1.
HOOFSTUK 1
l)
ERMELO
: 'N HIS'IORIESE AGTERGROND
1.
Inleiding
Die dorp is op die oostelike Hoeveld en eskarp galee, waar warm,
vogtige winde van die see en die droe, koue winde van die binneland
mekaar ontmoet.
Die streak is dus altyd van voldoende reenval verseker,
omdat hier 'n groot mate van kondensasie plaasvind
2
).
Ermelo
1~5,629 voet bo seespieel en die wintertemperatuur is dus
gemiddeld laag.
D~~enteenis die somerdae weer heerlik koel.
Ermelo
het
1n tipies gematigde klimaat wat verfrissend, prikkelend en, tesame
met die natuurskoon, inspirerend
is3)
Dit lyk dus a"" vanse lfsprekend dat To on van den Reever
4),
die
intens lewende mens, die individualis wat sy pad in die digkuns
0.or~~slaan het
5),
deur hierdie omgewing geinspireer moes word.
Die vrug
van die inspirasie was die menslike sternmingsgedig
11In die Hoeveld" '
0
In die
Hc~veld,waar dit oop is en die hemal wyd daar bo,
':"laar kuddes waaigras huppel oor die veld,
Waar
1n mens nog vry kan asemhaal en aan
1n God kan glo,
Staan my huisie, wat ek moes verlaat vir geld.
En as ek in die ganga van die myn hier sit en droom
Van die winde op die Hoeveld, ruim en vry,
Dan hoor ek die geklingel van my spore, saal en toom,
Sawens as ek bees of skaap toe ry.
Op die Hoeveld, waar dit wyd is, waar jy baie ver
ka~ ~;Pn(Die ylblou bring
1n knop dan in jou keel)
Staan m:' huisie nog en wag vir my, wag al
1n jaar of tien,
7laar die bokkies op die leigrafstene speel.
Uaar as die tering kwaai word en ek hoor die laaste fluit
Dan sweef ek na die Hoeveld op die wind
En ek soek dan in die maanlig al die mooiste plekkies uit
\laar ek klei-osse gemaak het as
1n kind".
Die Hoeveld
w,-sdeur die jare heen vir almal baie aantreklik.
Daarom dat selfs Boesmans, wat algemeen as van die oudste inwoners van
suidelike Afrika aanvaar word, hulle in die Ermelose gebied gevestig
h~~./2. Voor ••••••••••
1. Met
11Ermelo" wcrd die dorp en die landdrosdistrik bedoel.
2. Publisiteitsbrosjure van die Ermelose Stadsraad, 1963.
3.
Ibid.
4.
Frans (Toon) van den Heaver, latere Regter, het ook in Ermelo
skoolgegaan:
Ermelose Hoerskool-Jaarblad 1939, 25.
2. Voor en tydens die koms van die blankc bcskawing (a) Die Bocs!ll~
Reeds voor die koms van die oerste blankes hat Boesmans die oostelike Transvaal on dus ook die teenswoordige Ermelose distrik bcwoon. Nageslagte van die ou Boesmans word nog in Nieuw Schotland, in die
distrik Ermelo aangetref l).
Die ou natu~ollo van die Mlambo Nhlapo-stam gotuig dat hul
voorouers baie te vertel goh~d hot van die Boesmans van Cos-Transvaal. Die aerate blankc introkkers in die latere Ermelose distrik het die Boasmans in klompies, sender basitting of waning, aangetref. Rullo hat veral van jag geleef en wild was volop. Die blankes hat gepoog om van die Boesmans mak to maak om hulle dan later as bodiendes, vaowagters, ruiters en ook skuts te gebruik 2).
Die Boesmans is ook dour die naturelle onderworp. Rullo is gebruik as slawo en moes voral verkenningswerk vorrig. Oor die algemeen kon hulle vloeiend IsiPoetoe praat. In kleradrag en gewoontes was hulle na-apers van die Eapite. Die Boesmans hat ook graag hulle liggame met verfgrond besmear 3).
In die Errnelose distrik kom naby Amsterdam, Chrissiosmeer,
Blouwatorpan en teen die Moordrots naby Brayton Boesmantekeninge voor 4) 0
In die omtrek van Chrissiesmeer was in 1945 nog Boosmans wat skilder. Rullo was die laaste oorblyfsels van die rotsskildors. Die Boasmantaalkundige, mej. Bleak, het hullo in 1913 besoek
5).
Na 'n spesialo studio wat in 1955 van die Boesmans in die Ermalose distrik gemaak is, is verklaar dat die suiwar ras na nog ean geslag tot die ver1ode sal behoort 6).
1. 2.
J.
4.
5.
6.
(b) Die Ban toes
Die vroe8 geskiedenis van die aerate Bantoes in die omstreke /van • • • • • • • • • • • f'
(a) Opperman: Die Cask. van Ermelo vanaf sy stigting tot 1902, 1. (b) A.L.R. Gedonkblad, 40-41.
Opperman: a.w., 1. Ibid • .
Die Vaderland van 10 Okt. 1945, artikol dour '/alter Battiss. Ibid.
Bylaag tot Die Ho~velder van 30 Sept. 1955, 15.
Die koerant hot tot 1926 as 11Do Hoogevcldor" bekend gestaan, maar
die naam is scdertdien tot ,Die Hoeveldor" verandor. (Mcegedeel deur C. Kloinl:.'J.1.1s, Die Hoeveldor, Errnolo).
).
van Ermolo, soos trouens oral in die Republiek, is grootliks in duisterheid gehul. 'n Navorser is hoofsaaklik aangewys op oorver-tcllings, wat in 'n groat mate onbetroubare getuienis is. Nietemin kan mot 'n redclike mate van sokerhoid aangovoer word dat bier in die oostelike dele dric prominente stammc gowoon hot, t.w. die Bapitc, die Maa\va en die Jl~andebola. Hoc lank hulltJ hicr gcvcstig was en wie hulle voorgangers was, is nic bekend nie l).
Te oordcol aan die groat gctal nagolatc murasies bestrooi mot stccngeroedskap, voral in die Komatio- on Elandspruitvalloi waar selfs die berghollings in terrasso uitgelo is, moot die aantal groot en die inwoning van lange duur gcwees hot
2
).
Blykbaar hot hitJrdio stamme 'n redelike mate van vryhoid onderling bcwaar, totdat die Zoeloc- en Swazihordos op die toncel verskyn hot.
'n Vordelgingstryd hat van die kant van die aggrcssiGwc ZoGloos on Swazi's aangavang on jarc lank gowood. 'Vie nio wou s torf nio, moos vlug. Dit hot gelci tot ontvolking van hierdie deal van die land, en langsamorhand hot [,Cmengdo Zoelocstammo hullc op die Hoovold govostig Aan die hoof van hierdio los groopc hot wredo stropcrs gostaan, wat hullo van die hoofstam losgcmaak hot. Eon van diesulkes was Molambo, wat 'n tydgonoot van die berugtc Silkaats van Natal was en wat hom onder soortgelyke omstandighodc bevind het. Die vorskil tusscn die twec was ogter dat 1~olambo gcroold 11skatting" aan koning Tjak.a betaal
hot on daardeur in vredc met hom gGleef hot
3).
Na die dood van Molarobo 1, of Mavorio
4),
soos hy ook genoom is, hot daar onder sy seuns rusio oor die kaptGinskap gekom. Eon van hullo, 1:ohlamgela, hot sy broers, behalwe een halfbroer, op 'n groot bierpartyverraderlik van kant gomaak. Die halfbroer, genaamd Gama, wat 'n
Swaziprinses as mooder gehad hot, hot na Swaziland gcvlug waar hy van sy oom, koning Imswazio, hu1p gckry bet. Gama hot too daarin ges1aag om Moh1amgela to verslaan en te verjaag. Laasgenoemde hot met sy volgelingc
na Basoeto1and gcvlug
5)
/Sedertdien
...
1. Die Ho~velder van 17 Maart 1933, art. van Kleynhans en Coetzee.2. Ibid. 3. Ibid.
4. Cpperman1 Die Gesk. van Ermo1o vanaf sy stigting tot 1902,
5.
5.
Die Ho~veldor van 17 Maart 1933, art. van Kleynhans en Cootzee.Sedertdicn hat Gama op sy vorowordo gobied 'n rusteloso bestaan gevoer. Met sy uitgedunde a~nhang moos hy dikwols voor stropendo impi's op die vlug slaan. Op hierdie tydstip hot die ecrsto blankos op die toneel verskyn en Gama het by hulle die gosogto beskerming gevind. Hy is in 'n hoc oudordom op Smutsoog oorlode l).
Klipstapel, die hoogste punt in die Ermelosa distrik, is by die Ban toes bekend as 11 Ijole-ombubo", diG klip van die loeu. Scdert hullo die woreld ken, was die klipstapels daar. Klipstapel was die
prominentsto uitkykpos in daardio dao on vandaar is vyandelike impi's bospied. By Klipstapel ontspring die Vaa~Umfolozi- en Olifantsrivior, asook Kaffcrspruit en die Komatirivior (Vaalwator) 2).
Die Vaalrivior vlooi vanaf die Begin-der-lyn woswaarts, suid van Bloukop verby en verder by Standerton langs. Hierdio Bloukop, waar '7akkerstroom, "3rmelo en Standerton aan mokaar grons, was vroe~r
Silkaats so standplaas. (Silka'its so 11Nkulungu"). Hier hot die
Zooloc-despoot na sy vlug uit Natal, 'n ruk gowoon. Silkaats hot dour die
oostolike dele van die Tilrmaloso dis trik met dio Mabusi (Kloin-Vaalrivi or) langs na Dloukop (Yaalkop) getrek. Afstammolingo van Mohlambo Nhlapo we Gt daarvan. Die trek is nio ver van Mavoriestad vorby nie 3). Dr. Adam Smith, wat Silkaats in 1824 besoek het, bewoer dat die potontaat dikwcls van die Likwa so boloop gopraat hat en ook van die panne tusson Bogin-der-lyn en Bloukop. Die panne is met water gcvul as die Vaalrivier on ander instromondo lope oor hulle walle stoot. Die Vaalrivior (Likwa of Kromrivier) en die Hoovold {E-Kong-hala) is by hullo not so onafskoidbaar bokond as by die vroogsto blanke
in-trekkers van die gebied 4 ) (c) Die Wild
Die oostelike Transvaal on daarmeo die Ermolose distrik, was ryk aan wild van o.lle soorte. DiG roofdioro hot voral bestaan uit locus, wolwe, wildehonde en jakkalse
5)
/Jagtors •••..••.••.•.
1. Die Ho5ve1der van 17 Maart 1933, art. van K1eynhans en Coetzee. 2. Opperman: Die Gesk. van Ermolo vanaf sy stigting tot 1902, 6.
3.
Ibid.4. Opperman: a.w., 6-7.
5-Jagters het vertel dat die grootwild gedurende die jarc 1850 - 1860 in groot getalle op dio plckko wat vandag die oostolike doel van die Ermcloso distrik uitmaak, to sion was. Rullo hot veral baio olande in die omgcwing van Klipstapel goskiot. Eohalwo die jagter mot sy vuurwapon h-:;t die impi's van die Swazikoning,Dingaan on Mosolikaatsc godurondo hullo strooptogte groot slagting onder die wildsbokke aangorig. Rullo gobruik was om die troppe wildsbokke te omsingel en dan met assegaaie dood to steek l).
Die geweldige droogto van 1850, twee uitcrmate hewigo kapokncerslao, t.w. die van Augustus 1881 en Cktobor 1891, hot vorder daartoe bygedra om die wildstapcl org to vormindor 2)
Olifante het in groot getallo in Cos-Transvaal voorgekom.
Seekoeie was volop in die riot- on papkuilpanne. In 1883 is vir die laastu kocr sockoeio in Chrissiesmeer geskiot
3
)
Ons voorouers hot die wildsbokke nie not vir hulle vleis gejag nie. Die velle van die vaal- en rooiribbokke is veral vir komborse gebruik. Die hare van dio klipspringors is gobruik om saalkussings moo to stop. Die warmgomaaktc vel van 'n wildsbok is aan die haarkant op pynplekke gele en o.a. teen rumatick gcbruik
4).
Van die pragtige dierelewe met sy bontc verskoidcnhoid is vandag niks moor op die HoGvold te sicn nie.
3.
Die oorsto inwonors van die VaalrivicrvlaktesVolgens Kleynhans on Coetzee hot A. Smuts van die plaas Klipbank, seun van die ou Voortrekkor
A.
Smuts van diosolfdo plaas, vertel dat in ongeveor dia jaar 1860 'n kommissio uit Lydonburg gostuur is om in die dcel, wat later Erm:;lo-distrik goword hot, plnsc te kom afbaken en die grcnslyno van die plasc to boskryf.5).
Volgens 'n brief godatoer 18.3.'32 van die landmotorgeneraal is die plaso Sandhook Nr. 82, Strafford Nr. 83 on Glen Aggy Nr.
84
in Mei 1868 dour landmeter Erskine opgcmoot on op 29 Junie 1869 deur/landme ter-gcnl. • •••••••• 1. Die Hoovoldor van 18 Augustus 1933, art. van Kleynhans en Cootzce.
2. Ibid.
3.
Oppo~nn: Die Gosk. van Ermolo vanaf sy stigting tot 1902, 2~4- Ibid •.
landmeter-genl. Forssmann goedgokeur l)
Dani~l van Aar~, een van die mces gcsiono Voortrekkers van die plaas Goede Hoop naby Chrissiosmeer, het vertol dat daar nog oorvloed van wild in die huidige Ermelose distrik was toe die Voortrekkers (die trek hot in 1860 begin) hier kom woon hot. Van toe af het die manse vinnig hier ingetrek 2)
Ook word beweer dat die eerste inwoners omstreoks 1862 vanaf Tautesborg 3) in die dist. Middolburg 4 ) gekom het.
In die Pretoriase Argicfstukko Dool 1
5)
(Landdros) kom 'n lys van stomgoregtigde b~rgers voor mot die datum van hulle introk in Transvaal. In die lys verskyn die name van 89 latera Ermolo~rs wat almal in Transvaal woonagtig was en ingetrek hot tussen 1837 en 1876 6)Die vraag ontstaan waarom die Voortrokkors hulle offens later in die gebiod, wat nou bekond staan as die Ermelose distrik, gevostig hot as in andor dole van die distrik Lydonburg, terwyl die stroomgobied van die Vaalrivier pragtige woiding vir die vee besit hot. Die volgende word as die vernaamste rodos aangovoor
a. Daar was nio brandstof verkrybaar nio.
b. Daar was goon skuiling vir die vee teen die koue nie. c. Di~ Voortrckkers hot uitgosien na 'n woonplek met
besproei~ngsgrond vir die saai van koring.
d. Saaiory kon nio ointlik vlot nie, omdat daar nie altyd klip boskikbaar was om muro om die saailande to bou nie. Van draad was daar natuurlik goon sprake nio
7)
e. Die Voort~okkers hot oorstc die stroke opgesook wat die grootstc oorecnkoms gotoon h0t mot die land van horkoms, t.w. dio Kaapkolonie.
/f.
Toe ••••••••••••••• 1. Die Hooveldcr van 22 April 1932, art. van Kloynhans on Cootzoo.2. Ibid, 18 Aug. ~933.
3. Bijblad van Do HoogovelJer, 12 November 1920.
4. Distrik Middolburg was oak doel van die distrik Lydenburg on is cars op 3C Oktobor 1871 tot solfstandigo distrik verklaar, volgons die Rogistratour van Aktes so brief dd. 31.3.32 wat in Die Hoovelder van 22 April 1932 oorgcnocm is.
5.
Slogs 'n klein godoelto van die Argicfstukkc van die distrik Ermolo h0t in die Pretoriasc Argief bowaar gebly.6. Opperman: Die Gosk. van Ermelo vanaf sy stigting tot 1902, 27.
f. Toe die planne om in die Hooveld to gaan woon tog posvat, kry ons die volgendc argument : 110ude monshcn waarschuwden
hiortogen, on zcidc dat de Hear die strekon voor hot wild bostomd had, on dat Hy dogenen, die hier kwamon wonen zou straffon. Hot wemeldc hior van wild on ongcdierte" l).
Tog hot die introkkers die problema con na die ander to bowc gckom. Solfs stocnkool is ontdGk op die plaas 11Do Emigratie11 van
H.T. Buhrmann 2).
Binnc tion jaar nadat die corstc inwoners hulle in die stroomgo-biod van die Vaalrivier naby die oorsprong gevostig hot, was byna al
die plase in die omtrok gookkupoor 3 )
4.
Die McCorkindale-Nodorsotting ~ Nieuw SchotlandDavid Forbes, 'n Skotsc immigrant, hot hom in Februario 1850 langs die Tugelarivier in Natal gcvostig
4).
Godurendo die wintermaande hot Forbes jagtogtc langs die
Lobombogebergto in Swaziland onderncom. Met sy tcrugtog na 'n sckere jagokspedisic, was die Usuturivier ondeurgaanbaar en moes hy mot 'n ompad terugkeer. Sodoende hot hy op die panwereld van die huidige Ermeloso distrik afgokom. Daar was die 11Lochs" (panne) van Skotland,
die 11Glons" (valloie) wat hom aan sy goboortoland herinncr hot on los bes ook die 11brackcn" (soort varing) wat oral in Skotland groei
5).
/Hicrdie •••••••••• 1. Bijblad van do Hoogevcldor van 12 November 1920.
2. Die Hoeveldcr van 22 April 1932, art. van Kleynhans en Cootzoe. H.T. Buhrmann was lid van die Kommissio wat in 1860 uit Lydcnburg
gestuur is om in die deel wat later Ermelo-distrik geword het, plase to kom afbaken. Hy en sy gesin hot hulle kort na 1862 op die plaas 11Dc Dmigratiou gcvestig. Hy was die helper van
almal en sy plaas was spoedig dio middelpunt van die omgcwing. Hy was ook 'n sakeman on hot 'n groot aantal plaso mot baie vee bosit. H.T. Buhrmann on sy eggonoto is in die familickorkhof op die plaas tor rustc gel~.
(Die HoC!volder van 22 April 1932 on Opperman: Die Gesk. van Ermelo vanaf sy stigting tot 1902, 30-31.)
3. Die Hoevoldor van 22 April 1932, art. van Kleynhans on Cootzoe.
4.
Forbes : My Life in South Africa, 17-22.5.
Brosjuro van die Amstordamse Van Riobeock - Poskoots-roelingskomitoe, 2.Hierdio Hoeveld mot sy panno hot 'n groot indruk op Forbes gemaak on hy stel dit toe voor as nuwe gcbiod aan die ondernemende Skotse
immigrant, Alexander 11cCorkindale, wat nie sy voorgestcldc nederscttings-plan in Natal kon dourvoer nic. Forbes on McCorkindale hot die gobied besook. McCorkindalo was ook baio ingenome mot die streak on dit lei tot ondcrhandelinge met pros. M. try. Prctorius l).
Volgens die Volksraadsbcsluit v~ 12 September 1864 on Aktes van Oorocnkoms van 15 Oktober 1864 en 13 Julio 1866, hot pres.
M.W. Pretorius namons die Volksraad twoehonderd plaso in die oostoliko dccl van die latera ,~rmeloso distrik ann McCorkindalo vir £.8,000
verkoop. Die naam van Niouw-Schotland is daaraan gogee 2).
Die posisic van die Z.A.R. was in die vroee sestiger jare op vcrskillcndo gebiedo baic mooilik. Dat dio President en Volksraad 'n moontlike uitrodding uit sommigo van hullo mooilikhodo in die
McCorkindaloskema gosien hot, word dour die verskillondo voorwaardos van die skoma aangotoon. Behalwo die koop van twoohondord plase teen
£40
stuk namons die London S.A. Commercial, Agricultural and Mining Company, bopaal die ooreenkoms van Oktobcr 1864 dat :a. Binno vyf jaar goskikto immigranto daar govestig sal word; b. Vlas, katoen, wol, graan, suikor on koffie goproduseor
sal word 3 ).
Na die ooroenkoms is McCorkindalo Europa too en hot pres. Protorius se dogter, Chrissie, na wio Lake Chrissie vornoom is, saamgenoom
4)
Op 10 September 1866 deal pros. Protorius die Volksraad meo dat l'icCorkindalo uit Europa 11is torug gokoord on in zyne ondorneming is
goslaagd" en vordor " •••• eon agcmt van dio Glasgow :Maatskappy, die doze ondernoming hooft bowerk - stelligd vorgozclde don hoar
McCorkindalo on boiden waron zeer tovrodon met do grond die ik hen porsoonlik in Junio on Julio 11. hob nangewozen in do oosto1iko
1. 2.
3.
4.
/gedoo1te •••••••••••••
Opperman: Die Gesk. van Ermo1o vanaf sy stigting tot 1902, 17. Forbes: My Lifo in South A£rica, 23; S.S. 880 R 6070/1885;
S.S. 882 R 6C73/l883 on 6C75/1883; S.S. 2556 - 2557
R 6071/1883; S.S. 3739 R 6C74/1883; Kaart R/4002/83; S.S. 8277 R 3855/84; E.V.R. 127 V.R.R. 213/84.
Argief Jaarbook vir S.A. goskiodonis 1938 Volume 1, 170.
9·
godeolto van do Ropubliok aan do spruiten van do Usutu. Do hoer McCorkindalo hooft roods onigo machinorio on worktuigon asook
difforonto boom- on andere zadon mot zich moegobracht on wonst daardoor do algomeno nyvorhoid to bovordoren" l)
McCotkindalo, in samoworking mot pros. Protorius hot vorskillonde pogings aangowond om 'n hawo vir die Z.A.R. aan die mond van die
Maputarivior to vorkry, maar al dio pogings hot misluk 2).
Die Skot was ook gowillig om dour sy tusscnkoms gold vir die Ropubliok in Europa to loon teen
6t
porscnt 3 ).Mot sy afsterwo op l Moi 1871 hot al sy grootso plannc vir hiordio streak in duio gostort. Daar was niomand onder die Skotto so goosdriftig soos hy om sy plok in to noem nio 4).
11'7i th tho death of HcCorkindalc, tho whole Scottish settlement
fell to pieces; we lived a humdrum lifo on tho farms after tho live wire of tho community had died", vorklaar Forbes in sy work
5)
McCorkindalo is kindorloos oorlodo on sy naam loaf nog not voort in McCorkindaloploin op Amsterdam in Oos-Transvaal
6)
Di.J Skotto in die omgowing h.Jt hullo boywor om in hiordio doel 'n dorp to stig. Now Scotland was in die drio dole vordcol, t.w. Industria, Roburnia on Londina-Suid of die teonwoordigo Piot Rotiof-distrik. Dit was die droom van McCorkindalo om in elk van hiordio drio dolo 'n dorp to stig, t.w. Lake Chrissie vir Industria, Derby vir Londina en Roburnia. Die Skotto 0n andor bolangstollondcs hot die Roburnia Township Company gevorm on die plaso Melrose on Eldon Hills opgekoop vir 'n dorpsgobiod. Cp 11 Junia 1881 is Roburnia, vornoom na die Skotso nasionalo digtor Robert Burns, as dorpsgebied dour die Transvaalso Goowormont vorklaar
?)
/Torwyl
...
1. Staatscourant van ll Sept. 1866, Art. 8 on Staatscourant vanVA.n 15 :Moi 1867, Art. 5.
2. Argiof Jaarbook vir S.A. goskiodonis 1938, Volume 1, 174-184. 3. Staatscourant van 11 Sept. 1866 Art. 14.
4. Argief Jaarbook: a.w., 183-184.
Brosjuro van die Amstordamsc Van Rioboock - Poskootsroelings-komi teo, 5.
5. Forbes: My Life in South Africa, 26.
6.
Poskootsro~1ingskomitoo: a.w., 5.1.
a. Brosjure van die Amsterdnmso Van Ricbeock Posko~tsree1ings komitoo, 6.b. Locale Wotton dor Z.A.R. 1849-1885; 994-995; 1124. c. Forbes: a.vl., 24.
Torwyl 'n deputasio onder loiding van Straker 'n onderhoud mot pros. Kruger (toe lid v~n die Driom11nskap) govoor hot, he t pros. Krugo:;~
to kenna gegoo dat hy nio van die naam Roburnia hou nio. Straker hot op sy bGurt to kenna gogoo d11t hy nio omgoo wat die naam sou woos nic. Pros. Kruger hut Eduard Bok, die Staatsokrotaris govra w~arvandaan hy kom, en so is Roburnia tot Amstord&n verdoop l).
Op 5 Julio 1882 hot die Volksraad 11n'l oonigo discussio" bosluit
om die regering to magtig om die naam Roburnia to vor~ndor na
Amsterdam, gcboortcdorp van dio St.'latsokrotaris, on 11als con eorbewys aan hot oudor Vadorl~nd voor hun modolydon mot ons godurondo do
Vryheidsoorlog l88G-l88l" 2).
5. Die voorgeskiodonis van die
pl~as
Nooitgodacht 3~ l~tor
die dorp Ermo1oDie p1aas is ~io oorsto koor in valle oiondom op 11 Januario 1871
aan
'.'v.
Steenk~p
ui tgogoo 4).Die persoon wio so na~ moor bopaald aan Nooitgouacht verbondo is, is die
v~n
Piot Fo'.Tio wat ool: ,-:tndor plaso in die buuc:t gohad hot 5)Petrus Johannes Fouric hot op 26 Moi 1879 die oostoliko deal van die p1~as Nooitgod,_cht Nr. 10, nou die dorp on dorpsgrondo van Eror>l0. aan die Nedorduitse GoreformooTde Gomoonte Ermolo ~s kcrkp1aas vorkoop. Dit is in die naam van die kcrkraad gcrogistrocr kragtens Akto van Transport Nr. 10 39/1880 godatoor 25 September 1880. Die koopbriof is dour Johannes S. Joubert namons die voormo1de korl-:raad, as kopor ondortckon. Die grootto van die grond is 3001 morgo 89 vierkanto voet on die kooppr;ys was £1 ,OCC 6)
/Dio
...
1. Forbes: ~iry Lifo in South Africa, 24. 2. a. Ibid.
b. Do Volkston van 5 Julie 1882 on van 15 Novombcr 1882. 3. Daar is 1cttorlik 110 Nooitgodachts oor Transva-:tl versproi,
mg_ar dis Nooi tgodctcht Nr. 10, vq,s t.:wnaan Ermclo, w~t hior onder bcsproking is.
(Die Landbouwookblrtd va.n 30 September 1953, ~1:.'t. oor Nooitgcdacht, 23).
4. Die Lnndbouwookblad van 30 September 1953, art. oor Nooitgodacht, 23.
5· Ibid.
ll.
Die dorp en die dorpsgebied hot die eiendorn van die kerkrnad
l)
gebly totdat die regering dit in 1896 oorgeneern het 6. Stigting van die dorp Errnelo
Die kerkraad van die Nedorduits Goreforrneerde kerk van Errnolo se doel met die aankoop van die plaas Nooitgodacht, was om 'n kerkplaas vir die cerneente to he, maar ook om 'n dorp uit to le 2).
Die kerkraad hot 1adelik na <lie koop goslui t wA.s, die landmeter Pieter McDonald gekry en 'n dorp laat ui trnoot. Di t was in die tweede helfte van 1879 3)
Annvanklik was die regering onwillig om 'n (lorp ui t to le, orndat daar dan 'n landdros en arnptonaro geplaas rnoes word. Na 'n lang
oponthoud is toesternrning verleon tot die aankoop van grond. Die plase Nooitgedacht, Buhrrnannstafelkop on Dorpsplaats is voorGestel. 'n Kornrnissie bestaando uit 1io here H.T. Buhrrnann, Adriaan Smuts, Roelof Janse van Vuuren, Piet Fourie,
Lodow~yk
do Jager 4 ), S.J. Scheopers en rnov. J.O.H. Sluiter is aangestel en na rype beraad is besluit om die plaas Nooitgodacht to koop 5)...
1. Piot Fourie so dogter is met rnnr. H.I. Franck getroud. Rullo het op Nooitgodacht 'n huis laat bou en daar gowoon. Godurende die Tweede Vryheidsoorlog is die huis ~fgebrand en die plaas verwoos. Na die oorlog hot die Milnar-regering ogter 'n deol van die plaas gokoop en 'n proefplaas daarvan gernank. Borne is geplant, hcelwat geboue is opgerig en starnboekskape en -perde is daar a.:1.ngehou. Later is die bodrywigheclo baio ingekort sodat huise aan die dorpsrnenso verhuur is. Sodcrt 1938 is dio
Departerncnt van Landbou weer bcdrywig op Nooitgedacht en die navorsingstasio is weer in volle gang. Wyle adrninistratour Simon Bekker was ook woonagtig op hiordie Nooitgedacht.
(Die Landbouweekblad van 30 September 1953, art. oor Nooitgedacht, 23).
2. Die Hoovelder van 20 Moi 1932, art. van Kleynhans en Coetzee.
3.
Ibid.4. Hy was 'n soun van Gort do Jager wat in 1840 uit die Kaapkolonie met sy familia na die Middelburgso distrik in Transvaal getrek het. Lodowyk was die oudste van vier kinders. Die familia het later na Jagersdrif, Uitrecht, verhuis. Hy was in 1866 lid van die Eerstc Volksraad (L.E.V.) vir Uitrecht. In 1869 het hy na Errnelo verhuis en het die Errnolose distrik vanaf 1892-1899 in
die Vo1ksraad verteenwoordig. In 1858 hot hy ook gehelp om die Sandrivier-Konvensie van 1852 to hersion. Hy het ook in die kerk as diaken en ouder1ing gedien. Hy is in 1854 getroud rno L
Maartje Catharina Steenkarnp wat horn in 1901 deur die dood ontva1 het. In 1904 is hy weer gotroud met die weduwoo De Jacer, gcboro Truter. Gadurenrrc 1909 verhuis hy na Driokui1, distrik
Lichtenburt;. Hy is op 7 Oktober 1910 in dio oudordorn van 78 jaar op Witfontein, distrik Wolrnaransstad oor1ode. Hy is op Driekui1, Lichtenburg, begrawc. Op 27 Febr. 1914 is hy egtor op TP£elkop in die <listrik Errnelo, herbogrr~.wc. Die plasc Tafelkop on
Middelplaat in die ~rrncloso distrik hot o.a. aan horn bchoort. (Opperman: Die t;;esk. van Errne1o vn.nn.f sy stigting tot 1902, 28). 5. Bijblqd van Do Hoogcve1der van 12 November 1920.
11De commissic hot harG tent opg13s1agon op do p1ok waar thans do
Lutherischo Pastoric staat on ondorzocht vandaar uit hot terrain, waar thans Ermelo golagon is. Do fontoinon en kui1en loiddon tot do
keuzo" l).
Op 12 Fcbruario 188C hot sir Owen Lanyon, die administratour van Transvaal1 'n prok1anmsic ui tgcvaardig waarby Ennolo, gel
co
op dieplaas Nooitgedacht, distrik Middolburg, tot dorp vorklaar is 2). Die rogoring was cgter nie van plan om somaar dadolik na dio uitvaardiging van die proklrumasio 'n vorantwoord0liko ampton~~r op dio nuwc dorpio aan to stol nio.
In Oktobor 1880 is die oorsto erwo op 'n vondusio, op Ermolo, vorkoop. Die o~ve om dio korkploin hot van £35 (R70.00) tot £40
3)
(R80.CC) behaal •
7. Stigting van die L~nddrosdistrik Ermelo in 1882
Die naasto goewormentskRntoor het dus nog Middolburg gobly. Dit is b11.ie duidolik dat dit groat kosto on ongeriof voroorsael.k hot .. vir die inwonors van .8rmolo on omgowing om die afst"l.nd nn M:irlr'loH,,,.,..""
af to lc om bel11.stings to gaan botaal on andor rogoringswork afgehandel to kry.
In Maart 1882 hut 'n 11.antal burgers in die omstroko van Ermolo ogtor 'n paar vorsookskrifto aan die rogoring to Pretoria gostuur waarin die oworheid gGvra word om 'n sokoro Jan Ctto Horman Sluiter as "vrodorogtcr on ontvangor VCl.n goowormentsgeldon" to Ennolo a.~n to stol 4 )
Op 25 Mei daaropvolgondo, hot dio Uitvoerendo Raad die versook-skriftc in bohandoling gonoom on bosluit om dit in die handc van die Volksraad te le, vorgosol van die nnnbovoling om Ermolo on die omliggondo stroke tot nfsondorlike distrik to proklrumoor 5)_ Twoo dae later, nl. op 27 Moi 1882 hot die Volksraad die voorstol van die Uitvoerendo Raad goodgekour on aan die regoring opgodra om Ermelo tot distrik to vorklaar 6) Gevolglik hot die Sta~tsprosidcnt op
/26 Cktobor 1882 1. Bijblad van do Hoogovoldor, 12 Novomb8r 1920.
2. Do Locn.le ~'letton dor Z.A.R. 1849-1885, 740-741.
3.
Die Ho~ve1der van 20 Moi 1932, art. van Kloynhans on Cootzoe. 4. R 1572/82.5. U.V.R. 99/82, ~rt. 210, dd. 25 Mei 1882.
13.
26 Cktober 1882 die ver1angde prok1amnsio uitgcva~rdig w~arby die
nuwc distrik geprok1~oer, die gronso d~~rvnn v~sgostc1 on voorsicning
gcmaak is vir die oprigting
v~
'n L"tnddroshof to £rmo1o l). Dieocrsto landdros van die nuwo distrik w~s, ooroonkomstig dio wens van
die burgers, Jan C.H. Sluiter wat in hiordic hoedanighoid op 18
November 1882 aangestv1 is 2)
8. Die bonaming Ermolo
Die naam Ermolo 3) is dour ds. Frans Lion Cachet gogco 4).aan
die Nodcrduits Goroformoordo gomeontc wat in 1870 aldaar dour hom
gostig is
5)
Haar naam, Ermclo1 11ontv~ng zy voor godachtonis aanZrmclo in
Nedcr1~nd
en schryvors vriend aldaar ds. 'Vi ttcveen"6).Uct die proklamoring van 'n nuwo dorp in l88o is dio narun va.n d i. 'J
gomoonto ook vir die dorp vorowig.
9. Naturcllcoorloo on Dcrstc on Tweodc Vryhcidsoorlog
a. Naturo11eoor1oo
Op die oostolikc grons was tot die j~ar 1900 godurig
mooilikhcde mot dio B~ntoostammo1 on die 3rmolocrs moos maar olko koor
hullo deel bydra om die vrcdc to help horstol.
In 1875 on 1876 was dit vir die burgers uit die v~k Vaalrivior
(latoro Ermc1o) nodig om ondorskoidolik aan die voldtogtc teen
Cotywayo on Sokookoonio 7) deel to ncem. Heel dikwols wr'l.s die oorsAk0
van sulkc veldtogtc bloto moodsv1illii,!,hoid, soos in die gcval. van
Robert Boll.
Hy
is op 22 September 1877 dour die Swazi's vcrmoor toohy in die buurt van Amsterdam bcsig was om vir k~ptoin Forbes bolasting
in to samol 8).
In Febru~ie 1879 lui die nuusborigte uit die wyk Va~lrivior,
Ermclo: 11Do Zooloooorlog op de voorgrond". Hierdio keer was dit
/ s om :=:tar ••••.•••••••• ~
1. Staatscourant dor Z.A.R., dd. 26 Ckt. 1882, 459.
2. S.S. 2337. Sien ook Staqscourant dor Z.A.R., dd. 14.12.82, 535.
3. Volgcns oorlewering hot ds. CA.chct too hy van die Joodse tot die
Christeliko goloof bokocr gorank hct, in die Ncdorl~ndso dorp
Ermolo gewoon. (Die Ho8voldor van 28 April 19321 nrt. van
Kloynhans on Cootzoo.)
4. Die Hoevolder van 20 April 1932, o.rt. V'l.n Kloynhans en Cootzoo.
CppermA.n: Die Gesk. VA-n Ermelo V,'l.n'1f sy st i.:;ting tot 1902, 40.
5.
Bijblad vnn de Hoogevoldor, 12 Hovombor 1920.6. C'-l.chet: 1Vorstols tryd dor Tr.'l.nSVA.Cl.lors, 369.
7. De Volkstem van 12.6.1875; van 19.6.1875; van 26.6.1875.
8. Forbes: My Life in South Africa, 31.
somaar valse gerugto wat sommigo ingcsctonos van Niouw-Schotland na Chrissiosmeor l~at trek hot. Nictomin kla die korrospondont :
n • • • • • wij lGvon hior op De Emigratio in groote zorg on vroes" l)
In Desomber 1888 het die Amstordammers vir die Umbidlinogeva~ gevlug 2), terwyl daar in 1889 groot besorgdheid onder die inwonors van Amsterdam en Ermolo gohoors hot ns gcvolg van die gorugto dat Swazilnnd tusson Engeland en Transvaal vcrdocl gaan word 3). In 1894 hot die Ermeloers dour middel van memories by die Volksraad boswaar gcmaak teen die Swazilandse Konvonsio 4)
Gudurendo 1894 on 1895, moos die Ermoloors onderskoidolik aan die Malaboch- en Magoobaveldtog deolneom, torwyl dit in 1898 vir hullo
nodig was om in die Mpefu- en Magatoveldtog hulp to verloon 5) b. Die Eorsto Vryhoidsoorlog 188C-l88l
Die annoksasio van Transvaal in 1877, hot ook in die Ermoloso gebiad woerk1ank gcvind. So hot 'n sokore S.T. Prinsloo wat Transvaal deurrois hot om die gcsindhoid "dos Lands" to verneom van die wyk
Vaalrivior goskryf : "Do Burgers stollen in dat district soveel belang in do zaak, dat ik or zokor van bon dat van do duizend niot vyf zul1on achter b1yvon. Ik kan mot gorusthcid zcggen, dat ik mijn armo,
verdrukte natie nog nooit zoo oonsgosind gozion hebben in voortig lang jaaren" 6)
Aan die Eorste Vryhoidsoorlog hot 64 Ermolose burgers doelgonoom, wat ook onder die bevel van gcnornal N.J. Smit, die held van Ingogo on Skuinshoogte en l~tore lid vnn die Uitvoercnde Raad en Vise-president,
ingoskakol was 7).
Die Ermolose burgers hot godurendo Doscmber 1880 tot Fobruarie 1881 ann die veldslae van Bronkhorstspruit, Laingsnek, Ingogo (Skuinshoogte) on Amajuba doelgencem 8) Mot die slaG van Laingsnek op 28 Januario
1.
2.3.
4-5·
6. 7-8. /1881 •••••••••••• Do Volkstom van 4 1\.oh.art 1879.Opperman: Diu gesk. v~ Ermclo vanaf sy stigting tot 1902, 10. De Vo1kstem v~n 8.8.1889; van 22.8.1889 en van 4.11.1889.
Leyds: Hot Ins1uiton der Boeren-Rcpublioken Doel 11,
73.
E.V.R. 52, 1544/94; E.V.R. 54, 1567/94·De Volkstem van 25.7.1894; van 4.8.1894 on van 8.8.1894. E.V.R. 6C6/96.
Opperman: a.w., 28. Opperman: ~.w.~ 149.
Ibid, 149-150. S.S. 3610, R 219/92, R 1205/93. De Volkstem van 4 April 1896.
Cachet: qorstelstryd der Transva~lcrs, 560-561. Opperman: a.w., 149-150.
15.
1881 hdt die dcstyds jeugdigo kommnndant Lodewyk Fourio van Ermelo die loiding genocm l).
Die slag van Amajuba op 27 Fcbruario 1881 hot 'n blywonde indruk
op die burgers gomaak ~n komm~ndant Ferreira van Ermelo boskryf die veldslag realisties wanneer hy vorklaar : 11Ik moot bokennen dat wij hen
niot geslagon hobbon, maar God, de Hoar. Dit wr:ts voor mcnschen onmogelijk, en dan mflar eon man to vorliezon" 2)
Op 23 1hart 1881 is op die plaas Langnok vr:tn 0 'Neill vredo geslui t.
Nadat Joubert, Kruger en Protorius die burgers toogespreok hot, bot die kommando ontbind 3).
c. Die Tweodo Vryhoidsoor1og 1899-1902
Uit verskillondo bronno blyk dit dat dio Ermolose kommando aan die vooraand Vlln dio Tweodo Vryhoidsoor1og aktiof wA.s. Oar die s1egto ammunisie en skA.arsto daarvan was daar soms k1~to. Da~r het gereold skietwedstrydo plaasgcvind wat dour die regering ondcrstoun is, wfl.nt in 1896 hot 3rmolo £86 uit 'n totalG toekenning wm £3,000 ontvang. Aan e1ko dorp in die Transvaal is ook kruit, load en doppios
uitgedco1
4).
In die Ermo1oso distrik is selfs op die Swazilandgrens vir 'n skietveroniging vir dames voorsicning gomaak 5)
Die dorpe Ermo1o on Amsterdam was elk van 'n kruitmagasyn voorsion, terwyl die mflnnekrag in 1899 op 862 dionspligtigo burgers to staan
gokom hot 6).
In Augustus 1899 is op Ermolo, soos op vcrskillondo plekko in die
~.A.R., 'n bededag gohou met die oog op die kriticko toest,q,ndo wat geheers het on vir die afwending van oorlogsrampe
7).
Teen September 1899 hot die Ermeloers al moeg goword vir die
/politieke
...
1. C!'tchets 11ilorstclstryd dar Transvaalors, 560-561.2. ,q,. Weilbach en du Plessis: Goschiodonis v,q,n do Emigr,q,nton Boeren on die Vryhoidsoorlog, 268-269.
b. Cachet: a.w., 560-561. 3. Cachets a. w., 565.
4. Do Vo1kstem van 25 MA.art 1886 en van 16 Mflart 1891. E.V.R. 60, 606/1896.
5· Do Volkstom van 25 Oktober 1892.
6. Ibid. E.V.R. 57, 939/1895; E.V.R. 60, 6C6/1896. De St~atsalmanak 1899, 49•
poli tieko spanningo: 11Allos noemt 'n afwa.chtonde houding aan". Die
sRkelui hot gehoop da.t daar nog 'n oinde a~n die posisie sal kom, maar hot bosof dat donker wolke
sa~mpak
l)Die Ermeloso kommando, bestaando uit dric veldkornotskappe onder bevel v~n kommandant J.N.H. Grobler hot Ermolo op 29 September 1899 vorlaat op pad na I'htal too. Naby Volksrust is die Ermoloso kommando onder goneraal D. Erasmus govoog W"l,t in bevel van dio hoofmag was 2). Na verskoie omswerwinge hot die Ermeloso kommando in Julio 1900 by Begin-der-Lyn in dio omstreke van Ermolo bymekaar gokom om teen ganl. Buller sG magte op te trek, wq,t in die ri,:£ting V'ln Ermelo bowoeg hot. Gudurondo die eersto holfto ve1n 1900 is dag en nag op Ermelo gework, want vorskillondo voorrado moos na die kommando's gostuur word. Aan bohoeftigo families, van wie die manR op kommA.nrin was, moos voedsol verskaf word, terv.ryl onwilligo burgers ook nog opgespoor moos word 3 ).
Ve1dkornet Do Vi1liors hot die vyand 'n vorlies van 38 gedood on gowond toegodion voordat die dorp op 11 Augustus 1900 beset is
4
)w
Dio Britse magto hot Ermelo weer op 13 Augustus 1900 vorlaat, nadat die drukkery vornietig on vorski1londe dokumonto uit die goowormonts-kantore verwyder is 5) Godurondo die guorri11a-periodo vana.fSeptember 1900, hot die ~rmo1oors moestal in kleinero govogte op die
Ho~veld betrokkc ger.q,ak mat Bri tsG patrol lies, wat die pl:tso in die Ermoloso distrik vonvoes hot om sodoonde die burgers to proboor dwing om die wapons neor to 1e6).
Generaal French so m:tgto hGt Erme1o weer op 6 Fobruaric 1901 binnogetrok, terwyl br-tio gewondes vir vorploging ingebring is. Op die
aand van 10 Febru:trio 1901 is die Ermo1oso vroue en kindors dour die /Engolso
...
1. De Volkstom v~ 18 on van 2C September 1899.2. Opperman: Die Gosk. van Ermolo vrmaf sy stigting tot 1902, 110. 3. Horinneringo van Oud L:tnddros van Schouwenburg van ~rmelo
volgens Cpporman: Die Gesk. van Ermelo vanaf sy stigting tot 1902, 119·
4.
Andriossen: Godenkboek v~n do Cor1og in Zuid-Afrika, 322-323. Van Zy1: Die Haldo-A1bum van ons Vryheidstryd, 165.5. Cpperman: a. w., 179. Andriesson: a.w., 323. 6. Opperman: a.w., 179-180.
17.
Engelso bevolvoordors por ossew~ nn. Stnndorton gostuur en da~rvnndaan per troin n'l die Pio tormari tzburgso k:'Ullp l).
Dr. A. J. Juria.'l.nso v~n Srmolo hot onvorgeotliko runbul<:tnswerk c,odurondo hiordio tyo vorrig, torwyl dio huis V'l.n 'V. H. BUhrmann op die plaas Uitkomst as sentrum gebruik is 2)
Die byna drie ja~r lange stryd tusson Boor on Brit is mot die Vrodo van Verooniging, 31 :t:ei 1902 beoindig. Voggonorn.·1l J.N. H. Groblor hot Ermolo op die vredoskonforonsio vertoonwoordig en vir die voorstel gestom dat vrede gosluit moos word
3).
Die Ermeloors hot op die plase V<:tn Cudtshoornstroom en Winkolhn.c~ in dio toonwoordighoid van gonl. L. Botha en gonl. Bruce Hamilton die wapons noorgolo 4).
Daar hot 73 burgers van die Ermeloso komm~ndo op die slagvold gosnouwol, tGrvzyl ongovoor 319 m:tns, vrouons on kinders in die konsontrasiokn.mpo of elders omgokom hot 5 ). Om hiordio holdo en heldinne vir altyd to onthou, is die Burgermonumont in Joubortstrrt'l.t op 31 Mei 1935 onthul
6
)
10. Dio groei on ontwikko1ing van die dorp on distrik godurendc die n.fgo1opa 60 .iaar
a. Lrtndbou on Veotoolt Die Ermolose distrik, my1 beslaan 7 ), word gerokon C'I.S
w:1t 'n opporvlakto van 3,003 viorkcmto
8)
oon v.:tn die ryks tos in die land r
Ska~pboerdery is die vornaatnsto bodryf en die distrik beskik
oor die grootste skrtapstapel in TrC'I.nsvaal. Die groot wolskoerse1 is
van 'n besondor hoo gohqlto. Dnqr word ook op groot skaal mot boostG in die distrik geboor 9).
Hoowol Ermolo voral as voedistrik uitblink, word produkto soos
/mielios . . . .
1. Nooth1ing: Mag ons vergoot?, 139-142.
2. Prollor on Van En6o1onburg: C'n7.o Krijgs-Officioron, 249-250.
Di3 Hoavoldor Vfl.n 17 Moi 1929.
3.
Andriessom Gedonkbook van do Oor1og in Zuid-Afrika, 544. Kostol1 en Van Volden: Do Vrodosondorh~ndolingo tusschonBoor on Brit, 212.
4. Cppormn.n: Die Gosk. vrm Ermo1o vanaf sy stigtincs tot 1902, 18o. 5. Dio Burgormonumont, Ermolo.
Dio Ho5voldor van 12 Moi 1939. 6. Dio Burgonnonumc.mt, :Srmolo. 7. St:1dsk1erk, 3rmolo.
8.
Ermo1o;dio brosjuro gos'1.111ontlik dour die St:tdsr"1.:1d vn.n Erme1o en dio Pub1isit..:;its- en RGis'lfdoling, S.A.S., uitgogoo.miolios on bone ook aleomeen vcrbou l)
v~n dio grootsto plantasios in die Ropubliok V'ln Suid-Afrika word
in die oostolike doel v~n dio distrik w~t nan Swnzilq,nd grons,
nn.ngo-trof. Ke;;r qs 25,000 morgo is onder borne on dio k'Nook vnn wattclbas
is 'n bodryf wat vinnig toonoom 2).
t. w.
Die Ermolos e clis trik boskik oor ririe l::tncibou-nnvors ings tns ios,
Nooitgedacht, Koolbank on Atholo 3).
Van die bckend.sto l·mdbougcnootsk"l.ppo of boordoryorgrtnisas ios is
in Ermolo gestig of hot hullc hoofkantoro dan.r ingerig
4
).
As govolg ViUl. dio hoo ro0nval - gomiddold 35 dm. por ja'lr - hot
5)
Ermolo 'n ~angonamo klimaat
b. Die Nywe~hodo
Dio dist~ik is bqio ryk 'lnn minoralo9 veral stoonkool. In
die om_sowing V'ln Ermclo is d'lqr sowo stoonkoolprodusorondo myno 6)
Daarbenewens is .Cr::olo die tuis to van torb::miot wnarui t petrol, olio on
toor vorvaA.rdit:; wo::d. :Jie S'ttmarmyn in dio distrik W'lS in sy tyd dio
oniGsto in dio Unio vqn 'Juid-Afrika w:1:1.r torb'lniot ontgin is
?)
Di6myn is in 1960 00s luit, omdat di t ui tgowork WFW
8
).
Dio n::mdool vn.n hisrdio myn :<.s stimulant vir ontwikkclings in die
iorp en d.io distrik mng ogt0r nio on.lorsk"lt word nie
9)
Ryk ncors1ao sstororts kom in die distrik voor, terwy1 kieze1ghur 10)
ook hior 'l~ngotrof word .
Vorskoio industrioo is roods in Ermo1o b'OVostig on ruim voorsionin_:s
word in dio nyworhoidsgobiod vir vordore uitbroiding gomrtnk 11)
c. '."loongob io_do
Godurondo dio Twoedo Vryhoidsoor1og is die jong dorpie, /bostaando •••••••••.•.
1. Ermolo; die brosjuro gosamont1ik dour die Stqdsraqd v~n Ermolo
on die Pub1isitoits- an Roisnfdo1ing, S.A.S. ,uitgogoo.
2. Bylaag tot Die Hoovo1der v~n 30 September 1955, 17.
3. Ibid.
4.
Ibid.5·
Ibid.6.
Dio Stndsk1ork, Ermo1o.7. By1n.ag tot Di0 Ho8vo1r:lor v3.n 30 Soptembor 1955, 17.
8.
Die Stqdsk1ork7 Erme1o.9·
Ermo1o Brosjuro, 3..w.10. By1aag tot Dio HcovG1dor v~n 3C Soptombor 1955, 17.
19.
besta~do uit omtront hondcrd huisgosinno, foit1ik hoo1tcma1 in puin go1o. Slogs die k~rkgobou on eon woonhuis hot st~~ndo 0ebly.
Na
die oorlog hot Ermolo st~digaan woor uit sy puin on ~s vorrys on v~ndaar die Fonix in sy dorpswapen l).In 1903 is 'n gomoontoraqd in die lowe goroep mot dr. H.N. Evor'l.rd as corsto burgomooster. Munisip~lo bostuur d'it03r derh~lwo v~m gcmoomla
2)
ja-,.r af
ii. 'Noongobiodo en boubedrywighodo
Ermelo, soos die moosto andor dorpe in die Ropubliek V'l.n Suid-Afrika, hot sodort 1945 mot r~sse skredo vooruitgogaan. Die dorp besla'lll 1
n Oppervl "JktG V'l.n 520 marco' torwyl diG to talc dorpsgrond 3,020 margo boslaan 3). In 1954 hot boubodrywighcde 1n nuwo hoogt0punt
beroik toe plann;; v~n gobouo tor W'l.~rdo V<tn £247,00C (R494,000) fiOGdge-kour is 4).
Dia 11Toon van don Heevor-bib1ioteok", hoofk'1ntoor vrm die Hoovcld-streek van die Transva~lso Biblioteekdions, is in 1956 teen 1n koste van
R20 ,000 opgorig. Die bookevoorra~d b0sta'Ln t::ms ui t 165,000 boekde1o met 1
n r-tankoopsom van Rl60 ,000. OngGvoor ~000 nuwo bcokG wcrd maetndoliks tot die voorra,qd bygevoeg. Hierdie biblioteok bodien 16 openbarc
biblioteke on 47 depots vanaf Devon tot by dio Swaziland-grons 5 ).
1n Groot en moderno hospit'lnl vir blankos is godurondc April 1960
n.mptolik in gcbruik goneorn on bied goriovw vir 104 pasionto. Hiordio sierlike gobou, tosamo mot die terrain is toon 1
n kosto vnn ongovoor R400,000 opgorig 6).
d. l~unis ipalc wn'lrdasios
Die dorp so inkornsto vir 1903 was £1,290 (R2,580) on dio uitg<nvos £1,296.10.0 (R2,593). In 1905 hut die w.'l!'l,rde v:=tn beb.sbqre oiendorn £171,352 (R342,704) boloop 7)
A-m die oindG v1.n 1954 W'l.S dio munisipalo W<J.n,rdasies £3,540,378
I (
R7
'08C ' 7
56) •••••..•l. Ermolo; die brosjuro g3sarnontlik dour die Stl.dsran,d v11n 'Jrmelo on die Publisitoits- en Rois~fdeline, S. \.S., uitgogao.
2. Bylang tot Dio Ho0veldor vnn 30.9.1955, l. 3. Die Stcdsklerk, Ermelo.
4. Byl'l-:J.g tot dio Ho8veldor Vl.n 30.9.1955, 1. 5· Stqdsk1erk, Errnolo.
6. Ibid.
(R7,080,756). Ann dio oinde van die bookja~r 1954-1955 hot die munisipalo inkomstc op £136,738 (R273,476) on dio uitgawo op
l)
£136,471 (R2(2,942) to staan gokom Die prontjio sion nan dio oindc V"l.n 1962 "t.S volg daarui t :
Totale bo1asb~ro wa~rdasies R2,054,011
Tot<"t1G nio-bolasbn.ro W'tHrdO"ts ies •..••.• R8l
I,
188 Totale Wa'trdasios op V3rbotorings ••••• rr6,769,205 2)e. Elektrieso krng .3n wHtorvoorsioning
1
n GGS"UDCJnt1iko vntor- on ligskoma is in 1914 deurgevoor toon
1
n koste van sowilt £20,000 (R40 ,000). In 1919-20 moos die krRgstasio vorgroot word 3).
Die Potd~ is in 1921 toon 1
n koste van nngonoeg £1,400 (R2,800) gobou on sawo j1..1.r later is dio Doug1qsdam toon 1 n bodrag van sowat
£16,000 (R32,0CO) 7oltooi. Dostyds is dit boskryf as dio grootsto dam in die ooste1ike Transv~al. Voordnt dio Potdam gebou is, W<l.S Ermolo vi~ sy w1.torvoorsioning van putto on
boorg~to
qfhrmk1ik 4).Sedort 1955 o~tv~n~ Ermolc sy o1oktrisitoit van die E.V.K. Vordore voorsionin6 moos ook vir Yv:ttor gomank word.
Dio Vli11om Brummordrun mot 1n inhoudsvormoo van 1,310,000 gelling
is godurondo 1956 vo1 too i toon 1
n koste van £130,000 (R260 ,000) 5) f. Bavolki~t~syfers
In 1904 hot :!:rmolo ocr 1
n bl qnko bovolking V'1.n 764 boskik. In 1955, toe ~rmolo sy 15-jariG"G bostq,q,n h'>rdonk hot, v1~s dio blanl::~ bovolking 500C 6) on nqn dio oindG V'l.n 1962 hot die got2.l tot 5, 838 <'V1.ngogrooi, torwyl da'lr in dio distrik one;ovoor 13,000 blankes woon 7)
g. 1
n Toekomsblik
Dc1t.r is t.lle A.anduidings da t Erme1o, as middo1punt van 1 n
strook mot groat moont1ikhodo, 1
n b1.io bolowondo tookoms tegomoot g"Lrm. /Dio • • • • • • • • • 0 • 0
1. Byla<"tg tot Dio Hooveldor van 30.9.1955, 11. 2. Dio Stadsk1ork, Ermolo.
3. Bylartg tot Di0 Hoovoldor ve1.n .30. 9.1955, l .
4. Ibid. 5. Ibid. 6. Ibid.
21.
Dio fondq,mont is dooglik colo on daar moot nou not vocrtgobou word. Die Cqmdonkrq,gsontr~lo wat twq,~1f my1 ton suidoosto v~ Ermolo op
die p.qd na Piet l.oticf gebou g<t~n wor,l, sal by vol tooiing die grootste
E.V.K.-krngsontr"l.lo in Suid--lirika on die grootste stoomaangodrewe
son-tra1e in die suidoliko hnlfrond woos. Die oorsto dool van die sontrale
Sill teen die oinde vqn 1966 in ~;cbruik t;oneom word. Cqmden sA.l
j::t'U'liks 5! miljoen ton steonkool on dg,agliks om on by 30 ,OOC ,000
6e1ling wa.tor gobruik. Dio watorvoors ioning word d0ur die DopR.rtomon t
vnn '7e>,torwose onderneom, wqt dit oor 'n qfst~md VR.n 35 myl uit dio
Umpi1usio- en Usuturivier snl pomp. Driehondord b1ank0s en vierhondord
BR.ntoos sal by die sontrn1o in dions wo0s. Dio kosto VA.n die vo1tooido
sontra1o sal R110,COO,OOC bo1oop l)
11. Korkgeskiodenis
3.. Die Nod. Gorof. Kork
l . Ermo1o 2)
Di-.: oorsto bewys vqn die totstnndkoming v::m die gom0onto
to Ermo1o is die dooprogistor 3) wat d.qgtekon V'lnaf 5 November 1870 4).
11Uit dit A.llos blykt dus duidolik dat de gomoGnte reeds in 1870
bostond, hoowol do stichtine, oorst orkend word in 1872 doer do Synode;
en do stichtor cle>r gomeonto w.qs ds. Frans Lion Cachet; dio ha'li'
bodiendo als Consulont tot 1 lh:t.rt 1873 5).
Voor dio stie;ting V"l.n die dorp Ermolo in 188C, is die diensto vorq1 op clio plase Blaquwkop, Oshook, Nolspan, Krr1nspoort, Onverwacht
em onkolo koro op anrlor p1ase gohou 6).
In 1873 hot die gomoonto 34C lidmnto goto1, waR.rv,qn 150 bo1ydonrio
lidmate WR.s. Die konsulont WHS too ds. H.l. Ncoth1ing. Ander
konsu1onte W'lS di. A. l.Curr:1.y ( J. soun) on H. J. Nooth1ing. Die gomeonto
/is ... .
1. Die Stadsk1ork, Ermo1o.
2. Die oersto notuloboek V"ln hiordio gemoonto hot ongo1ukkig vor1oro
gernak. Die stibtingsd,"l.tum V:Ln die gomoonto kon dus nio prosios
bepar11 word nio. D:=t'lr bGstR."ln wel bowyso dat rls. Fr'Lns Lion Cqchot roods in 1866 in hiordio doo1 dionsto gohou hot.
3.
Dio dooprogistor V"ln voor die Twcedo Vryhoidsoorlog hot bohouo gob1yomd"lt ds.
P.H.
Ennis dit g-.:rlurondo die Tw0ado Vryhoidsoorlog alt;y1by hom gohou hot. (11oegedoo1 dour dio S;t'l}cge1astigdo, J. C. Coos on,
N.G. Korkk:wtoor, Erme1o.)
4. Bijb1'1.d vqn Do HooGove1dor van 12 November 1920.
5.
Ibid.is ook bosook deur di. J.G. Kriel on
D.F.
Fornman, maar dit is nieduidelik of hullo konsulento wns nio l)
Die oorsto korkgobou is in Junia
1881
opgorig on is later as 'nskoal gobruik
2
).
Dit was op orf98
on99
aan Joubortstraat geloe3).
C. C. Robortson hot self ystorboute gom.'1.ak om die b::1.lke r:tanmekaar to hog. Dio fondamont van die korkiG was van sn.ndklip en dio muro van b:ll<:s to en.
Die dik goolhoutbalko is dour Carol Rood golowor
4)
Ds. Ennis was dic:J eorste predikant vqn die gumoento on is in
Januario
1886
bovostig5)
Daie gou h0t datr bohcofto ~Rn 'n bator kerkgobou ontstaan. Dio
gebou is op die korkplein opcorig volgons 'n pl;:m van fl.rgi tok H<tgor. Die hookstoon is dour pros. Krue;or gelo on clio gobou, wnt van klip mut
baio min kloi tussonin gebou is, is in
1889
ingowy6
).
In Soptombor
1905
hot ds. Ennis 'n boroep van die Horvormdogemeonte van Klerksdorp opgovolg 7) Hy is in NovombGr van da1.rdie jaE'.r
dour dr. "l.P. Steonkamp opgovolg wat die gomeont::; tot Cktobor
1907
bedien hot. Op sy voorstol is die later so bokondo Johanna-snal op erf
161
rtc:m die huidigo Van Rieboeckstraat,sposia.al ton bohoewe van die jonglidmato gobou.
Na dr. Steonkamp hot dio alombokonde ds. Paul Nel (Sr.)
8
)
/die . . . . l . Bijblad van Do Hoot;ovoldor van
12
November1920.
2. Ibid.
3.
Sn.akgol."lstigdo N.G. Korkk·wtoor, Brmelo.4.
Bijblqd v<.n J)e Hooe;ovoldor van12
Novombor1920.
5.
Ibid.6.
n. Bijblrtd van do Hoogevolder vqn12
November1920.
b. If.eogodoel dour ds. N.J. Veltman, Ermolo.
c. Goduronde die Twoedo Vryhoidsoorlog is dio korkgobou dour die
vy71,nd vir mindor 5ooie dooloindes gobruik. Die vloer en die
hooksto0n is uitgebreok. ToJ die huidigo korkgobou in
1943
opdioselfdo plok 'l.S dio ou korkgobou in 'lanbou Vl'l.S, is onder dio
vloor van die konsistorie neg spoolknnrto uitgohnal wat blykbaar
ui t daardio tyd d"l.toer. Die huidige kerkgobou is v;m diosolfdo
sandklip gubou 'lS die vorigo gobou. Slogs vir die toring moos
anior klip govind word. (11oogodoel dour Saakgol'l.stigde N.G.
Korkkantoor, ~rmolo).
7.
Barnard: Gesk. v1.n <lio Cntw. vn.n die OnJorvrys van blankos in dieKlorkdorpso dist., 22.
8. Ds. Nol hot hom vnncd' sy aankoms op Ermolo vir die voorui tgrmg v.an
kork on ond.orwys baywer. Bonewens nnder gobiorlo w<:tqr hy die
loiding gonoom hot, wqs hy voorsi ttor v<:tn dio Skoc,lraqd v.annf
JnnuR.rio
1908
tot :Manrt1934.
(Notule "Srmoloso Skoolrn.ad,23.
die hordorstaf opgcnoom 1). Hy hot in dio l.!]rmo1oso gomeento gon.rboi totdn.t hy sy omori tan.t in 1934 n..'1.nV'1.n.r hGt. Ds. No1 is op
7
Cktobor 1943 op Erme1o oor13do on in die Errna1oso bogra~fp1aas tor rustoDi.:; huidigo 1oran.,r, is. N.J. Voltm-:tn, is in Oktobor 1928 in die Ermo1oso gomeonto bovostig 3). Ander prodik'1.nto wat tydo1ik in
hierdio gomo0nto of as hu1ppred.ikors of 'l.s mede1Gr:'lars in cliens gostcu:m hot, Wr:LS :
Di. H.J. Roynoko (1915-1917), P. du Toit (1918-1920), D.F. 1hrqis (1922-1927), M.H.
Bor~
(1935-1939) on D.J. Vi1joon (1953-1955) 4)Dio dogtorgomoantas, mot die datum van afstigting tusson hnkios, is soos vo1g: Amsterdam (1910), Morgonzon (1912), Hondrina (1917), Chrissiesmeor (1927), Brayton (1942) on Brrno1o-Oos (1956).
Die huidigo p~storio is in 1910 gobou, torwy1 'n nuwe kerksaa1 godurondo 1960 ook op Korkp1ein opgerig is. Dio got'1.l 1idrn:-tto hot aqn Jio -:Jindo V-"!.n 1962 weor op 1, 524 gostaan, wa-u-vn.n 878 bo1ydondo 1idrnato was
5)
2. Ermo1o-Cos
Hiordio jon,; gomG-.mto hot op 4 _".ubllstus 1956 met 'n 1idm'1.tOt'l1 van 835 v-m dio Brrno1cso gomoonta n.fgestig. Op 1 Dosombur 1956 is ·ls. Pr1u1 Ne1 (Jr.), voorhoon V:<tn Hondrinq~ n,s di0 gvmoentG so 0orsto 1ar'1.'1.r 1JGvestig
6)
Tot tyd on wy1 die gomoonto so nuwo korksa'1.l in Augustus 1958 in
b • k • 7) • d • t d 1 b • k - l r d • t t go ru~ gonoom 1s , l.S V::Ln J.G s a sa'1. ge ru1 t_S·om,,(.U\. om 1ens o o
hou 8)
Die pastorio, e;:J1eCi op erf 66 '1.'1.n K1einstr"lilt, is in 1957 in gebruik e:;onoom
9)
/b.
Die...
l . Bijb1'1.d v:m De Hoogcvo1dcr vqn 12 I'TovGmbor 1920. 2. Die Hoevo1dcr v11n 15 Oktobor 1943.
3. Mcogodool deur ds. N.J. Veltmc:m.
4. Mcogodoo1 dour Sa9kge1astigdo, N.G. Kerkkqntoor, Ermo1o. 5. Ibid.
6. MoGgodool dour ds. P. N01 (Jr.), Erme1o-Oos.
'7.
Ibid.G. Sank.g;;1qstigdo N. G. K.;:rkkqntoor, ~rrno1o. 9. Ibid.
b. Die Nodorduits Horvcrmdo Gomoonto
Onder voorsi ttorsk"1.p V.'l.n ds. P. ;;J. Ennis is op 30 April 1909 'n snmosproking dour 'n ~"1-lltal Horvorrndc lidrnate gohou met die oog op dio stibting V'l.n 'n gemoonto. Kart
d~~rna
is 'n groopli!m~tc
op Transvalia ontmoot on daar is finaal bosluit tot die stigting van 'n gomeanto op 3:rmolo 1 ).Op 5 Mi1.'1rt 1910 is die hoekstecn van die ocrsto kork op Grand wat van mnr. Springorum gokoop is, lour oudl. A.D.1
rT.
Vlolmarans .5olo 2 ).IntussGn is 'n 11Zij1 Kerk" opgorig W~"l.r die gvmoonto voorlopig kon
snam-kom, tctd'l.t dia kerkgobou op 11 Junia 1910 ingGwy kon word. Die kontr".k-tour v-r=ts mnr. Koo1 on d.io bcukosto hot ont_;.::voor £582 boloop 3 )
Dio volgcnde pred.iknn te w·cts reGds in dio gomconto worksa8l!l
4)
As konsulentc :
Di. P.J. Ennis, J. KUhn, J.J. Prinsloo, Joe v·u1 Bo1kum on T.F. DrGyer. As leraars 5 ):
Di. J.G. Dreyer (1928-1937), L.].l. lo Roux (1938-1943), G.P.J. Grob1er (1943-1946), '.'l.J. Roos (1947-1955) J.J. Smit
(1956-1959), W.J. Engelbrecht (1959-tans).
6'
Op 28 April 1945 is Brayton as die cersto dogtorgomcente "tfgostig J,
Die oersto p'l.storio is in 1929 opgcrig m'l.ar word tans verhuur, want in April 1959 is die huidige pastorio op dio hook van Cloeto- en
Jorrisonstraat botrok 7 ).
Die hoekstoen vnn dio huiuige korkgobou op die hook V4.n Do
J~gor-on 1h.cdJ~gor-on"l.ldstrnl':lt is op lC Junie 1959 golo en dio inwyding het op 24 Fobruario 1951
pln~sgovind
8). Die tot'l.1o koste hot op £19,134 to stnrm gokom torwyl dio ou k.;rkgobou vir £1,300 vorkoop is 9 ).V ~n'l.f 30 April tot 3 Moi 1959 hdt die gomoonto sy vyftigj'l.rie:,o 10)
best!1.CJn 1uisturryk hordonk
/Die
...
1. Godonk Album, Nod. Hurv. Kork v~n Afrika, Gem. Ermo1o, 9.2. Ibid., 11-13. 3. Ibid, 13. 4. Ibid, 14. 5· Ibid, 14, 17-18, 21. 6. Ibid, 18. 7. Ibid, 17, 19. 8. Ibid, 18.
9.
Ibid, 19.Die gomoonto hot ogtor no~ niks vnn sy 1owonskr~gtighoid vor1oor nio on bop1an om binno afsienbaro tyd 'n korksn<t1 1angs die korkgobou
.
1)
op to r1g •
Aan 1io o inclG V'ln 1962 hot die gGmeontc twco p1<tsc to Roodov11a1 on B1<tquwkop m3t 'n ges<tmont1iko groottc vnn 8GO morgc uit die boodo1 van wy1e Gideon Joubert goerf 2).
c. Die Geroformoerdo Gomoonto, ~rmc1o
Hiardio gomoonte is op 3C Oktobor 1915 mot 36 bo1ydonde 1idm<tte V:-tn die Geroformoorde gemeento V.qn Vo1ksrust nfgostig 3 ).
Aanvanklik is in dio huidigo v~n dGr Mei'\IIJOSkoo1 kork gohou, mnr~,r op 6 Hoi 1916 is die hookstoon v:::tn die huidigo korkgobou in K1oynh8.ns-stra'lt gcle en in diesclfdo j't">.r is di t in gobruik g<moom 4).
Die gemoJnto bostann tans uit 200 bolydondG lidmato 5).
DiG eors to p.1.storio, w:-tt in die twintigor jaro e,obou is, is in 1957 vorkoop. Die huidigo pastorio aan ~vorardstra'".t is op 27 Fobruqrio 1959 betrok 6).
Voor diG oors to prodikant, ds. J. C. v.qn dor H:1l t 1 boroep is, is
die gemoento dour eli. J.V. Cootzoe on J.C. v.d. '"':1lt 'l.S konsulento bedion 7 ).
Die volgendo predik1.nto hot in diesolfde volgordo in die gomoonto (!,O:-J.rboi 8):
Di. J.C. v.d. '~ialt, C.E. Maln.n, J.J.S. Venter, G.P. Schoepers en G.L. V'ln der Walt.
Die huidige predikant ds. J. Ligthelm, is sodert 1958 in die gemoonto worksaam
9)
1. Meogodoel dour ds. Engelbrecht. 2. Ibid.
3. Lidmaterogistor Goroform3ordo Gemeonto, Ermo1o.
4. :Moogodoo1 dour die prodiknnt v~n die Gorof. gomoento. 5. Ibid.
6. Ibid. 7. Ibid. 8. a. Ibid.
b. Almr-tnqk vr1.n dio Gorof. Kork in S.A. 1963, 132-134. 9. Ibid, 134.
