Voedingsadvies bij
Diabetes Mellitus
9
7
Inhoudsopgave
Algemene richtlijnen bij Diabetes Mellitus 3
Zoetstoffen 6
Variatielijst voor brood 7
Variatielijst voor broodbeleg 8 Variatielijst voor bouillon en vlees/gevogelte/vis 10 Variatielijst voor groente en aardappelen 11
Samengestelde gerechten 12
Variatielijst voor nagerechten (15 gram koolhydraten) 13 Variatielijst voor nagerechten (22 gram koolhydraten) 14
Variatielijst voor fruit 15
Variatielijst voor extraatjes 16
Drinktips 18
ALGEMENE RICHTLIJNEN BIJ DIABETES MELLITUS Diabetes Mellitus is een chronische aandoening, waarbij de alvleesklier (pancreas) geen of niet voldoende insuline aanmaakt. Insuline zorgt ervoor dat glucose uit het bloed in de cellen kan worden opgenomen. Bij mensen met diabetes blijft de bloedglucose te hoog omdat er te weinig of geen insuline is, of dat de insuline niet goed werkt. Bij de behandeling van diabetes wordt er gestreefd naar bloedglucose waarden voor de maaltijd tussen de 4 en 7 mmol/l en over de gehele dag tussen de 4 en 9 mmol/l.
Koolhydraten worden in het maag-darmkanaal afgebroken tot glucose en daarna opgenomen. Daardoor gaat de bloedglucose stijgen.
Koolhydraten zijn verdeeld in 4 groepen:
1. zetmeel o.a. in : brood, aardappelen,
peulvruchten, rijst, macaroni 2. vruchtensuiker (fructose) o.a. in : fruit, vruchtensappen.
3. melksuiker o.a. in : melk, karnemelk, yoghurt, kwark.
4. suiker o.a. in : kristalsuiker, basterdsuiker, druivensuiker, honing, stroop.
Naast goede bloedsuikers, staat in de behandeling bij diabetes ook een gezonde leefstijl centraal: gezonde voeding
een goed lichaamsgewicht voldoende lichaamsbeweging niet roken of stoppen met roken
Voeding
De basis van voeding bij diabetes is goede voeding. Naast koolhydraten, is er ook extra aandacht nodig voor vetten en voedingsvezels.
Vetten
Bij diabetes is de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten verhoogd, daarom is het belangrijk te letten op de vetten.
Vetten zijn onder te verdelen in onverzadigde en verzadigde vetten en transvetten.
Onverzadigde vetten, o.a. omega-3 vetzuren, kunnen het cholesterol verlagen.
Onverzadigde vetten komen o.a. voor in: olie, dieethalvarine, dieetmargarine, noten (amandelen, hazelnoten, walnoten) en vette vis.
Omega-3 vetzuren komen vooral voor in vette vis zoals zalm, tonijn, heilbot, makreel, haring, paling, sardines en forel.
Gebruik bij voorkeur 2x per week (vette) vis, in plaats van vlees. Verzadigde vetten en transvetten kunnen het cholesterol verhogen. Beperk het gebruik van verzadigde vetten en transvetten in de voeding. Verzadigd vet komt o.a. voor in: vet vlees, volle melk, volvette kaas, roomboter, chocolade, saucijzenbroodje en cake. Transvetten komen vooral voor in koekjes, gebak, zoutjes en snacks.
Voedingsvezels
Voedingsvezels kunnen de bloedglucose waarde en het
cholesterolgehalte positief beïnvloeden. Het is aan te raden voeding te gebruiken, die rijk is aan voedingsvezels.
Voedingsvezels komen o.a. veel voor in: volkoren producten, grove graanproducten, fruit, groente en peulvruchten.
Alcohol
Indien toegestaan 1 à 2 alcoholische consumpties gebruiken, bij voorkeur niet elke dag. Alcohol heeft een bloedglucose verlagend effect en kan de werking van sommige bloedglucose verlagende medicijnen versterken.
Lichaamsgewicht
Bij de behandeling van diabetes mellitus speelt het lichaamsgewicht een belangrijke rol. Bij overgewicht worden de lichaamscellen minder gevoelig voor insuline (insuline resistentie). Een daling van 5-10% van het lichaamsgewicht geeft vaak een daling van de bloedglucose, het cholesterolgehalte en van de bloeddruk. Naast het lichaamsgewicht is ook de middelomtrek belangrijk. Te veel vet rond de middel verhoogt het risico op hart- en vaatziekten. Om vast te stellen of het gewicht gezond, een beetje te hoog of ernstig te hoog is, wordt wel de Body Mass Index (BMI) gebruikt. Body Mass Index = gewicht (in kg)
lengte x lengte (in meters)
BMI 20-25: gezond gewicht BMI 25-30: gewicht te hoog BMI 30 en hoger: overgewicht Meten van de middelomtrek.
Middelomtrek (in cm) beoordeling en advies mannen vrouwen
< 94 < 80 gewicht handhaven
94-102 80-88 voorkom toename in gewicht 102 en hoger 88 en hoger probeer af te vallen (verhoogd risico) Lichaamsbeweging
Lichaamsbeweging bevordert de opname van glucose uit het bloed in de lichaamscellen. Voldoende lichaamsbeweging betekent tenminste 5 dagen per week 30 minuten matig intensieve inspanning, bijv. lopen, fietsen, zwemmen.
Extra lichaamsbeweging verhoogt het energieverbruik van het lichaam.
ZOETSTOFFEN
Suiker wordt in allerlei voedingsmiddelen vervangen door zoetstoffen. Het is aan te raden het gebruik van zoetstof te beperken om de zoete smaak af te wennen. Bovendien kan het gebruik van teveel zoetstof een risico voor de gezondheid opleveren.
Bij voedingsmiddelen gezoet met een kunstmatige zoetstof, staat de naam van deze zoetstof op de verpakking vermeld.
Gebruik van dranken gezoet met cyclamaat (bijv. light frisdrank en vruchtensap light) maximaal 1,4 liter per dag = 7 glazen.
Zoetstoffen verschillen in zoetkracht en eigenschappen.
Er zijn zoetstoffen die geen energie (kilocalorieën) leveren en zoetstoffen die wel energie leveren, maar geen koolhydraten.
Zoetstoffen die geen energie leveren
Acesulfaan-K, aspartaam, cyclamaat en sacharine leveren nagenoeg geen energie en dus ook geen koolhydraten, maar hebben een grote zoetkracht. Ze komen voor in: zoetjes, vloeibare of poedervormige zoetstof
en in light dranken.
Uitgezonderd aspartaam zijn deze zoetstoffen bestand tegen verhitting. Ze behouden dus hun smaak in warme gerechten en tijdens bakken in de oven.
Zoetstoffen die energie leveren
Sorbitol, isomalt, lactitol, mannitol en xylitol leveren wel energie,
maar hebben weinig invloed op de bloedglucose. Ze worden o.a. verwerkt in suikervrije bonbons, cake, chocolade, gebak, koek, snoepjes, pudding en ijs. Deze zoetstoffen kunnen maag-darmklachten veroorzaken.
Fructose
Fructose is een andere naam voor vruchtensuiker en wordt ook als zoetstof gebruikt. Fructose levert evenveel koolhydraten en energie als gewone suiker. Fructose wordt veel gebruikt als vervanging van suiker in koekjes. Andere zoetstoffen, die ook invloed hebben op de
bloedglucose en evenveel energie leveren als suiker zijn o.a.: glucose, druivensuiker, invertsuiker, maltose of moutsuiker en malto-dextrine.
VARIATIELIJST VOOR BROOD
1 snee brood (15 gram koolhydraten) kunt u vervangen door: - 1 snee bruinbrood
- 1 snee volkorenbrood - 1 snee donker roggebrood - 2 snee licht roggebrood - 1 snee witbrood
- 1 snee krentenbrood zonder spijs - 2 (volkoren)beschuiten
- 2 snee (vezel verrijkt) knäckebröd - 2 VitaLu ontbijtcrackers
- 5 cracottes - 4 rijstwafels - 2 kleine matzes - 1 grote matze
- 1 schaaltje magere yoghurt of halfvolle melk, zonder suiker, met 1 eetlepel muesli of 2 eetlepels cornflakes of 3 eetlepels brinta of 2 eetlepels havermout of 1 eetlepel griesmeel
- 1 schaaltje pap kant- en klaar zonder suiker
bijv. havermoutpap, karnemelkse(bloem)pap, rijstepap
2 snee brood (30 gram koolhydraten) kunt u vervangen door: - 1 volkoren bolletje
- 1 bruin bolletje - 1 mueslibolletje - 1 krentenbolletje - 1 wit bolletje
VARIATIELIJST VOOR BROODBELEG
kaas zoet beleg
bij voorkeur magere soorten o.a.: jam light, halviture, 20+, 30+ (komijne)kaas halvajam
20+ smeerkaas jam
30+ camembert stroop
magere kwark honing
mozzarella
verse geitenkaas fruit
Hüttenkäse, cottage cheese aardbeien
Philadephia light schijfjes appel of peer Zwitserse strooikaas banaan
vleeswaren rauwkost
bij voorkeur magere soorten o.a.: tomaat
achterham tuinkers
beenham radijs
casselerrib komkommer
filet americain geraspte wortel
(kalfs)fricandeau sla
kip- of kalkoenrollade
kip- of kalkoenfilet overig
rookvlees lichtgezouten groentespread
rosbief komkommersalade
runderrollade selleriesalade
schouderham ei
maximaal 3 eieren per week vis
tip:
probeer als broodbeleg eens magere kwark vermengd met o.a.: - verse kruiden - gedroogde kruiden - tomaat, wortel - achterham, schouderham - kaas - fruit - zoet beleg
VARIATIELIJST VOOR BOUILLON EN VLEES/GEVOGELTE/VIS magere bouillon:
Zelfgemaakte bouillon kan ontvet worden door deze te laten afkoelen en de gestolde vetlaag eraf te scheppen.
Aan de ontvette bouillon kan worden toegevoegd o.a.: - (soep)groente
- kruiden - mager vlees
Er kan ook gebruik gemaakt worden van instantbouillon (blokje, pakje, potje).
mager vlees wild en gevogelte
mager rundvlees o.a.: kip en kalkoen zonder vel - bieflappen wild konijn, wilde eend - sukadelappen haas, fazant
- fricandeau - tartaar
- mager rundergehakt vleesvervangers mager kalfsvlees mager tahoe, tempé, quorn varkensvlees o.a.: - filet - hamlap - ongepaneerde schnitzel - haas- of ribkarbonade vis
Het is aan te raden 2 keer per week vis te gebruiken in plaats van vlees, waarvan 1 keer vette vis, bijv. haring, makreel, paling, sardines, zalm
bereidingswijze: bakken of braden in weinig vloeibare bak- en braadvet of olie;
koken, stoven of grilleren
magere jus: jus ontvetten door na afkoeling de vetlaag eraf te scheppen; jus van juspoeder
opmerking: gebruik geen gepaneerde producten, deze producten nemen namelijk erg veel vet op.
VARIATIELIJST VOOR GROENTE EN AARDAPPELEN groente
- van de meeste soorten groente is een ruime portie (200 gram) aan te raden
- gebruik van doperwten, schorseneren, maïs en artisjokken een halve portie
- bladgroente (o.a.: andijvie, spinazie en postelein) kan licht worden gebonden
- rauwkost of rabarbermoes, zonder suiker, kan extra worden gebruikt naast gekookte groente
- rauwe groente kan worden aangemaakt met:
* azijn of citroensap met kruiden en eventueel een beetje zoetstof
* een sausje van karnemelk, magere yoghurt of verdunde magere kwark met kruiden
* sladressing zonder olie opmerking
Appeltjes, appelmoes en stoofperen zijn géén groente, maar fruit. 1 schaaltje appeltjes, appelmoes of stoofperen zonder suiker, kan in plaats van 1 portie fruit worden genomen (zie variatielijst voor fruit). aardappelen
1 kleine aardappel (8 gram koolhydraten) (eigrootte) kunt u vervangen door:
- 1 opscheplepel gekookte macaroni, spaghetti, mie - 1 opscheplepel volkorenmacaroni
- ½ opscheplepel gekookte rijst (wit), mihoen - 1 opscheplepel gekookte zilvervliesrijst - 1 opscheplepel gekookte peulvruchten
(bruine bonen, witte bonen, kapucijners, groene erwten) - 1 opscheplepel gekookte linzen
- ½ snee brood
Indien 1 bord gebonden soep wordt gegeten, dan 1 aardappel minder nemen.
SAMENGESTELDE GERECHTEN
2 aardappelen en een ruime portie groente (23 gram koolhydraten) kunt u vervangen door: - 4 opscheplepels stamppot
- 4 opscheplepels macaroni met groente en vlees - 2 opscheplepels nasi goreng
- 2 opscheplepels bami goreng
- 4 opscheplepels spaghetti bolognese - 200 gram lasagne met vlees en saus - 1 punt pizza (100 g)
- 1 pannenkoek (100 g) - 1 punt hartige taart (200 g) - 5 opscheplepels chili con carne - 1 diep bord peulvruchtensoep
VARIATIELIJST VOOR NAGERECHTEN (15 gram koolhydraten*) Kies bij voorkeur halfvolle of magere melkproducten.
1 schaaltje nagerecht kunt u vervangen door:
- 1 schaaltje yoghurt met 1 eetlepel muesli of 2 eetlepels cornflakes
- 1 schaaltje yoghurt met ½ portie fruit** - 1 schaaltje ½ yoghurt , ½ vla
- 200 gram kwark met ½ portie fruit**
- 1 schaaltje (karnemelkse)pap zonder suiker - 1 schaaltje vla zonder suiker
- 1 portie fruit**
- 1 schaaltje appelmoes zonder suiker
* kijk op de verpakking voor de hoeveelheid koolhydraten ** zie variatielijst voor fruit
VARIATIELIJST VOOR NAGERECHTEN (22 gram koolhydraten*) Kies bij voorkeur halfvolle of magere melkproducten.
1 schaaltje nagerecht kunt u vervangen door: - 1 schaaltje vruchtenyoghurt
- 1 schaaltje vanilleyoghurt
- 1 schaaltje yoghurt met 2 eetlepels muesli - 1 schaaltje yoghurt met 1 (volkoren)beschuit en ½ eetlepel suiker of stroop
- 1 schaaltje yoghurt met 1 portie fruit**
- 1 schaaltje yoghurt met 1 afgestreken eetlepel suiker - 1 schaaltje yoghurt met 1½ eetlepel limonadesiroop - 1 schaaltje kwark met 2 eetlepels muesli
- 1 schaaltje kwark met 1 portie fruit** - 1 schaaltje vruchtenkwark
- 1 schaaltje kwark met 1 afgestreken eetlepel suiker - 1 schaaltje vla
- 1 schaaltje griesmeel-, havermout-, karnemelkse- of rijstepap met ½ eetlepel suiker of stroop
- 1 bord griesmeel, havermout- of karnemelksepap zonder suiker - 1½ portie fruit**
- 1 schaaltje vruchtengruwel Bij uitzondering:
- 2 bolletjes (room)ijs - 1 stukje tiramisu
* kijk op de verpakking voor de hoeveelheid koolhydraten ** zie variatielijst voor fruit
VARIATIELIJST VOOR FRUIT 1 vrucht of 1 portie fruit (15 gram koolhydraten) is: - 300 gram aardbeien - 9 abrikozen - 1 schijf ananas - 1 appel - ½ banaan - 250 gram bosbessen - 250 gram bramen - 1 carambola - 400 gram cranberry’s - 3 dadels, vers - 20 druiven - 200 gram frambozen - ½ granaatappel - 1 grote grapefruit - 1 guave - 1 kaki - 125 gram kersen - 2 kiwi’s - 175 gram kruisbessen - 10 kumquats - 7 lychees - 3 mandarijnen - ¼ mango - 2 nectarines - 2 schijven netmeloen - 200 gram papaja - 1 peer - 2 perziken - 4 pruimen, vers
- 300 gram rode bessen - 1 sinaasappel
- 1½ schijf suikermeloen - 2 vijgen, vers
- 1 schijf watermeloen - 200 gram zwarte bessen
ongeweekt gedroogd fruit
- 2 eetlepels rozijnen, 2 eetlepels krenten - 25 gram appel, peer, tuttifrutti
- 9 abrikozen, 6 pruimen - 4 dadels, gekonfijt - 1 vijg
- 1 schaaltje vruchten op eigen sap (in blik en glas) - 1 glas sinaasappelsap met vruchtvlees (150 ml)
1 passievrucht bevat 1 gram koolhydraat en kan extra genomen worden.
VARIATIELIJST VOOR EXTRAATJES
- asperge, ei*, augurk of meloen gerold in een plakje vleeswaar, bijv. magere ham, kipfilet, kalkoenfilet of rookvlees
- haring, eventueel met ui - mosselen uit het zuur - blokje kaas*
- blokje kaas* met augurk, zilveruitje, radijs, komkommer of stukje fruit
- cherry tomaat, paprika, komkommer, (Parijse) worteltjes, bloemkoolroosje
- gevuld ei* of gevulde tomaat - olijven
- plakje worst*
Vervanging voor bijvoorbeeld 1 beschuit of 1 volkorenbiscuit (7 gram koolhydraten): - 1 koekje* - 2 ‘gewone’ biscuits - 1 bonbon* - 2 chocolaatjes* - 1 slagroomsoesje* - 10 pepsels - 3 tucjes*
- 2 eetlepels Japanse mix (10 gram) - 4 eetlepels pinda’s (80 gram)
- 3 eetlepels gemengde noten (50 gram)
- 2 grote of 4 kleine toastjes met o.a.: ei*, kaas*, smeerkaas*, magere vleeswaren, zalm, makreel of haring
- 1 snee stokbrood met (Franse*) kaas*, zalm, makreel, haring, ei-, vis- of kipkerriesalade
- 1 schaaltje kroepoek (10 gram)
Vervanging voor bijvoorbeeld 1 snee brood of 1 portie fruit (15 gram koolhydraten)
- 1 dun plakje koek - 1 dun plakje cake*
- ½ gebakje* of ½ taartpunt*
- 1 blokje gevulde speculaas* (30 gram) - 1 stukje banketstaaf* (25 gram) - 15 pepernoten
- 1 oliebol of 1 appelbeignet - 1 klein zakje chips (30 gram)
- 1 klein handje borrelnootjes (30 gram) - 3 eetlepels studentenhaver (50 gram) - ½ zakje snack-à-jack
- 2 bolletjes huzarensalade (100 g) - 1 kroket*
DRINKTIPS
dranken met maximaal 2 gram koolhydraten per 100 ml. zijn vrij te gebruiken*
- mineraalwater eventueel met citroensap
- (mineraal)water + scheutje suikervrije limonadesiroop (Slimpie) - ½ glas mineraalwater + ½ glas light frisdrank
- ½ glas water + ½ glas magere yoghurt met citroensap en zoetstof naar smaak
- light frisdrank - ice tea light - rivella
- thee, eventueel met een smaakje - kruidenthee
- magere drinkbouillon, maximaal één, niet dagelijks. Met mate:
dranken met meer dan 2-5 gram koolhydraten per 100 ml. - ½ glas (mineraal)water + ½ glas ongezoet vruchtensap
- ½ glas (mineraal)water + ½ glas karnemelk of magere yoghurt - (mineraal)water + scheutje limonadesiroop (Karvan Cévitam
light, Roosvicee low cal)
- tomatensap, eventueel met peper of citroensap - groentesap
- ½ glas ongezoet vruchtensap + ½ glas magere yoghurt, karnemelk of halfvolle melk
- dubbelfriss light - ijsthee van Pickwick - multivitaminesap light.
*Kijk op de verpakking voor de hoeveelheid koolhydraten
Let op: Neem een glas ongezoet vruchtensap niet als extra maar i.p.v. een portie fruit
VRAGEN
Heeft u vragen aan de diëtist dan kunt u telefonisch contact opnemen van maandag tot en met vrijdag van:
12.00 uur tot 12.30 uur. (0523) 27 65 46 Of mailen naar: m.brans@sxb.nl h.loman@sxb.nl
