Rondom DAF, 1920-1970 : bedrijvigheid in de schaduw van
Philips
Citation for published version (APA):
Schippers, J. L. (2009). Rondom DAF, 1920-1970 : bedrijvigheid in de schaduw van Philips. In H. W. Lintsen, &
P. Thoben (editors), De canon van Eindhoven (blz. 129-138). Heinen.
Document status and date:
Gepubliceerd: 01/01/2009
Document Version:
Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record
Please check the document version of this publication:
• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be
important differences between the submitted version and the official published version of record. People
interested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit the
DOI to the publisher's website.
• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.
• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page
numbers.
Link to publication
General rights
Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain
• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.
If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, please follow below link for the End User Agreement:
www.tue.nl/taverne Take down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us at: openaccess@tue.nl
providing details and we will investigate your claim.
» PERIODE 1920-1970: DE 'COMPANY TOWN' » ICOON . .RONDOM DAF, 1920-1970
RONDOM DAF,
1920·1970
BEDRIJVIGHEID IN DE SCHADUWVAN PHILIPSFile-Een.bijzonder.lichtorna.ment
a a
§
~
~
~
ffi
~
~
~
~
s
~-
- - -
-
-
-• I. I I I I I I I I I. I I I I I I I I I. I ,•, I I I I I , , I I I I I I I I I. i I I I I I I I I. I 1 I I~ I I I I. I I I I I I I I I. I I I ••• I I I I. I 1 .-: ••••• ~I~ I
u
g a N p.129AANTAL
ARBEIDSPLAATSEN
DEFENSIE
INDUSTRIELE
BEDRIJVIGHEID
TECHNISCHEARBEIDSPLAA TSEN
iN
5DUSTRIE
G
'!!!!!~DAfMUSEUM
ABBE~~M:
B~!!!!JF
W
E
RKTE
N
Wie het OAF-museum aan de Tongelre-sestraat binnengaat, betreedt de wereld van het industrieel erfgoed. Het museum zelf be vat niet aileen een mooie collectie
oude DAF-voertuigen, maar heeft ook
zelf een interessant industrieel verleden. Het middendeel werd in 1884 gebouwd als de bierbrouwerij De Valk van Antoon Coolen. Later werden in geheel andere bouwstijlen een wit kantoorgebouw en een mouterij toegevoegd. Ook de om-geving van het museum is het bekijken waard. Zo ligt naast het gebouw het uit 1846 daterende Eindhovens Kanaal. Aan de andere kant staat het van de sloop gespaarde kantoor van de in 1883 opge-richte sigarenkistjesfabriek, later hout-verwerkende bedrijf Picus. Verderop in de Tongelresestraat bevindt zich onder meer de vroegere sigarenfabriek van de firma Boelaars, later beter bekend als de kunstenaarsvrijplaats Apollohuis. Kortom, een aardige doorsnee van wat kan worden genoemd de Eindhovense industrie in de schaduw van Philips.
VAN DOORNE ALS DOORZETTER
Het ontbrak Hub. van Doorne, de leerling-smid, manusje van alles en later bedrijfs-leider van een machinefabriek, beslist niet aan initiatief en doorzettingsvermogen. Het is echter de vraag of zonder de hulp
van Anton Philips ooit de DAF-fabriek aan de Geldropseweg zou zijn verrezen. Niet
aileen gaf de NV Philips een aantal
op-drachten aan het in 1932 gestarte bedrijfje,
maar Anton bracht Hub. enkele jaren
later ook in contact met minister Colijn van Defensie. In de tijd van oplopende spanningen in Europa was het Nederlandse
Ieger bezig aan een moderniseringsronde.
Colijn had grote belangstelling voor
bedrij-ven die daarbij konden helpen. Het bedrijf
van Van Doorne werd zo leverancier van
tal van militaire zaken.
Hub. van Doorne was op
nieuwjaars-dag 1900 geboren in America in Noord-Limburg. Hij verloor al jong zijn vader. Een poging om diens smederij voort te
zetten mislukte. Hij moest gaan werken
als leerling-smid, maar in 1920 probeerde hij het opnieuw met een smederij. Dat liep echter na vier jaar eveneens vast. Hij was inmiddels een bekwaam technicus en kon
bedrijfsleider worden bij machinefabriek
Mandigers in Eindhoven.
Het ondernemerschap bleeftrekken en
in 1928 waagde hij een derde poging. Hub.
werd hierbij geholpen door A.H. Huenges,
de directeur van de genoemde brouwerij De Valk, die hem 10.000 gulden leende. De brouwer was onder de indruk van de technische kennis van Van Doorne, die er
telkens opnieuw in slaagde zijn met een
wat bijzonder type motor uitgeruste dure
auto te repareren. In een zijruimte van
de brouwerij gingen vier man, onder wie broer Wim, aan de slag. Hub. van Doorne
Machinefabriek en Reparatie-inrichting,
zoals het bedrijf heette, deed het goed.
Voor binnenschippers in het nabijgelegen
kanaal en Philips voerde het las-, smeed-en constructiewerk uit. Esmeed-en jaar na de start
werkten er 32 man.
Het bedrijf overleefde de crisisjaren na
1929 voornamelijk door een opdracht van
de gemeente voor de bouw van een
gashou-der. Daarnaast specialiseerde Van Doorne
zich in de bouw van aanhangers met een
Iicht, want gelast onderstel. Dit was een
in nova tie van Hub, die zich meer en meer
ontwikkelde tot de technische ideeenman.
Broer Wim nam de commerciele kant
van het bedrijf onder zijn hoed e. Deze
ontwikkeling vond in 1934 zijn weerslag in de naamswijziging tot Van Doorne's Aan-hangwagenfabriek (DAF). Na de komst van
defensie als opdrachtgever ging het snel.
Het aantal werknemers groeide van 100 in
1935 tot ongeveer 300 vijf jaar later.
De fabriek was toen a! enige tijd ver-huisd naar een vee! groter gebouw aan het
Burghplein.
ANDERE EINDHOVENSE INDUSTRIEEN
DAF mocht flink zijn gegroeid. Andere ondernemingen hadden evenmin stil
gezeten. Eindhovens tweede bedrijf in
omvang was de sigarenfabriek van Van
Abbe, met een hoofdvestiging in de
Tongelresestraat aan de andere kant van het kanaal. Van Abbe had zijn bedrijf vanaf 1906 in delen van Amsterdam over-gebracht naar Eindhoven, waarschijnlijk vanwege de sociaJe rust en lagere lonen. Kort na het uitbreken van de Eerste We-reldoorlog verkocht hij zijn exportvergun-ningen en legde zich toe op het maken van kwaliteitssigaren onder een gedeponeerd
merk: Karel I.
Dit bleek een gouden greep. Van Abbe groeide in de jaren twintig snel uit tot het tweede bedrijf van Eindhoven en omgeving. In 1929 nam hij aan de Tongelresestraat een nieuwe naar het laatste Amerikaanse
model ingerichte fabriek in gebruik. Medio
jaren dertig telde zijn bedrijf ongeveer
3000 meest vrouwelijke personeelsleden.
Van Abbe was toen een welgesteld man die een uitgebreide kunstcollectie aanlegde.
In 1932 schonk hij 150.000 gulden aan de
gemeente om daarvoor een museum te
bouwen. Het Van Abbemuseum zou na de
Tweede Wereldoorlog uitgroeien tot een
van de bekendste Europese musea op het
terrein van de hedendaagse kunst.
Volgens een overzicht van de
Eind-hovense nijverheid waren in 1929 na
Philips met ruim 20.000 werknemers, de
tabaks- en de textielindustrie met
respec-tievelijk ruim 4400 en 1750 personeelsleden de grootste werkgevers. Hierna kwamen de metaalindustrie en de drukkerijen met
ieder ongeveer 320 medewerkers.
Bij de tabaksbedrijven waren naast Mignot & De Block enkele relatieve
p.131
Alb. p.129
Van Doorne's Aanhangwagen Fabriek was zeer succesvol mel haar chass1s. waarop carros seriebouwers verder konden yoortbouwen In 1955.27 1aar na de oprlchtmg. kon een mijlpaal gevierd worden: he! IO.CXXlste chassis. Direeteur Hub van Doorne spreekt he! ver· zamelde werkvolk toe.
nieuwkomers als Garvelink en Vander Tak
van belang. In de textielindustrie moeten
als grote bedrijven worden genoemd
Ign. de Haes en Baekers & Raymakers.
Na de Tweede Wereldoorlog zou de textielnijverheid de tabaksindustrie
korte tijd in omvang overtreffen. Debet
hieraan was in de eerste plaats het na de
Tweede Wereldoorlog doorzetten van de
mechanisatie in de tabaksnijverheid, die het mogelijk maakte ook duurdere sigaren machinaal te vervaardigen. Ook de ver-schuiving in smaak van sigaar naar sigaret speelde een rol bij de teruggang van de
Eindhovense tabaksindustrie.
DE MAAKINDUSTRIE VERDWIJNT,
DE OIENSTENSECTOR KOMT OP
De textielnijverheid zou begin jaren
zestig in moeilijkheden komen door de
concurrentie van lagelonenlanden. Eerst
was dit Italie. later ging het om
Oost-Europese Ianden. Zij konden de textiele
bulkproducten vee! goedkoper maken dan
de Nederlandse bedrijven. Samenwerking
en fusies tussen verschillende bedrijven
als Baekers & Raymakers, De Haes en Elias
boden slechts kort soelaas. De textiel-industrie zou ten slotte net als de
tabaks-nijverheid vrijwel volledig uit Eindhoven
verdwijnen. Een onvermijdelijk einde voor twee takken van bedrijvigheid die eeuwen in de stad gevestigd waren.
In de daarop volgende decennia zouden grote delen van de overige maakindustrie,
inclusief die van Philips. uit Eindhoven vertrekken. De productiekosten waren sim-pelweg te hoog om met succes te kunnen concurreren tegen lagelonenlanden. Slechts voor bedrijven die technisch hoogwaardige
of speciale zaken maakten,
DAF-vracht-wagens bijvoorbeeld of bederfelijke waar,
zoals de zuivelproducten van Campina
- ruim 1000 arbeidsplaatsen rond 1995-gold dit niet. Ook de Eindhovense grafische industrie, een bedrijfstak die al vanaf het begin van de negentiende eeuw in de stad
was gevestigd. bleef het goed doen. Hier werkten rond 2000 zo'n 1500 personen.
Het verlies aan arbeidsplaatsen in de industrie, waar rond 2005 nog maar 20.000 personen werkten tegen ongeveer 30.000
D. H
.
N
1
/.
l
hA
. J.~
4
, /J. . ~l
.t;
. ~ .L)
~too
m
-
en
~andweve~
van
.
"
2. De eeuwenoude pijler van de reg1· onale economie, de texlielnljver· held, nam In de 20ste eeuw snel in belang af. De vervaardiging van linnen stollen, lange tljd een spe·
cialiteit van deze sector, verdween in de naoorlogse perlode 1n korte tijd vrljwel geheel.
tien jaar daarvoor en ruim 42.000 in 1985, a -,sa~~~~;:;;--;:;;;-:::,--~~
leidde rond 1990 tot grote en hardnekkige \1
werkloosheid in Eindhoven. Europese
steunprogramma's als Stimulus boden
toen hulp bij het saneren van oude fabriek-sterreinen en het scheppen van arbeids-plaatsen. De groei in de dienstverlening compenseerde daarna het verlies aan
industriele arbeidsplaatsen goeddeels. Het
aantal arbeidsplaatsen in die sector liep op van 58.000 in 1994 tot ongeveer 62.000
in 2006. Grote trekkers zijn de zakelijke
dienstverlening. zoals automatiserings-bedrijven en technische adviesbureaus.
OAF ALS KLEINE INDUSTRIELE REUS
Een dee! van de werkloos geworden sigarenmakers en textielwerkers kon in
de jaren vijftig en zestig terecht bij OAF.
Dit bedrijf. dat tijdens de oorlog het hoofd
boven water had kunnen houden door de
(omstreden) productie van onder meer
carrosserieen voor overvalwagens van
de Duitse politie, maakte na 1945 een
spectaculaire groei door. Opnieuw speelde
het ministerie van Defensie hierbij een
hoofdrol door in 1949 bij OAF een order te
plaatsen van 175 miljoen gulden voor de
bouw van honderden vrachtauto's. De order
werd mede gefinancierd via het Ameri-kaanse Marshallplan.
Aan de Geldropseweg verrees een
nieuwe fabriek, waar naast de legerauto's
ook bussen en allerlei typen vrachtauto's
van de lopende band rolden. In het
OAF-museum zijn de nodige voorbeelden
te zien. Om betere kwaliteit te kunnen leveren verving OAF de uit Amerika en
later uit Engeland ge"importeerde motoren
door een eigen ontwerp. In 1954 werkten
er al1850 mensen aan de Geldropseweg.
Dit aantal nam vier jaar later snel toe na
de introductie van een kleine personen
-wagen, de OAF 600. Bijzonder hieraan was de volautomatische aandrijving via twee kunststof V-snaren. In 1964 telde DAF 6000 medewerkers.
Het oermodel en opvolgers waren
redelijk succesvol in eigen land, maar
een doorbraak in het buitenland bleef uit.
De ontwikkeling van opvolgers vergde
3. In 1958 starlte OAF met de productie on serie van haar zelf ontwikkelde personenwagen, de OAF 600. Oeze liepen In groten get ale van de lopende band.
p.135
4. Nadal het al enkele ]oren mon der was gegaan, volgde on februarl 1993 een surse·
ance voor OAF. Met slechts corea de hell! van de vroegere bedrljfs· bezel tong maakte het oude Oaf een herstart als OAF Trucks NV. Op 1 maar! stonden 1420 voormalige Oafwerknemers a is werkeloos gereglstreerd. Oeze koude sanering heel! lang nagewerkl
dat OAF de productie, die inmiddels plaats vond in het Limburgse Born, in 1975 overdeed aan het Zweedse Volvo. De vrachwagenproductie beleefde eind jaren zeventig onder invloed van de teruglopende economie een ernstige terugval, maar door een grate order van,
opnieuw, Defensie overleefde het bedrijf
de problemen.
Minder goed ging het ruim tien jaar later toen OAF door de overname van het Britse Leyland en een samenwerking met
het Spaanse Pegasus een periode van sterke
expansie doormaakte. Te grate voorraden in combinatie met een sterke terugloop van de vrachtwagenverkoop leidden in 1993 tot het faillissement van het bedrijf. Er volgde een doors tart met ongeveer de helft van het personeel. In 1996 nam de Amerikaanse vrachtautofabrikant Paccar, dat onder-meer de wegreuzen Peterbilt en Kenworth maakt, OAF over. Als onderdeel van dit grate concern heeft het Eindhovense bedrijf zijn positie met kwaliteitsproducten - verschillende malen werd de titel Truck van het jaar gewonnen - gestaag weten te versterken.
p.137
5. Van de eens van Mignot & Van de circa & De Blockplein zo omvangrljke De Block (1969 500 werknemers herinnert hier tabaksindustrie Is overgenomen door gong slechts een· nog aan de oude anna 2009 amper Philip Morris) derde over naar bedrijvigheid. lets in Eindhoven verdween tussen de nieuwe locatie.
terug te vinden. 1977 en 1982 Het fabriekscom· De afbraak begcn doorsamen- plex aan de Ka· vanaf de jaren voeging van de naalstraat werd zest ig. Oak de productle in in 1982 gesloopt, slgarettenfabriek Bergen op Zoom. aileen het Mignot
VERWIJZINGEN Te bezoeken: » OAF-museum, Tongelresestraat » DAF-fabriek aan de Geldropseweg ,..,..Qmgeving OAF-museum ,..,.. Tegeltableau buitenmuur Karell-fabriek aan de Tongelresestraat ,..,..Jndustriele wandelroute langs de Dommel Literatuur:
,..,.. A.J.V.M. Adang, J.M.P. van Oorschot, Regia in bedrijf. Eindhoven z.j.
,..,.Jan J.A. Hohman, Dr. Hub
J. van Doorne, Eindhoven
1999
,..,.. Bedrijvigheid &
Werk-gelegenheid in Zuid-Oost
Brabant, Eindhoven,
Helmond 2007
,..,.. Hans Schippers,
Eind-hovens bestaan en
bedrijvig-heid, Eindhoven 1982
,..>Diverse informatie over OAF, Leyland en Paccar, o.a. herdenkingsartikelen: Hans Wessels, Midden in het tweede Ieven, Algemeen Dagblad, 10 mei 2003 en Het Parool, 29 november
2000 Websites: » DAF museum www.dafmuseum.ni » Eindhoven m beeld zoek: OAF ,..,PACCAR
