Vraag nr. 85
van 18 september 1996 van mevrouw NELLY MAES
Neuroleptica in de psychiatrie – Ta rdieve dyskine-sie
Tardieve dyskinesie is een ernstige kwaal die het gevolg is van de behandeling met neuroleptische of antipsychotische middelen. Deze kwaal heeft als symptomen spastische spiertrekkingen, die zich vaak situeren in het gelaat. Ook andere lichaams-delen kunnen worden aangetast.
Daarnaast bestaat het maligne neuroleptische syn-d r o o m , eveneens veroorzaakt syn-door neuroleptica. Hierbij kan bijvoorbeeld coma optreden, in een aantal gevallen is dit dodelijk.
Sinds de jaren vijftig worden neuroleptische mid-delen gebruikt voor de behandeling van patiënten. Deze mensen, die zich in het psychiatrische circuit b e v i n d e n , hebben zeer weinig mogelijkheden om zich te uiten omtrent de gevolgen van deze behan-d e l i n g. Sommigen menen behan-dat reebehan-ds heel wat men-sen gestorven zijn aan de behandeling met neuro-leptische medicijnen en dat heel wat mensen lijden aan tardieve dyskinesie, die blijvend kan zijn. Hoeveel mensen in Vlaanderen lijden aan tardieve dyskinesie ?
Wordt bestudeerd wat de gevolgen zijn van het gebruik van neuroleptische geneesmiddelen ? In hoeveel gevallen leidde het gebruik tot een dodelijke afloop (cijfers indien mogelijk over de laatste vijf jaar) ?
Antwoord
De Vlaamse volksvertegenwoordiger stelt een aan-tal belangrijke en pertinente vragen in verband met het gebuik van dit soort medicatie.
Neuroptica zijn inderdaad medicamenten die een erg positief effect, maar anderzijds ook belangrijke en ernstige nevenwerkingen hebben.
De werking van deze medicatie is hoofdzakelijk a n t i p s y c h o t i s c h , maar toch zijn er ook een aantal andere effecten.
1. Indicaties voor het kortdurend gebruik van deze geneesmiddelen (volgens de huidige weten-schappelijke kennis) zijn de volgende :
effectief :
– opflakkeringen bij schizofrene psychose – acute manie
– psychotische depressie (in combinatie met anti-depressiva)
– andere acute psychosen
– acuut delirium en organische psychosen
– drug-geïnduceerde psychosen zoals door hallu-cinogenen en psychostimulantie (bijv. amfetami-ne (= speed))
– niet-psychiatrische indicaties zoals braakneiging en braken, onophoudelijke hik
mogelijk effectief
– episodes van (zelf)controleverlies en psychose in sommige persoonlijkheidsstoornissen.
Indicaties voor langdurig gebruik (> 3 maan-den) zijn :
effectief – schizofrenie
– Gilles de la Tourettesyndroom – therapieresistente bipolaire stoornis
– ziekte van Huntington en andere bewegings-stoornissen
– chronische organische psychosen mogelijk effectief
– paranoide stoornissen
– psychosen in de kinderleeftijd.
2. Neurologische nevenwerkingen van deze medi-camenten zijn :
– acute dystonie – parkinsonisme – akathisie
– het neuroleptische maligne syndroom – tardieve dyskinesie.
Daarnaast zijn er ook volgende nevenwerkin-gen beschreven :
– cardiaal
– posturale hypotensie – oculaire nevenwerkingen – huidaandoeningen
– hypothelamische en hypofysaire nevenwerkin-gen
– leverstoornissen
– hematologische nevenwerkingen.
In de praktijk betekent dit dat zeer oordeelkun-dig met deze medicatie moet worden omge-sprongen.
Tegenover deze indrukwekkende lijst van nevenwerkingen staan echter de dramatische gunstige gevolgen voor de levenskwaliteit van de patiënten die aan de vermelde en zeer ernsti-ge aandoeninernsti-gen lijden.
3. Wat de vraag betreft of wordt bestudeerd wat de gevolgen zijn van het gebruik van neurolepti-sche geneesmiddelen is het antwoord uiteraard positief.
De research is momenteel gericht naar : optima-le dossissen van deze medicatie (laagst-effectie-ve dosis) ; consensus in (laagst-effectie-verband met behande-lingsduur met als belangrijkste aandachtspunt : het voorkomen van recidieven die psychisch invaliderend en op sociaal vlak desastreus kun-nen zijn, waarbij de kans op recidieve wordt bestudeerd na het vroegtijdig staken van medi-catie ; nieuwe producten met andere of minder nevenwerkingen.
Op dit vlak is te melden dat geregeld nieuwe producten op de markt worden gebracht, onder meer clozapine, dat ook belangrijke nevenwer-kingen heeft (op het beenmerg), en recentelijk nog risperidone (van een gereputeerd V l a a m s farmaceutisch bedrijf), waarvan de terugbe-taling pas onlangs na een vrij lange wachttijd verworven is.
Een illustratie van het belang dat wordt gehecht aan onderzoek en behandeling is de "Tardieve-dyskinesiekliniek" van de Yale Universiteit in New Haven, Connecticut (Verenigde Staten) die zich uitsluitend toelegt op research op het vlak van tardieve dyskinesie. Deze kliniek bestaat sedert 1979 en de omschakeling naar uitsluitend research dateert van 1986.
De andere vragen van de Vlaamse volksvertegen-woordiger zijn beperkt tot specifieke punten, m e t name tardieve dyskinesie, wat een nevenwerking is na langdurig gebruik van neuroleptica en het maligne neuroleptische syndroom, wat een acute aandoening is.
4. Wat de vraag naar het voorkomen van tardieve dyskinesie betreft, kan worden gesteld dat voor-al langdurig gebruik aanleiding geeft tot dit syn-droom. Het syndroom komt zelden voor binnen de eerste zes maanden van behandeling. D e incidentie neemt toe met 3 tot 4 % per jaar na vier tot vijf jaar behandeling, met als maximum circa 50 % van de meest zieke en gemediceerde gehospitaliseerde patiëntenpopulatie. Vo l g e n s het vermelde Yale-instituut bedraagt het risico op tardieve dyskinesie na 25 jaar conventionele antipsychotische behandeling 68 %. Er zijn ver-schillende risicofactoren bekend waardoor de ene patiënt meer risico loopt dan de andere voor deze aandoening.
De ernst van de aandoening is wel variabel : niet elke patiënt heeft evenveel last van deze symptomen, sommigen merken ze zelfs niet, en uit follow-upstudies is gebleken dat tardieve dyskinesie niet als een evolutieve aandoening kan worden beschouwd. Belangrijk om nog te vermelden is het feit dat er bij schizofrene patiënten die geen medicatie nemen ook spon-tane dyskinesiën worden beschreven, een erg gelijkende aandoening die vermoedelijk ver-band houdt met het ziekteproces zelf, maar niet met medicatie. De frequentie hiervan wordt op 4 à 5 % geschat.
De behandeling van deze aandoening is moei-lijk en bestaat uit drie luiken :preventie, diagno-se en "management" Er bestaan verschillende behandelingsstrategieën en er worden er nog heel wat uitgetest.
Een cijfermatige benadering van het probeem is vrij moeilijk. Men gaat ervan uit dat circa 1 % van de bevolking lijdt aan schizofrenie, de voor-naamste indicatie voor deze medicatie. O n g e-veer de helft van de schizofrenen heeft een goede prognose. De andere helft daarentegen behoeft een langdurige behandeling. 20 tot 40 % van deze mensen zal op een bepaald ogen-blik tardieve dyskinesie ontwikkelen (een belangrijk deel van deze patiënten is niet gehos-pitaliseerd).
5. Wat de vraag naar het maligne neuroleptische syndroom betreft, kan worden gesteld dat dit gelukkig een vrij zeldzaam verschijnsel is, d a t acuut optreedt en inderdaad levensbedreigend is. Er wordt geschat dat circa 4 % van de patiën-ten met deze aandoening overlijdt.
Voor Vlaanderen blijkt uit onze eigen statistie-ken (dr. Wim Aalvoet) dat jaarlijks een drietal
patiënten aan deze aandoening overlijdt. Vo o r 1994 en 1995 waren dit telkens twee mannen en een vrouw.
6. Wat mortaliteit betreft ten aanzien van andere nevenwerkingen van neuroleptica, is het bijzon-der moeilijk om hierover een uitspraak te doen. Tardieve dyskinesie geeft in principe geen aan-leiding tot overlijden.
In het algemeen kan worden gesteld dat ondanks alles deze medicatie toch nog als rela-tief veilig kan worden beschouwd, maar dat er wel zeer oordeelkundig mee moet worden omgegaan.
