HOOFSTUK 11
ONDERWYS IN DIE ERMELOSE DISTRIK, 1862-1900
A. OndGEW3stoast~nde gedurGnde die beginj~re, 1862-1881
1. Die m~~tsknplike en onderwystoestnnde in die Vaalrivior- wyk teen 1865 l)
(~) Die M~atskaplikG toostando
Die oorstc inwonors v~n die huidige Ermelose distrik moos hulle net soos elders in Tr~svaal met die bowoonbaarm"lk.ing van hulle p1asc besig hou 2
). Rullo hot met
b~ie
ongediertes tek~pe goh~d
3)Die vee moos godurig teen roofdiorc en roofsugtigo Brmtoes bewank word.
D~~r moos huise gobou en l~dc skoongemaak word vir die verbouing van graan en vructe. '7erkvolk
w~s
in hicrdic tydb~io
sk"!.'U'S 4). Elko lid van die gesin moos n.llo kragte inworp om die nuwe gebiod bowoonbaar to maak.
Die leidcnde fit:,rurc 5)
v~n
dievroe~
gemoenskap moes hullo aandag aan die ordoning en bestuur vnn die burgorlike lowe wy. Die gebied moos in wyke ingedoel en veldkornette benoom word. Die pl'l.so so grenslync moos vasgostel word, sodat die bosit van grond op 'n wotliko wyso kongcskiod 6 )
(b) Toostandc op Onderwysgobied (i) In die Lydenburgse distrik
Vir die geestelike versorging on opvoeding van die aerate Afrikaners in Transvaal was die belangstelling uit Nederland van onskatbaro waarde 7) V~woc sy ligging het die Lydenbure:;sc distrik bosondcre voordecl uit di6 belangstolling getrok 8
) Dikwcls hot immigrante nio verder as Lydenburg gogaan nic. Hiervan
/w.!ts ... . 1. Die huidige Ermeloso distrik hot toe n.s ~'1yk Vaa1rivier van die
LyJ.enburgse Republiok bekend()estaan, tervcyl ·lie inwonors kcrklik onder Nn.zareth, die huidige Middc1burg, ingedcel was. (Bijb1ad
v~n Do Hoogeve1der, 12 November 1920.)
2. Bijblad van Do Hoogcveldcr van 12 November 1920.
3. Ibid.
4.
Die Hosve1der v~n 29 April 1932, art. v~ Kloynhqns on Coetzoo.5.
Sion vootnoot 2P.7
van hoofstuk 1 en voetnoot4
P.ll van Hst. 1.6. Lotz: Gask. van die Cntw. vqn die Onderwys van blqnkos in die distrik Heidelberg, 16.
1.
Coetzeo: Ondorwys in Tr~nsvnal, 16.8. Die Z.A.R. an NGdorln.nd hot veral V":l.n Dolat:Scabaai gcbruik gomaak en sodoonde moos die vorkoer <'or Lydenburg t?;aan.
wn.s R.T. BUhrmann1), wat in Julio 1848 S?t'UU met 'n skip v:tn die bckendo J.R. Smellekamp in Delagoabaai aqngokom hot, 'n goeie voorboeld.
BUhr11ann is boskrywe 11als iom,qnd, die bokwarun on instaat was om do Rollnndse Afrikaner, de oude zoo wol als do jonge, te onderwijzcn en voor to lichtcn" 2
).
BUrhm,qnn hat cgtcr nie skool0chou nic on is later ~s sekrotaris van die
Volksrq~d
inAndrios-Ohri~st~d n~ngostel
3 )Dioselfdc hot ook gobeur mot die eerstc V'J.ste onderwysers, Vn,n J.er Lindon, Spruyt on PoGn, wat in Julie 1851 in Dol".go"'tbaA.i ~~ wal t)Cstap hot. Rullo is ook cors nn Lydonburg wa'lr Poen 'n ooroenkoms mot die Lydonburgse korkr~ad getrcf hot om 'J.S voorloser by godsdiens-
oefcninge aan to bly 4) skoal in stand gehou 5)
Scdert 1852 tot 1860 hot hy egtor 'n privaat-
Die ondorwystoestande in Lydenburg omstreeks die jare 1860 was swak. Die korkrnnd on die Uitvoorondo Raad hot ook nio snamgotrek nic.
Tog hot daar 'n Algemonc Skoolkommissio ontstann met o.a. R.T.
BUhrmann .'J.s lid. Die h.::.roniging V"'.n die
z.
A. R. on Lyclenburgse Ropubliek hot die work VA.n gonoomdo kommissie vcrhindor 6).
(ii) In die Wyk Vnalrivior
In clio vrocc sostigor j"trc too die wyk Vaalrivier van die Lydcnburgse distrik dour die blankes gco~~upoer is, was die ondorwystoestando dus ook maar dioselfdo ~s in die res van die Lyden- burgs3 distrik.
Die gcbrokkigo ondorwystoostnnde kon ogter vir goon oomblik nan t;obrck a9ll bolangstclling vqn die ouors in die opvooding van hullo kind.ers toogeskryf word nie. Die Voortrokkors W"ts daarop gostcld d.a t hullo kinders ten minsto uit die Bybol moos kon lees on uit die
/liodorobundol
l. Ry hot on@3VOor in 1863 na die pln.as Do Emigrqtie, distrik ~rmclo,
t;etrek on is die dircktc vocrouor van die Biihrmanns wat vandng nog in die ErmolosG distrik woon: Meegodocl dour sy kloinseun, Oom Rein Bnhrmann, huidige cienaar van De Emi0ratio.
(Sien voetnoot 2 P.7 van hoofstuk 1).
2. Coetzee: Onderwys in Transvaal, 17.
3. Ibid, 18.
4. Ibid, 19.
5. Ibid, 23.
6. Opperman: Diu Gcsk. van Ermolo sedort sy stigting tot 1902, 88.
1icdorcbunde1 kon sing 1)
Artike1 13 Vl'in die tweede Voc.rtrekkorgrond-
v1Gt v.<J.n 1838 he t reeds bepl'ia1 d!'i t : 11 De R<J.!'id ( vn.n Rcpresent~:mten van hat vo1k) z~l ook eon wakenQ oog over don Godsdienst on Scholcn moeten houdcn on 'll1es rvmwcnden tot bevordcring dcze1vo" 2
) 2. Crdo in die Onllorwysbeheer
Op 22 Februario 1866 h8t die Vo1ksraad 'n nuwe Onderwyswet goadgekour wat grater ordo in die ondcrwysbohoer van die
z.
A. R. g.abring hot, hoewe1 dit cgter nic b!'iie bovrodiging gogce hot nio. Dit hot daartoe gelei dat die Algemone Skoolkommissie reeds in 1867 'n go- wysigdo konsop voorgo1c hot. Nuwc ontwikke1inge hot ogtor weeringctree. In Ma~t 1868 hot die Volksraad da.q,rtoc oorgcga.q,n om die Algemcnc Skoolkommissie oorvo1 to ontslaan en onderwys is a~ die Uitvooronde Ra<J.d self toovortrou 3).
Die Uitvoorendo Rand wns, weens sy voolvuldige werksaamhcde, nio in staat om die onderwys tot sy valle reg to l•at kom nio. As govo1g van slegto l"l.n·isomst:ctndigh.Jclu op okonomioso en s tl'l.atkundigo gebicd, hot die gocie behecr on toosi5 van die ondorwys in die Z.A.R. lang- samcrhand verswak .Jn fei tlik vordwyn 4).
Al die vonvikkclingo hot vansc1fsprokend 'n nadcligo uitworking op sowol die ondorwys in die algemeon 5), as op di6 in die Ermelose distrik in besonder gehad. '7a"l.r dit in die Srmolose distrik op oio akker bedrywig dqaraan toegcgaan hot om die a1gemene huishouding in orde to kry, was kalmte on rustigo vooruitgang op die brc~r terrain nodig om die so noodsa.~like 1eiding aan hierdie nuwe gobied to goo.
Di t he t ontbreek en was dus ·lie diroktc oors.<J.mc van die trA.o ontwikkeling op ondorwysgebied.
3. Die Skvtrste n."l.U Onderw;ysers
'n Ander oorsn.l'l.k wat die gooio gnng v~n die onderwys~~
belemmer het, was die groat skqqrsto A.::tn onderwysers. D~.<J.r was
/oenvoudig
...
1.
2.
Cootzeo:
Coetzee:
Die geskiodenis van die ondorwys in Potchofstroom, 124.
Onderwys in Tr"lnsvaal, 16.
4. 3.
5.
Ibid, 33.
Ibid.
Ibid.
toestande in die Z.A.R. en die ongoroclde uit~ctaling v~n salarisse, hot grootliks tot die tekort aan leerkragte bygcdra l).
4. Eerste tokens van Onderwys in die Ermelose distrik (a) Meester Marinus A. Hendrikse
Tussen die dokurncnte v~n M.J.D. Steyn, soos in die hando geplaas van Coctzee on Kloynhans, hot da~r 'n testament vocrgekom wat dour ou Meester l.'I11.rinus Hendriks a in 1863 geskrywe is 2
). Volgons 'n brief d.d. 19 Cktober 1876 bodank M.A. Hendrikse die ondcrwys. Hy docl verdcr moe dat hy c;oewermentsonderwyser in die dorp Lydonburg wn.s V"l.naf 1867 tot 1876 3).
Ons kan nou slogs a:floi dat bo gonoomdo testament dour Meester Hcndriksc vir dio Steyns opgestel is voor hullo uit die Lydcnburgse na die Ermolose distrik verhuis het, ~l't!lgosien <lie oerstc inwonors ongoveer in 1863 vnnaf die Lydenburgso ~eweste in die later sogenaamdo Ermoloso distrik ingotrok hot. Di t mag ook woes dat ]1!e0stor Hendriks a
qs rondtrekkende onderwyser diens gedoon hot in die Ermoloso distrik voor hy in 1867 in Lydenburg begin onaorwys gee,hct, of dat hy weer na sy bedanking in 1876 onmiddellik orons in die Ermolose distrik privaat in dions gotree hot, aangosien hy vnnaf dio vroe~ tagtiger jaro tot diop in die noc;cntigor jare l'l.anoonlopcmd in die ;~:rmolose dis trik goewormentsonderwyscr was 4 ).
(b) Die Noderduits Horvormde of Gerof. Kork en die Cnd.orw;ys
Die gome.:;nskap in di6 L;oweste hct so uitgebrei dat ds. Frans Lion Cachet reeds in 1866 begin hct om hior dionsto to hou tcrwyl hy prodikant van Utrecht was 5)
/Die ••••••••.••.••.
1. Cootzeo: Ondorwys in Transvaal, 33.
2. Die Hoevo1dor vnn 10 Junie 1932, art. van K1oynhans on Coctzoc.
Hoewel iie n~am van Meoster Hendrikso dikwo1s in bronno uit die tagtigor jaro voorkom on ook aanGotoun word dat hy in die negentigor jaro nog op Vlakfontoin 17yk 3, distrik Ermo1o
ondorwys gogco hot, word in die dokumontc nio molding gomaak op watter p1aas in hierdie tyd (1863) hy ondcrwys ecgoo hot nie.
(o.D. 324, 33).
3. 0/D 1/1, 19 Oktobor 1876.
4. Vors1agon van den Staat v~n hot Ondorwijs in de Z.A.R. 1898, 53.
0/D 324, 33, EY.R 61 art. 1104.
5. Bijb1ad van De Hoogcvoldor v~n 12 November 1920.
bovordering v~n die ond3nvys bygedrn. Die gemoento Ermolc is v~n~f
1870 op ~llo korkverg~deringa van die N.G. Kork in Cos-Transvaal ver- tconwoordig en die vertoenwoordigers hot in ondorwyssako lewendig belang gostel l). So hot oudorling J.S. Joubert van die Ermoloso gemocnte op die Algemone Kerkvorgaderine van die N.H. of G. Kerk, t;ohou to Nazareth 0oduronde 1875, 'n voorstel vqn die skribn. v::tn die vergaduring wat as volg lui, gcsokondoer : 11Dat hot ondorwys op een zuiver christelyko on acht Bybelsche standpunt staan zal11• Uit die algomono gees van die vergadering hot dit duidolik goblyk dat van die kork vorwag is om in die vorskillende cemoontes die voortou op
onderwysgebied te noom.
5.
Die Onderwys onder pros. T.F. BurgersAlhoowel pros. Burgers so nmpstermyn reeds in 1872 'n aan- vang gcnoem het 2
), is sy ondorwyswot oors op 23 Oktobor 1874 dour die Volksraad aangoncom on in die Str-t.atskoorant V'ln 4 November 1874 as
~'let
Nr. 4 van 1874 gcpublisaer 3). Vir die eersto maal hot 'n wet to vocrskyn gekom wat break met die ou tradisia van staatsondenvys en in die plok daarvan 'n stalsal van staatsonderstounde ondonvys in die lowe roap 4)Hierdio wet so 11Besondore Bepalings" wat in Artikols 21 tot 38 saamgcvat is, WA.S ook vir die ErmelosG distrik v1.n daadwcrklikc betckonis. Hiorin word bepaal dat alle skolc onder toesi6 v~n 'n Supe.:cintcmdont van Onderwys on vsn plaaslikc skoolkommissies sal staan
5).
Die wykskolo (minstens 12 kindcrs)s~1
op sulkc plekke opgerig word soos dour die kommissic bepaal, on die distrikskole(minstens 40 kindcrs) sal op dio hoofplck van die distrik woos, torwyl die minimum aantal leorlinge die
goowormonts~oolao
sal bopaal 6).Die Burgcrswot hGt in 1876 in working gotreo 7 ) en in November
/van . • . • . . . 1. Cachet: Do ~lgemcnc korkvor{;a,ioring, Junia 1877, van de N.H.
of G. Kcrk, Lydenburg, 14-15.
2. Cootzces Cndarwys in Tr~nsvaal, 35.
3. Ibid, 36.
4. Ibid, 41.
5.
Ibid, 38.6. Ibid.
7. Ibid, 42.
van daardio ja~r hot die oorsto brief ocr ondorwyssake uit dio Ermoloso distrik die
Onderwysdop~temont
beroik l). Ind~~dio
briefv~n
24NovembGr 1876 vra J .K. Hoi vor (?) 2) dio Superintendent van Ondorwys, Vn.n Gcrkum, wannoor hy die eksn.mon voor dio Skoolkommissie in Pretoria mn.e n.flo, n.angosion hy nou die geloonthoid hot om saam mot wn.ons van ij.T. BUhrmann vn.n Do Emigratio na Pretoria to rois 3
).
Blykbn'li' het hy tog dio reis moegom"l.qk, want op 21 Dosombor 1876 rig hy uit Pretoria ~an die Superintendent 'n brief waarin hy vra W."lnnoer hy toogolaat sn.l word om die oks'l.mon af to lo 4
).
Die volgondo briof vn.n Hoiver ~n.n Van Gorkum is weer vanaf Do
Bmigr~ttio on op 21 :M~a_;·t 1877 6eskryf. Hierin rig hy die vorsoek d.at in da.ardio deol V."ln die :Crmeloso d.istrik 'n skoal Gestig moot word.
Hy meld oak dat H.T. Buhrmann mot die Superintendent ocr homsolf 'n
s~esproking
gohad hot 5)6. Die Ondorwys tydens die Anncksasie-poriodo, 1877-1881
In die Ermoloso distrik, sacs in die res van die Z.A.R., wn.s clio ondorwys neg hoofsn.aklik in die hande van rand trekkondo
ondorwysors 6 ).
In sy bolangriko vorslag van 1879 oar die ondorwystoestando, het die Enc;olso Superintendent V<tn Opvooding, J. Vacy Lylo, molding gemank van dio e;oeio work wat hiordio ondorwysers vorrig 7) Lyle beklomtoon oak die foit dat dio behoefto V9.n Trn.nsva:·tl l~or ondorwys is. Tor ui tvoering V'Ul sy ondorwysboloid doon hy aan dio h,1.nd dat die rogoring 1 3.0rs o o s 1.g k 1 t 0 8) , vern 1 1.n 0 d 1.0 d1.s tr1.kte soos u.rmolo waqr die bohoofto 0 0 0 r.l die grootsto is. Andur skolo ','lat aan sekoro voroist0s voldoon, moot subsidies kry. 'Joens die omstR.ndighedo v~ die land, moot dio rend- trekkondo onderwysors noodwondig gebruik word on moot hullo aangomoodig
~ord
om hullo konnis en motodos to vorbetor 9)/Op • • • • • • • • • •• • 1. 0/D 1/1, 297.
2. Die handtokoning is b~ie onduidolik.
3. 'n An twoord op die 1)rief ken nio cpcespoor word nio.
4. 0/D 1/1, 321.
5. 0/D 1/2, 55, ( Gaon bewyso kon ,_;ovind word int die skoal 1vol gestig is nio).
6. 0/D 1/3, 90.
7. Coot zoo: Cnderwys in Tr~nsvnal, 42-43.
8. Ibid.
9. Ibid.
Op 6 Oktobcr 1878 hot J.K. H~ivor weer vanaf De Emigratie aan V. Lyle gcskryf an aansoek gadoen om as ondcrwyser aant;~stol to word 1)
'n Antwoord is afgowag tot cp 27 FebruRrio 1879, want op laasgcnoomdo datum rig Heivcr weer 'n aansook om 'n aanstelling 2) Cp 4 April .
) hy
1879 3 het/ die on tvangs van die Superintendent se brief VRn 23 Maart 1879 erken 4 ).
Godurondo hierdio wordinestyd in die geskiedenis van die Ermeloso distrik, W'lS die noodsaakliksto ondorwys dus hoofsaaklik in
die hantlo van die cuors self, die pln.as1iko N.G. Kerk en onkolo rondtrekkonde ondorwysors soos J.Y.. Hoivvr van Do Emic;;ratie.
B. Ondorwys onder Du Toit on Stiemans, 1881-1891 In1oiding
Die Eorstc Vryhoidsoorlog hot vir die Transva1ors suksosvol
go~indig. Na die ondortokoning van die Konvensie van Pretoria op 3 Augustus 1881, hot die Z.A.R. op 8 Augustus 1881 sy on~hanklikhoid
toruggekry 5)
Die saa.k van die onderwys h8t dauelik die an.ndag VI3P die
11Driemanskap" goniot. 'n Nuwo Superintendent vnn Ondorwys moos vir dio Z.A.R.bonoem word. Die kouse vir hiordio be1angriko sloutolposisie hot op ds. S.J. du Toit, prodikant van die Paarl, goval. A1hoewo1 hy reeds op 22 Augustus 1881 tot Superintendent van Ondorwys benoom is 6) hat hy oars op 13 Mnart 1882 dions n.anvaar 7)
1. Onderwyswct Nr. 1 van 1882
Vir ds. Du Toit was die saak van die ondorwys eon v~ erns.
Hy het sy taRk mot ywer aangopak en spoodig was daar op onderwysgobiod in die a1gomeen en in die 8rmo1ose distrik in bosondor 'n algohelo horlewing 8)
/In ••••••••••••••
1. 0/D 1/3, 90.
2. 0/D 1/4, 17.
3.
0/D 1/4, 145.4. Die duplikaat kon nie opgespoor word nio. Goon bowyse kon govind word dat die ondorhnwige saak fina1iteit borcik het nio.
5. Cootzoe: Cndorwys in Transvaal, 47-48.
6. Staatscourant Nr. 16 van 22 Augustus 1881.
1.
Coetzec: a. Die gosk. van die Ondcrwys in Potchefstroom, 188.b. Ondorwys in Transvaal , 48 •
8. Malhorbe: Education in South A£rica, 257, 284.
In 1882 hot die Volksraad die Du Toit-Cnderwyswet (Wet Nr. l v~n 1882) aangeneem, waarin sta~tsondorwys die uitsondoring en priv~tc skolc mGt
sta~tsubsidie
die reel geword hot l). In hiordie wetgowing is die beginsol aanvaar d~t die onderwys moor 'n saak van die ouers en kerk as van die staat is. Staatsbomoeiing moos bopork bly tot subsidi~ringvolgens die aantal 1oerlinge en die graad van die onderwys, en toesig- houding oor die bostedinG van geld. Die ondorwys moos suiwer
Christo1ik-nasionaa1 woos, en die oprigting van skolo is oorgelaat a~
partikuliero inisiatiof. Die skole sou dus nie staatsoiendom on die
d . . 2)
on erwysers n~o staatsamptonare woos nJ.o •
Mot hierdie onderwyswet hot ds. Du Toit 'n stelsel van ondorwys in die lewo geroep wat by die vo1ksaard en tradisies gepas hat. Dit was 'n ste1sol van staatsondorsteunde skole op Christo1iko, Bybelso en
n~siona1e gronds1ag met Ho11~nds as voertaa1. Hierdio wet hGt die
onQorsteuning van die Boorevc1k Geniet, omdat dit met hu1 gees, rigting en behoeftes rekoning gohou hot
3)
2. Die Ontwikko1inp, vanaf 1882-1891
Di t was eers sedort die Ond.erwyswet van 1882 dat dan.r enigo vordering op onQerv~sgebied merkbaar is. By uitstek was dit Onderwyswet Nr. 1 van 1882 en Nr. 8 van 1892 wat 'n kragtige stoat aan die onde~~s-
ontwikko1ing in die Ermo1ose distrik on in die dorp Ermelo en Amsterdam geg·oe he t 4 )
{a) Subsidie
In sy verslag van Moi 1882 hot die nuwe Superintendent van Onderwys bo1owe dat die p1attelandso skole bater gesubsidioer sou word, maar in 1883 was die subsidie per 1eor1ing in Transvaal nog die laagste van die vier provinsies. Vorgolykenderwys hot die prontjie as volg daar uitgesion :
Transvaal £4; N~ tal £5. 5.0d.; Kaa.p £5.ll.Od. en O.V.S. £12.9.0d • • 5) /Die •••••••••••••
1. Bot: Die ontw. van onderwys in Transvaal, 15.
Coetzee: Ondorwys in Transvaal, 48-50.
2. Bot: a.w., 15-16.
Coetzoes a.w., 48.
3. Bot: n..w., 16.
Coetzoes a.w., 51.
4. Malhorbo: Education in South Africa, 257, 284.
5. Verslag van den Staat van hot Openbaar Ondorwijs in de
z.
A. R.,1883, 3-5.
Die wet hot ook voorsicning vir onvermo~ndc oucrs gemank.
11Voor elko waarlijk bohocftigon loerling, die in conigen on<ierstcundo school gratis onderwezen wordt, kent die Regoring ~an de rospectiovc Schoolcommissie een spoci~lo subsidie toe v~ £3 tot £5 per j~ar,
naarmato lager- of middelbaar onderwijs genoton wort'l.t11 l).
Dit blyk egter baie duidelik uit die wissclende besta~ van die ondersteunde privaatskolo dnt dio subsidic onvoldoonde was. As gevolg
v~ die landsomstandighede on staatsverwikkolinge kon 0ereelde subsidies ook nie al tyd ui tbeta.'1.l word nie 2
). So hot 'n rondtrekkende ondorwyser J. Bato 3) Vfl.naf T3.felkop in die Ermcloso distrik geskryf dat hy van Van Cudtshoornstroom weg is weens 'n tekort aan fondse
4).
Vanaf Skoonuitsig (Lake Chrissie) berig A.J. ten Ha~ ook in dioselfdo tyd dat die skoal na drio maande weens kwynende ondcrsteuning gesluit word 5)
Selfs in die dorpskole moos soms 'n opdraande stryd gevoer word.
So berig W. Springorum in Desember 1886 aan die Superintendent van Ondorwys dat die skoolkommissie vanaf Januarie 1887 nie meor sy salaris kan waarborg nie 6)
(b) Plaaslike inisiatief on beheer
Dit was die onderliggende beginsel van die Du Toit- en Mansvelt-ondorwyswotte dat dit die taak van die ouers was om vir die
onderwys te sorg. Die staat sou sy bemoeiinge bepork tot die too- kenning V'ln subsidie om die phtasliko inisintief te bevorder en tot toesig oor die ondorwys vir saver 'n Christeliko opvoedine vcrsekor moos word 7)
Elko afsonderlike staatsondorsteunde skoal h~t onder die toesig van 'n skoolkommissio gesta~ wat sy eie huishoudeliko bopalings kon opstol. Die skoolkommissie W'lS vcrantwoordclik vir die besoldiging van ond0rwysers 8
), die toosig oar skolo en die voorsioning van geboue
/en ... .
l. Wet Nr. 1 vnn 1882, art. 16.
2. Verslag v~ don Staat van hot Cponbaar Ondcrwijs in do Z. A. R.
1886, Bylfl.e A, 9·
3. 0/D 2/1: Briof van 26 Oktober 1882.
4- 0/D 2/3: Brief van 21.3.1884.
5- 0/D 2/3: Brief van 15.4.1884.
6. 0/D 3/3: Brief van 1.12.1886.
7. Malherbo; Educ~tion in South Africa, 262.
11fet Nr. 1 v':ln 1882, art. l .
8. Wet Nr. 1 V3.n 1882, .'lrt. 8 en art. 12.
en toabaho:re l).
Die opstal van huishoudelike bep~lings w~s 'n besliste voorwaarde vir die uitbetaling V"'ln sta'ltsubsidies. So h0t die destydse Sekretaris van Onderwys, Stiomens, ~an J. Bate w~t op Witbank in die distrik onder- wys gegae het, goskryf dat hy nag not vir Julio 1887 sy tjak kon vorwag as hy nie toosion dat die skoal so huishoudoliko bepalinge dadelik ingedien word nio 2)
Van al die huishoudo1iko bopa1inge wat ui t die vurski11ondo clclo van die Trr.msvaa1 ontv~ng is, vms die V'1l1 die Ermo1oskoo1 wn.t op 25.3.1890 by die Cndorwysdopartemont ingodien is, die opvallendste.
Dit was in 'n gcdrukte vorm, torwyl die andcr gewoonlik in &cwonc skrif vcrskyn het 3). Die bcpalingc is uiters vollodig on interessant.
Hierdie skool so kommissie sou nGt eon j"tar dions docn on die skooluro sou vr.m 9 tot 12 vm. on v:1.n 2 tot 4 nm. strek, volgcns artikel 2 en 12 van die
bcpalin~c
ondorskeidolik 4 )In Fcbruario 1890 hot die kommissio van die Ermeloskoo1 uit ds.
P.
w.
Ennis "l.S voorsi ttor, Gideon F. Joubert, sokrotaris-tesourior, L.D. Fouric, J.S. Joubert (sr.) en Karl Rood bcstaan. Drio uit die vyfledo sou 'n kworum vorm on die kommissic sou kwartaalliks vergader 5).
'n Verteonwoordigende voorboeld van die tipo skole wat gadurende die tydpcrk 1882-1899 in hicrdio dunbcvo1kto doel vqn die provinsio goopcm is, is die to 'Varburton, Pk. LAko Chrissie. Die skool is op 26 :Mei 1890 mot 9 kindors, waarvan 8 Vorsters W-'lS, [;Copen. Die oudste leor1ing was 18 jaar on die ondorwysor was P.A. Boer 6)
(c) Vurderin1} van die skoo1woso (i) A1aemoon
In 1883 hot Superintendent Du Toit verklaar dat oen V1n die Grcotsto struikc1b1okkc in die ondorwys die tekort a'1l1 3QSkikto
/spel- ••...•
1. 0/D 3/2: Brief v~ 12.2.1886.
2. 0/D 4/1: Brief van 13.7.1887.
3. 'n Fotostatiese afdruk verskyn as Bylae van hierdio vorhandoling.
4. Bylao 2 van hiordio vorhandoling.
5· By1ao 2, art. 1 en 15.
6. 0/D 8/1: Brief V"'ln 24.11.1890.
spel- on leorboekc is. Veral vir die beginners is di~ bohooftcs die grootste. Die paar reekse w~t wol boskikbaar is, is mcostal vanuit Holland afkornstig on nio goskik vir ens locrlingo nie. Dikwols is hullo geheol-cn-al onvcrstaanbaar. Hy hot vorneem dat iomand in die Kaap- kolonio 'n rocks bookies onder die na"Ull 11Fondrunontstonenn saamgeste 1 hot on hot
d~delik
van Jio oorst0 en twcodc dole bestol l). Dio saak vnn 'n oio stol loosbookc vir Transvaal W'l.S vir die Superintendent een van groot oms. Da11.rom d11.t hy in 1884 by (lie Volksraad aanbcvcel om'n honorarium
a~
moontliko skrywers to bot11.al 2 ) (ii) SkoolboekcMet inspoksias in die Ermcloso tJ'Obiod is die volgondo leerboekc in skolo n11.ncsetrcf 3):
Zout Korrcltjies, Bybelscho Goschicdvorhalon, Uit Schoolbockjos, South Afric11.n Reader 1, 11 on 111, Uit de Ecrsto Schoolj11.ron, Soquel to Step by Step, Hot Volkslcesboek, Spra~unst door H. Kern, Schmids Hondertallen, Uit ' t Planterijk, Hollandso Spraakleor dour G.A. Od6, Mover's SpellinG, Royal School Series, Uw on Mijn Cyferbookjo,
Algornoon Ccschiodcnis door J. do Licfde, Mulder's Beknopte Nederlandso Spra,::Uckunst, \'!ilrnot, A.N.E. !Jhane;uion, vorskillcnde landkaartc. In sckorc skole is die Kinderbybol on Psalm- en Gozangbook oak as locs- boeke aangogoc 4).
llot die R-nder loermiddols W'l.S di t ook nio be tor gostcld nic.
Skriftolike work in die laor klasso is veral op laic godoen, terwyl die hoer klR.sse dR.rom van skryfbooko, pen on ink kon
~cbruik
maak5).
(iii) Inspeksios
Inspoksiorapporte 1885-1889
Die 1882-ondorwyswot hot volgcns artiko1 14 a~n
die Suporintcndent die m~g vorloen om bevoogdc persona to bonoom om horn / te •••••••••••
1. Vorslag van don Sta""t VR.n hot Opcnbaar Ondorvvijs in do
z.
A. R.,1883, 10.
2. Co0tzoo: Ondorwys in Transv~al, 53.
3. Vorsl~ v~n don Staat vrun hot Oponba~r Ondorv1ijs, 1885, 31-32.
0/D 2/2~ !Jriof vnn 16.2.1883 en 26.4.1883.
0/D 3/2: Briof van 26.1C.l886.
4. Vorslng VR.n don Stnat van hot Oponbaar Cndorwijs in do Z.A.R., 1886' 51.
5. Ibid, 1883, 14.
tc help mot die inspcksic vnn skolo. Vir di6 docl hot ds. Du Toit good cobruik gem~~ v~ dio dionsto v~n prodik~ntc in die verskillcnde
distrikte, terwyl hysolf 'n onts~glike hoevoclhoid work verrig het deur self die skolo to inspoktoor vir sovor dit in sy
vormo~
gale hot l).Volg-ens statistiok was danr n.m •iie oinde van 1884 geon dorpskolo in die
~rmelose
distriknio~
mnar wol 7 wykskolo 2)
waarv~n
Stoonskool- spruit op 13 MrJ.~rt 1885 dour die Superintendent goinspektecr is 3) Die ondorwyseros W"l.S m0j. B. Branner on dio leorlingt~1 8. Die skool was teo pas vier mrnndo :-tan die gn.nc. Die lokaal on moubols is r.tsoonvoudig dog doc1troffend boskryf, mnr.tr d~nr wqs goon skryfbord nie 4 ). Nietcmin is die gehal to
V<~.n
die ondorwysGrGs so work be-vrodigend gevind, want 'n sortifikaat van vcrdienstG, 11met het daQ.rbij bohoorend honorarium (Art. 6 der Schoolwet)" is aan
h:~ar
toogekon 5).Op 26 Maart 1886 is die Erme1oso dorpskool, met W. Springorum '3.8 onderwysor, goinspokteor. Die skoal was too nog nio
3
maando aan die gang nie 6). Op 30 Maart 1886 is die wykskool, Smutsoog, waar M.
Hendrikse ondorwysor was, ock dour die Superintendent g-cinspektecr 7) In alboi gov~llo is die lokalo, moubcls en loermiddo1s as geskik bevind.
In die 1886-'87-Qionsjaar is die skolo to Goede Hoop, Cnverwacht, Leouwonburg, Ermo1o Dorp en V~ Cudshoornstroom dour die p1aaslike prGdikant, ds. P.·1. "Gnnis, c;oinspoktoor 7). In hierdio jaar hot 'Y. Springorum ook vir die honorf:l.rium 6okwnlifisoer 8
).
In die 1887-vers1ag hot die Superintendent dit ornstig onder die regerine, so aandag cobrinu; dat clio diems to v11n vol tyiso inspokteurs boncdig word 9) Dit is in 1888 vcrwosenlik too H. Stiomons
/ w~vtrnomendc
...
l. Cootzee: Cndorwys in Tr3llsva~l, 51.
2. Versl~g Vln don Sta~t v~n het Openba~r Cnderwijs in do Z.A.R., 1884, 3.
3. Ibid, 21.
4. Ibid.
5. Ibid, 8.
6. Ibid 1885, 31. Byl~e l.
7.
Ibid 1886, 51.8. Ibid.
9. Ibid, 1887, 6.
wa~rnomendo Superintendent vqn Ondorwys 1)
WetS • Die eerste Transvn.a1se
inspoktours was C.G. do Jongo, H.H.Dijkatorhuis em J. Niouwenhuizo 2 ).
Laasgonoemdc w~s o.q. ook die inspcktour vir die Ermo1ose distrik 3) Diu inspoksio van 1890
Aantal skolo besook 4)
SKOOL CNDSR"VYS.OR Nocitgedacht Mej.B.Brunner Kafforstad D. A. Wo1hutcr
C rponskraa1
s.
HiomstraUitzicht C.P. A11art
Roodokr"l.ns K. J • Fischer
Klipfontein J. Bate Tafo1kop J. Howard
Kr:=mspan M. Hendriks a
Amsterdrun A.D. Thomson 9 8
6 5
10
6
9
Q _,.
29
~\NTAL LZERLINGE OPMERKINGE (st.2:3; st.4:6) A1mal to cnwo or diG (st.2:2; st.3:5; Almal tcenwoordig
st. 4: 1)
(st.1:1; st.2:5) A1m:l1 toonwoordig (st.2:1; st.3:2; AlmA.1 teonwoordig
st. 4: 2)
(Bene de st.: 1; 2 afwesig - mistige st.1:4; st.2:2; weer.
st.):l)
(st.2:2; st.3:4) Alma1 teonwocrdig.
(st.2:4; st.3:3) 2 A.fwosig weens Rrboid
(st.1:2; st.3:3;
st.4:3)
1 rtfwosig
(Bono do st.: 2; 6afwosig van wio st.1:5; st.2:6;
!
2 dour siekte.st. 3:10)
I
Dogenoomdo beso0k wets die la'l.sto wat inspokteur Niouwenhuize gedurendc die Du Toi t-roc;imc in die illrme1ose dis trik ui tgevcor hot.
Na hierdie inspoksio is me j. B. Brunner vqn Nooi tgedacht en 1:. Hendriks a van Kranspnn vir sertifikate van vcrdicnste en honorariums aanboveo1 5).
Godurondc sy bosoeko hot inspektour Nieuwenhuizo noukourig op die ondergenoemde sako gelet on dan
da~oor
skorp kommentanr gelewor 6)Lokale en Moube1s
Behalwo in die govA.l v::m oen skoal w.'l.S clio 1oknlo on meubels in sko1e vnn die Ermo1oso distrik bovredigond. In die gova1 V"l.n Uitzicht
I
I
!
I I
I
/on •...•...
1. Cootzeo: Onderwys in TrA.nSV'l.n1, 56-57.
2. Ibid, 57.
3. Vurslag V"'.n don st'lA.t V'l.n hot OponbR<'~.r Cnrlerwijs in do Z.A.R., 1889, 66-67.
4. Ibid, 66-73.
5.
Ibid, 66-73.6. Ibid.
on Klipfontoin w~s dit solfs uitmuntond.
Skryfbordo en losroostors
Hiordio noods~akliko ~tikols in elko kl~k~er hot by sommigo skolo ontbre.,;k. By sulko skole hot die rtlgomono vordering ouk nog vool to wonso oorgol~~t.
Leos
Beneda standerd~ Slogs Roodokrans on Amstordrum hot lccrlinco go- h:1.d wat benc,le 'n stnndord was. Ocr hullG va:u-digheid in die vorskil- londo vakko is goon kommontaar golo~er nio.
St. 1~ Die lo0s in die vorskillond.o st. 1-klasse was bevrodigond.
St. 2: Vir lcosondorrig in hiordio standard is in die vorskillondo skolc Vrtn clio Kindorbybcl of Bybel gebruik g-emnrtk. Boha1wo in die gov1.l vn.n twoo st. 2-klrtsso wets lio lees bcvro,ligcncl.
St. 3 on 4: In hiordiG klassc is vrtn dio Bybol of die Volksloos- boek gcbruik ~cmaak. Sommibo skolc so st. 3- on 4-loorlinge hot nog baio swak go1oes.
Diktoo
Di t is in st. 3 on 4 ondorrig en w11s oor die a1gomo'm bovredigond.
Spr.'l.Rklcuns
In st. 3 is 'n konnis van die woordsoortc vorw~g, torwyl st. 4 wcordont1oding on vorvooging VCl.n v~rkwoordo onder die knio moos kry.
Mot die inspoksio Godurondo die twoodo kwarta111 van 1890 hot sommigu skolo nog glad nie met sprankkuns begin nio, te~vy1 die cnderrig in 'n paar skolo bevrodigond was.
Rekone
St. 1: 'n Gooio kennis van die optcl- on ~ftrekvorbindings is vorwag on die botrokke skolo hot nio telcurgestel nio.
St. 2: Ondorrig in rtl vier hoofboworkings is gegcc, maar sommigc st. 2-locrlinga hGt vormoni~vuLliging on deling nog mocilik gevind.
St. 3: Die gotalleloor is in hioTdie st."lndord tot miljoono uitGebrei, torwyl rentoborckening, brouko on 'n konnis vnn Romoinse syfors ook by die locrplan ingesluit is. DiG standaard was tnamlik bevredigond.
/St.
4: •••..••.•• f(,lSt.
4:
In st.4
is die leerplan van st.3
uitgcbroi. Getallelccr het biljoeno ingcsluit, tcrwyl ewcrodigheidsomme ook bygovoeg is. 'n Gocic standaard is in die verskillcnde skolc gehandhaqf.Aarrlrykskundc
'n Decgliko kennis van Suid-Afrika en Europa is vorw~g, maar slogs die skoal van M. Hendriksc op Kranspan hot aan die vcrwagting voldocn.
In Amsterdam is dit dour middel van Engolse lo.:3rbookies onderrig.
Goskicdenis
Behalwe in die goval van Kranspan w~s die kennis onvoldocnde.
Amsterdamskool hot ook hior van Engelse handbookios gebruik gcmaak.
Hier is egtcr hcelwat aanlag aan kaarttokon bostoc en goeio produkto is gelGwcr.
Bybol
Godooltos uit die Ou en Nuwo Testament is behandel en al die standards is saamgovoog vir Bybolondorrig. Bohalwo in die goval van Ansterdam is 'n gooie standaard <iourgaans gohandhaa.f.
Skri:f
'n Gooie standaard is dourgaans GOhandhaaf.
Sang
Ongoveor 50~ van die skolv hot goon of t:;obrckkig-o onderrig gegeo.
By die res van die skolo is gooie onderrig in sang on die lees van note gogoo, terwyl Nooitgodachtskool 'n huisorrol tot hullo boskikking gehad het.
Engels
In sommige skole word goon molding van ondorrig in Engels gemaak nio. In die paar skol8 waar dit wol onderrig is sous Nooitgodacht,
K~fforstad, Tafelkop on Klipfontein was die lees redolik maar die vcrtaling nog swak. Thomson van Amsterdam was waarskynlik Engols- sprekend of good twootalig, want hior is 'n hoe standaard gohandhaaf.
Handwerk
Di t is slogs in die skoal van moj. BrUnner op Nooi tgedacht ondorri0 on hior was die work nGtji.:;s godoon.
/Al~emoon ••••••••••••
AlgcmcGn
Bohalwe in die geval van Amsterdam was die ordo on tug in die vo:rskillondo skole na wenso on die algomcno skocl- on lccrgoos prysenswaardig.
In die gcval van Klipfontcin moos die ondcrwyser daarop gewys word dat Hollands die medium vir al die rrie vakko behcort to wecs.
Die noukourige inspeksie van 'n bokwamo inspektour van onderwys hot die standaard van ondorwys in die Ermolose distrik aan die cinde van die Du Toit-regimo baic vorhoog.
C. Die onderwys onder die superintonrrentskap van prof.
N. Mansvolt, 1891-1899 Inloiding
Professor Nicol1.as Mansvel t hot in Oktobar 1891 as Superintendent van Ondorwys van die Z.A.R. diens aanvaar l). Hy hot reeds in 1874 na
Suid-~tfrika
gekom om doscnt in Stellenbosch to word 2 )Hy was oneotwyfeld mot ho~ idoalisme bosiel on wou die cpvoeding- stelsel in die Z.A.R. so spoodig moontlik op 'n ho~ poil bring sodat di<l Tr"l.nsvaalse jou~ self alle belant.~;rike poste in die Z • .A.R. kon vul 3)
In die bosonder wou hy die ondorwys op 'n stelselmatigc wysc organisoer, administrecr en finansier
4)
1. Cnderwyswet Nr. 8 van 1892
In beginsel was hiordic wet diosclfdo as Wet Nr. 1 v<m 1882.
Dit was ogter vollodigcr en hot getrag om rrie lGomtes in die ou wet uit to skakel 5) Dit was houfsaaklik gobaseor op die boginsols van plaaslike inisiaticf en staatsteun 6) •
In sy nuwe wet het die Superintendent 'n Christelik-nasionale ondorwysstelsol mot die mocdortaal as medium van ondorrig beoog 7)
Sowcl die administrasio as die organisasie sou dour middel van
/hierdio ••••••••
1. Coetzee: Cnderwys in Tr.1.nsvaal,
58.
2. Scholtz: Geskicdcnis V"l.n die N.H. of G. Kerk v. S.A. , 103.
3. Ibid, 104.
4.
Cootzoe: a.w.,58-59.
5. Cootzee: Die &ask. van (lie ondorwys in PotchGfstroom, 210.
6. T.O.D. Jaarvorslag van 31.12.1933, 13.
1.
Botl Tho development of education in the Transva1.l, 20.hierdie nuwe wet op 'n hegter grondslag geplaas word. Skoolkommissies is aangestel. Transvaal is nou in vier inspeksiekringe verdeel en van elke inspekteur is verwag 6m elke skool in sy kring twee keer per jaar te besoek l).
Slags behoorlik gesertifiseerde onderwysers sou aan dorpskole aangestel word. Onderwysers van ondersteunde skole moes lede wees van 'n Protestants-Christelike kerk en moes van goeie sedelike gedrag wees.
'n Sertifikaat van verdienste met bypassende honorarium sou aan ywerige onderwysers met minstens een jaar diens gegee word 2
).
'n Skoolgids is deur die Onderwysdepartement uitgegee om aan onderwysers en skoolkommissies die wet te verduidelik 3).
Die wyse waarop subsidic uitbetaal is, word onder afdeling B (artikels 17-23) van wet no. 8 van 1892 vervat. Die toelaes word driemaandeliks op ontvangs van die skoolstate, die absensielyste en die inspekteursver~lae uitbetaal. Daar sal geen uitbetaling van die toelae geskied nie tansy die Superintendent die skikkings van die skoolkommissie omtrent die onderwyser, die skoo1geboue ens. goedgekeur het, 4).
Die subsidie kon ook geweier word as die werk of gedrag 5) van die onderwyser onbevredigend was of, volgens Uitv. Raadsbes1uit, d.d.
27 Oktober 1892, as die medium van onderwys nie vo1gens die wet was nie
6)
2. Die ontwikke1ing vanaf 1891 tot 1899 (a) ~uo, meubels en hulpmiddels
A1vorens 'n subsidie aangevra kon word, moes die skool- kommissie eers die Dapartement van Onderwys oortuig dat hulle oor 'n
/geskikte ••••••••••••
1. Coe tzee: Ondorw,rs in Transvaal, 60, 64.
2. Ibid, 61.
3. a. Bot: The development of education in the Transvaal, 21.
b. Schoolgids, 1892 , Eerste Uitgave.
Ibid, 1895, Tweede Uitgave.
Ibid, 1898; Derde Uitgave.
4. Coetzees a.w., 60p
5. Dit het onge1u¥~ig ook in die Ermelose distrik gebeur:
Vers1agen van c"_en Staat van het Onderwijs in de
z.
A. R. 1896, 17-18.In die tydperk van Mansvelt is die onderwysverslae ears 11Verslag van den Superintendent van Onderwijs in de
z.
A. R." ( verkorte benaming) en later 11Verslagen van den Staat van hot Onderwijsin de Z.A.R." (verkorte benaming) genoem.
6. Verslag van den Supt. van Onderwijs in de Z.A.R. 1892.
Aanhangsel by Inspeksieverslag,Derde Kwartaal 1892, 96.
geskikte gebou beskik waarin die onderwys kon p1aasvind 1).
Skoo1besture was soms verp1ig om hu11e tot die owerheid te wend om hu1p vir die voorsiening van k1asloka1e en uitrusting. Die owerheid hot, wanneer kommissies dit nie kon bekostig nie, hout en yster voorsien vir die oprigting van geboue 2
) So het drie skoo1kommissies van die Erme1ose distrik in 1897 en eon in 1898 toelaes vir hout en yster ontvang om skoolgeboue en onderwyserswonings op te rig 3 ).
In 1897 hGt die skoo1kommissio van Spioenkop 'n onderwyserswoning, die van Erme1o 'n skoo1gebou 4 ) en di6 van Banaghermeer 'n skoo1gebou en onderwyserswoning opgerig. In 1898 hot die skoo1kommissie van Pictersrust 'n skoo1gebou en ondorwyserswoning opgerig. In al hierdie geva11e is die geboue goedgekeur en die toe1aes is uitbetaal
5).
Oor die a1gemeen was die skoo1geboue bevredigend, hoewe1 in enke1e geval1e soos by Uitkyk, Ho1bank, DrinkWater, Roodekrans en Bekkersrust die ruimte en beligting ietwat to wonse oorgelaat hot 6
). In sommige gevalle was die skool1okaal soos in die goval van Zevonfontein, 'n huiskamor en hot dan 11oorspronkelijk een gohee1 andere bestemming", maar dit het tog onder omstandighode goeie dienste gelewer 7). In
ander geva11e soos by Smutsoog en Nooitgedacht waar H. Raupp en mej.
B. Briinner onderwys gGgee he t, is die loka1e as 11zeer goad" en
11ui tmuntend" beskryf. Hierdio skolG is, soos die gebruik by alle skole was, twoe keer gedurcnde diese1fde jaar geinspekteor en die bevinding was albei kcro diese1fde 8)
A1hoewe1 daar goeie vordering was, skryf inspekteur 11oerdyk in 1898 soos volg: 11In ' t algemoen echter hield de verbetering van de 1oka1iteit geen gelijken tred met de grootere, geldelijke opofferingen, die de Staat zich ::oeft wil1en gctroosten, en werd in de bui tewijken
/van 1. v.v.o.o.z.A.: Gedenkboek, 69.
2. C.R. 14522/98.
3. Vers1agen van ~en Staat van hot Onderwijs in de z.~R. 1898, 28-31.
4. Die huidige Simon Mante1gebou.
5.
Vers1agen van den Staat van het Onderwijs in de Z.A.R. 1898, 28-31.6. Vers1ag van de Schoo1inspoctiijn 1892, Eorste Kwartaa1 93, 104;
Tweede Kwartaa1 32-40; Vierdo Kwartaal 28-43.
7. Verslag van Schoo1inspectien 1892, Vierde Kwartaa1, 33.
Verslagen van den Staat van het Onderwijs in de Z.A.R. 1898, 92.
8. Verslag van Schoo1inspcctiijn 1892, Twe3de Kwartaa1 32-40, Viordo Kwartaal, 37, 41.
van ' t aanbod in den vorm van hout en ijzer, maar weinig gebruikt gomaa.kt" l).
Kenmcrkend van inspektcur MocrdYk bevce1 hy in sy verslag van 1898 omtrent geboue aan dat vanaf 1 Januaric 1900 skoo1huur a11een vir goboue bctaa1 moot word wat los van die ander staan en aan redc1ike eise voldoen 2
).
Die algemone ondervinding was dat verbeterde geboue bater meube1s ton govo1g hot. Die inspokteurs so bevinding was deurgaans dat die moube1s in die Ermelose distrik in 'n redeliko toostand was en steeds vorbeter hot 3). In 1898 het die meoste dorpskole on ook 'n paar wykskole Amorikaanse banke in gobruik goneem, ofskoon baio wyksko1e in hierdic stadium mocsta1 nog se1fgemaakte banko sender laaio in gebruik gehad het 4 ).
Die 1oormidde1s soos booko, skryfborde, skryfgereodskap on skoal- roosters was meestal voldoendo en in orde bovind. Soms kon verme1d word dat 'n skoal soos Witbank van M. van Liere a1roods in 1892 'n to1raam in gebruik hot
5).
In die kring was egter in 1898 hoe1wat klagte oor die ongeree1de on onnoukeurigo uitvooring van boekbestellings. Dientengevolge was op sommigo skole weinig oenvormigheid in die 1eormiddols 6
) (b) Inspeksics
Die inspeksiostolse1 is in 1892 op 'n bater grondslag geplaas toe die Transvaal in vier inspoksiokringo vordeel is, terwyl die inspektoraat in 1894
7)
tot vyf on teen 1898 tot ses aangegroei hot 8 ) Inspeksios sou voortaan onder die regime van Mansvolt alleen dour die Superintendent self of dour die inspektours van skole gehou word 9 )/Die •.•••••••••••
1. Verslagon van den Staat van hot Onderv<ijs in do Z.A.R. 1898, 92.
2. Ibid.
3. Veralag van Schoolinspocti~n 1892, Eerate Kwartaa1, 93, 104;
Twoedo Kwartaa1, 32-40; Viorda Kwartaal, 28-43.
Vorslagen van den Staat van hot Cnde~vijs in de Z.A.R. 1898, 92.
4. Vorslagon van den Staat van hot Onderwijs in do Z.A.R. 1898, 92.
5. Ibid.
Verslag van Schoo1inspocti~n 1892, Vierde Kwartaal, 28-29.
6. Verslagen van den Staat van hot Cnderwijs in do Z.A.R. 1898, 92.
7.
Vers1ag van don Superintendent van Ondorwijs in do Z.A.R. 1894, 12.8. Ibid, 23.
9. Do Schoolgids, 13.
Die volgende inspektours was godurendo die negentigcr jare van die vorige oeu in die Ermclose distrik werksaam l):
( 1) ( 2) ( 3) (4)
J. Nieuwenhuize
...
J.K.M. to Eoekhorst ••••••••••••
T.C. Stoffbcrg
...
J. 1. Moerdyk
...
1890.- 1894 1895
1895 1897
Die inspeksiestolso1 hot in 1893 net mooi begin vorm aanneem of uit Erme1o word goskryf dat 'n inspekteur olko jaar verp1aas moot word om sodoondo onpartydige work to kry 2
). Dit is in 1894 met 'n memoria uit Ermelo so w8reld opgovolg waarin beplcit word dat inspekteurs vor- wisscl moot word on dat hu11o nie eons in die bctrokkG inspeksiekring woonagtig moos woes nie, maar wel in Pretoria 3). Hierdie antipatie het ogtor mettertyd plok gemaak vir 'n grootso vertroue en 'n mooi gesindhoid soos betoon teonoor inspektour Aloordyk in 1898 4).
Die waardovollc bookie Schoolgids het die taak van die inspektour, ondorwyser on skoolbcstuur duidelik omlyn.
( i) Va.kkc
Eybolso Geskiodcnis, Hollandso lees, Dikteo en Rekene is as die hoofvakke beskou, terwyl daar in bosonder go lot is op dia standaard in skrif en 11de Geschiodonis dGS Vader lands" 5)
In die 1aor standards is die volgcnde vakko varwag 6) Standard 1
Eybo1se Goskiodanis Skrif
Hollandse leas R.osi tasio
Rekonc Sangkundo
Standard 11
Dieselfde as vir standard 1 met die byvoeging van Taalkunde en Geskiedanis
/Standard
...
1. Verslag van den Staat van het Openbaar Onderwijs in de Z.A.R.
1890' 72-73.
Ibid, 1895, 61.
Ibid, 1896, 46 ~
Ibid, 1897, 35.
Ibid, 1898, 78.
2. Die Vo1kstom van 5 April 1893.
3. EVR. 1600/94. (Daar is natuurlik goon gohoor gogee aan so 'n versook nie.)
4. De Volkstom van 23.11.1898.
5·
Schoo1gids, Twoede Uitgave 1895, 11.6. Ibid, 34-37.
Standerd 111
Dioselfdo as vir standard 1 en 11 met die byvocging van Aardrykskunde
In standard 111 kon ook drio uur per week ondorrig in 'n 1ewende vroemde taa1 gegeo word, as dio ouers dit versoek.
Doe1matige aanskouingsonderwys word vir hierdio standards sterk aanbevoe1.
In middelbare onderwys moos die volgende vakka geneem word 1 ):
Standard lV
Diesc1fde as standard 111 met die byvoeging van Vorm1eor Standerd V
Dieso1fdo as standard lV.
Standard Vl
Diesolfde vakko as in standard V.
Al die ondorwys in hierdio drie hoogsto standards moet verklarend en so aanskoulik moont1ik gegce word 2
)
Waar dit nodig goag word on mits die omskrewe vakke nio sal skade ly nio en bevoegdo onderwysers beskikbaar is, mag ook onderrig in Tokeno, Natuurkunde, Plant- en Diorkunde, Bookhou on Naaldwerk vir meisios gegoo word 3).
Handearbeid (Slojd) aan souns mag buite skoolure onderrig word 4).
Waar dit vereis word, mag in die hocr standards vier uur per week aan 'n lowende vroemdo taal gewy word en kan die taa1 self as medium gebosig word. Hiervoor is in art. 25 van Wet nr. 8, 1892, voorsiening gemaa.k 5)
By die behando1ing van Geskiedenis is 'n oorsig van die republi- keinso staatstelse1 verwag, terwyl vera1 vo1ksliedore godurcnde die sangperiodos van al die klasso aangoleor moes word 6)
( ii) Rapporte
Omdat die va.kko, die loorstof on die metodes so
/duidelik •••••••••••
l. Schoolgids, Tweede Uitgave 1895, 38-42.
2. Ibid, 42.
3. Ibid, 43.
4. Ibid.
5. Ibid.
6. Ibid.
duidelik in die Schoolgids omskryf is, kon die inspekteurs baie
sistematiose inspeksiowerk in die 3rmeloso distrik doon. Die inspeksio- rapporte van die verskillcndo inspoktours het gedurendo die Mansvelt- regime deurgaans ocnvormig gobly l) Ook die onderwysors wat hulle sout word was, hot prosies geweet wat om to doon. Waar pligsversuim voorge- kom hot, het inspoktour J.M. Bookhorst nie nagolaat om die onde~v.ysors
na die Schoolgids te vorwys nie 2 ).
Sulko doolgorigthoid soos godurondo die Mansvelt-tydperk aan die dag golc is, moos noodwondig die ondorwyspoil van die verskillendo vakko in die Ermelose skolo verhoog.
Bybolso GoBkio~enis
Hiordie vak is oor die algomeon good ondorrig. Soms moos die
inspoktour egter daarop wys dat die cis in die Schoolgids
3)
lui dat die Bybelse Geskiedonis op verhalondo wyse meegodeel moot word en nio dour die ondcrwysor of~rater
kindors voorgelocs word nie4).
Maestal is aan die eiso voldoon en daarby nog, soos in die goval van die skool op Lake Banaghar, doogliko toepassings gemaak 5)Hollandso lees
Dit is ondorwysors op die hart gedruk om too to sian dat die uitspraak noukeurig is en 'n natuurlikheid van leestoon aangeleer moot word. Hierna hot die inspoktaurs dan baio noukeurig opgclot 6)
Inspekteur J.C. Stoffbcrg hot in die goval van Lelieputskool aanboveol dat die learlinge hulle leosbocke moot huis too neem om hullc lasso voor to beroi
7).
Die klankmotodo is dour Suporin tendcnt 'Mans vel t 11als de besto ten storkstc aanbavolon" 8
), maar soms het skole in die Ermolosa distrik /nag
...
1. 'n Vorteenwoordigonde inspeksierapport godurendo die Mansvelt- regime is in Bylaa 3 opgonoem.
2. Vcrslag van de Schoolinspecti~n Eorstc Kwartaal 1895, 18.
3. Schoolgids, Tweado Uitgavo 1895, 20-21.
4.
Verslag van de Schoolinspecti~n Tweedo Kwartaal 1897, 165-166.5·
Ibid, Vierdo Kwartaal 1897, 222.6. Vorslag van do Schoolinspoctien Tweede Kwartaal 1897, 165.
1. Ibid, 167.
8. Schoolgids, Twoede Uitgavo 1895, 34.
nog van die spelmetodo in aanvangsloos gobruik gemaak l) Die lees in die vcrskillcndo standards van die verskillende skole was good 2 )
Spelling, Diktee on Taalkunde
Spelling on Diktco moos vanaf st. 11 ondcrrig word en die standa~rd
van die Ermolosc sl<:ole was gcmiddeld 3 ).
Die Hollandso taalkunde in st. 111 on lV 4), waar die verbuiging van die selfstandige naamwoord, dio wcrkwoord se volledigc vervooging
in die onvoltooidc teonwoordigc tyd en lydcndo on bedrywonde vorm vorois is, was vir die Erme1osc
Afrik~nertjies
'n moeilike saak 5)Rcsi tasios
Dit was vanaf st. 1 tot st. Vl voorgcskryf. Vanaf st. 11 is 'n konnis van die vaderlandso 1iedoro voorgeskryf terwy1 v~naf st. V prosa en poesie van bekende Ho11andse skryv1ars bygevoeg is 6
) Die standaard was swak tot rede1ik 7)
Rekene
Die leer1ingo het oor die a1gcmeen nog 'n gebrekkige insig getoon in die sameste1ling en ontbinding van geta11e.
Vorm1eer is vanaf st. 1V ingcvoer on 11opporv1akte an inhoud van aen kubus" was alrecds aan die orde van die dag 8
). Hierdie ui teen- settingsomme was vir die kinders moei1ik 9)
veo1 te wense oorge1aat 10) Skrif
Hoofrekene hat oak nog
Dit hot
deurgaa1~
goeio aandag geniet en was good op peil 11 ).In st. 1 is op 1eiu geskryf en in st. 11 op 1eie on skryfbocko.
Vanaf st. 111 is in skryfboeke skoonskrif gedoen, terwy1 in st. V1 die bcoofening van sier1ctters bygcvoog is 12)
Dit is nie genoog as die /onderwyser •••••••••
1. Vers1ag van de Schoo1inspecticn Tweede Kwartaa1 1897, 165.
2. Ibid, Eerste Kwartaa1 1895, 17-28.
Ibid, Twoodo Kwartaa1 1897, 161-170.
Ibid, Vierde Kwartaa1 1897, 215-224.
3. Ibid.
Schoo1gids 1895, 36-42.
4. Schoo1gids 1895, 36-39.
5. Vers1ag van do Schoo1inspecticn Vierde Kwartaa1 1897, 222.
6. Schoo1gids 1895, 35-42.
7.
Vers1agan van don Staat van hot Onde~vijs in de Z.A.R. 1898, 88.8. Schoo1gids, Twoodo Uitgavo 1895, 39-41.
9. Vers1agen van don Staat van hot Ondorwijs in do Z.A.R. 1898, 88.
10. Ibid.
11. Ibid.
12. Schoo1gids, Twoede Uitgavo 1895, 35-41.
ondorwyser net voorskrifte vooraf op die skryfbord of in die booko maak nie. Die kind mo~t ook goleonthoid kry om to sion hoc die letters
goma~ word. Verdor goo Superintendent Mansvolt aan die hand dat noukeurig golot word op die liggaamshouding on die vashou van die pen.
Vinnig skrywo moot ook in die beginstadium tGengegaan word. ,Eon goede hand is al tijd con groote aanbeveling", aldus Superintendent
M~svol
t l)Sangkunde
Kerkmusiek en volksliodere is bosonder beklemtoon 2
) Van die st. 2-loerlingc is verwag dat hu1lo die B-molnoto van die Psalmbook moot ken, terwyl van die st. V1-1oorlingo reeds verwag is 11het konnon
on kunnon zingcn van notcn, geschrevcn in den g- of vioo1- en f- of bass1eutel" 3 ).
Die vordering hot hior, moor as by die ander vakko, afgehang van dio gawos en talcnto v~n die onderwyser. Die peil in die Ermeloso skolo
due strGng gemidde1d 4) was
Gcskiodenis
VA.naf st. 2 is 7ader1:mdso Geskiodenis o1ke j:1ar bchandel terwyl in st. 5 die goskiodcnis van die Horvorming on in st. Vl die vernaA.I!lsto feite van die WGro1d- en Kerkgoskiedenis sedcrt die geboorte van
Christus, bygevoeg is 5)
Die Superintendent hot vorwag dat Goskiedenis in 'n boeiende verhaalvorm aangebi'od word. Hy hot gecis dat inspokteurs baio strong moos toesig hou oor hierdio vak 6
) Too inspektour Stoffborg in sy inspeksierapport meld dat sake by die Storkfonteinskool nie roosk1eurig verloop nie, hot Superintendent Mansvo1t persoonlik aan die ondo~vyser
oor die stand van sake geskryf 7).
Niotemin kon in 1898 oor die Ermoloso sko1c gerapportoer word:
-~"!<111!:•-··--···
1. Schoo1gids, Twoede Uitgavc 1895, 22.
2. Ibid, 23.
3. Ibid, 35-42.
4. Vcrs1ag van do Schoolinspoctien TwGode Kwartaa1 1897, 161-170~
Ibid, Vierde Kwartaal, 215-224.
5. Schoo1gids, Two ode Ui tgavc 189 5, 36-42 •.
6. Ibid, 24.
7. Vors1ag van do Schoo1inspocticn Tweode Kwartaal 1897, 166.
11De resultaten van ' t onderwijs in dit gewichtige va.k zijn over ' t algcmeen zcer bcvredigend" l)
Aardrykskundo
Hicrdie vak moos e0rs vanaf st. 3 onderrig word en die ondcrrig was nio baie suksosvol nio 2)
Engels
In die skolc wa~r dit vanaf st. 3 ondorrig is, was die loes good, maar die vortalings on spelling h0t soms veol te wensc oorgelaat 3)
Aanskouingsondcrwys
In die Schoolgids 4 ) word 'n deogliko bospreking oor hicrdio
belangrike ondorwcrp gcvoor. Hiordie metodu is dour sommigo onden~sors
in die Ermolosc distrik mot sukscs toogopns. So kon inspekteur Stoffberg oor M. Hendrikse vwn Vlakfonteinskool rapporteer : die
11los in aanschouwingsonderwijs is belangwekkend en ontwikkelend'1 5) (iii) Algemcen
Aan die eindc van die Mansvelt-rcgime het die onderwys in die
~rmoloso distrik, oor die hole veld genecm, die hoogstc punt gedurende d . 1.0 nogen J.cn c oou t. d b ereJ. • "k D aar was nog v akk o 6 ) waarl.n . d" 1.0 pol. ·1 laag was, soos in die goval van Rekone, Aardrykskunde on Vormleer, maar die rogte gesindhoid teonoor die opvooding on ondorwys het reeds op baio plekko bostaan. '.7annoor so 'n goeie goos geheors hut, hot dit gunstige kommcntaar by die inspekteur uitgolok. Van Amsterdamskool word in 1897 gorapportoer: 11Hct Hoofd dor School gcniet ' t vertrouwon van ' t publiek, dorh9.lve wordt do school good ondorstound en gaat flink vooruit. Do hartolijke samenwerking is opmorkelijk" 7 )
(c) Ondorwysers
(i) Kwalifikasies
Reeds in 1896 hot Superintendent Mansvelt die
/onomstoot1iko ••••••••
1. Vors1agon van den Staat van Ondorwijs in de Z.A.R. 1898, 88.
2. Ibid, 89.
3. Vors1ag van de Schoo1inspocticn Twoede Kwartaa1 1897, 161-170.
Ibid, Vierde Kwartaal 1897, 215-224.
4. Schoolgids, Twoode Uitgavo 1895, 25.
5.
Vors1ag van de Schoolinspection Tweede Kwarta9.l 1897, 168.6. Verslagen van den Staat van het Ondorwys in do Z.A.R. 1898, 89.
7. V~rs1ag van do Schoo1inspoctitln Viordo Kwartaa1 1897, 224.
onomstootlike fait beklemtoon: 11Het is Gen vasto waA.rhGid dat de vooruitgang on do vorbetering van de onderwijs in de aorste plaats afh'lngen V9.!l. do vorhooging van het ontwikkelingspoil dGr onderwijzers"1
).
Gaduronde al die jare VRn die Z.A.R. hot die ondorwys onder 'n groot tekort aan opgelcide ondorwysors gebuk gogaan. Die posisie hot goloidolik varbotor, maar geduronde 1895 hGt slogs 40~ en in 1896 slogs
43~
van die leotkragte as opgeloi gokwa1ifisoor 2).
Dioso1fdo toostand hot in die ~rmc1ose distrik ook goheors, want in 1896 was 4~ van die ondorwysors wat hior worksaam was onge-
sertifiseor 3), tervzy1 die getal in 1897 op ongoveer
40~
to staan gokom hot 4)Niotomin hot van hiordie ongesertifiseerdc onderwysers vordienste- like work vorrig, soos die vrymoedigc inspeksiorapporte VA.n 1892 oor M.A. Hendrikse van Vlakfontein deeglik bcwys 5)
Dit b1yk dat die owerheid hiordie gebrek sterk aangevoo1 hot. Om die ondorwys op 'n hoar pei1 to bring hat die dopartcmont ook weer
jA.arliks 'n sortifikaat van VGrdiGnste plus 'n honorarium aan onder- wysers wat tydons inspeksie aan spesiale vereistos voldoon hat
toegeken 6).
Hier hot die ondorwysors vA.n die Erme1ose distrik dan ook geensins tolourgostol nie, want gedurende 1892-1899 hot agt Ermo1ose onderwysors sulke toekennings ontvang 7). Hu1le was :
1892 ' Mej. B. Brllnner Nooi tgedacht 1892 : M. Hendrikse V1akfontein 1894 : W. Slikkerveor Riotvallei 1895 : M. Hendrikse Vlakfontoin
/1896 •••••••••••••••
1. Vors1agen van den StaA.t van hGt Cnderwijs in de Z.A.R. 1896, 17.
2. Ibid, 44.
3. Ibid, 27-43.
4. Ibid, 1897, 54-79.
5.
Verslag VA.n Schoo1inspoctien Tweodo Kwartaal 1892,40
en Vierdo Kwartaal 1892, 42.6. Dippenaar: Die onde~vys van b1ankes in Krugorsdorp, 48.
1·
Vorslag van don Superintendent van Ondorwijs in de Z.A.R. 1892, 110.Ibid, 1893. (Die honorarium van mej. BrUnner hat £10 bedra.) Ibid, 1894, 34.
Ibid, 1895, 61. (M. Hendrikse hot £20 ontvang.) Ibid, 1896, 46. (M. Hendrikse hot £25 ontvA.ng.) Ibid, 1897, 35.
Ibid, 1898, 24.
1896
. .
M • Hendrikse Vlak:fontein1897 :
s.
Mantel Ermelo1898 11. Hendrikse Vlak:fontcin 1) 1898 :
G.K.c.s.
Visser BanaghermecrDie opleiding van die onderwyscr het ook vir inspekteur Moordyk steeds na aan die hart g0le. In 1897 hot hy aan die Departement voorgestel dat 'n ervarc gceksamincerdo onderwyser die ongeserti:fi- seerdes moes oplei. Die stelsel hot in 1898 in working getroe. Om die stelsel verder to vorbeter het hy in 1898 voorgestel dat in elko distrik so 'n 11kringonderwijsor" aR.ngestol word wat sy arboidstaak in oorleg mot die inspekteur reel. 11In hat centrum van zijn kring biedt hij op vasto tijdon gelegenheid aan de onderwijzors tot gezamenlijke opleiding voor hulle llle k1as-oxamen". Die Departoment moot dR.n die ongosorti:fiseerdc onderwysers tot getroue bywoning van die kursus verplig 2) Die
n~derende Tweede Vryheidsoor1og hot waarskyn1ik hierdie ambisieuse plan skipbreuk laat ly, maar dit is moont1ik dat die gedagte van
distriksonde~~sers van die kroonkolonia1e periode, 1902-1906, sy oorsprong by inspekteur Moerdyk gehad het.
(ii) Neder1andse Ondorwysers
Beha1we ander buitelandse onderwysers was in die Erme1osc distrik ook
Nederl~dse
ondorwysors worksaam 3).Die baste voorbeelde van die ou Neder1~ndse onderwysers van hierdie distrik was S. Mantel, D. v.d. P1as, H. Raupp en 17.
Slikkcrveer 4 ). Van hullo het van die baste diens ge1ewor sodat 'n sekore P. Roos van die plaas Uitkyk hul1o spontaan kon verdedig toe hul1e in die negentiger jaro in gedrang gckom het. Hy het hulle die grond1eggors van die z.A.R.,
o.v.s.,
NRtal en die Kaapkolonie gonoem.Hulle taal is die moedertaal van ons nasie en die taa1 van ons kerk en bohoort dus vir e1ke oprog.te Afrikaner diorbaar to wees. Die medium
/in ••••••••••••••
1. Die :fait dat M. Hendrikse vir vier uit die ses jaar aanbeveol is vir 'n honorarium is 'n vordero bowys van sy goeie dionsto.
Die honorarium hot gowisscl van £10 tot £25.
2.Vorslagan van den Staat van het Onderwijs in do Z.A.R. 1898, 85-86.
3. Ibid, 1896, 27-43.
Ibid, 1897, 54-79.
4. Ibid.
in ons skole behoort dus allocnlik
Holl~ds
to woes, het hy bosluit l).Ook die inspekteurs van ondcrwys he t die vverk van die Nederlandse ondorwysers in die Ermoloso distrik aangeprys. So is die skool van D. van dar Plas op Krans pan een "zaer good bestuurde bui tonschool"
gonoom en is die volgende beskrywing van W. Slikkcrveor van Spitskop kensketsond :
11:Jozc onderwijzcr is zoor bckwa;:un on ijverig in zijn work. Zijn ondervvijs zou ongotwyfold nog botoro vruchton dragon, als hy niet zoo godurig van schoolplaats vornisseldo. Doze school wordt opgchevon met 1 April 2
) a.s. door vortrek van don ondorwijzor" 3 ).
Vandag weet elkcen reeds dat die oorgroto meerdorhoid van die Ncdorlandse onderwysors wrtt na Tr;:msvaal gokom hot, vir die Afrikannso volk 'n groot aanwins was. Uit baie van hullo se koms hot vir die Afrikaner not voordoel voortgcvloei.
(d) Inskrywing
Volgens inspekteur J.L. Moerdyk 4) kon ook weer in 1898 van vooruitgang melding gomaak word, want die aantal skole hot sodert 1897 mot drio vermoordor on hot nou op 17 te staan gokom
5).
Hierdie ontwikkeling in die Ermolose distrik hot mot die algehole vooruitgang in die hole inspeksiekring saamgehang, aangesion die aantal leerlingo/in • • • • • • • • • • u
1. De Volkstom van 27.9.1895 en van 18.10.1895.
2. Die inspoksio wat op 24 Maart.
3. Verslag van Schoolinspection 1892, Eersto Kwartaal, 104.
4. Vcrslagen van den Staat van hot Cnderwijs in de Z.A.R. 1897, 42 en 46.
J.L. Moordyk was die laasto inspektour in die Ermoloso distrik voor die Twoode Vryhoidsoorlog. Hy is in April 1897 as inspokteur ag,ngostel terwyl hy 11ondorwijzer van de Staatsmodclschool en
waarnomcnde Hoofd van hGt tijdelijk 3de StaRtstehuis" was. Hy vms baio bekwaam en pligsgetrou as inspektour, want die Superintendent, :Mansvel t, vcrklnar reeds in die Jaarvorslag van 1897 dat die
inspok tours hulle bes gedoen hot on in bosonder ,, de heoron Moerdyk on Stoffborg"; on 11van do heeron :i:~oor<1yk, To Eoekhorst
on l'Jieuwonhuizo ontving ok ook uitvoorigo en dogolijko jaarvor- slagcn11, wat getuig d~t hullo 'n deoglike studio v~n oorsaak en govolg maak nsodat zij, in termon van art. 17 van Wet Nr. 8, 1892, in staat (zullen) zijn om zoowol don Superintendent als do
rospectieve Schoolbosturcn en onderwijzers binnen hunnen kring voor to lichten in alles wat don vooruitgang on don bloei van hot onderwijs kan bevordoren". Dan volg die hoogste lof met die
woorde: 11van de meoste Inspectcurs ontving ik bovondien van tijd tot tijd confidontioolo rapporten on adviozen, waarvan inzondor- heid die van don hoor l~oordyk ui tmuntten door dogolijkho id on boslistheid".
