Onder redactie van:
Martin Stevens Gesine Seeber Inge van den Akker-Scheek Sophie Thölken
Een nieuwe heup of knie
Hoe wordt u weer lichamelijk en sportief actief?
Tweede, herziene druk
Een nieuwe heup of knie
Deze uitgave is tot stand gekomen met behulp van een financiële bijdrage van het Common Care project. “Common Care - Hoogwaardige zorg over de grens dichtbij huis in de Eems Dollard Regio” (EDR) (201186) en wordt op Europees niveau gefinancierd volgens de financieringsregels van het INTERREG V A-programma Duitsland-Nederland.
Onder redactie van
Martin Stevens · Gesine Seeber · Inge van den Akker-Scheek · Sophie Thölken
Een nieuwe heup of knie
Hoe wordt u weer lichamelijk en sportief actief?
Tweede, herziene druk
Met medewerking van:
Arina Buizer · Sjoerd Bulstra · Rebecca
Diekman · Günter Dietz · Dorienke Gort-van
Dijk · Djordje Lazović · Tanja Mooibroek-
Leeuwerke · Geartruda Wijbenga
Redactie Martin Stevens
Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen, Nederland Inge van den Akker-Scheek Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen, Nederland
Gesine Seeber
Universitair Ziekenhuis voor orthopedie en traumachirurgie Pius Ziekenhuis Oldenburg, Medische campus Universiteit van Oldenburg, Oldenburg, Duitsland Sophie Thölken
Revalidatiecentrum Reha-Zentrum am Meer, Bad Zwischenahn, Duitsland
ISBN 978-90-368-2464-4 ISBN 978-90-368-2465-1 (eBook) https://doi.org/10.1007/978-90-368-2465-1
© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2011, 2020
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouw- bare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aan- vaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. De uitgever blijft onpartijdig met betrekking tot juridische aanspra- ken op geografische aanwijzingen en gebiedsbeschrijvingen in de gepubliceerde landkaarten en institutionele adressen.
Bohn Stafleu van Loghum Walmolen 1
Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl NUR 871
Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Scientific Publishing Services (P) Ltd., Chennai, India Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum heeft zorgvuldig getracht alle rechtheb- benden van de in deze uitgave opgenomen illustraties te achterhalen. Bent u, als rechthebbende, van mening dat wij daar onvoldoende in geslaagd zijn, dan ver- zoeken wij u vriendelijk contact met ons op te nemen.
V
Voorwoord
Ouderdom komt met gebreken, zoals wij allemaal weten. De moderne geneeskunde en dus ook de orthopedie kan aan veel van deze gebreken iets doen, waardoor klachten verminderen of zelfs helemaal verdwijnen. We kunnen gezonder ouder worden, daarom is gezond ouder worden (healthy ageing) ook het thema waaraan wij willen werken in het Universitair Medisch Cen- trum Groningen (UMCG) Nederland, Universitair Ziekenhuis voor orthopedie en traumachirurgie, Universiteit van Oldenburg, Medische campus Pius Ziekenhuis Oldenburg, Duitsland en het revalidatiecentrum Reha-Zentrum am Meer Bad Zwischenahn Duitsland.
Geneeskunst en -kunde zijn allang niet meer het terrein van een individueel goed functionerende dokter, maar veeleer van een team van deskundigen, dat zich met alle facetten van een ziekte bezighoudt. Natuurlijk moet de orthopedisch chirurg de juiste indicatie voor een operatie stellen, de ingreep op kundige wijze uitvoeren en zijn/haar patiënten goed voorlichten over de geplande ingreep en het te verwachten resultaat. Echter zonder de hulp van andere specialisten, zoals revalidatieartsen, fysio- therapeuten, ergotherapeuten, bewegingswetenschappers en tal- rijke anderen kan de patiënt niet optimaal voorbereid worden op en herstellen van een gewrichtsvervangende ingreep zoals een heup- of knieprothese. Belangrijker nog dan het directe herstel is het herwinnen van kwaliteit van leven, het optimaal profiteren van een dergelijke operatie waardoor de patiënt verandert van een patiënt in een fitte en gezonde oudere medemens.
Voorwoord VI
Dit boek hebben we geschreven ter informatie voor patiënten naar aanleiding van vragen en opmerkingen van onze eigen pati- enten.
Met dit boek willen we verder gaan dan de gebruikelijke pati- entenvoorlichting, die bij een prothese-operatie wordt gegeven.
Wij willen patiënten niet alleen meer uitleg geven over artrose, gewrichtsvervangende operaties en de revalidatie erna, maar juist ook over lichamelijke activiteit, fitheid en hoe fit te blijven of gezondheid te herwinnen met een prothese. In aanvulling op de geschreven informatie bieden wij u daarom ook video’s aan van oefeningen die u kunt uitvoeren ter voorbereiding op de operatie en na afloop van de operatie. De website van de uitgever (www.
mijn.bsl.nl) geeft exclusief en onbeperkt toegang tot de online- versie van het boek en tot de video’s. Achterin deze uitgave vindt u een unieke activeringscode en een handleiding hoe u de web- site kunt bezoeken.
Dit boek is geschreven door een groep deskundigen op ver- schillende terreinen, waarmee we het multidisciplinaire karakter van de behandeling willen onderstrepen. Wij hopen dat patiënten door het geboden materiaal beter zijn voorbereid en meer inzicht krijgen, waardoor zij vooruit kunnen en gezond ouder kunnen worden.
September 2019 Prof. dr. Sjoerd K. Bulstra Hoofd afdeling Orthopedie Universitair Medisch Centrum Groningen, Nederland Prof. dr. Djordje Lazović Hoofd afdeling Orthopedie en Traumachirurgie, Universitair Ziekenhuis voor orthopedie en traumachirurgie Pius
Ziekenhuis Oldenburg, Medische campus Universiteit van Oldenburg, Oldenburg, Duitsland
VII Voorwoord
Dr. Günter Dietz Medisch directeur Revalidatiecentrum Reha-Zentrum am Meer
Bad Zwischenahn, Duitsland
IX
Inhoud
1 Een nieuwe heup of knie . . . 1
Martin Stevens en Arina Buizer 1.1 Inleiding . . . 1
1.2 Anatomie van de heup . . . 2
1.3 Anatomie van de knie . . . 3
1.4 Klachten als gevolg van slijtage . . . 4
1.5 Vaststellen van slijtage . . . 5
1.6 Een nieuwe heup of knie . . . 5
2 De operatie . . . 7
Arina Buizer en Gesine Seeber 2.1 Inleiding . . . 7
2.2 Een nieuwe heup . . . 8
2.2.1 Totale heupvervanging . . . 8
2.2.2 Complicaties bij een totale heupvervanging . . . 11
2.2.3 Revisie van een totale heupprothese . . . 12
2.3 Een nieuwe knie . . . 14
2.3.1 Knievervanging . . . 14
2.3.2 Complicaties bij een knievervanging . . . 15
2.3.3 Revisie-operatie knie . . . 16
2.4 Trends in gewrichtsvervangende operaties . . . 18
2.4.1 Minimaal invasieve chirurgie . . . 18
2.4.2 Computernavigatie . . . 19
2.4.3 Patiënt-specifiek instrumentarium . . . 21
2.4.4 Robotgeassisteerde operaties . . . 21
Inhoud X
3 Voeding . . . 23
Dorienke Gort-van Dijk en Rebecca Diekmann 3.1 Inleiding . . . 23
3.2 Een gezond gewicht . . . 24
3.3 Een gezond voedingspatroon . . . 26
3.4 De rol van bepaalde voedingstoffen bij artrose . . . 27
3.5 Voeding en beweging voor en kort na de operatie . . . 29
3.6 Voeding na de operatie . . . 30
4 De revalidatie . . . 43
Tanja Mooibroek-Leeuwerke, Geartruda Wijbenga, Sophie Thölken en Gesine Seeber 4.1 Inleiding . . . 44
4.2 Prehabilitatie, voorbereiding op de heup- of knieprotheseoperatie . . . 44
4.3 Revalidatie na een heup- of knieprotheseoperatie . . . 45
4.3.1 Revalidatie na een heupprotheseoperatie . . . 45
4.3.2 Revalidatie na een knieprotheseoperatie . . . 50
4.4 Fysio- en ergotherapie na ontslag uit het zieken- huis na een heup- of knieprothese . . . 51
4.5 Adviezen voor activiteiten in het dagelijks leven na een heup- of knieprothese . . . 52
4.5.1 Gaan zitten en opstaan . . . 52
4.5.2 Bukken en hurken . . . 53
4.5.3 Lopen . . . 53
4.5.4 Traplopen . . . 57
4.5.5 Wassen en aankleden . . . 60
4.5.6 Autorijden en fietsen . . . 61
4.5.7 Huishouden . . . 62
4.5.8 Vrijetijdsbesteding . . . 62
4.6 Seksuele activiteit na heup- of knievervanging . . . 63
4.6.1 Seksuele activiteit na plaatsing van een heupprothese . . . 64
4.6.2 Praktische informatie voor patiënten met een heupprothese . . . 68
XI Inhoud
4.6.3 Seksuele activiteit na het plaatsen van een knieprothese . . . 68 4.6.4 Praktische informatie voor patiënten met
een knieprothese . . . 69 4.7 Terugkeer naar werk . . . 70 4.8 Oefeningen bij een heupprothese . . . 72
4.8.1 Oefeningen vóór de operatie/ter
voorbereiding op de operatie . . . 73 4.8.2 Oefeningen voor de eerste 2–3 weken na
de operatie (in het ziekenhuis en de eerste periode thuis) . . . 75 4.8.3 Oefeningen geschikt vanaf 3–6 weken na
de operatie . . . 79 4.9 Oefeningen bij een knieprothese . . . 82
4.9.1 Oefeningen vóór de operatie/ter
voorbereiding op de operatie . . . 83 4.9.2 Oefeningen voor de eerste 2–3 weken na
de operatie (in het ziekenhuis en de eerste periode thuis) . . . 86 4.9.3 Oefeningen geschikt vanaf 3–6 weken na
de operatie . . . 90 4.10 Video's Een nieuwe heup of knie . . . 94 5 Lichamelijke activiteit, fitheid en gezondheid . . . 97
Martin Stevens en Gesine Seeber
5.1 Inleiding . . . 97 5.2 Beweegrichtlijnen . . . 98 5.3 Licht, matig en zwaar intensieve lichamelijke
activiteit . . . 99 5.4 Richtlijn voor ouderen (55-plussers) . . . 100 5.5 Lichamelijke activiteit en overgewicht . . . 101 5.6 Lichamelijke en sportieve activiteiten op oudere
leeftijd . . . 101 5.7 Adviezen op grond van de geschetste
veranderingen . . . 102
Inhoud XII
6 Lichamelijk en sportief actief met een heup- of
knieprothese . . . 105
Inge van den Akker-Scheek en Gesine Seeber 6.1 Inleiding . . . 105
6.2 Positieve effecten van bewegen bij mensen met een prothese . . . 106
6.3 Slijtage van de prothese . . . 106
6.4 Geschikte activiteiten kiezen . . . 108
6.5 Welke activiteiten worden geadviseerd? . . . 111
Veelgestelde vragen . . . 117
Meer informatie . . . 123
Verklarende woordenlijst . . . 125
Geraadpleegde literatuur . . . 129
Register. . . 133
XIII
Redactie en auteurs
Martin Stevens werd in 1964 in Groningen geboren. Tijdens zijn middelbare schoolperiode was hij werkzaam als zwemonder- wijzer. Na zijn middelbare schoolperiode studeerde hij van 1987–
1992 Bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Gronin- gen (RUG). Van 1992–2001 was hij werkzaam als onderzoeker bij het Centrum voor Bewegingswetenschappen van de RUG. In 2001 is hij gepromoveerd op een onderzoek naar de ontwikkeling van een gedragsveranderingsmodel dat ten grondslag ligt aan het Groninger Actief Leven Model (GALM), een sportstimulerings- strategie voor sportief niet-actieve senioren. Van 1999–2001 was hij docent op de afdeling Sport, Gezondheid & Management van de Hanzehogeschool Groningen. Vanaf 2001 is hij werkzaam als universitair hoofddocent van de afdeling orthopedie van het Uni- versitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Zijn kennis en ervaring ligt op het terrein van bewegen en fitheid van zowel ge- zonde als ouderen met orthopedische aandoeningen.
Gesine Seeber werd in 1979 in Göttingen, Duitsland gebo- ren. Na haar middelbare school voltooide ze de opleiding tot fysiotherapeut. Vervolgens heeft zij een aantal jaren gewerkt in een grote praktijk voor (sport) fysiotherapie met een focus op orthopedie, traumatologie, sport en oefentherapie. Gedurende deze tijd voltooide ze de opleiding tot manueel therapeut naast diverse andere relevante training en bijscholing. Om zich verder wetenschappelijk te kwalificeren op het gebied van fysiothera- pie, begon ze in 2009 aan de Hogeschool van Osnabrück met de
Redactie en auteurs XIV
bachelor fysiotherapie die ze in 2011 afsloot met de Bachelor of Science (BSc). Van 2012 tot 2014 volgde zij het masterpro- gramma (MSc) aan de Duitse Sport Hogeschool in Keulen.
Sinds 2014 is ze werkzaam als onderzoek medewerker bij het Universitair Ziekenhuis voor orthopedie en traumachirurgie Pius Ziekenhuis Oldenburg, Medische campus Universiteit van Ol- denburg, waar ze momenteel haar promotie onderzoek uitvoert.
Haar onderzoeksinteresse ligt op het gebied van revalidatie na gewrichtsvervanging en de conservatieve orthopedie.
Inge van den Akker-Scheek werd in 1979 geboren in De Bilt.
Haar middelbare schooldiploma werd behaald in 1997 (Willem Lodewijk Gymnasium, Groningen). Zij studeerde daarna Bewe- gingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) van 1997–2001. Daarna is zij als promovendus gestart bij de afde- ling orthopedie van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). In 2007 is zij gepromoveerd op haar onderzoek naar de effectiviteit van een begeleidingsstrategie voor patiënten na een totale heup- of kniearthroplastiek. In datzelfde jaar heeft zij haar master Epidemiologie behaald bij de Vrije Universiteit Am- sterdam. Vanaf 2007 is zij werkzaam bij de afdeling orthopedie UMCG, thans als universitair hoofddocent. Daarnaast was ze van 2007 tot 2011 onderzoekscoördinator van de afdeling orthopedie van het Martiniziekenhuis te Groningen en van 2007 tot 2019 senior onderzoeker van het sportmedisch centrum UMCG. Haar kennis en ervaring ligt op het terrein van preventie en het verbe- teren van de behandeluitkomst van chronische aandoeningen aan het houdings- en bewegingsapparaat, met speciale belangstelling voor het effect op participatie in lichamelijke activiteit en sport en de rol van psychosociale factoren.
Sophie Thölken werd in 1994 geboren in Oldenburg, Duitsland.
In 2012 voltooide ze haar middelbare school aan het Gymnasi- um in Bad Zwischenahn/Edewecht. Van 2012–2015 volgde ze de opleiding tot fysiotherapeut in Oldenburg. Aansluitend begon ze haar professionele carrière in het revalidatiecentrum Reha-Zen- trum am Meer in Bad Zwischenahn waar ze tot op heden werkt.
Haar aandachtsgebied is revalidatie van patiënten met orthopedi- sche, reumatologische en oncologische aandoeningen. Daarnaast
XV Redactie en auteurs
is ze onder andere geschoold in primaire preventie, medische trainingstherapie, manuele lymfedrainage en behandeling van rugklachten. In haar vrije tijd is ze sinds jaren vrijwilliger bij de Deutsche Lebens-Rettungs Gesellschaft (DLRG) Bad Zwische- nahn, waar ze betrokken is als (reddings)zweminstructeur/exami- nator en EHBO docent.
Arina Buizer is geboren in 1982 in Werkendam. In 2000 heeft zij haar gymnasiumdiploma gehaald aan het Christelijk Lyceum in Veenendaal. Daarna is zij aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) geneeskunde gaan studeren. Al tijdens haar studie was haar interesse voor de orthopedie gewekt en zij heeft dan ook op de afdeling orthopedie van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) een keuzecoschap orthopedie en haar af- studeeronderzoek gedaan. In 2006 haalde zij haar artsendiploma.
Na haar studie heeft zij op de spoedeisende hulp van het Lucas Ziekenhuis in Winschoten gewerkt en is zij arts-assistent ortho- pedie niet in opleiding geweest in de Ziekenhuisgroep Twente in Almelo. In de periode van 2010 tot 2014 deed zij promotieonder- zoek op de afdelingen orthopedie en Biomedical Engineering van het UMCG, met als onderwerp de ontwikkeling van een zuurstof afgevend biomateriaal om de ontwikkeling van nieuw botweefsel in het lichaam te versnellen. Na haar promotieonderzoek is zij gestart met de opleiding tot orthopedisch chirurg in het Medisch Centrum Leeuwarden en de Isala klinieken in Zwolle. Sinds 2018 werkt zij weer in het UMCG en hoopt daar in 2020 haar opleiding tot orthopedisch chirurg af te ronden.
Sjoerd Bulstra werd in 1955 in Bergen geboren. In 1974 be- haalde hij zijn gymnasium diploma aan het stedelijk gymnasium te Apeldoorn. Na de middelbare school studeerde hij van 1974–
1981 geneeskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), al- waar hij in 1981 zijn artsexamen behaalde. Van 1981–1982 was hij werkzaam als dienstplichtig luitenant-arts bij het 43e pantser infanterie bataljon te Assen. In 1982 startte hij de opleiding tot orthopeed als assistent-chirurg in het ziekenhuis De Heel in Zaan- dam. Vanaf 1985 vervolgde hij zijn opleiding op de afdeling or- thopedie van het Academisch Ziekenhuis te Maastricht. In 1992 promoveerde hij op onderzoek naar het ontstaan van artrose. Van
