personality, behaviour and/or scholastic problems which could accompany the speech disorder,

Recommendations for further study were that similar studies should be undertaken among: i, boys and girls; ii, children of different age groups, or the same group over a period of time;

language disorders and children with expressive language disorders; and v. children with speech disorders with a organic cause, and speech disorders with a functional cause. it was also recommended that the exact nature of scholastic problems accompanying speech disorders should be investigated.

Graag betuig ek my besondere dank aan die volgende persone:

My studieleier prof, D,A, Louw, Deur sy dinamiese leiding was hierdie studie 'n verrykende ervaring,

Joanne Stanford van die Departement Statistiek en Operasionele navorsing van die PU vir CHO (Vaaldriehoekkampus) vir die statistiese verwerking van gegewens,

Yvonne de Bruyn vir die tikwerk, veral omdat sy altyd bereid was om onder druk te werk,

My man Doug vir baie hulp, ondersteuning en aanmoediging,

Ingrid en Alexandra vir begrip, belangstelling en aanmoediging,

INHOUDSOPGAWE

HOOFSTUK 1

PROBLEEMSTELLING, DOELSTELLING EN HIPOTESE

1.1 1.2 1.3 1.4 1. 5 1. 6 Orientasie Voorkomssyfer Historiese oorsig Probleemstelling Doelstellings Hipoteses HOOFSTUK 2 BEGRIPSOMSKRYWING EN LITERATUUROORSIG 2,1 Orientering 2,2 2, 2. 1 2, 2, 2 2.2.3 2.3 2, 3, 1 a. Taal b, Spraak C, Artikulasie d, Resonansie e, Foneem f, Fonologie g, Morfologie h, Sintaksis i . Semantiek j • Pragmatiek Kommunikasieversteurings Spraakversteurings Taalversteurings Gehoorversteurings Artikulasieversteurings Organiese faktore a. b, C, Neuromuskulere probleme i . ii Disartrie Apraksie Sensoriese versteurings i . i i Gehoorgebreke Visuele skerpte

Afwykings van mondstukture

1 3 9 13 15 15 17 17 18 18 19 19 19 19 20 20 20 21 22 23 24 24 28 28 29 30 30 31 32 32

Inhoudsopgawe (vervolg) 3.3.2 2,4 2. 4. 1 2.4.1.1 2, 4. 1. 2 2,5 HOOFSTUK 3 Funksionele faktore a, Spraakklankdiskriminasie b, C, d. e. f, g, h. i. Oraal-sensoriese persepsie Ouderdom Geslag

Posisie in die gesin

Verstandelike gestremdheid Persoonlikheidsaanpassing Taalversteurings

Infantiele slukpatroon Taalversteurings

a, Versteurings van taalvorm b. Semantiese versteurings c, Pragmatiese versteurings Etiologie

Organiese faktore a. Gehoorgebreke

b, Disfunksie van die sentrale senuweesisteem Funksionele faktore a, Geslag b, Portuurgroep C, Stimulasie d, Sosio-ekonomiese faktore e, Moeder-kindinteraksie f, Psigopatologie Navorsingsoorsig

METODE VAN ONDERSOEK

3. 1 3,2 3.3 3, 3. 1 3,3.2 3, 3, 3 Proefpersone Prosedure Meetinstrumente Biografiese vraelys Gedragsvraelys

Vraelys aan onderwysers

35 36 38 40 40 40 41 42 44 44 45 46 48 49 51 52 52 56 62 62 63 63 64 66 68 75 88 88 90 90 91 92

Inhoudsopgawe (vervolg) 3, 3, 4 3,3,4,1 3,3.4.2 3, 3, 4, 3 3.3.4.4 3, 3, 5 3, 3, 5, 1 3, 3, 5, 2 3,3,5,3 3, 3, 5, 4 3,3.6 3.3.6,1 3, 3. 6, 2 3, 3. 6, 3 3.3.6.4 3.4 3, 4, 1 3, 4. 2 3, 4, 3 3, 4, 4 3, 4, 5 3.4.6

Persoonlikheidsvraelys vir kinders Motivering vir insluiting

Sames telling Geldigheid Betroubaarheid

Senior Suid-Afrikaanse Individuele Skaal Motivering vir insluiting

Sames telling Betroubaarheid Geldigheid

Selfkonsepvraelys van Coopersmith Motivering vir insluiting

Samestelling Betroubaarheid Geldigheid Statistiese tegnieke Data klassifisering Statistiese toetse

Bonferroni se ongelykhede toegepas op t-toetse en chi-kwadraattoetse

a.

b,

Groepe van veranderlikes Uiteensetting van resultate Grafiese voorstelling

Tegniese probleme en die chi-kwadraattoets Getabuleerde resultate HOOFSTUK 4 RESULTATE EN BESPREKING 4.1 4.2 Biografiese gegewens

Gedragsvraelys wat deur ouers ingevul is

92 93 93 98 98 99 99 99 100 100 100 100 101 101 101 102 102 102 103 103 -104 105 105 107 109 117 4.3 Gedragsvraelys wat deur die onderwysers ingevul is 128 4,4 Vergelyking van ouers en onderwysers se

beoorde-ling

4.5 Persoonlikheidsvraelys vir kinders

139 142

Inhoudsopgawe (vervolg)

4.6 4 . 7

HOOFSTUK 5

Selfkonsepvraelys van Coopersmith SSAIS Intelligensietoets

SAMEVATTENDE GEVOLGTREKKINGS EN IMPLIKASIES VAN AANBEVELINGS

5. 1 5.2 5.3 BYLAAG A BYLAAG B BYLAAG C

Opsomming van bevindings Implikasies van bevindings

Aanbevelings vir verdere studie

BIBLIOGRAFIE 147 164 167 169 171 174 184 187 190

lnhoudsopgawe (vervolg)

LYS VAN TABELLE

Tabel i Tabel i i Tabel 1 lA lB lC 1D lE lF Tabel 2 2A 2B 2C 2D 2E 2F 2G 2H 21 Tabel 3 3A 3B 3C 3D 3E 3F 3G 3H 31

Voorkomssyfer van gestremdheid in die RSA volgens bevolkigsgroep

Analise van die voorkoms van spraakversteurings

Biografiese gegewens Besonderhede van ouers

Spraak- en taalontwikkeling Swangerskap en geboorte Motoriese ontwikkeling Gesinssituasie Opvoedkundige geskiedenis Gedragsvraelys

Sosiale aanpassing (negatief) Sosiale aanpassing (positief) Konsentrasie probleme Selfbeeld (negatief) Selfbeeld (positief) Emosionaliteit Leierskap Swak deursettingsvermoe Negatiewe gedragspatrone

Vraelys aan onderwysers

Sosiale aanpassing (negatief) Sosiale aanpassing (positief) Konsentrasieprobleme Selfbeeld (negatief) Selfbeeld (positief) Emosionaliteit Leierseienskappe Swak deursettingsvermoe Negatiewe gedragspatrone 7 7 110 111 112 113 114 115 118 119 120 121 122 123 124 125 126 129 130 131 132 133 134 135 136 137

Inhoudsopgawe (vervolg)

Tabel 4 Ooreenstemming tussen waarneming van ouers en onderwysers

Tabel 5 Persoonlikheidsvraelys vir kinders

Tabel 6 6A 6B 6C 6D 6E 6F 6G 6H 6I 6J 6K 6L 6M 6N Tabel 7

Selfkonsepvraelys van Coopersmith Selfbeeld (negatief)

Selfbeeld (positief) Sosiale self (negatief) Sosiale self (positief) Onderdanigheid

Leierseienskappe

Houding teenoor kommunikasie (negatief) Houding teenoor kommunikasie (positief) Houding teenoor skool (negatief)

Houding teenoor skool (positief) Verhouding met ouers (negatief) Verhouding met ouers (positief) Emosionele belewing (negatief) Emosionele belewing (positief)

SSAIS Intelligensietoets 139 142 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 164

Inhoudsopgawe (vervolg)

LYS VAN DIAGRAMME

1. 2. 3. 4.

Taal, persoon en sosiale interaksie

Voorkomssyfers van gestremdheid in die RSA Die struktuur van kommunikasie

Die struktuur van taal

2

6

21 21

PROBLEEMSTELLING, DOELSTELLING EN HIPOTESES

1.1 ORieNTERING

Die vermoe om homself verbaal in taal uit te druk, is een van die unieke eienskappe van die mens. Alhoewel die mens op ver-skeie wyses met sy medemens kommunikeer (byvoorbeeld deur middel van liggaamstaal, kleredrag, gesigsuitdrukking en gebare) is verbale taal, of te wel spraak, by uitstek die belangrikste kommunikasiemedium (Bryen, 1982:6; Ellis & Beattie, 1986;7). Spraak is die medium vir die oordrag van gedagtes, idees en konsepte. Deur spraak verkry die mens inligting, amuseer hy, beveel hy en maak hy sy behoefte bekend. Deur spraak kom die mens dus tot interaksie met sy medemens (Cole, 1982:3; Weiss, et al., 1980:2). Dit is duidelik dat ,spraak, veral by die jong kind, 'n sosialiserende funksie het. Hierdeur leer die kind om verhoudings met sy gesin, asook groter

Hierdie sosialiserende funksie van

kulturele groepe te vorm. taal bly dan dwarsdeur sy lewe vir die mens belangrik (Bryen, 1982:315).

Spraak is so 'n integrale deel van die mens en sy sosiale inter-aksie dat spraakpatrone nie slegs as 'n refleksie van 'n persoon se demografiese lidmaatskap beskou word nie, maar dit word ook gesien as 'n redelike geldige aanduiding van 'n persoon se etniese groep, sosiale klas en van sy persoonlikheidseienskappe (Gleason, 1985:192; St. Clair, 1980:287). Van Riper (1978:2) glo dat effektiewe spraak 'n voorvereiste is om as lid van die gemeenskap aanvaar te word. Hy stel dit selfs sterker deur te se dat 'n mens se status in die gemeenskap van sy vermoe om effektief te kan praat, afhanklik is.

Spraakvaardighede oefen nie slegs 'n invloed op die bou van ver-houdings uit nie, maar dit dra ook by tot die ontwikkeling van die individu. Ook lewer dit 'n bydrae tot die ontwikkeling van

kognisie en van die selfwaarde. Deur spraak gee die kind uiting aan sy bewustheid van homself en maak hy onderskeid tussen horn-self en antler mense asook voorwerpe. Die linguistiese sisteem dien dus as 'n meganisme waardeur hy sy gevoelens, belangstel-lings, houdings en talente kan openbaar. Hierdeur omskryf hy sy eie identiteit (Cole, 1982:4), Ook die mate waarin hierdie vaar-dighede verwerf word, is belangrik: ''You gain esteem and respect for yourself out of accomplishment'', aldus Mach en Ablon

(1983:211),

Wanneer die kind dus 'n spesifieke byvoorbeeld die aanleer van 'n taal

ontwikkelingstaak, SOOS

bemeester, verhoog ditsy selfwaarde,

daaronder.

Misluk hy egter, ly sy gevoel van selfwaarde

Hieruit is dit duidelik dat daar deur middel van taal 'n intieme interaksie tussen die mens en sy omgewing is, Diagram 1 toon die ingewikkelde wisselwerking tussen die mens, sy taal en sy omgewing aan,

DIAGRAM 1

TAAL, PERSOON EN SOSIALE INTERAKSIE

Inherente eienskappe

Geslag Intelligensie Persoonlikheid

Sosiale agtergrond Familie struktuur

Sosiale groepaffilias ies

J

Kind se linguistiese gedrag Gemiddelde lengte van sin

Sintaktiese ingewikkeldheid

,

...,,.,

Woordeskat

Kulturele omgewing Begrip, ensovoorts

' Ouderdomverwante spoed en

..

styl van ontwikkeling

Styl van lingµisties interaksie Interpersoonlike verhoudings

Duer-kind opvoedingsmetodes ◄----'

Uit: Fletcher, 1979:379,

Situasie

Aktiwiteit - Steil aantal en status van deelnemers

Wat die verband tussen persoonlikheid en taal betref, se Fletcher (1979:386) dat dit moeilik is om sodanige verband te ontrafel, omdat kommunikasiestyl een van die basisse is waarop persoonlikheid beoordeel word, Omdat persoonlikheid in 'n mate deur interaksie met die sosiale omgewing aangeleer word, is dit moeilik om 'n kousale verband te bepaal,

As taal- en totale mens

spraakvaardighede dan so 'n integrale deel van die

gebrekkige

is, kan daar aanvaar word dat 'n onvermoe of 'n vermoe om taal- en spraakvaardighede te ontwikkel, 'n invloed op antler fasette van die mens moet uitoefen, Die noue verband tussen taal en persoonlikheid en selfwaarde is reeds genoem.

Die mens word egter nie met spraak gebore nie, gebore met die vermoe om spraak aan te leer

Hy word wel (Bloodstein, 1984:10), Verskeie faktore kan hierdie vermoe om spraak aan te leer, beinvloed, (Hierdie faktore word in Hoofstuk 2 behandel,) Wanneer een of meer faktore die vermoe van die individu benadeel om spraak aan te leer, kan daar 'n spraakversteuring op verskil-lende vlakke van spraakproduksie ontstaan, So kan daar byvoor-beeld versteurings op die fonologiese, die grammatikale, of op die semantiese vlak voorkom (Crystal, 1980:41), Die versteurings van taal wat in hierdie studie ondersoek word is ekspressiewe taalversteurings. ('n Omskrywing en 'n verfyning van die term word in Hoofstuk 2 behandel,)

1,2 VOORKOMSSYFER

Wanneer die voorkomssyfer van spraakversteurings in oenskou geneem word, is dit duidelik dat die omvang van hierdie probleem nie te gering geskat moet word nie,

Wat die VSA betref, konstateer die DSM-III-R (APA, 1987) dat tus-sen 3 tot 10% van skoolgaande leerlinge aan die een of antler vorm van spraakversteuring openbaar. Hallahan en Kauffmann

(1978:253) skat die voorkomssyfer van spraakversteurings by Amerikaanse kinders op 3,5%. In die verslag oor onderrig aan gestremdes wat aan die Amerikaanse kongres voorgele is, word die voorkomssyfer van taal- en spraakversteurings in Amerika as 2,86% aangegee (Casby, 1989:23). As daar dus, volgens die Amerikaanse konsulaat, aangeneem word dat daar tans ±250 miljoen Amerikaners is, betaken dit dat ongeveer 7,150 000 Amerikaners spraakversteurings openbaar.

Wat die Enderly

4% van

Verenigde Koningryk betref, word die Quirkverslag deur en Philipp aangehaal. Volgens hierdie verslag het 2 tot die normale skoolpopulasie spraakversteurings (dus 180 000 kinders in die Verenigde Koninkryk, Hierdie verslag word egter op grond van te growwe kriteria wat gebruik is, gekritiseer, 'n Meer resente studie, naamlik die nasionale studie oar kinderontwikkeling, toon dat tussen 10 en 13% van sewejarige kinders 'n mate van spraakversteurings toon (Enderly & Philipp, 1986:151),

In Suid-Afrika is daar in 1986 'n ondersoek deur die Departement van Nasionale Gesondheid en Bevolkingsontwikkeling oar gestremd-heid geloods, _{Volgens hierdie verslag is daar tot dusver nag} geen omvattende ondersoek in die RSA uitgevoer om die voorkoms-syfer van spraakversteurings te bepaal nie, Daar is vir die doeleindes van die verslag van ondersoeke wat in die Eerste Wereld onderneem is, gebruik gemaak, Daar is vervolgens gepro-jekteer dat 10% van die totale Suid-Afrikaanse bevolking, aan spraakversteurings ly.

dat hierdie persentasie

Daar word oak in die verslag voorspel sal toeneem en wel weens die volgende faktore (Hatting, 1987b:21):

*

die voorspelde aanwas in die geriatiese bevolking;

*

die afnemende mortaliteitsyfer by babas (wat 'n universele verskynsel is); en

*

die

'

feit groot deel

dat weinig of selfs geen dienste nog ooit aan 'n van die bevolking ten opsigte van voorkoming en behandeling beskikbaar was nie.

Beskikbare syfers van die jaarverslag van die Transvaalse Onder-wysdepartement (1987) dui daarop dat 2,5% van die leerlinge in

1987 in gewone skole in Transvaal spraakterapie ontvang het. Die volgende faktore moet egter by die interpretasie van bogenoemde syfer in aanmerking geneem word:

*

nie al die leerlinge met spraakversteurings is deur die onderwysers geidentifiseer nie;

*

nie alle leerlinge wat geidentifiseer is, kon deur die beperkte aantal spraakterapeute in die Transvaalse Onderwys-departement behandel word nie;

*

hierdie persentasie sluit die aantal leerlinge wat privaat terapie ontvang het, ui~.

Om die omvang van spraakversteurings in perspektief te sien, is dit insiggewend om die voorkomssyfer van spraakversteurings met die voorkomssyfer van antler versteurings in Diagram 2 te vergelyk,

SOORTE GESTREMDHEID

c1- ;z:l 0

c1-(Bevolking as bloorgestelde universum) ~ ;z:l

t-'• 0 )> ::, _{:3: :3:}

°"

00

-

00 _,<: "' ... "%J co l'j 0:,

a) Gehoor

;z:l -..J 1665.773 00 Pl

..

_i}

_Doof

_971.107

_<

...

)> co

ii) Hardhorend

694.072 z

b} Gesig

0 l'j

i)

Blind

00 '"3

ii) Swaksigtig

;z:l l'j :3:

c) Liggaamlik

462.535 t:i _:i::

d) Serebraal

l'j H

e) Epilepsie

t:i

"'

f)

Outisme

H

z

g) Verstandelik

832.886 t:i _H

i)

Matig gestremd

I

694.o72 l'j

ii} Ernstig gestremd

~

111.052

;z:l 00

iii) Sorg-afhanklik

·

)>

h} Geestes

i)

Spraak

1665.773

j)

Permanent siek

L.

138.814

k) Milit~re

-I)

Beroep

:13.604

m} Bejaardheid -

68.302 1110.515

n) Aangebore +erflik

I

0

500

1000

1500

2000

TABEL i

VOORKOMSSYFERS BEVOLKINGSGROEP

VAN GESTREMDHEID IN

Bevolkings- Bevolkings- Beraamde

groepe getalle getal

Spraakgestremdes Blank 4 551 968 455 106 I(leurling 2 624 007 262 400 Asier 819 202 81 920 Swart 17 022 248 1 7Q2 224 Uit: Hattingh, 1987b:17,

DIE RSA VOLGENS

( * )

*

Konserwatiewe skattings van 10% (persentasie sal hoer wees by jong kinders en bejaardes en in gebiede wat nie dienste ontvang nie).

Aangesien die onderskeie spraak- en taalversteurings antler die gesamentlike syfers resorteer, is 'n analise van die voorkoms van die onderskeie spraakversteurings nodig, 'n Analise van die voorkoms van spraakversteurings soos bevind deur Cruickshank, (1980:175); Enderly en Philipp, (1986:151-165); Hallahan en Kauffmann, (1978:253), word in die Tabel ii aangegee,

TABEL i i

ANALISE VAN DIE VOORKOMS VAN SPRAAKVERSTEURINGS

Cruickshank Hallahan & Enderly &

Tipe versteuring Kauffmann Philipps

% % % Funksionele artikulasieversteurings 3,0 3,0 3,0 Hakkel 0,7 1,0 5,9 Stemversteurings 0,2 1-2 5-6 Gesplete verhemelte 1,0 Serebrale verlamming 0,2 2-2,5 Vertraagde spraakontwikkeling 0,3 15,0

Gebrekkige gehoor (met 0,5

Weiss en Lillywhite (1981:4) maak nie onderskeid tussen versteurings met inagneming van die etiologie nie (byvoorbeeld, funksioneke artikulasieversteurings of spraakversteurings wat met gebrekkige gehoor geassosieer word nie) en gee die volgende indeling van die voorkomssyfer van spraakversteurings:

Artikulasieversteurings -Taalversteurings - 75% 17% Stemversteurings - - - 5% Vlotheidsversteurings - - - 3% Die voorkomssyfer ouderdomsgroep af 1972:69), Hierdie

van apraakversteurings hang egter ook van die (Hallahan & Kauffmann, 1978:253; Morley, feit word ook bevestig deur Enderly en Philipp (1986:154) wat in hulle verslag noem dat 6% voorskoolse kinders spraakversteurings toon teenoor 3 tot 4% skoolgaande kinders, In die Hattingverslag (1987b:22) word dit genoem dat die voorkomssyfer van spraakversteurings ho~r by kinders onder 4

jaar en bejaardes bo 65 jaar is,

Die voorafgaande gegewens moet egter met versigtigheid geinter-preteer word

die bepaling terme bestaan

aangesien daar tot op hede van spraakvaardighede in

nie (Hallahan & Kauffmann,

geen praktiese wyse vir eksakte kwantitatiewe 1978:253), In die RSA veral is daar ook 'n gebrek aan die ontwikkeling van siftings-en diagnostiese middele vir die onderskeie taalgroepe, Daarby ontbreek kriteria vir die normale spraak- en taalontwikkeling by die verskillende taalgroepe hier ter lande. Nog 'n faktor wat die interpretasie van gegewens kan beinvloed, is dat terminolo-gie vir die verskillende versteurings nie altyd eenvormig is nie, en dat fonetici, linguiste, spraakterapeute, medici, psigolo~ en onderwysers in die gebruik van verskillende terme verskil (Enderly & Philipp, 1986:151), Dit kan uiteraard voorkomssyfers drasties beinvloed en vergelykings in sekere gevalle bykans onmoontlik maak,

1.3 HISTORIESE OORSIG

Die oorsig van die geskiedenis van spraakversteurings word aan die hand van Eldridge (1968) gegee, Die bydraes van antler outeurs sal spesifiek genoem word,

Die probleem van spraakversteurings is nie slegs omvangryk nie, maar dit is ook 'n probleem wat al in die vroee geskiedenis van

die mens aangeteken is, I

Van die eerste verwysings na spraakversteurings word in die hierogliewe van antieke Egipte gevind, In die hierogliewe word na hakkel en die spraak van iemand met 'n gesplete verhemelte

verwys. Op 'n papirusgeskrif wat uit ongeveer 2000 v.C, dateer, word daar 'n woord gebruik wat, as dit vertaal word, beteken om huiwerig te praat ''soos een wat hartseer is'',

Dit is egter nie net in die Westerse beskawing waar spraakver-steurings al lank bekend is nie, Sanskritvertalings wat uit

±2000 v,C, dateer, openbaar 'n insig ten opsigte van die indeling en die etiologie van spraakversteurings. In hierdie geskrifte word daar byvoorbeeld 'n onderskeid gemaak tussen verskillende versteurings SOOS

lasieversteurings, spraakloosheid, disartrie (wat moontlik ook hakkel kon

stemversteurings, verlies van gewees het) •

artiku-spraak en

Ses moontlike oorsake van spraakversteurings word ook genoem:

1. Oorerwing 2. Kongenitaal 3. Chemies 4. Seisoenaal 5. Parasities en 6. Natuurlike oorsake

Oak die faktore wat 'n rol in die normale produksfe van spraak speel, word genoem, naamlik normale intelligensie, normale gehoor, spraakorgane wat struktureel normaal is en normaal moet funksioneer, Hierby word oak gevoeg dat die persoon moet belang-stel om taal aan te leer (Savithri, 1987:437),

Die spesifieke soort spraakversteurings wat in die au geskrifte beskryf word, is egter nie altyd duidelik nie, want die term ''stamel'' is gewoonlik vir alle spraakversteurings gebruik. So gebruik Schulthen nag in die agtiende eeu die term ''stamel'' vir die versteuring wat vandag as artikulasieversteurings bekend staan (Froeschels, 1962:172), Dit word Demosthenes, skreeu het, Plutarchos en

algemeen aanvaar dat die klassieke geval van wat met klippies in sy mond op die strand staan en 'n hakkelaar was. Volgens die beskrywing van

I I lyk dit egter asof hy eerder 'n

artikulasiever-'n stemversteuring kon gehad het, Sy pogings om sy steuring

probleem vroegste

te oorwin, dwing nietemin bewondering af en is van die aanduidings van terapie vir spraakversteurings, Demosthenes het naamlik vir horn 'n ondergrondse kamer gehou, waarin hy soms vir weke in afsondering geoefen het om sy spraak te verbeter. Omdat goeie spraak en goeie stemgebruik noodsaak-lik was in die Griekse openbare lewe, het Demosthenes system geoefen deur op die strand te staan en skreeu.

Alhoewel goeie spraak van groat belang vir die Griekse geleerdes geag is, is daar oenskynlik niks aan spraakversteurings gedoen nie, omdat geneeshere te besig was met die behandeling van verwondes en siekes, Die Griekse student wat dus in die open-bare lewe opgang wou maak, het geen kans op sukses gehad ashy aan 'n spraakversteuring gely het nie,

Volgens Hippokrates (484-424 v,C,) en sy tydgenote is siektetoe-stande deur 'n wanbalans in liggaamsvloeistowwe veroorsaak

(Chadwich, 1950:90), Hippokrates wyt spraakversteurings dan oak aan 'n oormaat vog in die brein (O'Neill, 1980:28), Hy beskryf

ook 'n spesifieke stamel kon gewees

spraakversteuring wat moontlik hakkel of het, Volgens horn praat die persoon wat stamel/hakkel oor "vars" idees voordat hy sy vorige idee in woorde geuiter het,

Aristoteles (384-322 v,C,) het ook self 'n spraakversteuring gehad, In sy geskrifte wat hy die Problemata noem, bespreek hy ook ender andere spraakversteurings (Edwards, 1984:3), Oor die oorsake van spraakversteurings spekuleer hy, Hy vra waarom die mens, van alle diere, die enigste is wat spraakversteurings openbaar, Hy wonder of dit die mens se spraakorgane is wat nie volmaak genoeg is vir die produksie van spraak nie, of is dit omdat die mens nie altyd in staat is om deurlopend betekenisvol te praat nie diere hoef slegs geluide te maak, Hy l<l egter deurgaans klem op die rol van die brein en skryf baie spraak-versteurings aan gebrekkige kontrole deur die brein toe. Volgens Aristoteles is die oorsaak van hakkel die onvermoe van die tong om van posisie te verander, Ook oor stemversteurings het Aristoteles 'n paar gedagtes, Hy meen dat persone wat 'n seer keel het, ook dikwels stemversteurings het, Hy wyt die oorsaak van stemversteurings aan 'n ruwe lugpyp, wat ender andere deur warm voedsel veroorsaak word, Oor doofheid en die gepaardgaande stemprobleme is Aristoteles egter vaag, Die verband tussen gehoor, taalstimulasie en taalproduksie, soos dit vandag bekend is, was vir horn totaal onbekend. Hy byvoorbeeld dat dowes 'deur hulle neuse'' praat omdat hulle monde toehou (O'Neill, 1980:38),

wat glo hul

Aurelius Celsus (42 v,C, - 37 n,C.) skryf ender andere oor ge-splete lip en die behandeling daarvan, Hy beklemtoon die tong as oorsaak van stemprobleme, Hy skryf verskeie metodes vir die behandeling

1939:15),

van artikulasieversteurings voor (Klingbeil,

Galenus (531 v,C.) beklemtoon die rol van die tong as oorsaak van spraakversteurings (O'Neill, 1980:58), Hierdie filosofie oor die rol van die tong is selfs tot in 990 n.C. deur Abu Ali

Hussain (980 1 037 n,C,) gehuldig, Abu Ali Hussain het 'n handboek oor die medisyne geskryf wat lank in die Ooste en die Weste gebruik is, Hussain skryf ender andere oor hakkel en wyt die toestand hoofsaaklik aan die funksie van die tong, Hy noem egter ook letsels aan die brein en senuwees as antler moontlike sake, Hierdie letsels kon volgens horn spasmas van die epiglottis veroorsaak (Klingbeil, 1939:116),

Galenus en sy voorgangers se teoriee oor stemproduksie en die tong as oorsaak van spraakprobleme is eers teen die jaar 1 500 verkeerd bewys en wel deur die bekende Leonardo da Vinci, Deur sy intensiewe studie van anatomie bewys hy dat die longe, tragea en larinks 'n rol speel by stemproduksie,

Leonardo da Vinci se wetenskaplike studie van anatomie is veral deur Vesalius (1514 1564) voortgesit, Terwyl Vesalius baie gedoen het op die gebied van chirurgie, het Pare (1510-1590) begin om die probleem van spraakversteurings uit 'n rehabilite-rende hoek te benader, Hy beskryf ender andere prosedures waar-volgens prosteses gebruik kan word by openinge in die verhemelte of, in die geval van geamputeerde tonge, om spraakversteurings te verbeter,

Gedurende die agtiende eeu verskuif die klem van organiese oor-sake van spraakprobleme, veral van hakkel,

oorsake, So beweer Mendelssohn (1729

na moontlike psigiese - 1786) dat hakkel 'n funksionele oorsaak het 'n siening wat in hierdie eeu weer sterk na vore gekom het. Erasmus (1731 - 1802) beklemtoon op sy beurt ook die rol van emosies as oorsaak van hakkel (Klingbeil, 1939:17),

Die begin van die twintigste eeu het 'n nuwe era van wetenskap en opvoeding ingelei, Kommunikasie het belangriker as ooit tevore geword en spraak en stem het, veral met die koms van die telefoon en radio, 'n nuwe betekenis gekry,

'n Boek 'Disorders of Speech' wat deur Wyllie geskryf is, het hernude belangstelling vir spraakversteurings by die medici gewek, Onderwysers het begin aandring op die verskaffing van gespesialiseerde dienste vir kinders met spraakversteurings, want dit was hulle wat daagliks die frustrasie van hierdie kinders moes aanskou (Rockey, 1980:13),

Dit was gedurende hierdie vroee tydperk in die twintigste eeu dat dit duidelik geword het dat spraakversteurings so 'n gespe-sialiseerde studieveld geword het dat daar 'n behoefte aan 'n studierigting, wat slegs op spraakversteurings gerig is, ont-staan het, Die eerste kongres van die nuutgestigte Vereniging van Logopediste en Fonetici is in 1924 in Wenen gehou (Rieber, 1980:3), Nuwe skole vir spraakversteurdes en vir die opleiding van logopediste is gestig en gevolglik het kennis en navorsing verdiep,

Die twee w&reldoorloe, met die gepaardgaande hoofbeserings en noodsaaklike rehabilitasieprogramme daarna, het baie tot die bestaande kennis bygedra, veral ten opsigte van afasie,

Wat die huidige situasie betref, ontvang spraak-, taal- en leerprobleme wat met afasie geassosieer word asook taalonderrig, baie aandag, Hoogs gesofistikeerde apparate soos audiometers vergemaklik diagnosering wat weer meer wetenskaplik gefundeerde behandeling moontlik maak, Tog is dit so dat daar nog talle areas is wat braak 18,

1.4 PROBLEEMSTELLING

Moses se beswaar dat hy nie sy opdrag kon uitvoer nie omdat hy swaar praat, raak aan die kern van die probleem, naamlik dat 'n spraakversteuring dikwels nie in isolasie voorkom nie, Hierdie feit oor spraakversteurings word duidelik wanneer daar na som-mige outeurs se uitsprake oor spraakversteurings gekyk word, So byvoorbeeld s8 Van Riper (1978:43) dat 'n spraakversteuring 'n

verskynsel is wat wat wanaanpassings Bloodstein (1984:10) beskou word, in 'n sosiale interaksie Daarom is <lit geen

aandag trek, wat inmeng met kommunikasie en kan veroorsaak. Op sy beurt konstateer <lat <lit wat as intelligensie by die mens groot mate eintlik verbale vermoe is, Ook kan as verbale vermoens geinterpreteer word, wonder <lat kinders met taalprobleme ook dikwels gedragsprobleme openbaar nie: ''They are deficient in the principal means for achieving social adjustment" (Bloodstein, 1984:10).

Hoewel daar voldoende aanduiding in die literatuur is oor die verband tussen spraakversteurings en gedragsprobleme, is daar sekere leemtes in die ondersoeke wat in hierdie verband gedoen is,. Die belangrikste van hierdie leemtes is veral die volgende:

*

Die navorsing is meestal gedoen op groepe kinders wat uit 'n wye ouderdomspektrum geneem is, So byvoorbeeld, is voor-skoolse, laerskool- en hoerskoolkinders as 'n eenheidsgroep nagevors, terwyl <lit vanself spreek <lat daar groot verskille tussen 'n voorskoolse en hoerskoolkind is.

*

Hoewel <lit volgens statistiek blyk <lat die grootste persen-tasie spraakversteurings onder seuns voorkom, kon geen navorsing wat op seuns alleen gedoen is, aangetref word nie,

*

Die meeste studies konsentreer primer op biografiese ver-anderl~kes, terwyl persoonlikheidseienskappe gewoonlik net aangeraak word, gevolglik het belangrike persoonlikheidsver-anderlikes soos selfkonsep en sosialisering grootliks agterwee gebly.

*

Die meeste studies onderskei nie tussen spraakversteurings met organiese oorsake en die met funksionele oorsake nie, Dit het tot gevolg <lat persoonlikheidsversteurings wat direk uit spraakversteurings

persoonlikheidsversteurings

spruit, nie onderskei word van wat die resultaat is van antler

gepaardgaande versteurings, gestrerndheid, nie,

soos byvoorbeeld verstandelike

*

Gegewens oor soortgelyke navorsing in die RSA is nie beskik-baar nie.

In die lig van die voorafgaande probleernstelling het die huidige navorser ten doel om die genoemde leemtes te vul,

1,5 DOELSTELLINGS

Die volgende kan as die prirnere doelstellings vir die ondersoek beskou word:

*

Om vas te stel of daar 'n bepaalde persoonlikheidsprofiel by die seun met artikulasie- en/of taalversteurings voorkorn,

*

Orn vas te stel of daar 'n verskil in die

persoonlikheids-*

profiel van seuns met taalversteurings en seuns met artikulasieversteurings is,

Orn lys

deur middel van die vergelyking van die biografiese vrae-vas te stel of daar 'n verskil is in die ontwikkeling, skolastiese vordering en gesinsituasie van seuns met artikulasie- en/of taalversteurings,

spraak.

en seuns met norrnale

1.6 HIPOTESES

H0l. Die versteurings spraak.

selfkonsep, van die groepe met taal- en artikulasie-verskil van die selfkonsep van seuns met norrnale

H02, Persoonlikheidseienskappe van die groepe met taal- en artikulasieversteurings verskil van die persoonlikheidseien-skappe van seuns met normale spraak,

H03, Die intellektuele funksionering van die groepe verskil nie.

H04, Die gesinsituasie van die groep met taal- en artikula-sieversteurings verskil van die gesinssituasie van seuns met normale spraak,

H05, Die waarneembare gedrag van seuns met taal- ~n artiku-lasieversteurings verskil van die waarneembare gedrag van seuns met normale spraak.

H06, Die gedrag van seuns met taal- en

HOOFSTUK 2

BEGRIPSOMSKRYWING EN LITERATUUROORSIG

2,1 ORieNTERING

Wanneer die literatuur in verband met taal bestudeer word, is dit duidelik dat die begrip ''taal'' horn tot verskeie

interpreta-sies leen.

teer word,

Net so kan "spraak" ook op verskeie wyses interpre-Dit is dus noodsaaklik dat hierdie begrippe, asook verwante terrne wat vir hierdie ondersoek gebruik word, ornskryf word, Dit is verder nodig om kennis te dra van die aard en oorsake van taal- en artikulasieversteurings, aangesien die aard en etiologie 'n bepalende rol by die klassifikasie van die tipe versteuring speel,

a, TAAL Die term "taal" word dikwels as sinoniern vir ''spraak'' gebruik, Ten einde tegnies korrek te wees, rnoet daar egter tussen die twee terrne 'n onderskeid getref word,

Taal die is , n wydste psigiese sin die

funksie wat uit breinprosesse spruit en in uitdrukking van gedagtes en idees beteken, Seine soos deur die Arnerikaanse Indiane gebruik of handgebare deur dowes, is ook taal (J{arlin, Karlin & Gurren, 1977:11),

Daar bestaan verskeie definisies van taal en die interpretasie van taal hang af van die perspektief waaruit dit beskou word, So kan taal geinterpreteer word op grond van die geskiedenis van

woorde, dialektiese gebruik, as 'n kunsrnediurn, ensovoorts (Meitus & Weinberg, 1983:74), Vir hierdie studie, waar taal as wyse van kornrnunikasie gesien word, word die ornskrywing van Bloom en Lahay (1978:4) aanvaar, Hiervolgens is taal 'n kode waarin idees oor die wereld verteenwoordig word en wel deur rniddel van 'n konvensionele sisteern van arbitrere tekens wat vir die doel van kornrnunikasie gebruik word, Cole (1982:71) beklerntoon ook

taal as 'n sisteem. onderhewig aan reels, verteenwoordig.

Volgens haar is taal 'n sisteem wat, die individu se begrip van die wereld

Die primere, alhoewel nie die uitsluitlike doel nie, van taal is kommunikasie (Meitus & Weinberg, 1983:72).

b. SPRAAK Spraak is die medium wat, deur middel van 'n oraal-linguistiese kode, een mens in staat stel om gevoelens en gedagtes aan 'n antler mens oar te dra (Carrow-Woolfolk & Lynch, 1982:5), Hierdie oordrag geskied deur middel van spraakklanke wat woorde vorm. Spraak is die fisiese proses waardeur klanke geuiter word (Cantwell & Baker, l987b:6), By spraak word die produksie van klank dus met betekenis in verband gebring. Hierdie betekenis ontspring uit taal, Alhoewel daar verskeie wyses van taalproduksie bestaan, is spraak van besondere belang omdat dit die primere modaliteit van normale taalgebruikers is, Spraak is, soos taal, oak 'n sisteem omdat <lit betekenis dra deur die klanke waardeur 'n spesifieke taal gekommunikeer word (Brenthal & Bankson, 1981:5), Spraak is 'n verskynsel wat by die individu voorkom, terwyl taal 'n sosiale verskynsel is (St. Clair & Giles, 1980: 17),

c. ARTIKULASIE Die woord 'artikulasie' kan na die Latynse woord 'gewrig' teruggevoer word (MacDonald, 1980:159), By spraakproduksie verwys 'artikulasie' na die proses waardeur individuele spraakklanke deur die tong, kake, lippe en sagte verhemelte geproduseer word, Hierdie proses geskied met behulp van lug uit die longe, Verskillende klanke kan geproduseer word, byvoorbeeld deur die onderbreking of obstruksie van die lugstroom op verskeie wyses (Bloodstein, 1984:66), Die duide-like artikulering van taalklanke vorm die basis van verstaanbare kommunikasie, Daar is egter antler aspekte van die fonetiese struktuur van taal wat nou met artikulasie verband hou, naamlik die duur van klank, beklemtoning van lettergrepe of woorde, logiese frasering en toepaslike intonasie (Karlin, Karlin & Gurren, 1977:115).

d, RESONANSIE Waar artikulasie verwys na die produksie van spraakklanke, verwys resonansie na die kwaliteit van die klank wat geproduseer word, Die kwaliteit van die klank hang van die grootte, vorm en tekstuur van die organe in die vokale baan af, Artikulasie en resonansie is twee prosesse wat baie nou verwant is, omdat die farinks, tong, lippe en antler dele van die vokale baan beweeg om artikulasieklanke te produseer, Die grootte en vorm van ·die vokale baan verander en sodoende verander die resonansie-eienskappe ook (Hallahan & Kauffman, 1978:226),

e, FONEEM Dit is die kleinste linieere kenmerk van 'n woord, wat ook in antler woorde erken word (HAT, 1983:226), Die meeste persone is geneig om aan 'n klank, byvoorbeeld die /s/ as 'n enkelklank te dink, Geen twee persone produseer egter 'n Rpesifieke klank op dieselfde wyse nie, Dieselfde persoon produseer nie eens die /s/ in verskillende woorde dieselfde nie, Vergelyk byvoorbeeld die /s/ in 'sien' met die /s/ in 'hoes', Elke klank word dus geskakeer deur klanke wat dit voorafgaan of volg. Die kombinasie van hierdie verskillende klankskakerings word 'n foneem genoem (Bloodstein, 1984:68).

f, FONOLOGIE Dit is die studie van klankpatrone en die volgorde en wyse waarop patrone geproduseer word (Gleason,

1985:92; Muma, 1978:107), Elke taal het reels waarvolgens klanke gekombineer word, en het dus 'n unieke fonologiese sisteem (Crystal, 1980:41; Wallach & Butler, 1984:5),

g. MORFOLOGIE 'n Taal bestaan egter nie net uit klanke nie, maar ook uit woorde, Woorde bestaan uit morfeme, die kleinste betekenisvolle eenheid van 'n taal, So bestaan die frase 'ongelukkige kat' byvoorbeeld uit drie morfologiese eenhede: 'on' (nie), 'gelukkige' en 'kat" (Wallach & Butler, 1984 :5), Morfologie behels verder die studie van voorvoegsels, agter-voegsels, woordverbuigings vir die uitdrukking van tye, getalle, ensovoorts (Cole & Cole, 1981:6),

h, SINTAKSIS Wanneer woorde in sinne saamgesnoer word, geld daar vir elke taal 'n stel reels, Die studie van sintaksis sluit hierdie reels vir sinskonstruksie in. Sintaksis is die rangskikking van woorde (of morfeme) in betekenisvolle strukture soos frases en sinne (Bloodstein, 1984:15),

Bogenoemde drie aspekte, naamlik fonologie, morfologie en sin-taksis is aspekte wat met die vorm van taal te doen het (Cole, 1982:65; Wallach & Butler, 1984:5).

i . SEMANTIEK Dit het te doen met die inhoud van taal. Dit behels antler andere die kennis van woorde, kennis van woordver-wantskappe en begrip van die verwantskap van tyd en gebeurtenis, Semantiek kan meer spesifiek beskou word as die vertaling van eie kennis aangaande die w&reld in 'n mens se eie taal (Bloom & Lahay, 1978:14; Cole, 1982:51; Wallach & Butler, 1984:5),

j . PRAGMATIEK Dit verwys na die gebruik van taal, Pragmatiek is die studie van taal in verskillende kontekste, dit wil s& die wyse waarop verskillende sosiale situasies die gebruik van linguistiese vorms sal beinvloed. Die konteks, die spreker, luisteraar, tyd en plek asook situasie speel 'n rol (Bloodstein, 1984:2, Wallach & Butler, 1984:5),

Taalvaardigheid en/of taalkennis bestaan egter nie net uit taal-vorm, taalinhoud of taalgebruik nie, Dit is die integrasie van al drie hierdie aspekte wat tot taalvaardigheid bydra, Daar is oak 'n wedersydse beinvloeding van hierdie drie komponente, Kinders leer taal aan deur die proses van taalgebruik en taal-begrip (Bloom & Lahay, 1978:23).

DIAGRAM 3

DIE STRUKTUUR VAN KOMMUNIKASIE

Kommunikasie

Taal Kunste Gedrag

Spraak Geskrewe Gebare

Uit: Bryen, 1982:12,

DIAGRAM 4

DIE STRUKTUUR VAN TAAL

Taal Struktuur Gebruik

I

Fonetiek Grammatika

I '

k Semantie

I

Segmentaal

I

nie- morfologie sintaks antler aspekte

I

segmentaal

Uit: Crystal, 1980:46,

2,2 KOMMUNIKASIEVERSTEURING

Die volgende indeling sal aan die hand van Hatting (1987a:6) gedoen word,

Dit is 'n afwyking in die vermoe om:

*

'n Gesproke simbolesisteem te ontvang en/of te prosesseer, en/of

*

konsepte of sirnbolesisterne daar te stel, en/of

*

gesproke sirnbolesisterne oar te dra en te gebruik, en/of

*

antler sirnbolesisterne verwant aan die gesproke sirnbolesisteern te berneester,

Kornrnunikasieversteurings kan as spraak-, taal-, en/of gehoor-versteurings waargeneem word, Dit kan in graad wissel van lig

tot baie ernstig, en kan deur organiese of funksionele faktore veroorsaak word,

2,2,1 Spraakversteurings

Dit is nie rnaklik om 'n definisie van 'n spraakversteuring wat uit elke oogpunt bevredigend sal wees, te gee nie,

Volgens Van Riper en Emerick (1984:34) is 'n spraakversteuring 'n wyse van praat wat aandag trek, wat komrnunikasie belemrner, of wat wanaanpassing veroorsaak, Bloodstein (1984:4) ornskryf 'n spraakversteuring as iets wat beperkend of potensieel beperkend in interpersoonlike verhoudings is, Spraak is versteurd as dit ongrarnrnatikaal, onverstaanbaar of in kornrnunikasie onbevredigend is, of wanneer dit vir die spraakrneganisrne nadelig is (Hallahan & Kauffman, 1978:224),

Dear rnoet egter daarop gelet word dat dialektiese spraak nie as versteurde spraak beskou rnoet word nie (Hixon, 1980:181),

'n Spraakversteuring is 'n afwyking in stem, die artikulasie van klanke, vlotheid en/of prosodie,

*

Sternversteurings,

kwaliteit, luidheid,

Dit word ornskryf as 'n abnorrnale vokale toonhoogte, resonansie en/of duur, of die afwesigheid van die stern,

*

*

*

Vlotheidsversteurings. Dit word omskryf as die abnormale vloei van verbale ekspresie, gekenmerk deur versteurde spoed en ritme.

Prosodieversteurings, Dit behels afwykende spraakspoed, intonasie, infleksie, pauses, ensovoorts, Hierdie ver-steurings kan alleen voorkom, maar ook in kombinasie veral in sekere toestande soos disartrie, serebrale gestremdheid, ensovoorts. Dit kan ook sekond8r by ander toestande soos gehoorversteurings en saam met taalversteurings voorkom,

Artikulasieversteurings. Dit word omskryf as die abnormale produksie van spraakklanke.

Hierdie afwykings word waargeneem in die oordrag en gebruik van die orale simbolesisteem.

2,2,2 Taalversteurings

Dit is die aantasting of versteuring van begrip en/of die ver-steurde gebruik van 'n gesproke (en/of ander verwante) simbole-sisteem, Die versteuring kan een of meer van die volgende taalvlakke betrek: taalvorm, taalinhoud en taalgebruik/-funk-sie.

a. Taalvorm: soos reeds genoem bestaan taalvorm uit fonologie, morfologie en sintaksis, 'n Fonologiese versteuring mani-festeer horn in die klanksisteem van 'n taal en die linguis-tiese reHls wat klankkombinasies beheer.

'n Morfologiese versteuring manifesteer in die linguistiese reHlsisteem wat die konstruksie van woordvorme uit die basiese betekeniselemente beheer.

'n Sintaktiese versteuring manifesteer in die linguistiese reHlsisteem wat die volgorde en kombinasie van woorde vir

b.

die vorming van sinne, elemente in die sin beheer.

asook die verhoudings tussen die

Inhoud: 'n Sematiese versteuring manifesteer in die psigolinguistiese sisteem wat die inhoud van 'n uiting vorm, met ander woorde oogmerke en betekenisse van woorde en sinne.

c. Taalfunksie/-gebruik: 'n Pragmatiese versteuring manifes-teer horn in die sosio-linguistiese sisteem wat die gebruik van taal in kommunikasie vorm en wat motories, vokaal en verbaal uitgedruk word.

2.2.3 Gehoorversteurings

Hierdie versteuring van resepsie word slegs hier genoem omdat dit ook implikasies vir spraak- en taalontwikkeling inhou.

Artikulasieversteurings en taalversteurings, met besondere verwysing na ontwikkelingstaalversteurings en -artikulasie-versteurings sal vervolgens in meer besonderhede bespreek word.

2.3 ARTIKULASIEVERSTEURINGS

Artikulasie word as versteurd geag as die foneme of spraakklanke vir die luisteraar verkeerd klink, Die kriterium vir aanvaar-bare artikulasie is die verstaanbaarheid van die individu se spraak (Hallahan & Kauffman, 1978:233),

Verskeie kenmerke van artikulasieversteuring in die bree kan geidentifiseer word, naamlik (Bloodstain, 1984:78; Karlin et al,, 1977:124):

*

Weglating, versteurde

Dit is een van die algemeenste kenmerke van patrone van spraak by kinders met ernstige

artikulasieversteurings. tamatie en ''koen11

vir skoen,

Voorbeelde hiervan is ''matie'' vir

*

Vervanging. Een spraakklank word deur 'n antler klank vervang, byvoorbeeld, ''stoene'' vir skoene of ''boed'' vir boek,

*

Distorsie van klank, Dit is die algemeenste

artikulasie-*

versteuring by ouer kinders en volwassenes. Die klank wat die oorspronklike klank vervang, is gewoonlik nie 'n algemeen aanvaarde klank binne die foneemspektrum van die gemeenskap, soos in die geval van vervanging nie. Een van die kenmerkende eienskappe van 'n klank kan verander word om sodoende 'n distorsie te veroorsaak. 'n Voorbeeld hiervan is die s-klank waar die lugstroom lateraal ontsnap, of die tongpunt wat tussen die tande gedruk word om die kenmerkende tongstootklank te produseer.

Invoeging, 'n Klank word verkeerdelik by 'n woord ingevoeg, so byvoorbeeld, kan blou as ''belou'' uitgespreek word. Die verskynsel kom egter selde voor.

Hierdie simptome kom voor by artikulasieversteurings met organie-se oorsake sowel as by artikulasieversteurings met funksionele oorsake, dit wil se, ontwikkelingsartikulasieversteurings.

Ontwikkelingsartikulasieversteurings het die volgende kenmerke (Bloodstein, 1984:81):

*

Daar is geen strukturele, ouditiewe, intellektuele, of bewese neurologiese versteurings teenwoordig nie.

*

In die meeste gevalle het die kind later as die gemiddelde kind begin praat.

*

*

Daar is Hierdie 'n definitiewe verbetering kan voltooi nie.

Daar is, veral in artikulasieversteurings.

neiging stadig

tot spontane verbetering. wees en word nie altyd

die vroee stadium, veelvuldige

*

Die versteurings kom veral voor by konsonante wat gewoonlik later in die ontwikkeling aangeleer word.

*

Die artikulasieversteurings uitlatings of vervangings. later stadium voor.

wat voorkom is gewoonlik Distorsies kom gewoonlik op 'n

*

Die versteurings is nie altyd konstant nie: die kind kan byvoorbeeld die korrekte klank onder sekere omstandighede of

in 'n sekere verband korrek produseer

Die diagnostiese steuring wat in DSM-III-R (APA

kriteria vir 'n ontwikkelingsartikulasiever-hierdie ondersoek sal geld, is die van die

1987). Hiervolgens is 'n ontwikkelingsarti-kulasieversteuring: 'n konstante onvermoe om verwagte spraakklanke te gebruik, byvoorbeeld 'n driejarige wat nie die /p/1 /b/ en /t/ artikuleer nie, of die sesjarige wat nie die

/r/, /sh/, /th/, /f/, /z/ en /1/ produseer nie.

Die essensiele eienskap van die versteuring is 'n konstante onvermoe om die korrekte spraakklanke op die aanvaarde ouderdomsvlak te produseer. Hierdie onvermoe is nie die gevolg van omvattende ontwikkelingsversteurings, verstandelike gestremdheid, gebrekkige orale spraakmeganismes, neurologiese, intellektuele of gehoorversteurings nie. Die versteuring word gemanifesteer deur voortdurende wanartikulering en die vervanging of uitlating van spraakklanke.

Tradisioneel word die oorsake van artikulasieversteurings in organiese en funksionele oorsake ingedeel. Met organiese

faktore word artikulasieversteurings direk aan neurologiese, strukturele en perseptuele faktore verbind. Hierdie oorsake is as organiese oorsake beskou. Dit het ook duidelik geword dat nie alle artikulasieversteurings aan organiese faktore gewyt kan word nie,

1

'funksioneel1 '

Hierdie antler wat uit die ''funksioneel'' aanvanklik net is die term uitgebrei om ook

oorsake word aangedui met die term mediese beroep ontleen is, Hoewel op nie-organiese oorsake gedui het, onbekende faktore in te sluit, Die rede waarom faktore soms nie geidentifiseer kon word nie, is omdat (Costello, 1984:4):

i. daar dikwels nie slegs 'n enkele etiologiese faktor is wat op alle artikulasieversteurings van toepassing is nie;

ii, die faktore te subtiel kan wees om met huidige metodes geidentifiseer te kan word;

iii. navorsingsmetodologie onvoldoende is; en

iv. omdat verkeerde veranderlikes bestudeer word.

Daar kan egter dikwel~ in die praktyk nie met sekerheid tussen organiese of funksionele oorsake onderskei word nie. Een van die redes hiervoor kan wees dat 'n artikulasieversteuring soms veroorsaak is deur 'n organiese faktor wat tans nie meer 'n rol speel nie. D1e versteuring wat uit hierdie organiese oorsaak gespruit het, duur dus nog voort (McReynolds & Elbert, 1982:595). Dit kan ook wees dat organiese sowel as funksionele faktore gesamentlik tot die ontstaan van 'n artikulasiever-steuring kan bydra (Brenthal & Bankson, 1981:111; Johnson, 1980:91), Funksionele en organiese faktore kan mekaar ook wedersyds beinvloed. 'n Voorbeeld hiervan is die baba met 'n gesplete verhemelte (organiese oorsaak) wat foutiewe of swak tongbewegings ontwikkel (funksionele oorsaak).

Verskillende outeurs verskil ook ten opsigte van wat hulle as organiese of funksionele oorsake beskou. So byvoorbeeld beskou Costello (1984:5) spraakklankdiskriminasie, intelligensie, gebit-afwykings, oraal-sensoriese persepsie, lateraliteit en motoriese vaardighede as funksionele faktore. Brenthal en Bankson (1981:110) onderskryf bogenoemde faktore, maar voeg geslag, persoonlikheidsaanpassing, infantile slukpatroon, sosio-ekonomie-se faktore, taalontwikkeling, kulturele faktore, taalontwikke-ling, kulturele faktore, posisie in gesin, sowel as (wat hulle noem) "geringe strukturele variasies" in. Weiss et al., (1980:77) resorteer egter verstandelike gestremdheid, infantile slukpatroon, spraakklankdiskriminasie, asook oraal-sensoriese persepsie onder organiese faktore.

Dit is duidelik dat daar nie absolute eenstemmigheid oor die indeling van artikulasieversteurings as organies of funksioneel bestaan nie. Die kriterium wat in hierdie ondersoek gebruik word, is die van Hallahan en Kauffman (1978:257) waar die term ''funksioneel'' ook die foutiewe funksionering van 'n orgaan, wat op sig self intakt is, insluit.

2,3.1 Organiese faktore

Die volgende organiese faktore kan artikulasieversteurings veroorsaak:

a. Neuromuskulere probleme

Neuromuskulere versteurings, word soms ook neurogene of neuromotoriese versteurings genoem.

Spraak is hede.

'n komplekse proses en vereis fyn motoriese vaardig-bewegings

intakte

Die gesofistikeerde beplanning en uitvoering van wat vir artikulasie benodig word, berus op 'n redelik sentrale en perifere senuweesisteem, Komponente van die wat krities vir artikulasie is, is Broca se area, die brein

motoriese area aan die linkerkant van die korteks, die Cortico-bulbare baan, die basaal ganglia, die motoriese neurone in die breinstam en die V• , VIl", IX• , X• , Xl8 en XII• senuwees. Skade aan enige van bogenoemde breinkomponente kan 'n artikulasieversteuring tot gevolg he, omdat die senuweevoor-siening van die spier, dit wil se die spierbeheer, aangetas is. Die tipe en graad van versteuring sal van die ligging en aard van die letsel afhang (Johnson, 1980:98).

(i) Disartrie. Hierdie term word gebruik wanneer skade aan senuweesisteem veroorsaak dat daar die sentrale of perifere

gebrekkige spierbeheer van die mondorgane is. Hierdie gebrekkige of versteurde spierbeheer kan varieer en disartrie word tradisioneel in tipes ingedeel, naamlik:

Slap disartrie

Ataktiese disartrie Hipokinetiese disartrie Hiperkinetiese disartrie

Spastiese disartrie (La Pointe, 1982:374; Perkins, 1977:722),

Aangesien disartrie 'n spraakmeganisme artikulasie, affekteer. is, fonasie,

versteuring van die spierbeheer van die kan dit enige aspek van spraak soos

resonansie, respirasie en prosodie

Spraakversteurings wat by disartrie kan voorkom, is:

*

distorsie en uitlatings;

*

konsonantsamestellings word dikwels vereenvoudig;

*

artikulasieversteurings varieer tussen stadige, moeisame patrone, soos wat in die slap tipes gevind word, en die gejaagde, onsarnehangende spraak wat by die hipokinetiese tipe gevind word;

*

die sternkwaliteit hard en geforseerd

(Johnson, 1980:99),

kan swak, asernrig en hipernasaal, of

Hierdie tipes kan in isolasie voorkom of twee of meer tipes kan gemeng wees (Crystal, 1980:156),

Die spraak van die persoon met disartrie is stadig met wisselvallige klem, daar is abnormale eentonige prosodie, 'n growwe stemkwaliteit en besonder moeilike artikulasie, Artikulasie kan sleurend wees en tongbewegings kan baie beperk wees (Crystal, 1980:156),

(ii) Apraksie. Apraksie is die onvermoe van die spraakspiere om die willekeurige bewegings wat nodig is om spraak te

produ-seer, uit te voer, Apraksie word soms ook verbale dispraksie of net dispraksie genoem, Hierdie onvermoe is nie die gevolg van die paralise van die spraakspiere soos by disartrie nie, Daar is ook geen abnormaliteite van die motoriese bewegings wat by kou, sluk en suig betrokke is nie, Mondbewegings i~ egter lomp (Cantwell & Baker, 1987:98), Die probleem van apraksie le by die programmering van die motoriese korteks vir die produksie van spraak, Spraakklanke wat komplekse motoriese aanpassing van die mondstrukture vereis, word gevolglik dikwels by apraksie verkeerd geproduseer, Konsonante, frikatiewe en affrikatiewe foneme word ook meer as die antler klanke foutief geproduseer. 'n Verdere kenmerk van die spraak by apraksie is dat outomatiese spraak beter as doelbewuste spraak is. Daar is soms 'eilande' van korrekte spraak, Meerlettergrepige woorde asook sleutel-woorde word meer dikwels foutief geproduseer (Weiss, Lillywhite & Gordon,

beperkte

1980:77), By jonger kinders is daar gewoonlik 'n baie variasie van spraakklanke (Cantwell & Baker, 1987b:98; Johns on, 19 8 0 : 219) ,

b, Sensoriese versteurings

Sekere sensoriese tekorte kan artikulasieversteurings

i, Gehoorgebreke, Gehoorgebreke is vir ten minste 10% van alle spraakgebreke verantwoordelik (Weiss, Lillywhite & Gordon, 1980:81),

'n Algemene gegrond op Hiervolgens (Hallahan &

indeling van gehoorgebreke is 'n klassifikasie die ligging van die skade aan die gehoormeganisme,

is daar vier hoofgroepe gehoorgebreke, naamlik Kauffman, 1978:293; Zaner & Purn, 1981:134):

*

*

*

*

Konduktiewe verlies. onderbreking van die baan in die oor is,

Dit verwys na 'n verlies waar daar 'n oordrag van klank in die konduktiewe Die patologie kom dus hier in die eksterne of middeloor voor.

Sensori-neurale verlies, Hier word verwys na 'n patologie kan ook patologie van die VIII• van die binne-oor, Dit

kraniale senuwee insluit. 'n Tipe sensorie-neurale verlies wat dikwels voorkom, is presbikusie, Dit is die gehoorver-lies wat by ouer persone voorkom, Dit word waarskynlik veroorsaak deur die degenerasie van die strukture van die binne-oor (Van Riper & Emerick, 1984:424; Zarnach, 1982:904).

Gemengde verlies, tipes.

Dit is 'n kombinasie van bogenoemde twee

Sentrale gehoorverlies. prosesseringsareas van

rale lob (Weiss et al,,

Dit impliseer 'n patalogie aan die die brein, dit wil s@ in die tempo-1980:81; Zarnach, 1982:893).

Die tipe verlies, die graad van verlies en die ouderdom tydens aanvang van die gehoorverlies sal die aard en intensiteit van die artikulasieversteuring bepaal, So byvoorbeeld sal 'n sensori-neurale verlies met 'n verlies in die hoer frekwensies die konsonante /s/ en /z/ affekt•er (Bloodstein, 1984:236).

Alhoewel die soort artikulasieversteurings wat met gehoorgebreke gepaard gaan van individu tot individu kan verskil, kan 'n paar algemene afleidings tog gemaak word (Calvert, 1982:645):

Daar is dikwels posisies.

'n weglating van /s/ in al die

woord-*

Die weglating van die laaste konsonant kom dikwels voor.

*

Vervanging van konsonante kom dikwels voor. So kan stemlose

konsonante met stemhebbende konsonante vervang word, byvoorbeeld /t/ kan met /d/ vervang word, of /b/ met /p/.

*

Vokale kan ook vervang word, byvoorbeeld die /e/ in ''bed'' kan met /a/ vervang word.

*

Distorsie van klanke kan voorkom. Voorbeelde hiervan is

hipernasaliteit, oorbeklemtoning en foutiewe produksie.

*

Versteurings van byvoeging kan ook voorkom, So byvoorbeeld kan "blou" as "belou" uitgespreek word (Calvert, 1982:645).

ii. Visuele skerpte. Artikulasieversteurings kom meer onder visueelgestremdes as antler persone met normale visie voor. Aangesien die vorming van± 30% van die spraakklanke sigbaar is, moet dit vir die visueelgestremde moeiliker wees om korrekte artikulasie van klanke aan te leer, omdat hy die vorming daarvan nie kan sien nie (Weiss et al., 1980:83),

c. Afwykings van mondstrukture

Wanneer daar noukeurig na die mondorgane van 'n groep mense gekyk word, is die individuele variasie wat byvoorbeeld tong, tande, verhemelte en lippe betref, opvallend. Nogtans slaag die meeste mense daarin om die bekende reeks spraakklanke aanvaar-baar te produseer, Afwykings in die mondstrukture moet dus baie

uitgesproke (Bloodstein,

wees om

1984:89).

spraakklanke opvallend te versteur

Afwykings van mondstrukture wat artikulasieversteurings kan veroorsaak, word vervolgens genoem,

*

Afwykings van die tande, wansluiting van die tande,

Binne hierdie kategorie val die Meer spesifiek is dit die afwyking van die normale posisie van die bo-tande en/of -kaak ten opsigte van die ondertande en -kaak, wat artikula-sieversteurings kan veroorsaak, Dit is veral /s/, /z/,

!JI,

/ts/ en /dz/ wat deur 'n gebitafwyking geaffekteer word (Bloodstein, 1984:91), Ander tandafwykings, soos die pre-mature verlies van tande of di•e abnormale spasiering van die snytande, kan ook die aanleer van versteurde spraakklanke meebring (Peterson-Falzone, 1982:614), Kaak- en gebitaf-wykings lei egter nie noodwendig tot artikulasieversteurings nie (Weiss, et al,, 1980:79), Daar vind gewoonlik kompense-rende artikulatoriese bewegings plaas en spraakklanke met aanvaarbare akoestiese eienskappe word geproduseer (Van Hattum, 1980:186),

*

Afwykings van die tong, Verskeie afwykings van die tong kan artikulasieversteurings tot gevolg hA. Die tong kan byvoor-beeld afwesig wees (aglossie), dit Iran te groot wees

(makroglossie), of te klein wees (mikroglossie) (Weiss, et al,, 1980:80), Die tongbewegings kan beperk word deur 'n te kort frenulum (die ligament aan die onderkant van die tong), Hierdie toestand is bekend as ankiloglossie, Indien die tongpunt egter aan die alveolAre rif kan raak wanneer die mond ongeveer 'n derde van sy kapasiteit oop is, behoort ankiloglossie nie 'n artikulasieversteuring te veroorsaak nie (Bloodstein, 1984:95; Peterson-Falzone, 1982:611), Artikulasieversteurings stem egter nie altyd met die