Pieter de Bisschop
bron
Pieter de Bisschop, Sommighe Daghelicsche Ghebeden. Jan Batman, Rotterdam 1595
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/biss003somm01_01/colofon.php
© 2012 dbnl
fol. A1v
Het Inhoudt deses Boecxkens.
Salomons gebedt sangwijs.
Het Morghen Ghebedt Het Avont Ghebedt
Het Avont Ghebedt Christo qui lux es & dies.
Het Ghebedt voor eten:
Het Ghebedt na eten.
Refereyn dat Christus Davids Sone is.
Refereyn om God te loven De rechte Christen Cruysvaert.
De Orden der zalicheyt.
Carmen THEODORBESAE
op de Spaensche Vlote met seker Incarnatien op tzelve Jaers Te Deum laudamus sangwijs.
Een Ghebedt teghen allerley zonden sanghwijs.
Cort begrijp der steden die syne Excell. Onder de Vnie deser Landen gebracht heeft, met zeker Incarnatiën der zelver Jaren.
Salomons Ghebedt Prou. XXX.
Op de vvijse des viij. Psalms.
HEer tweederley laet my van v verwerven, En weyghert my die niet eer ic moet sterven:
Afgoderij end’ leughenen vol nijt Laet verre van my zijn tot aller tijt.
Armoede groot, noch Rijcdom overvloedich En wilt my niet gheven: O H E E R E goedich:
Laet my dannoch ghenieten int gheheel
Van Spijs end’ Dranc, doch myn bescheyden deel.
Ic mocht anders, als ic te zat waer zeere, V versaken, zegghend’: wie is de Heere:
Of waer ic t’Arm, ic’ mocht stelen met blaem, End’ vergrijpen my zoo aen myns Gods Naem.
Besluyt.
Rijcdom verheft, end’Armoede maect droeve Daerom, o H E E R , gheeft slechts wat ic behoeve Om te leven hier, end’ hier na ghewis
Gheeft H E E R wat my tot beyden noodich is.
Het Morgen Ghebedt,
op de vvijse des Cxix. Psal.
O Hemelsche Vader van grooter macht, Wy dancken dy end’ uwen Lof verklaren, Dat ghy voor ons ghewaect hebt desen Nacht, Wy bidden dij, sterct ons uwe Dienaren, Met uwen Gheest, die ons [met] syne kracht Wil allesins gheleyden ende [bew]aren.
Dat wy desen Dagh (bidden wy o H E E R ) End’ al den tijdt ons levens hier op eerden Besteden tot heylicheyt meer end’ meer, End’ ooc al wat wy ten handen aenveerden Doch altijt sien, te verbreyden veer, Verwachtende dynen zeghen vol weerden.
Op dat wy van v verkrijghen ghewis, Sulcke groote ghenade t’aller stonde, Wilt volghende dyne beloftenis,
Ons vergheven al ons misdaet end’ sonde, Door tbloet dijns Soons, twelcke den middel is, Want sy zijn ons zeer leet van herten gronde:
Ons herten: H E E R verlicht door uwen Gheest, Dat wy alle wercken der duysterheden
Aflegghende wandelen minst en d’meest Als kinderen des lichts altijt in vreden, In nieuwicheyt des levens onbevreest, In heylicheyt ende Godsalicheden.
Gheeft ooc dat over al v heylich woort, Door uwen zeghen mach vercondicht wesen, Alle wercken des Duyvels gantsch verstoort.
Sterct alle Kercken-dienaers wtghelesen, End d’Overheyt ws volcx met goet accoort, Dat uwen Naem over al zij ghepresen.
Vertroost alle benaude herten swaer, Die tot v vlien en wiltje niet beschamen:
End’ alle die in lijden zijn end’ vaer Wiltse o Godt verstercken al te samen, Met uwen Gheest onsen Trooster voorwaer, Door onsen Heere Jesum Christum, A M E N .
fol. A2v
Het Avont gebedt,
Op de wijse vanden xvj. Psal.
O Eeuwich Godt, schijnende licht zeer klaer, Ghy verdrijft de Nacht der sonden, waer-inne Alle blintheyt des herten is zeer swaer:
Ghy hebt den Nacht verordent van beghinne Om te rusten (also men wel kan mercken) Als den dach om t’arbeyden end’ te wercken.
Wy bidden v dat ons lichamen fijn In vreed’ moghen rusten na v behaghen, Op dat sy daer na bequaem moghen zijn Te lijden den last die sy moeten draghen.
Maticht onsen slaep, op dat wy mits desen Onbevlect aen ziel end’ lijf moghen wesen.
Op dat onsen slaep t’uwer eer gheschiet, Verlicht d’ooghen onses verstants inwendich:
Op dat wy inden Doot ontslapen niet, Maer verwachten moghen altijt bestendich Ons verlossingh’ wt dees ellendicheden, Daer met wy zijn beladen hier beneden.
Beschermt ons ooc voor alle listicheyt End’ aenvechtingh’ des Duyvels vol onvreden, Ons nemende in v heylich gheleydt,
Want wy en hebben desen dach voorleden Eylaes niet door-ghebracht, zonder O Heere Teghen v te hebben ghesondicht zeere.
Hieromme zoo bidden wy v altsaem, Wilt bedecken ons zonden vol onweerden Door uwe barmherticheyt zeer bequaem, Ghelijc ghy nu alle dinc hebt op eerden Bedect: op dat wy van v aenschijn goedich, Daeromme niet worden verstooten spoedich.
Gheeft ooc ruste, troost end’ verquickingh’ zoet Allen krancken ende bedroefden herten,
Ooc al die zijn beswaert in haer ghemoet, End’ bevanghen met veel pijnen end’ smerten:
Door Jesum Christum des droefheyts ontlader, Die ons heeft leeren bidden Onse-Vader.
Het Avont gebedt,
Op de vvijse des 129 Psa.1H Y M N V S , Christe qui lux et & dies, noctis tenebras detegis lucisq; lumen crederis, lumen beatum praedicans.
Christe die tlicht zijt end’ den dach seer klaer1 De duysterheyt des nachts ontdect gy mede, Ghy zijt het licht der lichten openbaer, Ons leerende het zalich licht vol vrede.
2Precamur facte domine, defende nos in hac nocte: sit nobis in te requies: quieten nocten tribue.
Wy bidden v o Heer heylich end’ goet2 Beschermt ons desen nacht van allen quade, Laet in v wesen onse ruste zoet,
Eenen stillen nacht gheeft ons wt ghenade.
3Ne gravis somn”irruat, nec hostis nos surcipiat, nec caro illi consen tiens, nos tibi teos statuat.
Dat den swaren slaep ons veschricke niet,3 Noch den Vyant ons en bringh’ in gequelle, Noch tvleesch thenwaerts ooc en bewillig’iet End’ ons alzoo voor v Heer schuldich stelle.
4Oculi somnum cipiant, cor ad te semper vigilet: dex tera tua protegat, famulos qui te diligunt.
Laet ons ooghen den slaep aennemen stil,4 Maer ons herte laet tot v waken Heere.
V rechte handt altijt beschermen wil V Dienaers die v lief hebben met eere.
5Defensor noster aspice, insidiantes reprime: guberna tuos familos, quos sanguine mercatus es.
Ons beschermer aensiet en bedwingt ghy5 Die ons laghen legghen t’onsen onspoede, V Dienaers helpt, die ghy gekocht hebt vrij End’ verlost met uwen dierbaren bloede.
6Memento nostri Domine, in gravi isto corpore, qui es defensor animae, adeste nobis domine
Zijt ons O Heer ghedachtich t’aller tijt6 In dit lichaem end’ vleesch broosch van natueren.
Ghy die een beschermer der zielen zijt, Weest ons O Heer bystandich t’allen uren.
7Deo Patri sit gloria, eiusque soli filio, cum spiritu paracleto, in sempiterna saece
Godt den Vader zij glorie ghemeyn,7 End’ synen eenigen Sone te samen,
Met den heylighen Gheest den trooster reyn Van eeuwicheyt tot eewicheden A M E N .
Gebet voor Eten,
op de wijse van het Vader onse.
O H E E R E Godt van Hemelrijc, Wy bidden v alle ghelijc,
In wien (het welc wy zijn ghewis) De volheyt aller dinghen is:
Strect uwe zegeningh’ oprecht Ouer v arme Dienaers slecht.
fol. A3v
Wilt ons heylghen de gaven goet Die wy van v ontfanghen zoet, Dat wy die moghen soberlijc Ghebruycken end’ ooc dancbaerlijc, Na dijnen goeden wille fijn, Soo uwe Dienaers schuldich zijn.
Dat wy by dien mercken altijt Dat ghy een milde Vader zijt.
End oorspronc aller goedicheyt In alder overvloedicheyt, In zonderheyt zoeckende voorts Het Gheestelijcke broot dyns Woorts.
Het welcke Gheestelijcke broot Onse zielen spijsicht in noot, Om te leven eeuwich hier naer, Twelc wy behoeven allegaer.
Vader ghevet ons dies te meer, Door Jesum Christum onsen Heer.
Ghebedt na Eten:
op de vvijse des xxiij Psalm.
VVY dancken dij Vader aller ghenaden, Van alle de rijckelijcke weldaden,
Die wy hebben van uwer hant verkreghen, Als wy ooc doen, dat ghy door uwen zeghen Ons hebt ghespijst door v goetheyt alleene, Waer voor dat wy v dancken al ghemeene.
In zonderheyt dancken wy v al-voren Dat ghy ons hebt vrijwillich nieu herboren In hope van een beter leven stadich,
Twelc ghy ons hebt gheopenbaert ghenadich Door dijn heylich Evangelium krachtich, Waer af dat wy v loven al eendrachtich.
V biddende o H E E R E vol van weerden, Laet doch niet toe, dat ons hert hier op eerden, Ghewortelt zij, in dinghen die beweghen:
Maer meer dat wy altijt vast zijn gheneghen Hoogher te zien, verwachtende te samen Onsen Verlosser Jesum Christum, A M E N .
Een Refereyn tot bewijs dat Jesus Christus Davids Sone is, des Soons Jesse ofte Isai.
WEe v ghy verharde Valentinisten ghemeyne, Manicheische Ketters, Mennosche Clercken, Hoe verlaet ghy de levende Fonteyne?
Ghy versaect tsvleeschs herkomste Christi reyne,
1Luc. 1. 35:
Gods moghende krachtighe machtighe wercken.1 Ghy leert ende belijdt zoomen mach mercken:
Dat Christus Jesus syn vleesch niet van Marie En heeft ontfaen: Maer om v boos verstercken
2Joan 1. 14.
Seght wel tWoort is vlees gheworden, maer zijt partije2 Mits dat ghy niet en ghelooft door v heres[ije]
3Gene. 3. 15.
Dat Christus het vrouwen-zaet is verkoren.3 Schaemt v doch zeggh’ ic der grooter v[...]nnije,
4Psal. 110. 4 Psa. 132. 11 2. Sam. 7.
Rom. 1. 3.
Act. 2. 30.
Matt. 9.
Psal. 132.
Die ghy leert teghen Gods ghesalfden al voren4 Stater niet dat Christus zoude zijn gheboren Wt Davids lijve, Zade ? zijt dit ghedachtich, End’ Paulus schrijft totten Romeynen na tbehooren Hy is Davids Sone na den vleessche warachtich.
Hy is Davids Sone wilt de Schriftuere lesen, Zoo de Propheten wel hebben ghepropheteert
5Gene. 3. 15.
Gene. 22.
Esai. 11.
Jude 1.
Esa. 7. 14.
Luc. 1. 35.
Matth. 1.
Dat Messias een Vrouwen-zaet zoude wesen,5 Ja Abrahams, Isaacs, Jacobs zaet ghepresen, Wt de wortel Jesse, zoo Esaias narreert.
O ghy duyster sterren die hier teghen opposeert, Is Maria niet de Maghet ydoone
Op welcke Gods gheest is ghedescendeert, End’ die ontfangen heeft Immanuel: Gods Sone, Na den Gheest, maer na den vleessche schoone, Haren Sone ? Want so de kinders vleesch end’ bloet
6Rom. 1. 4.
Luc. 2. 7.
Heb. 2. 14.
Phil. 2. 7.
Heb. 4. 15.
Gen, 3. 15.
Luc. 1: 42.
Mat. 9. 27 Hebben: alsoo is Christus voor ons ten loone,6
Der zelver mate deelachtich gheworden zoet, Wtghenomen de zonde, zijnde int wesen goet
Warachtich Zaedt, Vrucht van Maria, sy zijnde krachtich Een Dochter wt Davids zaet, dies elc zegghen moet:
Hy is Davids Sone na den vleessche warachtich.
fol. A4v
7Matth.1.
Matt. 1.16 Luc.2.7.
7Ghelijc Maria wt Davids vleesch is verheven, Soo is tvleesch Christi wt Maria eerbaer, Ghelijc boom end’ vrucht een nature aenkleven, Alzoo is tvleesch Christi, een vleesch beseven
8Galat. 4. 4.
Matt. 1. 20 Genes. 2.
8Met synder Moeder, door tsGeests werckinge, maer Niet ghelijc Adam van Eerde dats klaer,
Noch ghelijc Adam Evam ghekreegh ten wijve, Maer als eens wijfs kint, twelc eygen komt van haer,
9Ruth 4.
Gene. 30.
9Want d´aerde en was gheen zaet tot Adams lijve, Soo en was ooc Adams ribbe, ic hier by blijve, Gheen natuerlijc zaet tot Evas lijf bekent:
Maer dit zaet, hoort, ziet, merct wat ic schrijve, Was warachtich natuerlijc zaet excellent
10Gen. 3. 15.
Esa. 7.
Matt. 1. 16 Heb. 2. 14.
Luc. 18. 38.
10Van Maria, waer af Christi vleesch ongheschent, Ghekomen is, verklaert ons de Schrift eendrachtich Hy nam van syns Moeders vleesch, vleesch aen present:
Hy is Davids Sone na den vleessche warachtich.
Prince.
11Gene. 3. 15.
Luc. 1. 32.
2. Sam. 7.
Heb. 2. 11.
11Dus is Christus Jesus zaedt, vrucht vander vrouwe.
Davids Sone, na Nathans vermonden,
Wt Davids lendenen, onsen Priester ghetrouwe,
Ons Broeder ooc na den vleesche goet van aenschouwe,
12Hebr. 10*
Rom. 5.*
Ephe. 2. 3.
1. Pet. 3. 18.
Luc. 2. 10.
Daniel 7.
Gen. 49.
12Hy zelve quam offeren voor onse zonden, Doen wy door Adams misdaet waren bevonden Kinderen des torens vol vermaledijdinghe:
Na den vleesche starf hy, dits Petri oorkonden, In wiens Menscheyt lach ghenadighe tijdinghe:
Want op dit zaet om haer verblijdinghe, Hebben ghehoopt Patriarchen end’ Propheten.
13Jude 1.
13O Middag-lichters valsch is v bestrijdinghe Dat ghy Christi Menscheyt wilt hebben versmeten,
14Joan. 19. 30.
Heb. 10. 12.
1. Joan. 2. 1 Rom. 1. 3.
14Daer hy in voldaen heeft, end’ is nu gheseten Aen de rechter hant syns Vaders almachtich, Onsen Voor-bidder, zoo Joannes laet weten:
Hy is Davids Sone naden vleessche warachtich.
Een Refereyn dat alle Creatueren God haren Schepper zouden Loven ende prijsen.
1Psal. 105.
Psa. 130. 2.
Psa. 103. 2.
Ephe. 2. 8.
Gene. 1. 1.
Joan. 1. 3.
Gene. 1. 28.
Hebr. 2. 7.
Psa. 148. 6.
Joan. 5. 17.
Gene. 3. 6.
Gene. 3. 15.
Ephe. 1. 11.
Psa. 103. 19 Psa. 108. 14 Psa. 138. 2.
Gene. 17. 1.
Loeft den Heere myn ziele zonder versaden,1 End’ al wat in my is synen heyligen Name reyn, Loeft hem myn ziele zonder te vergeten de weldaden, Noch tgoet dat hy my ghedaen heeft wt ghenaden, Loeft hem die Hemel, Aerde end’ Zee int ghemeyn, Met al datter in is geschapen heeft door twoort alleyn Loeft hem die den Mensche over alle syn wercken, Een Heere ghestelt heeft beneden int Aertsche pleyn, Loeft hem die noch dagelijcx zoomen mach mercken Alles onderhout end’ bewaert onder syn vlercken.
Loeft hem die den Mensche ghevallen in zonden Met syne belofte heeft kommen verstercken.
Loeft syne voorsichticheyt doch alle monden In syne wijse regieringhe niet om doorgronden, Loeft hem om syns grooten Naems wille warachtich Die heerlijc te prijsen is nu end’ t’allen stonden:
Loeft hem al de eeuwich is ende almachtich.
2Ephe. 1. 4.
2. Timo. 1. 19.
Loeft hem die ons voor tswerelts gront heeft verkoren.2 In synen Sone Jesu Christo wt liefden groot.
3Ephe. 2. 1.
Col. 2. 13.
Joan. 3. 16.
Loeft hem die ons heeft (doe wy waren verloren,)3
Ghevonden end’ weder-ghebracht, stillende syns Vaders toren,
4Rom. 8. 32.
Hebr. 2. 9.
Phil. 2. 8.
Joan. 1. 16.
Esa. 53. 4.
Rom. 8. 16.
Gal. 4. 8.
Matt. 28. 19.
Loeft hem die voor ons syn eygen Sone ter noot4 Niet ghespaert heeft, maer overghegeven ter doot.
Loeft hem die ghehoorsaem geweest is synen Vader Totter doot des Cruycen voor onse sonden snoot.
Loeft hem die is de rechte Fonteyne end’ ader Aller barmherticheyt onsen zonden ontlader.
Loeft den Trooster die ons maect onbevreest, Betuygende dat wy Gods kinderen zijn allegader Loeft den Vader, den Sone, den heylighen Gheest,
5Mat. 3. 16.
Luc. 14. 8.
1. Joan. 5. 7 Rom. 16. 25 Drij onderscheyden personen in een Godlijc wesen eest5
Loeft een Godlijc wesen in drij persoonen krachtich In welc niet en is lest noch eest, minst noch meest.
Loeft hem al die eeuwich is ende almachtich.
fol. A5v
6Deu. 10. 17 Ps. 136. 2. 3.
Psa. 18. 8.
2. Sam. 22.
Syr. 17. 8.
Joan. 3. 10 Psa. 103. 21 Psa. 51. 15 1. Timot. 2 1. Timot. 4. 10
6Loeft den God der Goden zeer hooge verheven, Den Coninc der Coningen, den H E E R E der Heeren Loeft hem door wiens kracht den eertbodem moet beven Als hy straffen wil die hun tot boosheyt begheven.
Loeft hem wiens ghenade niet en is om vermeeren, Over den ghenen die hen tot hem bekeeren.
Loeft end’ prijst syn goetheyt ghy syn trouwe dienaren End’ wilt overal van syn barmherticheyt leeren.
Loeft den Heere die alle gheloovighe scharen In syn eeuwich Rijcke heeft willen vergaren.
Loeft hem die alleene goet, wijs, heylich is end’ volmaect
7Matth. 19 Exod. 20. 2 Col. 1. 13 Genes. 3 13 Genes. 3. 15 Genes. 3. 6 Hebre. 1. 8.
7Die ons synen wille heeft laten openbaren.
Loeft hem die ons verlost heeft, als wy waren geraect In Sathans ghewelt van deuchden heel bloot end naect, Loeft hem die gheweest is onser gedachtich
Als wy den duyvel gelooft hadden, ende hem versaect.
Loeft hem al die euwich is ende almachtich.
Prince.
Loeft den Heere alle heydenen met ootmoet,
8Psa. 117. 1 Psa. 148. 4 Psa. 103. 10 Psa. 148. 12 Psal. 148 Psa. 117. 1 Psal. 148. 3 Psa. 69. 35 Psa. 148. 7 Dan. 3. 71 Dan. 3. 72
8Loeft hem ghy Hemels met alle heyrkrachten, Loeft hem ghy Enghelen, die alle syn bevel doet.
Loeft hem ghy Koningen, Vorsten end’ Richters vroet.
Loeft hem Jonghers, Maeghden, oudt, jonc sterc van machten.
Loeft hem alle Volcken: Loeft hem alle gheslachten.
Loeft hem Sonne, Mane, end’ alle Sterren fris.
Loeft hem Zee, waterstroomen, fonteynen end’ grachten Loeft hem Walvisschen, end’ al wat int water is.
Loeft hem Winter: Somer, Dach, Nacht, Licht end. Duysternis.
Loeft hem Reghen, Dau, Wint, Vorst, Rijm, Sneeu end’ ijs kout.
9Psa. 148 8. 9.
9Loeft hem Vyer, Hitte, Blixem, Wolcken, Nevel en Mis.
Loeft hem Aerde, Storm, Haghel, Boomen, Berghen end’ Wout.
10Psa. 148. 10 Psa. 145. 10 Psa. 150. 6.
10Loeft hem Voghelen, Vee, end’ wilde Dieren stout.
Loeft hem alle wercken syner handen eendrachtich, Loeft hem doch alle wat adem heeft zeer menichfout.
11:Apoc. 1. 8.
11:Loeft hem al die Eeuwich is ende Almachtich.
Dit is de rechte Christen Cruysvaert Leydende ten eeuwighen leven waert.
1Mat. 18. 9 Syra. 1. 9. 7.
Syr. 23. 7 Mar. 9. 45 Luc. 14. 26 Colos. 3. 5 Mat. 5. 3 Phil. 2. 12 Luc. 14. 11 Luc. 18. 13.
Ro. 12. 20 Job. 2. 10.
Joan. 16. 20 1. Cor. 1. 27 1. Cor. 15 1. Sam. 2 Colos. 3. 5 Syr. 41 Eccl. 12. 13 Apo. 14. 7 Matth. 19 Galat. 3. 22 1. Cor. 5. 10 1. Cor. 4. 5 Heb. 11. 6 Joan. 14. 1 Joa. 16. 14.
Joan. 10. 30 Wilt ghy wel sien soo steect u ooghen wt te voor1
Wilt ghy wel hooren, soo zijt doof in v ghehoor Wilt ghy wel spreken, zoo zijt stom meest tijt, Wilt ghy wel gaen, uwe voeten afsnijt,
Wilt ghy v zelven lief hebben, zoo haet v eyghen leven hier, Wilt ghy wel leven, zoo doot v aertsche leden fier,
Wilt ghy Rijcke wesen, zoo wort Arm inder daet, Wilt ghy zeker leven, altijt in vreesen staet, Wilt ghy verheven zijn, zoo vernedert v hier zeer, Wilt ghy gheeert zijn, zoo versmaet v zelven meer, Wilt ghy wel doen, zoo eert die v versmaet, Wilt ghy tgoede hebben, zoo schict v tot het quaet Wilt ghy blijde wesen, zoo zijt droeve te recht, Wilt ghy wijs wesen, zoo zijt dwaes end’ slecht, Wilt ghy ruste hebben, zoo wilt v tot arbeyt stellen, Wilt ghy inden Hemel komen, zoo daelt inder hellen, Wilt ghy wel sterven, so sterft eer ghyt sterven doet, Zoo zult ghy konnen sterven als ghy sterven moet.
Doch dits de hooftsomme van alle Leere,
Datmen voor alle dinghen vreese Godt den Heere, Ende houde syne gheboden voort ende voort, Want zulcx alle menschen toebehoort:
Want Godt zal alle werc stellen voor tgherichte, Dat verborgen is tzij goet of quaet bringen int lichte.
Maer om eyndelic zalich te worden moetmen ghelooven eest Ja God den Vader, den Sone, den heylighen Gheest,
Dry persoonen, maer een eenich Godlijc wesen tsamen, Hier toe verleene ons God syne ghenade, A M E N .
Ordo Salutis.
DEUSPater dat } Salutem.
FILIVSimpetrat } Salutem.
SPIRITVSSanctus efficit } Salutem.
F I D E S accipit } Salutem.
O P E R A testantur. } Salutem.
De orden d’salicheyt.
Godt de Vader gheeft } de Salicheyt.
De Sone verwerft } de Salicheyt.
Den H. Gheest werct } de Salicheyt.
‘Tgheloove ontfanght } de Salicheyt.
De wercken betuygen. } de Salicheyt.
Theodori Bezae Carmen, Op de Spaensche Vlote vvten Latijne overgheset, Tot de Koninghinne van Enghelant.
DEn Koninc van Spagnien zachmen de Zee doorploegen, Met veel groote schepen zeer hooghe verheven,
Om ‘tKonincrijc van Enghelant aen tsyne te voeghen.
Vraeghdij na d’oorsaecke, die zal ic v te kennen gheven:
Syn hooghmoet end’ ghiericheyt heeft hem daer toe ghedreven:
Maer hoe aerdich heeft den wint syn ijdel voorstel verstoort, Want syn Schepen end’ volc zijnder by-na al ghebleven.
De diepe verbolghen Zee heeft dees Roovers versmoort:
Maer v o Roose thoonden de Winden haer jonstich accoort, Ja ghy kreeght de gantsche Zee tot uwen dienste subijt.
O Koninghinne een eere deser werelt, vaert vlijtich voort Met uwe Godsalighe Regieringhe tot aller tijt,
Afghesondert van alle eergiericheyt, haet end’ nijt, Volhert int voorstaen der vrome vroech ende spade,
Op dat d’Engelsche v, ende ghy d’Engelsche noch lange bevrijt, Bemint zijnde vande vrome, end’ ghevreest vande quade, Hier toe verleene v Godt syne ghenade.
Incarnatie op de Spaensche Vlote.
De SpaenIaerts boos, daChten d’EngeLsChe Roos, Te brengen tot sChande, end’te Voegen tot haren Lande:
Maer hare Vlote, VieL VoorVVaer te Lote, Een zeer qVade Ree, Inden gront der Zee.
Een ander.
De spaenIaerts hoopten WeLeen sChoon roose te pLVCken Maer ten VVILde haer groote Vlote nIet geLVCken.
Een ander.
De SpaenIaerts daChten ander te bederVen door hen arMade// feL DoCh sII Vvaren zeLVe gantsCh bedorVen thaerder sChade VVeL.
In dese Incarnatien doet de D vijfhondert.
O Vlote Van SpaengIen zeer boos enDe qVaet // zaet Sproot V VoorneMen nIet Vvt grooten haet ? Iaet.
Een ander.
O ArMaDe Van SpaengIen ghII VveL qVaet Van aert // VVaert.
Den Lofsanc Ambrosij ende Augustini, Int Latijn: Te Deum laudamus, &c.
Op de wijse des lxxxix. Psal.
O God v loven wy, ghy zijt een Heere goet,
O eeuwich Vader, dij tgantsch’ Eerdtrijc eer aendoet Desghelijcx doen ooc al dijn’ Enghelen verheven Den Hemel end’ ooc al d’Enghelen sterc: daerneven Den Enghel Cherubin end’ Seraphin dij eeren Roepende met luyder stemme zonder cesseren:
Heylich, Heylich, Heylich: H E E R E God Sebaoth, Hemel end’ Aerde zijn vervult: O Heere God
Met heerlicheyt dijns lofs: de lievelicke schare Dijner Apostelen bekennen allegare
V voor een ware God glorieus onghemeten:
Sulcx doen ooc tgantsch ghetal dijner heylgher Propheten.
Ooc alle Martelaers verkondighen ghewis V groote heerlicheyt, door haer belijdenis:
Ooc d’wtvercoren al, loven dy t’aller stonde Inden gantschen Omloop des Eerderijcx int ronde Eenen Vader te zijn oneyndelic in krachten,
Van hoogher Majesteyt, end’ alderstercst van machten.
Dijnen eenighen Soon Jesum Christum zeer fijn Bekennen sy met v een ware God te zijn,
Ooc dijnen heylghen Gheest eenen Trooster zeer krachtich, O ghy Heere Christe, ghy zijt bekent warachtich
Voor een Coninc des lofs, ghy zijt een eewich Sone Dyns Vaders almachtich, ghedaelt wt tshemels Throone.
V Vleesch der Maghet eerbaer en hebt ghy niet veracht Aen te nemen wt haer, om t Menschelic gheslacht, Daer door te verlossen, die zalich wesen zouden.
Ghy hebt O Heer den strijt des bittren doots behouden, Ende daer door uwen heylighen Bondtghenoten Themelrijc gheopent, twelc voor hen was ghesloten.
Daerom zit ghy nu Heer, aen Godes rechter hant Tot dijnes Vaders eer’, heerlic end’ triumphant.
Hier na zult ghy weder verschijnen inde wolcken, Een rechtveerdich Richter t’oordeelen alle volcken.
O Heer wy bidden dij helpt v Dienaers ten goede, Die ghy verlost hebt met uwen dierbaren bloede.
Maect deelachtich dijns lofs v vrienden al te zaem, Met uwen heylghen al, die prijsen uwen Naem:
fol. A7v
O Heere helpt v Volc, dat ghy hebt wtverkoren End’ zeghentse die dij ter Erve toebehooren
Richtse ghy end’ leert hen voort aen met lof end’ eere Altijt uwen heylghen wille te doen o Heere.
WY loven dijnen naem O Heer ghebenedijt Bewaert ons al te saem, nu end’ tot aller tijt Dat wy niet en vallen in zonden end’ misdaden O Heer onser ontfermt, end’ neemt ons in ghenaden:
O Heere helpt ons ghy, want wy op v betrouwen Ons hope staet op dij, helpt ons HEER wt benouwen.
Een schoon gebedt, vvt het xxiij Cap. Iesus Syrach, tegen allerley sonden ende boose lusten.
Op de wijse Psal. xij
H EER God Vader end’ Heere van myn leven En laet my niet komen onder de schaer Der Lasteraers die hen tot quaet begheven En laet my niet verderven onder haer.
O dat ic myn ghedachten houden konde In den toom, end’ myn herte met Gods woort Onderwijsen: end’ my tot gheener stonde En verschoonde waer ic feylde nu voort.
Op dat ic niet en zondichde zeer schadich En stichtede groote dwalinghe bot
Op dat ic niet ondergaen dorste smadich Voor myn haters, end' hen worde tot spot.
H E E R God Vader, ende Heere myns levens Behoedt my doch voor ontuchtich ghesicht End wilt ooc van my wenden daer-benevens Alle boose lusten zeer onghesticht.
En laet my Heer niet in Gulsicheyt vallen Noch ooc in oncuyscheyt, twelc niet betaemt In zonderheyt, behoedt my Heer voor allen Voor een hert dat stout is end' onbeschaemt.
1Besluyt met de woorden Christi. Matth. 15.
Want wt therte komen boose ghedachten,1 Moort, Overspel, Dieverij, toorn' end' haet Lasteringhen valscheyt end' Gods verachten Dus zuyvert H E E R myn hert van alle quaet.
[MEn vint hedensdaeghs Menschen zoo zeere verblent]
MEn vint hedensdaeghs Menschen zoo zeere verblent, Datse van een scheyden t'Oude end' Nieuwe Testament, Voornemelijc inzaken den Krijgh aengaende,
Gods Volc van Israel den Krijgh wel toestaende, Om tLant Canaan in te nemen twelc God verbande
Anders isser gheenen Krijgh recht na haren verstande.
Maer sy hebben qualijc onthouden in haren sin
Den Krijgh tusschen den kinderen Israels end Ben Jamin.
Twelc al Gods volc was ende broeders ghemeene, Ja ooc Juda end' Israel krijghden veel tijts teghen een, Hebbende onder hen elc eenen Koninc bysonderlijc:
Welcke Krijghen alle, Godt gheregeert heeft wonderlijc End' niet alleen alsdan, maer hy regiertse ooc nu zoo wel Als hy ghedaen heeft onder syn volc van Israel:
Tselve blijct door gheduerighe experientie Principalic aenden Krijgh van syn Excellentie, Wiens voorneemste Victorien, ic hier verklaren // zal Die Godt hem verleent heeft inden tijt van vier Jaren // al.
[PRijst den Heere der Heyrscharen in syn regeringhe perfect.]
P Rijst den Heere der Heyrscharen in syn regeringhe perfect.
1Jerem. 15, 16.
Matt. 10. 30.
Psal. 46.
1. Reg. 11.
Exod. 15. 3.
Deut. 20.
Deut. 28. 7 I a ooc zelfs tot d'alder kleynste aertsche dinghen1
E en God die den krijg stiert, ja zelfs alle krijghen verwect, T er gantscher werelt: die hy ooc kan tot vrede bringhen,
E en recht krijghsman Israels, als ooc van ons haer nakomelinghen, R egierende syn volc, door krijghs-wetten soo wy lesen
D ie ooc syn volc helpt strijden, ja haer vyanden kan dwinghen,
21588.
E xempel hier af heeft hy ons aende Spaensche Vlote bewesen.2
3NASSAV
B ovendien aenden bystant aen Graef Mauritz hoogh ghepresen.3
41590.
I nt innemen van Breda end' Steenbergen4
51591.
S oo ooc van Zutphen, Deventer, Delfziel, Hulst end' Nieumegen tot desen.5
61592.
S teenwijc end' Coevoorden, hebben hen moeten overgheven.6
71593 C orts daer na, heeft hy Geertruydenbergh tot accoort ghedreven,7
81594.
H ebbende Groeningen ooc gebracht onder syn bedwanc.8
9Psa. 21. 5.
O Heere spaert syn Exe. in een lanc voorspoedich leven.9
10Psal. 21. 14.
P rijsen sullen wy uwe goetheyt al ons leven lanc.10
fol. A8v
Incarnatie op't in-nemen van Breda.
GRaef MaVrIts Van NassaV CreeCh Breda tsIInder baten // In Door een eeniCh tVrf-sChIp, end' daer WeInICh SoLdaten // In.
Incarnatie op diversche Steden.
Heeft sIIn EXCeLLentIe aLLe op een Iaer VerCreghen.
Incarnatie op Steenwijc end Coevoorden.
STeenVVIIC end' CoeVoorden sIIn na Langhe resIstentIe Metter tIIt ghebraCht onder tghebIet Van sIIn EXCeLLentIe.
Incarnatie op Geertruyden Berghe.
BII GeertrVden Berghe zoo MenIghen SChans // LaCh
Dat sIIn EXCeLLentIe Van NassaV haer Wan op SInt Ians // daCh.
Incarnatie op de stercke Stadt Groeninghen.
MAVrItIVs Van NassaVWe zIInde een CLoVC HeLdt Int VeLt, Heeft nV den XXII IVLII GroenInghen In sIIn gheWeLt, ghesteLt.
Een ander.
HEt Was Gods WerC, dat GroenInghen sterC, zoot reCht bedaCht // Is
In tWee Maenden tIIt, tot haren spIIt, onder d'VnIe deser Landen ghebraCht // Is.
Een ander.
DE ProVInCIe GroenInghen Is nV gheCoMen den Heeren Staten In handen, Door tgoet beLeedt sIIner PrInCeLICker EXeGoVVerneVr deser Landen.
Beklach over het onverstant zommigher secten, van het Ampt der Christelicker Overheyt.
HIer hebben wy gehoort Eersame Leser de schoone heerlicke Victorien, die God de Heere syner Princelicker Excel. Mauritio Grave van Nassauwe, Gouverneur deser landen in corter tijt na malkanderen verleent heeft, alzoo dat hy inden tijt van vier Jaren den Coninc van Spaengien (een Erfvyant der warer Religie ende verderver onses Vaderlants) afghewonnen heeft, tien besloten steden hier voren genoemt, zonder noch daer toe menichte van Kasteelen, Sloten, Schantien ende Stercten, die hy al lange t'onrechte beseten heeft, overmits dat hy dese Nederlantsche Provincien, syn contract, woort ende belofte hen ghedaen in syn vertrecken na Spaengien niet ghehouden, maer de zelve veel meer getyranniseert heeft, ende ghesocht van hare Privilegien ende Vrijheden te berooven, waeromme hy ooc te rechte vande Dominie ende Heerschappije deser Landen versteken wordt, hoe wel hy noch den meestendeel van dien, met ghewelt onder syn Gouvernement houdt: Welcke Steden syne Exc.
verovert hebbende, heeftse alle terstont laten zuyveren van alle Afgoderie ende Pauselicke superstitien, ende heeft in die plaetse den reynen Gereformeerden Godsdienst ende ware Religie inghevoert, volghende hierinne de voetstappen aller vromer ende Gotsaliger Regenten ende Overheden des Ouden ende Nieuwen Testaments, ende voornemelic syns Heeren Vaders, Wilhelm van Nassau den Edelen Prince van Orangien hooghloflijcker memorien. Also dat syne Excell. Graef Maurits hierinne, als ooc in syne goede godsalighe conversatie, leven ende wandel, allesins laet blijcken syne vromicheyt ende godsalicheyt als eenen patroon: ende voorganger der Christelicker deuchden allen Regenten ende Overheden onses tijts. Daeromme ist eene bedroefde zake ende zeer te beklagen, datmen hedendaeghs alzulcke Sectissche Menschen vint, alzoo verdwaelt, onredelic ende onervaren inde H.
Schriftuere, datse alle Koninghen, Regenten ende Overheden des Nieuwen Testaments (hoe vroom ende Godsalich van geloove ende leven, datse ooc zouden mogen wesen) buyten der kercke ofte ghemeente Gods hier op der Aerden willen wt-sluyten, als tot de zelve om haers Ampts wille onbequame zijnde. Ende voorwaer, die onbequame is om in d'wterlicke Kercke op der Aerden te zijne veel onbequamer is de zelve om in de geestelicke Kercke in den Hemel te zijne, daer nochtans het Ampt der Overheyt een ordinantie niet van Menschen, maer van God de Heere zelve inge-
fol. B1v
stelt is, Gen. 9. 6: Dan. 2. 21. Rom, 13. Ja d'Overheden worden in de H. schrift Goden genaemt. Exo. 22. 8. Psa. 82. 6. Joan. 10. 34. als de welcke Godes Stedehouders ja syns Rijcx Amptlieden op der Aerden zijn, Sap. 6. 4. tot voorstant der vromer ende straffe der booser menschen, na synen heylighen wille. Sullen nu de Goden, haer Goddelic Ampt wel bedienende, totter wterlicker Kercke op der Aerden, ende volgens totter geestelicker Kercke ofte ghemeente inden Hemel om haers Ampts wille onbequame zijn, ende daer niet moghen inne komen (ghelijc zommighe Secten huydensdaeghs opentlic leeren ende drijven, dat een Overheyt in syn bedienende Overheyts Ampt niet en mach een Christen zijn noch zalich wesen ? Wee dan alle de ghene die van God int Nieuwe Testament tot alzulc goddelic Ampt der Overheyt beroepen worden, dat hen niet tot zalicheyt, maer tot verdoemenisse strecken moet:
ergo gelijcke-veel ist dan, of iemant het Ampt der Overheyt van Gode inghestelt, ofte het Ampt eens Roffiaens ofte Bordeelhouders vanden Duyvel inghestelt bedient, want ten kan hem altijt maer tot verdoemenisse strecken: O arme dwaelgheesten.
Doch niemant int Overheyts Ampt staende, ende tselve trouwelic na Gods bevel ende wille bedienende, en zal hem laten beroeren, door zulcker menschen quade opinien ende grof onverstant, want zulcke hare leere ende drijven, is gantsch tegen de H.
Schriftuere, onredelic ende goddelos, want daer niemant bequamer en is tot het Ampt der Overheyt te bedienen, dan die een oprecht, vroom, godsalich Christen is: want goedertieren ende warachtich zijn, bewaert den Coninc, ende synen stoel, wordt door goedicheyt bevesticht, Prov. 20. 28. Daeromme stater Apoc 21. veers 24. Dat de Volcken die zalich zijn geworden, zullen wandelen in het licht van die groote Stadt dat H. Jerusalem, ende de Coningen der Aerden zullen hare heerlicheyt ende eere in haer brengen. Dit is een zeer trooselicke reden voor allen vromen ende godsaligen Coninghen, Regenten ende Overheden, datse niet alleene en zullen komen in die groote Stat het H. Jerusalem, dat is inden Hemel, inde triumpherende ghemeente ofte Kercke Gods, maer sy zullen ooc hare heerlicheyt ende eere (dat zijn de ghene die sy in godsalicheyt geregeert, voorgegaen ende alsoo totter godsalicheyt ghebracht hebben) mede daer inne brengen, het welcke gantsch strijdt teghen de verkeerde opinie deser dwalender menschen, die gheen Coningen noch eenighe Overheden in hare ghemeenten lijden en willen, ende volghens na hare meeninghe niet en moghen inden Hemel komen noch zalich zijn, ten zij dat sy eerst haer goddelic Ampt verlaten, daer af berou hebben ende boete doen,
ende voort hare opinien in alles toegedaen worden, ende also gheen Coninghen noch Overheden meer en zijn. Maer d'Overheden en hebben hen voorwaer niet te
bedroeven, of sy schoon in hare ghemeenten niet toeghelaten en worden, dewijle de zelve niet op Godes woort ende waerheyt ghegrondt staen, maer vele meer daer teghen strijden als ghehoort is.
Kort verhael van vele bloetdorstighe menschen.
DOch noch meer ist te beklagen datmen boven dese onverstandighe lieden noch alzulcke wreede Barbarissche Menschen vindt, onder de ghene die hun Christenen laten noemen, die niet alleene de vrome Overheden totter Kercke Godts hier op der Aerden achten onbequame te zijne, maer vergunnen hun ooc zelfs eenighe plaetse inde gantsche werelt te hebben, waeromme sy ooc haer wterste beste doen, om de zelve daer wt te helpen, door allerley middelen die sy konnen bedencken, hoe quaet datse ooc zouden mogen wesen. Ende desen haet, nijt, wreetheyt ende bloetdorsticheyt teghen de vrome Overheden, regneert aldermeest onder de grootste ende
aensienelicste, ja die zelfs d'alder-Catholicste ende Godsdienstichste willen gheacht zijn, het welcke also geweest is, vanden beginne der werelt af, waer van wy nu niet voor ghenomen hebben eenighe oude exempelen te verhalen, maer willen hier nu alleene spreken van het ghene dat hier af in desen onsen bedroefden tijdt, openbaerlic ghebleken heeft, ende noch dagelijcx blijct, voornemelijc aenden Coninc van Spaengien, diemen toe-schrijft den zeer Catholicken Coninc te zijne, de welcke nochtans also wreet ende tyrannich is, dat hy syn eyghen wijf, Elizabeth van Vallois, zijnde een dochter ende zuster vande Koningen van Vrancrijc, als ooc Don Carolum synen eygenen Sone ende erfghenaem, den Prince van Spaengien aldaer heeft doen vermoorden, ende om het leven brenghen: als ooc den Marquis van Bergen ende den Baenderheere van Montigni, als ghesandte wt Nederlant na Spaengien, om den Coninc vande Nederlantsche troublen te verwittighen, ende te vernemen door wat middelen, de zelve alderbest zouden mogen ghestilt, ende tot eenicheyt ghebracht worden.
Voorwaer in dien hy alzulcke groote edele personagien, vande welcke eenighe syn eyghen vleesch ende bloet zijn, niet gespaert heeft, hoe zoude hy dan persoonen van gheringer ende minder conditien sparen, ende die hem in bloede niet aen en gaen ? Waeromme hy ooc Duc d'Alva ende ander wreede bloet-dorstige Tyrannen wt Spaengien herrewaerts over ghesonden heeft, die niet alleene syner Princelicker
fol. B2v
Excell. zaligher ghedachte Sone, den Grave van Bueren wter Vniversiteyt van Loeven geweldichlic ghenomen hebben, (tegen de Privilegien der zelver Vniversiteyt, ende van het Hertochdom van Brabant) ende na Spaengnien hebben doen voeren, daer hy noch ter tijdt is, maer die ooc dese Nederlanden, na hun vermoghen, door haet ende nijdt verdorven, ende met bloetstorten vervult hebben, niet alleene der ghemeene lieden, maer ooc des besten Adels ende Regenten der Landen ende Steden, als de Edele Graven van Egmont, Hoorne, de Heeren van Batenborch, ende noch veel ander Edellieden, meer voor by gaende, daer sy gantsche steden overvallen ende berooft hebben, ja die ooc tegen hun eygen beloftenisse van ghenaden meest alle Borghers, Mannen ende Vrouwen, oudt ende jonc vermoort hebben, als de Stadt Naerden, Ouwater, Bommene, Mecchelen, Zutphen, Haerlem, Maestricht, Antwerpen ende andere. Voornemelic draghen ende thoonen sy haren haet, nijt ende wreetheyt, op de ghene die Gods eere ende ware Religie aldermeest pooghen t[e] h[an]thaven ende voor te stane, der welcker sy doot vyanden zijn, zoeckende de zelve door allerley middelen ende manieren die sy konnen bedencken, te vermoorden ende om het leven te brenghen, op dat sy het Gouvernement deser landen, zoo inder Religie alsooc inder Policie, alleene mochten hebben, alzoo dat klaerlic ghebleken heeft aende sententie ende Edict by forme van Ban ende proscriptie byden Coninc van Spaengien
herrewaertsover ghesonden, ende nader hant ghepubliceert, by bevele van synen Stedehouder alhier, Alexander de Farnese, Prince van Parma ten laste vanden Doorluchtigen, Hooghgeboren Heere den Prince van Orangien, door welcken wreeden Ban, hy den persoon van syne Princelicke Excel. van Orangien geabandonneert, verkocht, ende als een wilde beeste ter proye gestelt heeft, allen goddeloosen, moortdadigen, bloetdorstigen ende gheltgierigen schelmen, om hem om het leven te brenghen, op wat wijse dat sy best konden, tot dien eynde den moorders in synen Ban belovende met Coninclicke en Princelicke woorden, ende als Gods Dienaer voor hen ende haren Erfghenamen voor alzulc moordadich feyt te furnieren ende wt te reycken in gronde van Erven ofte in gereede penningen thunder optie ende keure, de somme van vijfentwintich duysent gouden Croonen, terstont als sy dat feyt zullen volbracht hebben, ende zoo sy eenich delict ofte misdaet ghecommitteert hadden, hoe groot het ooc ware, tzelve hen te vergheven, ende zoo sy niet nobel ofte edel en waren, beloven hen te annobiliteren ofte edel te maken: ende zoo sy hulpe tot alzulcke daet behoefden, belo-
ven ooc dezelve hare medehulpers, alle gunste ende weldaet te bewijsen, ende ooc hare misdaden te vergeven ende te annobiliteren alsvoren. Dit en is voorwaer gheen Coninclicke, Princelicke ofte edele daet eens Dienaers Gods, ofte Catholijcken Conincx zoomen hem noemt: maer meer eene wreede, Barbarissche, Heydensche daet, overtreffende alle natuerlicheyt ende menschelicheyt.
Op dese Coninclicke, Princelicke ende als Gods Dienaers belofte van xxv duysent gouden Croonen, ende ander weldaden den moorders beloeft, zijn zommige
gheltgierige ende bloetdorstighe persoonen voort gevaren, op hope van dit bloet gelt te verdienen ende edel ghemaect te worden. Alzoo dat eenen Caspar Danastro Spaensch Coopman tot Antwerpen (opt wterste zijnde om Banckeroute te spelen) synen Dienaer Joan de Jaureguij, geboren van Bilbau in Bisschayen, zoo verre door schoone woorden, ende groote beloften ghepersuadeert ende ghebracht heeft, dat hy aenghenomen heeft ghehadt, den hoogh-gheboren Edelen Prince van Oraengien om het leven te brenghen. Desen Joan Jauregui dit moordadich feyt aenghenomen hebbende te doene, is den voorsz Caspar Danastro (wt vreesen oft desen aenslach openbaer wierde ofte niet wel ghelucken mochte) van Antwerpen vertrocken na Brugghe, Duynkercke, Grevelinge, Calio, ende zoo voort na Dornicke by den Prince van Parma, in allen Steden brieven geschreven hebbende aen Anthonio de Venero synen Cassier (die in syn absentie syn Contoor ende boecken bewaerde) op dat het voorgenomen feyt van synen dienaer Joan de Jauregui mochte ten effecte ghebracht worden, het welcke hy ooc ghedaen, ende te weghe gebracht heeft op den xviij dach van Meerte anno 1582 op eenen sondach, schietende met een pistolet syne Princelicke Excell. van Oraengien rechts also hy het noenmael met syn familie en ander Edellieden ghegeten hadde, ende vander tafel gegaen was, hem treffende onder syn rechte oore, komende door syne slincke kaecke wt: doch hevet God de Heere alsoo voorsien ghehadt, dat dien scheut niet doodelic gheweest is: om welc moordadich feyt te vrijmoedigher te bedrijven, is desen Joan de Jauregui eerst inder biechte gheabsolveert gheweest van eenen Moninc genaemt Antheunis Timmerman van Duynkercke, eertijts Religieus vanden Prekaren tot Antwerpen, maer op die tijt geweest zijnde Capellaen ende Biechtvader vande Spaensche Natie binnen Antwerpen, ende zeer fanilier ten huyse van desen Spaengiaert Caspar Danastro: welcken Joan de Jauregui, van desen heer Antonio Timmerman wel ghebiecht ende gheabsolveert zijnde, heeft hem
fol. B3v
zelven daer en boven noch eenen moet gemaect met eenen goeden dronc spaenschen wijn, ende is also tot dit moordadich feyt toegetreden als ghehoort is, wel voorsien zijnde op syn lijf van veel Papistige superstitieuse grollen, die over hem doot zijnde bevonden waren, als of hy daer deure onzienelic zoude gheweest zijn, ende alsoo den doot ontgaen hebben, alsoomen hem wijs ghemaect hadde : ooc bevontmen over hem eenen Jesuitschen Catechismum ende vele diversche ghebeden, waerinne hy beloefde den Heere God Jesum Christum den Verlosser ende Zalichmaker der werelt eenen zeer schoonen kostelicken roc, ende den Heere God Jesum Christum vanden Cruyce van Bourgos in Spaengien ooc eenen zeer rijcken kostelicken roc, ende noch wel seven Onse lieve Vrouwen ooc al woonachtich in Spaengien, beloofde hy schoone rocken, lampen, Croonen, ende veel ander beloften, van vasten te broode ende te water, pelgrimagie te gane te Rome, etc. op de conditie zoo sy hem bewaren zouden (dit feyt bedrijvende) niet ghedoot, maer levendich verlost te worden. Doch het schijnt wel dat God de Heere Jesus Christus de verlosser ende zalichmaker der weerelt, noch ooc dien Heere God Jesus Christus vanden Cruyse van Bourgos in Spaengien, noch ooc eenighe van alle de Onse lieve Vrouwen ooc woonende in Spaengien, gheen rocken, lampen noch Croonen van doene gehadt hebben, want desen moorder Joan de Jauregui en is van hen vander doot niet verlost, noch hy en is ooc door alle syne superstitieuse papistighe vodden also onsienelic niet geweest, oft hy en is terstont na het volbrachte moordadich feyt van zeker Edellieden doorsteken, ende voorts van des Princen hellebaerdiers om het leven ghebracht, ende dit alles int bywesen van Graef Mauritz des Princen zone, ende is eyndelic het doode lichaem deses moorders openbaerlic voor t Stathuys van Antwerpen op een schavot ten thoone ghestelt, ende daer door bekent gheworden zijnde wie dat hy was, is eyndelic syn lichaem
ghevierendeelt ende op de vier principael poorten der stadt opgehanghen, ende den voornoemden heer Antheunis Timmerman synen Biechtvader ende den voorsz Anthoni de Venero Cassier van den voornoemden Casper Danastro, die beyde van desen moordadighen aenslach wel gheweten ende der Overheyt niet gheopenbaert hebben zijn beyde byder Justitie van Antwerpen op den 28. Meerte anno 1582 metter doot ghestraft gheweest, ende daer na hare lichamen ooc ghevierendeelt, ende ooc op de poorten der stadt opghehanghen.
Daer na isser eenen aenslach op handen gheweest ten laste van-
den persoon van syne Excell. van Oraignien binnen der stat van Brugghe, door eenen ghenaemt Salsedo daer toeghehuert zijnde van Alexander de Farnese Prince de Parme, maer also desen aenslach ontdect is gheweest, is desen Salsedo na Vrancrijc
ghevloden, ende is eyndelijc aldaer byder Justitie om syn quaet voormen om het leven ghebracht.
Daer na isser gheweest eenen Pieter N. de welcke na dat hy veel Landen doorreyst hadde, eyndelic ghepasseert is door Grevelinghe, waer dat hy met la Motte Gouverneur aldaer, vande zaecke die hy voor hadde, ghesproken hebbende, ten lesten ghekomen is binnen Antwerpen, ende wt eenich quaet bemoeden ghevanghen zijnde, bekende ende beleedt, dat hy metten Coninc van Spaengien in persoone in eenen hof
ghesproken hadde, ende met hem den koop besloten, om te vermoorden den zeer doorluchtigen Prince van Oraignien, om welc quaet voornemen hy tot Antwerpen byder Justitie metter doot ghestraft is gheweest.
Noch isser eenen anderen zeer schrickelicken aenslach tot laste synder Excel. van Oraignien voorhanden gheweest tot Vlissinge door zeker leggen van buspoeder, waer door niet alleene syne Exc. in perijckel syns levens stont, maer ooc alle de ghene die by hem int zelve logement zouden geweest zijn, als ooc de bebueren daer ontrent woonende maer, den zelven boosen aenslach door Gods voorsienicheyt ontdect zijnde, is den Autheur ende voornemer desselven aldaer om syn leven ghekomen door de handen der Justitie.
Item den Franschen Capiteyn Gott vanden Vyant ghevangen zijnde in eene schermutsinge ontrent ter Neusen, is gebracht gheweest voor den Burchgrave van Ghent, nu ter tijt ghenaemt de Marcgrave van Roubays, welcken Capiteyn hy voorgehouden heeft door raet ende advijs vanden Prince van Parma, zoo hy den zelven van Parma eenen goeden dienst wilde doen, namelic, in het ombrenghen van myn heere den Prince van Oraengien, dat hy niet alleene van syne ghevanckenisse verlost, maer boven dien daer voren noch rijckelic gherecompenseert ende gheloont zoude worden, welcken Capiteyn Gott om los te worden, den Marcgrave schoone beloften dien aengaende ghedaen heeft, maer los zijnde, heeft hy syne Princelicke Excel. alle den handel die hy metten Marcgrave ghehadt hadde gheopenbaert, ende te kennen ghegheven, ende is de zelve voorts totter doot tot den Prince ghetrouwe ghebleven.
Eyndelic zoo ist gebeurt, dat eenen Balthazar Geraerts (hem valselic noemende Francoys Guyon) zijnde gheboren van
fol. B4v
Villefans in het Graefschap van Bourgongien, onder het ghebiedt des Conincx van Spaengien, ghehoort ende verstaen hebbende vanden Ban ofte Proscriptie des Conincx van Spaengien, ten laste vanden persoon van syne Princelicke Excell. van Oraingien, ende de groote belofte van vijfentwintich duysent gouden Croonen, en de daerenboven noch gheannobiliteert ofte edel ghemaect te worden, zoo wie syne Princelijcke Excell.
konde om het leven brengen, heeft meer dan een jaer lanc geduerende, alle middelen gesocht om dit feyt bequamelic te konnen effectueren, met wete ende raet vanden Prince van Parma ende synen Raetsheere Christoffel Dassonleville, die tselve feyt tsamen besloten hebben, ende ooc hem beloeft behulpich te zijne byden Coninc van Spaengien, op dat hy (na dit volbrachte feyt) de beloefde penninghen inden Ban begrepen zoude mogen bekomen, zeggende int scheyden van hem, gaet henen myn zone, ist dat ghy dit feyt volbrengt, den Coninc zal u houden al tghene hy u beloeft heeft, ende ghy zult eenen eeuwigen name hebben. Maer op dat desen moorder met te meerder gerustheyt des herten (so hy hem zelven in-beelde) dit feyt begaen mochte, zoo heeft hy dat te kennen ghegeven aen eenen Doctoor inder Godheyt binnen Doornic, ghenaemt broeder Gery, Minnebroer, die hem tselve feyt gheraden, ende synen zeghen daer over ghegeven heeft, hem belovende dat hy ooc voor hem zoude bidden. Ende hiermede noch niet gerust zijnde, zoo heeft hy noch boven dien tot meerder versekertheyt, hem gebiecht aen eenen Jesuijt, die hem hielt int College vande Jesuijten tot Triere, die hem ooc beloofde, God voor hem te bidden, hem versekerende, indien hy om desen aenslach storve, dat hy zoude int getal der Martelaren ghestelt worden, ghelijc sy ooc daer na ghedaen hebben. Somma op hope van dese vijfentwintich duysent gouden Croonen t'ontfangen, daer en boven noch gheanobiliteert ende als Martelaer ghecanoniseert te worden inden Pauselicken Almanac ende Calendrier, ende alzoo eenen eeuwighen name te verkrijghen, zoo is desen Balthazar voornoemt toe ghegaen op den 10. Julij Anno 1584 inde stadt van Delft, daer syn Princelicke Excel. van Oraengien syn hof hielt, ende heeft op hem gewacht tot dat hy met syn familie het noenmael ghegeten hadde, ende gaende was op de trappen, in meeninge zijnde in syn kamer te treden, zoo heeft desen moorder hem daer by ghevonden, ende onder tpretext van syne Excell. een paspoort af te heysschen, heeft hem ondertusschen met een Sincroer doorschoten, ende hem alsoo staens voets het leven benomen. Dit feyt gedaen zijnde, is desen
moorder wech gheloopen, door de stallinge na des stadts vesten, maer hy is achterhaelt ende ghevanghen gheweest van twee des Princen dienaers ende andere die daer toe quamen gheloopen, de welcke tot hem zeyden, ghy zijt eenen snooden schelm, hy antwoorde ic en ben gheenen schelm, want ic hebbe ghedaen dat my den Coninc belast heeft, sy vraeghden wat Coninc? hy zeyde den Coninc van Spaengien mynen meester. Merct doch Eersame Leser wie den meester is gheweest die desen
schelmschen Verrader ende Moorder te wercke ghestelt heeft, namelic den Roomschen Catholicken Coninc van Spaengien. Eyndelic is dese navolgende sententie over desen verraderschen moordenare besloten, ten eersten syn hant daer hy het moordadich feyt mede bedreven hadde, met een gloeyende toesluytende yser, gheschroeyt ende afghebrant te worden, daer na met gloeyende tangen tot zes reysen in verscheyden plaetsen het vleesch afghenepen te worden, daer na levendich hem den buyc
opghesneden, syn herte wtgenomen ende in syn aensichte geworpen te worden, syn hooft afgehouwen ende syn lichaem in vier quartieren gedeelt, ende op de stadt poorten wtghehanghen te worden. Dit is aldus volbracht binnen Delft den 15 Julij 1594.
Item is ooc openbaer wat een schrickelic moordadich feyt in Vrancrijc aengherecht is gheweest anno 1589. den 1. Augusti door een Jacopin ofte Precaer Moninc, onder tpretext van syne Co. Majest. Henric va Valloys Coninc van Vrancrijc ende Polen, eenen brief te presenteren, als ooc dat hy syne Majesteyt noch zeker secreet (also hy zeyde) hadde aen te dienen, waer over den Coninc twee Edellieden (die hem te synen opstane dienden) dede vertrecken wt syn kamer, ondertusschen heeft desen
verradersschen Moninc den Coninc in synen buyc gesteken, met een dobbel vergifticht messe, doch heeft den Coninc noch zeker dagen gheleeft, ende so haest als hy vermaect ende gemedicineert was, heeft hy bevolen den Moninc over dit feyt te examineren, dit gedaen zijnde, werdt (door onlijtsaemheyt ende furie der Edellieden ontrent den Coninc zijnde) den valschen Moninc omgebracht, ontfangende over de hondert poingiaert steken int lijf, syn vleesch wordende also swart als een Rave.
Ende alsoo is desen goddeloosen Moninc schandelic om syn leven gekomen weynich geacht hebbende dat inden 105 Psalm staet Noli tangere Christos meos, dat is, en tast myne gesalfde niet aen: Noch ooc dat David metter doot dede straffen den ghenen die hem de tijdinghe brachte, dat hy syn handt geleydt hadde aenden Coninc Saul, den ghesalfden des Heeren, ja zelfs noch met des Conincx Sauls wille ende begheeren, 2. Sam. 1. 15.
fol. B5v
Item wie zoude alle de moordadighe aenslaghen ende listen (zoo door verghiftinghe als andersints) vertellen konnen, die de valsche verraders aengheleyt hebben om hare Majesteyt de Coninginne van Enghelant om het leven te brenghen ende ooc daer over metter boose aenslaghen hier verhalen nu onlancx tot laste harer Coninclicker Majesteyt voor ghenomen door eenen Doctor Loepes, Medecijn van hare Co. Ma.
hem hebbende laten beweghen door tbeleyt vanden Grave van Fuentes ende Stephans Dyvarra (beyde Spaengiaerts hier te lande ghesonden vanden Coninc van Spaengien tot Raedtslieden van syne hoocheyt, Ernestus, houdende syn hof tot Bruessel in Brabant) om hare Co. Majesteyt met fenijn te vergheven, hem belovende daer voren te furnieren vijftich duysent Croonen, om welc voorghenomen moordadich feyt desen Doctoor Loepes met Emanuel Louys Tynice, ende Steven Ferera de Sanua, al complicen van dit moordadich feyt, wt zaecke van dien in Enghelandt ter dootzijn verwesen gheweest.
Item door tbeleydt vanden zelven Grave de Fuentes ende Stephano Dyvarra, heeft eenen Emanuel Andrada aenghenomen ghehadt de Co. Majesteyt van Vrancrijc te vergeven door eenen Reucker van bloemen, met zulcken fenijnighen poudre voorsien, dat den reucke van dien alleenelijc, den doot moeste causeren, zoo hy hem maer slechts hadde konnen te wercke legghen, doch heeft Godt dien aenslach door syne voorsienicheyt ooc verhindert.
Ons is ooc wel kennelic ende noch in verscher memorie dat nu dit voorleden Jaer 1594 eenen Michiel de Renichon hem valschelic noemende de Trivieres, gheboren van Templou, Priester ende Pastoor van Bossier int Landt van Namen, aengenomen heeft ghehadt, door inductie ende raedt van Grave Floris van Barlaymont, hem zegghende dat hy den Coninc van Spaengien eenen grooten dienst zoude doen ende daer voren wel gheloont worden, zoo hy den persoon des doorluchtigen
hoochgheboren Prince Maurits geboren Prince van Orangien, Grave van Nassau, etc.
konde vermoorden ende om het leven brenghen, als ooc insgelijcx synen Broeder den joncxten sone van syne Princelicke Excel. van Orangien hooger memorien, alleene oudt zijnde thien jaren, ende inde Vniversiteyt van Leyden ter scholen ligghende: tot welcken eynde den voorsz Barlaymont desen Michiel de Renichon ghebracht heeft tot Bruessel by Ernestum Eertshertoge van Oosten-
rijc Gouverneur aldaer van weghen den Coninc van Spaengien, hem leydende door diversche kameren, is eyndelic Barlaymont gheghaen inde kamer daer syne hoocheyt Ernestus inne was, maer alsoo hem desen Michiel meende te volgen, is hy belet gheweest door het toevallen vander deure, doch heeft hy Ernestum ende Ernestus hem wel ghesien, ende buyten staende heeft Michiel Ernestum ende Barlaymont tsamen hooren spreken int spaensche ende int Latijn, ende in hen scheyden van zeker recompense, onder ander ooc dese woorden Cumulate & largo foenore satisfacia, dat is, ic zalt met overvloedigen ende rijcken loon voldoen. Hebbende ooc syne hoocheyt ende Barlaymont goet ghevonden, ende besloten dat noch zes persoonen alle dootslagers zijnde (die in qualiteyt van Edellieden te hove in gagie vanden Coninc van Spaengien onderhouden zijn gheweest vanden tijde af vanden Prince van Parma) desen Michiel in Hollant zouden volghen, met beloften, dat die alderbest zoude gerecompenseert ende gheloont worden, die alderbest gheexploicteert ende syn devoor zoude ghedaen hebben, om niet alleene de twee voorghenoemde Princen, namelic Graef Maurits ende syn Broeder, maer ooc eenige ander Heeren te Hove zijnde, als de Heere Barnevelt, Longolius ende Aldegonde om het leven te brenghen, tot welcken eynde den zelven Michiel de Renichon alreede vijf hondert guldens vanden Secretaris van Barlaymont, Steven Dynira op de handt ontfangen hadde, verklarende den zelven Barlaymont, datter alreede noch vijftien duysent Croonen ghereet laghen om te tellen, d'eerste tijdinge die hy zoude krijgen van dat dit Feyt zoude volbracht zijn: doch God de Heere heeft door syne voorsienicheyt ende ghenade verhindert, dat dese moorders hen bloedighe voornamen niet en hebben
ghe-effectueert, maer heeft veel meer desen voornoemden Michiel de Renichon Priester ende Pastoor ghegheven in handen der Justitie in sGravenHage, daer hy door desperatie hemzelven inde ghevanckenisse den eersten April meende het leven te benemen, hebbende eenen strop om synen hals ghemaect van syne wapten-nestelen, ende dien vast ghemaect aen een zeker ijser inde Geyole, daermen hem alzoo bevonden heeft met het roode bloedighe litteecken van den strop aen synen hals, ende aen syn sprake zeere gekrenct zijnde: doch is hy eyndelic den derden Junij 94 byde Ghecommitteerde Raden der Staten generael vande vereenichde Nederlanden doen executeren metten sweerde, ende syn lichaem gequaertiert ende de stucken doen ophanghen op de vier ghewesten vanden Haghe, ende syne goederen gheconfisqueert.
fol. B6v
Item, is ooc openbaer dat nu onlancx eenen Pierre du Four gheboren, van Nivelle, eertijdts ghedient hebbende als Soldaet onder de Guarde van syn Excell. als ooc daerna den Coninc van Vrancrijc, maer nu hem begeven hebbende aen de zijde des vyants onder tregiment van la Motte, den welcken la Motte hy verklaert heeft van zekeren aenslach die hy hadde op de Stadt van Berghen op den Zoom. La Motte dit gheerne van hem hoorende heeft hem gheaddresseert, aenden Eertshertoghe Ernestus int hof tot Bruessel, die desen Pierre du Four aenghenomen heeft, om desen aenslach te doene, hem belovende dat in recomense van dien, hem gheen gelt ghebreken en zoude: welc concept Pierre du Four met syn eyghen hant onderteeckent ende met opgherechte vingheren besworen heeft: doch Ernestus, synen Secretaris, ende ander syne Raden vindende desen Pierre du Four zoo gheheel geresolveert ende gheneycht om den Coninc van Spaengien eenen bequamen dienst te doene, zoo hebben sy den zelven ghepersuadeert door groote belofte van goede recompense, dat hy noch boven dien aengenomen heeft den persoon van syne Excel. Grave Mauritz om het leven te brenghen, hem tot dien eynde raedt ghevende dat hy hem zoude begheven onder de Guarde van syn Excel. (waer onder hy eertijts voor Soldaet gedient hadde) ende ter alder bequaemster gelegentheyt syn aenghenomen feyt zoude zien int werc te stellen, het zij als syn Excel. syn peerden zoude picqueren, ofte ter jacht hem begave, ofte wter Predicatie quame, ofte dat desen du Four zoude de Sentinelle houden, ende syne Excellentie daer voor by quame. Ooc riet hem den voornoemden Secretaris dat hy syn roer zoude met twee loden laden, ofte met een gevedert loot, etc. Ondertusschen deser propoosten isser eenen van de voorsz Heeren ende Raden over ende weder ghegaen na het bedde ende aenden persoon des Eerdtshertoghen Ernesti, ende daerna weder totten persoon van Pierre du Four, overdragende de particuliere propoosten over dese zake ghevallen, het welcke alle byden voorseyden du Four aenghenomen zijnde, is daer van ghehouden formele note ende kennisse byden voorsz Secretaris van syne Hoocheyt Ernestus, de welcke sy ooc du Four hebben doen onderteeckenen ende besweeren. Is ooc eyndelic desen du Four ghebracht tot voor het bedde ende by den persoon des Eerts-hertoghen Ernesti, die hem vermaende te executeren syne belofte, met dese navolgende woorden in Italiaenscher spraecke: Facete quel che m'avete promesso à massare quel Tiranno, dat is, doet dat ghy my belooft hebt, int dooden van dien Tyran,
