BESLUIT
Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, vierde lid, van de Mededingingswet.
Nummer 6879 / 24
Betreft zaak: Schuitema - SdB Activa
I . MELDI NG
1. Op 22 januari 2010 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse
Mededingingsautoriteit (hierna: NMa) een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet (hierna: Mw). Hierin is medegedeeld dat Schuitema B.V. (hierna: Schuitema), onderdeel van CVC Capital Partners, voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, Mw, over Super de Boer activa, bestaande uit 791 Super de Boer supermarkten (hierna: SdB activa),
onderdeel van Jumbo Groep Holding B.V. Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn geen zienswijzen van derden naar voren gebracht. Wel zijn voorafgaand aan de melding zienswijzen ingediend door een vaktijdschrift en een consument.2 Ambtshalve zijn vragen gesteld
aan verschillende marktpartijen.
I I . PARTI JEN
2. Schuitema is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. Schuitema is actief op het gebied van de inkoop, de groothandel en de detailhandel in levensmiddelen. Zij levert goederen en diensten aan circa 330 supermarkten die een supermarktformule onder de naam C1000 exploiteren. Daarnaast exploiteert Schuitema onder die naam circa 39 eigen
supermarktfilialen.
1 In de oorspronkelijke melding waren 80 winkels van de Super de Boer opgenomen. Partijen hebben echter aangegeven
dat Schuitema geen zeggenschap verkrijgt over de winkel van Super de Boer in Vessem. Partijen hebben de melding op dit punt gewijzigd. Zie bijlage 1.
2 De zienswijze van het vaktijdschrift heeft betrekking op Beneden-Leeuwen, Bennekom en Bunschoten-Spakenburg; die
3. Schuitema is een portfolio-onderneming van CVC Capital Partners (CVC). Een andere portfolio-onderneming van CVC is Leaf International B.V.3 (hierna: Leaf). Leaf is actief op het
gebied van de levering van snoepgoed, in het bijzonder kauwgum.
4. SdB activa bestaat uit 23 ‘eigen’ winkels en 56 franchisewinkels die geëxploiteerd worden onder de Super de Boer-formule. SdB activa is actief op het gebied van de detailhandel in
levensmiddelen. SdB activa maakt onderdeel uit van Jumbo Groep Holding B.V. (hierna: Jumbo).4
I I I . DE GEMELDE OPERATI E
5. Jumbo en Schuitema hebben op 5 november 2009 een ‘Back-to-back agreement for the
sale and purchase of certain Activa of Super de Boer N.V. from Jumbo Groep Holding B.V.’ gesloten.
De voorgenomen transactie houdt in dat Schuitema uitsluitende zeggenschap verkrijgt over 79 winkels van Super de Boer.5 Voor de 56 franchisewinkels houdt dit met name in dat Schuitema
rechten als franchisegever verkrijgt met betrekking tot die winkels. Voor de 23 eigen winkels van Super de Boer worden alle activa overgedragen die Schuitema in staat stellen om zeggenschap uit te oefenen over de betreffende winkel en deze te exploiteren.
6. Teneinde tegemoet te komen aan mogelijke mededingingsrechtelijke bezwaren op het gebied van de verkoop van dagelijkse consumptiegoederen via supermarkten hebben partijen aangegeven dat zij als onderdeel van de concentratie afstand zullen doen van de winkels van Super de Boer in Beneden-Leeuwen, Bennekom en Bunschoten-Spakenburg en van de winkels van C1000 in Damwoude en Westerbork. Na overleg met de NMa hebben partijen op 26 februari 2010 een wijziging van de melding ingediend, waarin dit aanbod is opgenomen.
3 Leaf is een zustermaatschappij van Schuitema.
4 Bij besluit van 4 december 2009 in zaak 6802/Jumbo - Super de Boer heeft de NMa goedkeuring verleend voor de
overname van alle circa 300 supermarkten van Super de Boer door Jumbo, onder de voorwaarde dat de rechten
voortvloeiende uit de contractuele relatie met de winkel van Super de Boer in Bunde worden overgedragen aan Schuitema of een door de NMa goed te keuren onafhankelijke derde.
5 De overdracht van SdB activa geschiedt stapsgewijs. Dat wil zeggen dat Schuitema niet ineens de zeggenschap over SdB
I V. TOEPASSELI JKHEI D VAN HET CONCENTRATI ETOEZI CHT
7. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, Mw. De hierboven, onder punten 5 en 6, omschreven transactie leidt ertoe dat Schuitema uitsluitende zeggenschap verkrijgt over de genoemde 79 winkels van Super de Boer.
8. Betrokken ondernemingen zijn Schuitema en SdB activa.
9. Gelet op de omzetgegevens van de betrokken ondernemingen moet de transactie worden beschouwd als een concentratie met een communautaire dimensie in de zin van artikel 1 van Verordening (EG) Nr. 139/ 2004 betreffende de controle op concentraties van
ondernemingen.6 Op 4 december 2009 hebben partijen de transactie gemeld bij de Europese
Commissie (hierna: de Commissie).7 Op 9 december 2009 heeft de NMa een afschrift van deze
melding ontvangen. Op 18 december 2009 heeft de NMa de Commissie op grond van artikel 9 van de Concentratieverordening verzocht om volledige verwijzing van de zaak met het oog op de toepassing van de nationale Mededingingswet, omdat de concentratie in significante mate gevolgen dreigt te hebben voor de mededinging op een markt in Nederland welke alle kenmerken van een afzonderlijke markt vertoont, of omdat deze gevolgen heeft voor de mededinging op een markt in Nederland welke alle kenmerken vertoont van een afzonderlijke markt en welke geen wezenlijk deel van de gemeenschappelijke markt vormt. Bij beschikking van 25 januari 2010 heeft de Commissie op grond van artikel 9, derde lid, onder b, van de Concentratieverordening de zaak in zijn geheel verwezen naar de NMa.8 Als gevolg hiervan is het in Hoofdstuk 5 van de
Mededingingswet geregelde concentratietoezicht van toepassing op de onderhavige transactie.
V. BEOORDELI NG
A. RELEVANTE MARKTEN
Rel evan t e pr oduct mar kt en
10. De activiteiten van partijen overlappen op het gebied van (i) de verkoop van dagelijkse consumptiegoederen via supermarkten en (ii) de inkoop van dagelijkse consumptiegoederen voor afzet via de detailhandel.
6Verordening (EG) nr. 139/ 2004 van de Raad van 20 januari 2004 betreffende de controle op concentraties van ondernemingen (PbEG 2004, L 24/ 1), hierna aangeduid als de Concentratieverordening.
7 De zaak is bij de Commissie geregistreerd onder nummer COMP/ M.5677- CVC/ Schuitema - SdB Assets 8 Beschikking van de Europese Commissie van 25 januari 2010 inhoudende een volledige verwijzing van zaak
(i) Verkoop van dagelijkse consumptiegoederen via supermarkten
11. Evenals in eerdere besluiten van de NMa9 en in beschikkingen van de Commissie10 zal in
deze zaak worden uitgegaan van een afzonderlijke markt voor de verkoop van dagelijkse consumptiegoederen via supermarkten waarbij geen nader onderscheid is gemaakt tussen supermarkten, hypermarkten en discounters.
(ii) Inkoop van dagelijkse consumptiegoederen voor afzet via de detailhandel waarbij rekening wordt gehouden met de verschillen tussen productgroepen.
12. Evenals in eerdere besluiten11 zal in deze zaak worden uitgegaan van een aparte markt
voor de inkoop van dagelijkse consumptiegoederen voor de afzet via de detailhandel, waarbij rekening wordt gehouden met de verschillen tussen productgroepen.
Rel evan t e geogr af isch e mar kt en
(i) Verkoop van dagelijkse consumptiegoederen via supermarkten
13. Evenals in eerdere besluiten12 kan in deze zaak in het midden worden gelaten of de markt
voor de verkoop van dagelijkse consumptiegoederen via supermarkten een nationale of een lokale dimensie heeft aangezien dit voor de beoordeling van de concentratie geen verschil maakt. Voor de beoordeling van de gevolgen van de concentratie zijn hieronder zowel de effecten van de concentratie op de mogelijke nationale markt als de effecten op de mogelijke regionale/ lokale markten in kaart gebracht.
14. Voor de afbakening van mogelijke lokale markten is in deze zaak als vertrekpunt gekozen het gebied dat binnen een straal van 15 minuten reistijd per auto rond een winkel van Jumbo of
9 Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 6802/ Jumbo - Super de Boer, reeds aangehaald, punt 12, het besluit van 24 september
2007 in zaak 6145/ Sperwer - Sligro - Spar - Meermarkt - Attent, punt 22, en het besluit van 26 oktober 2006 in zaak 5586/ Ahold - Konmar, punt 14.
10 Zie de beschikking van de Europese Commissie van 20 november 1996 in zaak IV/ M.784 – Kesko/ Tuko, de beschikking
van 27 augustus 1996 in zaak IV/ M.803 – Rewe/ Billa, de beschikking van 15 januari 1998 in zaak IV/ M.1071 – Spar/ Pro, de beschikking van 3 februari 1999 in zaak IV/ M.1221 – Rewe/ Meinl en de beschikking van 25 januari 2000 in zaak IV/ M.1684
– Carrefour/ Promodes.
11Zie bijvoorbeeld de besluiten in zaak 6802/ Jumbo – Super de Boer, reeds aangehaald, punt 13, zaak 6145/ Sperwer - Sligro
- Spar - Meermarkt - Attent, reeds aangehaald, punt 23, en in zaak 5586/ Ahold - Konmar, reeds aangehaald, punt 17. 12 Zie onder meer het besluit in zaak 6802/ Jumbo - Super de Boer, reeds aangehaald, punt 16, het besluit in zaak 5586/ Ahold - Konmar, reeds aangehaald, punt 21, het besluit in zaak 2838/ Sperwer - Spar, reeds aangehaald, punten 28 e.v., en het
Super de Boer ligt.13 Net als in zaak 6802/ Jumbo - Super de Boer is dit gebied vervolgens ingeperkt
tot de betrokken plaats waar de over te nemen winkel is gevestigd. Dit vanwege het feit dat de concurrentie binnen de woonplaats als het meest relevant moet worden beschouwd omdat de consument over het algemeen niet geneigd is om zijn dagelijkse boodschappen te doen in een andere plaats dan zijn woonplaats. Op dit uitgangspunt kan echter een uitzondering worden gemaakt als een woonplaats in feite is vastgegroeid aan een grotere plaats/ stad of als de meldende partijen duidelijke bewijzen aandragen dat consumenten ook supermarkten in (een) andere nabijgelegen plaats(en) bezoeken, ongeacht de vraag of deze plaats groter of kleiner is dan de eigen woonplaats.
(ii) Inkoop van dagelijkse consumptiegoederen voor afzet via de detailhandel
15. In deze zaak zal er, evenals in eerdere zaken14, van worden uitgegaan dat de markt voor
inkoop van dagelijkse consumptiegoederen voor afzet via de detailhandel, mogelijk nader onderverdeeld in productgroepen, een nationale omvang heeft.
B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE
(i) Verkoop van dagelijkse consumptiegoederen via supermarkten a) Nationale markt
16. De omvang van een Nederlandse markt voor de verkoop van dagelijkse
consumptiegoederen via supermarkten was in 2008 circa EUR 28,5 miljard.15 Op basis van omzet
bedragen de marktaandelen van Schuitema (C1000) en de te verwerven winkels van Super de Boer op een dergelijke markt respectievelijk [10-20]% en [0-10]%. Het gezamenlijke marktaandeel van partijen op de (mogelijke) gehele Nederlandse markt voor de verkoop van dagelijkse
consumptiegoederen via supermarkten komt hiermee op [10-20]%.
17. De belangrijkste concurrenten van partijen op deze markt zijn Albert Heijn, Aldi, Lidl en Jumbo.
18. Gelet op de geringe toename van het marktaandeel van Schuitema als gevolg van de overname van SdB activa, alsmede de aanwezigheid van sterke(re) concurrenten op een dergelijke markt is er geen reden om aan te nemen dat de concentratie de daadwerkelijke
13 Dit komt overeen met de benadering die bij de afbakening van de (mogelijke) geografische markt is gekozen in het
besluit in zaak 6802/ Jumbo - Super de Boer, reeds aangehaald.
mededinging op de gehele Nederlandse markt op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
b) Regionale / lokale markten
19. Bij de onderhavige concentratie is in 54 woonplaatsen of gebieden16 waar zich over te
nemen winkels van Super de Boer bevinden, sprake van overlap tussen de activiteiten van partijen wanneer als vertrekpunt het gebied wordt gekozen dat binnen een straal van 15 minuten reistijd per auto rond een winkel van C1000 of Super de Boer is gelegen. Indien vervolgens net als in zaak 6802/ Jumbo - Super de Boer wordt uitgegaan van het principe dat dit gebied moet worden ingeperkt tot de grenzen van de betreffende woonplaats, beperkt de overlap zich tot 24 plaatsen. 20. Marktaandelen zijn een belangrijke eerste aanwijzing voor de economische macht die een winkel op lokaal niveau heeft. Voor de beoordeling van de gevolgen van de concentratie op de mogelijke lokale markten is daarom, evenals in eerdere besluiten van de NMa en in
beschikkingen van de Commissie, gekeken naar het gezamenlijke marktaandeel van partijen op basis van omzet en – indien dit niet mogelijk was – op basis van verkoopvloeroppervlak (hierna: vvo).17
21. Omdat lokale markten in de praktijk doorgaans niet volledig geïsoleerd zijn van
invloeden van daarbuiten en daarom concurrentiedruk van daarbuiten kunnen ervaren, moet met de marktaandelen op regionale/ lokale markten voorzichtig worden omgegaan. Indien het gezamenlijke marktaandeel van partijen op basis van omzet of – in gevallen waarin niet alle omzetcijfers beschikbaar zijn18 – op basis van vvo beneden de 50% ligt, is ervan uitgegaan dat er
16 Met woonplaats wordt bedoeld de plaats waar één of meerdere winkels van partijen is/ zijn gevestigd. Een gebied bestaat
uit een combinatie van twee of meer woonplaatsen. De mogelijke relevante geografische markten die in dit besluit worden besproken, betreffen zowel woonplaatsen als gebieden.
17Overeenkomstig het besluit in zaak 5586/ Ahold - Konmar, reeds aangehaald, punt 35 e.v., en het besluit in zaak 6802/ Jumbo - Super de Boer, reeds aangehaald, punt 23.
18Omdat Lidl als enige ondervraagde marktpartij heeft geweigerd omzetgegevens ter beschikking te stellen aan de NMa, is het niet mogelijk geweest om voor alle mogelijke regionale/ lokale markten het marktaandeel op basis van omzet te berekenen. Voor deze markten kan op basis van vvo wel een berekening van het marktaandeel worden gemaakt die de positie van partijen in ieder geval niet onderschat. Het is immers algemeen bekend dat discounters zoals Lidl een hogere omzet per vierkante meter behalen dan full service supermarkten, zoals de winkels van partijen. Voor deze zaak betekent dit voor regionale/ lokale markten waar naast de winkels van partijen ook winkels van Lidl zijn gevestigd, dat
op de betrokken markt voldoende keuzemogelijkheden voor de consument overblijven en er geen mededingingsprobleem is.
22. In het geval het marktaandeel van partijen de 50% in omzet, dan wel in gevallen waarin omzetgegevens niet aanwezig zijn op basis van vvo, duidelijk overschrijdt, is de situatie op de desbetreffende lokale markt in eerste instantie als potentieel problematisch aangemerkt en derhalve nader onderzocht. Vanwege afwijkingen in vvo zoals vermeld in verschillende openbare bronnen19 is ervoor gekozen om alle gebieden waar het gezamenlijke marktaandeel van partijen
op basis van één van beide bronnen hoger is dan 40% nader te onderzoeken.
23. Vervolgens is onderzocht of er mogelijk relativerende factoren zijn die ertoe leiden dat er ondanks het hoge gezamenlijke marktaandeel van partijen op die markt als gevolg van de voorgenomen concentratie toch geen sprake is van een significante belemmering van de mededinging, met name als gevolg van het ontstaan of het versterken van een economische machtspositie. Bepaalde lokale omstandigheden zijn beschouwd als relativerende factoren. Zo is onder meer gekeken naar de grootte van de concurrenten zowel qua vvo als – waar mogelijk - qua omzet en naar consumentenstromen.
24. In een aantal woonplaatsen is sprake van overlap tussen de activiteiten van partijen waarbij het gezamenlijk marktaandeel op basis van vvo groter is dan 40%, maar kleiner dan 50%. Het gaat dan om de woonplaatsen Nieuwegein ([40-50]% op basis van vvo) en Vianen ([40-50]% op basis van vvo) en om het gebied Lage Zwaluwe ([40-50]% op basis van vvo).20
25. Ten aanzien van alle hiervoor genoemde plaatsen kan worden vastgesteld dat er, uitgaande van een straal van 15 minuten per auto rond de winkels van partijen, voor
consumenten voldoende keuzemogelijkheden overblijven. In de hiervoor genoemde plaatsen is geen nader onderzoek verricht naar daadwerkelijke consumentenstromen aangezien het gezamenlijk marktaandeel van partijen aldaar kleiner is dan 50%. Gelet hierop is er geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de in punt 24 genoemde mogelijke lokale markten op significante wijze zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
26. Op de mogelijke lokale markten ( i) Beneden Leeuwen, (ii) Bennekom, (iii) Bunschoten-Spakenburg (iv) Damwoude, (v) Dinxperlo en (vi) Westerbork bedraagt het gezamenlijke
19Supermarktgids 47e editie, Ter Aar: Ondernemers Pers Nederland 2009 en Distrifood Supermarktpocket 2009, Doetinchem: Reed Business Food & Horeca 2009.
(i) Beneden-Leeuwen
27. In Beneden-Leeuwen zijn twee winkels van partijen (C1000 en Super de Boer) en een Aldi gevestigd. Volgens de hiervoor beschreven benadering bedraagt het gezamenlijke marktaandeel van partijen op basis van omzet [70-80]%.
28. Conform de hiervoor beschreven benadering wordt er in eerste instantie van uitgegaan dat inwoners van Beneden-Leeuwen hun dagelijkse boodschappen binnen de eigen woonplaats doen, waarna vervolgens dient te worden bezien of er bepaalde lokale factoren zijn die het hoge marktaandeel van partijen relativeren.
29. Uit het onderzoek van de NMa naar de gevolgen van de concentratie voor de
concurrentie op de mogelijke lokale markt Beneden-Leeuwen zijn geen duidelijke lokale factoren naar voren gekomen die het hoge gezamenlijke marktaandeel van partijen relativeren. Zo is in onvoldoende mate komen vast te staan dat inwoners van Beneden-Leeuwen voor hun dagelijkse boodschappen ook naar omliggende plaatsen gaan.21 In het nabijgelegen dorp Wamel (3 km) is
een winkel van Spar22 gevestigd waarvan is gebleken dat deze met name een lokale functie vervult
ten behoeve van het dorp zelf. Verder is uit het onderzoek van de NMa naar voren gekomen dat concurrenten van partijen het niet aannemelijk vinden dat inwoners van Beneden-Leeuwen voor hun dagelijkse boodschappen naar de overkant van de rivier de Waal gaan. De Waal wordt door hen in dit opzicht als een natuurlijke barrière beschouwd. Daarnaast heeft de NMa ten aanzien van Beneden-Leeuwen een zienswijze van een derde ontvangen die betrekking heeft op de sterke positie die Schuitema hier nu al zou innemen en die na de overname van de winkel van Super de Boer verder wordt versterkt. Volgens deze derde heeft Beneden-Leeuwen een sterke regionale aantrekkingskracht.
30. Gelet op het hoge marktaandeel van partijen op de mogelijke regionale/ lokale markt Beneden-Leeuwen en de afwezigheid van lokale relativerende factoren is er reden om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke regionale/ lokale markt Beneden-Leeuwen op significante wijze zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
21 De grotere plaatsen Druten en Tiel zijn volgens Routenet binnen een kwartier reistijd per auto bereikbaar. Zie:
<http:/ / www.routenet.nl> Het onderzoek van de NMa laat slechts geringe consumentenstromen tussen deze plaatsen zien.
22 Deze Spar is de meest nabijgelegen concurrent van partijen als wordt uitgegaan van een regionale markt die
(ii) Bennekom
31. In Bennekom zijn twee winkels van partijen (C1000 en Super de Boer) gevestigd. Daarnaast is er in Bennekom een winkel van Albert Heijn. Op basis van omzet hebben partijen een marktaandeel van [60-70]%.
32. Conform de hiervoor beschreven benadering wordt er in eerste instantie van uitgegaan dat inwoners van Bennekom hun dagelijkse boodschappen binnen de eigen woonplaats doen, waarna vervolgens is bezien of er bepaalde lokale factoren zijn die het hoge marktaandeel van partijen relativeren.
33. Partijen hebben betoogd dat Bennekom als het ware is vastgegroeid aan de (grotere) plaatsen Ede en Wageningen waardoor op dit uitgangspunt volgens hen een uitzondering kan worden gemaakt.23 Zij menen dat de supermarkten in Ede en Wageningen, voor zover gelegen
binnen een straal van 15 minuten reistijd rondom de winkels van partijen, alternatieven zijn voor inwoners van Bennekom en dat ook deze winkels tot de relevante geografische markt behoren. 34. Hoewel Bennekom precies tussen de plaatsen Ede en Wageningen in ligt, kan gelet op de geografische ligging van de betreffende plaatsen en hun onderlinge afstanden niet worden gezegd dat deze aan elkaar zijn vastgegroeid.24 Bij de afbakening van de mogelijke relevante
geografische markt blijft de woonplaats Bennekom daarom het uitgangspunt voor de
mededingingsrechtelijke beoordeling, waarna vervolgens dient te worden bezien of er bepaalde lokale factoren zijn die het hoge marktaandeel van partijen relativeren.
35. Partijen hebben een onderzoek25 overgelegd waaruit blijkt dat [10-20]% van de inwoners
van Bennekom ten minste 1 maal per week één of meerdere supermarkten buiten de eigen woonplaats bezoekt. Van de ondervraagden doet [0-10]% wekelijks boodschappen bij AH XL in Ede. Tevens blijkt uit dit onderzoek dat [50-60]% van de ondervraagden wekelijks (minimaal één keer per week) boodschappen doet bij één van de winkels van partijen in Bennekom.
36. Het voorgaande betekent dat veruit de meeste inwoners (>[80-90]%) van Bennekom hun dagelijkse boodschappen uitsluitend binnen de eigen plaats doen en zij er dus niet voor kiezen om hiervoor supermarkten in omliggende plaatsen te bezoeken. Volgens de NMa hebben partijen
23 Zie (o.a.) het besluit in zaak 6802/ Jumbo – Super de Boer, reeds aangehaald, punt 17, en het besluit in zaak 5586/Ahold -
Konmar, reeds aangehaald, punt 22.
24 Er is derhalve geen sprake van een situatie als bedoeld in het besluit in zaak 5586/ Ahold – Konmar, reeds aangehaald,
punt 22.
25 B. de Kleijn, Rapportage supermarktbezoek huishoudens Bennekom januari 2010, uitgevoerd in opdracht van Schuitema,
met de overgelegde gegevens niet overtuigend aangetoond dat er lokale factoren zijn die het hoge marktaandeel van partijen relativeren. Daarnaast heeft de NMa een zienswijze ontvangen die inhoudt dat Schuitema in Bennekom een zeer sterke positie krijgt.
37. Gelet op het hoge marktaandeel van partijen op de mogelijke regionale/ lokale markt Bennekom en de afwezigheid van relativerende lokale factoren is er reden om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke regionale/ lokale markt Bennekom op significante wijze zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. (iii) Bunschoten-Spakenburg
38. In Bunschoten-Spakenburg zijn drie winkels (twee van C1000 en één van Super de Boer) van partijen gevestigd. Daarnaast is er in deze plaats een winkel gevestigd van Aldi. Op basis van omzet hebben partijen een marktaandeel van [80-90]%.
39. Conform de hiervoor beschreven benadering wordt er in eerste instantie van uitgegaan dat inwoners van Bunschoten-Spakenburg hun dagelijkse boodschappen binnen de eigen woonplaats doen, waarna vervolgens is bezien of er bepaalde lokale factoren zijn die het hoge marktaandeel van partijen relativeren.
40. Partijen hebben geen gegevens overgelegd waaruit overtuigend is gebleken dat inwoners van Bunschoten-Spakenburg voor hun dagelijkse boodschappen ook supermarkten in
omliggende plaatsen bezoeken. Anders dan door partijen wordt gesteld, is uit het onderzoek van de NMa naar voren gekomen dat de Aldi in Bunschoten-Spakenburg een significant kleinere concurrent is waar relatief weinig concurrentiedruk van uitgaat. Ook hebben concurrenten aangegeven dat Schuitema een te sterke positie in Bunschoten-Spakenburg zou krijgen en zijn twee zienswijzen ontvangen van derden waarin zij hun zorg uitspreken over de zeer sterke positie van Schuitema in Bunschoten-Spakenburg.
(iv) Damwoude
42. In Damwoude zijn twee winkels (C1000 en Super de Boer) gevestigd. Daarnaast is er in deze plaats een winkel gevestigd van Lidl. Op basis van vvo hebben partijen een marktaandeel van [60-70]%.26
43. Conform de hiervoor beschreven benadering wordt er in eerste instantie van uitgegaan dat inwoners van Damwoude hun dagelijkse boodschappen binnen de eigen woonplaats doen, waarna vervolgens is bezien of er bepaalde lokale factoren zijn die het hoge marktaandeel van partijen relativeren.
44. Partijen hebben betoogd dat Damwoude27 op circa 5 minuten reistijd (4,7 kilometer) van
het ruim twee keer zo grote Dokkum ligt. Volgens partijen moeten deze plaatsen gezamenlijk als één geografische markt worden gezien omdat uit consumentenherkomstonderzoek zou blijken dat de supermarkten in Dokkum een alternatief zijn voor inwoners van Damwoude. Er zijn volgens partijen significante consumentenstromen zichtbaar tussen Damwoude en Dokkum.28
45. Volgens de NMa hebben partijen met de overgelegde gegevens niet overtuigend aangetoond dat er lokale factoren zijn die het hoge marktaandeel van partijen relativeren. 46. Uit het onderzoek van de NMa is duidelijk naar voren gekomen dat Damwoude een redelijk aantrekkelijk winkelaanbod heeft en dat inwoners van Damwoude hun boodschappen vooral in de eigen woonplaats doen. De door partijen overgelegde
consumentenherkomstonderzoeken geven geen informatie over de frequentie van het
supermarktbezoek van inwoners van Damwoude aan de Jumbo en C1000 in Dokkum, maar ook niet over het totaal aantal inwoners van Damwoude dat voor zijn dagelijkse boodschappen naar Dokkum reist. Dit maakt dat niet overtuigend is aangetoond dat supermarkten in Dokkum een reëel alternatief zijn waarvan voor de winkels van partijen in Damwoude voldoende
disciplinerende werking uitgaat.
26 Zie ook voetnoot 18.
27Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft Damwoude eind 2009 5.600 inwoners, verdeeld over 2.225 huishoudens.
47. Gelet op het hoge marktaandeel van partijen op de mogelijke regionale/ lokale markt Damwoude en het gegeven dat de aanwezigheid van relativerende lokale factoren niet
overtuigend is aangetoond, is er reden om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke regionale/ lokale markt Damwoude op significante wijze zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
(v) Dinxperlo
48. In Dinxperlo zijn twee winkels (C1000 en Super de Boer) van partijen gevestigd.
Daarnaast is er in deze plaats een winkel van Aldi gevestigd. Op basis van omzet hebben partijen een marktaandeel van [70-80]%. Dinxperlo vormt één bebouwde kom met het Duitse dorp Süderwick. In Süderwick zijn winkels van de Duitse supermarktketens Edeka en Norma gevestigd. 49. Conform de hiervoor beschreven benadering wordt er in eerste instantie van uitgegaan dat inwoners van Dinxperlo hun dagelijkse boodschappen binnen de eigen woonplaats doen, waarna vervolgens is bezien of er bepaalde lokale factoren zijn die het hoge marktaandeel van partijen relativeren.
50. Partijen hebben betoogd dat Dinxperlo is vastgegroeid aan Süderwick waardoor op dit uitgangspunt volgens hen een uitzondering kan worden gemaakt.
51. In het onderzoek van de NMa is inderdaad bevestigd dat inwoners van Dinxperlo hun dagelijkse boodschappen ook doen bij Duitse supermarkten net over de grens. Gebleken is ook dat supermarkten in Dinxperlo reclamefolders verspreiden in Süderwick en omgekeerd. Het is daarom aannemelijk dat Dinxperlo en Süderwick als één geografische markt moeten worden gezien. Als gevolg daarvan daalt het marktaandeel van partijen tot onder de 50%.
52. Gelet hierop is er geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke lokale markt Dinxperlo op significante wijze zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
(vi) Westerbork
54. Conform de hiervoor beschreven benadering wordt er in eerste instantie van uitgegaan dat inwoners van Westerbork hun dagelijkse boodschappen binnen de eigen woonplaats doen, waarna vervolgens is bezien of er bepaalde lokale factoren zijn die het hoge marktaandeel van partijen relativeren.
55. In het onderzoek van de NMa zijn geen factoren naar voren gekomen die het hoge marktaandeel van partijen relativeren.29 Door een marktpartij is aangegeven dat er in Westerbork
en omgeving weinig alternatieve supermarkten overblijven als gevolg van de voorgenomen concentratie.
56. Gelet op het hoge marktaandeel van partijen op de mogelijke regionale/ lokale markt Westerbork en het gegeven dat de aanwezigheid van relativerende lokale factoren niet is aangetoond, is er reden om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke regionale/ lokale markt Westerbork op significante wijze zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
Voorstel partijen
57. Om mededingingsrechtelijke problemen op voorhand weg te nemen, heeft Schuitema op 26 februari 2010 de melding van de voorgenomen concentratie gewijzigd. Schuitema heeft deze wijziging zodanig vormgegeven dat deze past binnen het beleid zoals de NMa dat heeft
geformuleerd in de Richtsnoeren Remedies 2007.30 Deze wijziging is als bijlage opgenomen bij
dit besluit en vormt een integraal onderdeel daarvan.31 Hieronder worden de belangrijkste punten
samengevat weergegeven.
29 Zelfs als zou zijn aangetoond dat ook supermarkten in Beilen (C1000, Aldi en Poiesz) een alternatief zijn voor de
inwoners van Westerbork, dan nog blijft het marktaandeel van partijen zeer hoog ([70-80]% op basis van vvo, [70-80]% op basis van omzet).
Verkoop supermarkten
58. Schuitema draagt uiterlijk […]∗32 na het besluit op de melding als bedoeld in artikel 37, lid 4, Mw (hierna: het besluit) de juridische en economische eigendom over van de Super de Boer-winkel te Beneden-Leeuwen33 en haar rechten voortvloeiende uit de contractuele relatie met de
Super de Boer-winkels in Bennekom en Bunschoten-Spakenburg en de C1000-winkels in Damwoude en Westerbork over aan één of meer door de NMa goedgekeurde, onafhankelijke derden.34 Schuitema zal in de tien jaar na overdracht direct noch indirect enig economisch belang
in noch enige invloed op de winkels verwerven of enige franchiseovereenkomst aangaan ten aanzien van deze winkels, tenzij de NMa vooraf heeft aangegeven dat de structuur van de markt zodanig is gewijzigd dat daartegen geen bezwaar meer bestaat.
59. Indien Schuitema er niet in slaagt om binnen […]∗ na het besluit een door de NMa goedgekeurde koper te vinden, zal binnen drie weken aan een onafhankelijke en door de NMa goedgekeurde trustee een onherroepelijke opdracht en volmacht worden gegeven om namens Schuitema de winkels alsnog aan een onafhankelijke derde over te dragen binnen een termijn van […]∗.35
Beheerregeling
60. Schuitema benoemt binnen drie weken na het besluit een door de NMa goedgekeurde, onafhankelijke monitoring trustee met een door de NMa goedgekeurde opdracht.36
61. Voor de af te stoten winkels van Super de Boer en C1000 geldt dat in de periode tussen het besluit en de uiteindelijke overdracht aan een goed te keuren derde de trustee belast zal zijn
∗ Vertrouwelijke gegevens, gewist voor publicatie
32 Gelet op de bijzondere omstandigheden van dit geval, te weten de aard van de overeenkomst die voorziet in een
stapsgewijze overdracht van SdB activa over een periode van circa twee jaar, het feit dat de over te dragen winkels tot dezelfde winkelformule (Super de Boer) behoren die als zodanig nog enige tijd blijft voortbestaan en omdat het in de meeste gevallen om winkels gaat die door een zelfstandig ondernemer (franchisenemer) worden geëxploiteerd, wordt een langere termijn dan die als uitgangspunt wordt genoemd in de Richtsnoeren Remedies 2007 in dit geval passend geacht.
33 De Super de Boer-winkel in Beneden-Leeuwen wordt momenteel als filiaal geëxploiteerd. Als gevolg van de onderhavige
concentratie zal de juridische en economische eigendom over deze winkel van Jumbo overgaan op Schuitema.
34 Het betreft vier Super de Boer- en C1000-winkels die thans door een franchisenemer worden geëxploiteerd. ∗ Vertrouwelijke gegevens, gewist voor publicatie
∗ Vertrouwelijke gegevens, gewist voor publicatie
35 De betreffende winkels zullen uiteindelijk dus binnen een termijn van […] maanden worden verkocht aan een
onafhankelijke derde.
met het toezicht op de nakoming door Schuitema van de verplichting om iedere winkel als een levensvatbare, concurrerende en verkoopbare entiteit in stand te (doen) houden. De trustee zal de NMa maandelijks of vierwekelijks rapporteren conform de opdracht.
62. In het kader van de beheerregeling dient onderscheid te worden gemaakt tussen de winkels waarover Schuitema zeggenschap heeft en winkels waarover Jumbo zeggenschap heeft.37
63. Ten aanzien van de winkels waarover Schuitema zeggenschap heeft en die worden geëxploiteerd door een franchisenemer verbindt Schuitema zich om:
a) De dienstverlening zoals overeengekomen met de franchisenemer voort te zetten. Dit betreft onder meer de advisering ter zake van bedrijfseconomische, organisatorische en commerciële aangelegenheden die zich bij de bedrijfsuitoefening kunnen voordoen; en b) Niets te doen of na te laten en geen enkele ontwikkeling te (doen) voortzetten of te
gedogen, die de uitvoering van de overdracht zou kunnen bemoeilijken of belemmeren of de waarde van de over te dragen winkel nadelig zou kunnen beïnvloeden.
64. Ten aanzien van de winkel waarover Schuitema zeggenschap heeft en die wordt geëxploiteerd als filiaal verbindt zij zich om:
a) De vaste activa, de knowhow, de commerciële informatie die vertrouwelijk is of aan intellectuele eigendomsrechten is onderworpen, de klantenbestanden en de technische en commerciële bekwaamheid van de werknemers in stand te houden;
b) Ervoor te zorgen dat alle relevante beheers- en administratieve functies worden vervuld, dat er voldoende kapitaal en krediet is en dat aan alle andere voorwaarden is voldaan die nodig zijn om optimaal te kunnen blijven concurreren;
c) De gebruikelijke standaard voor kwaliteit, prijs en service van de winkel te handhaven; d) Het sleutelpersoneel te stimuleren om aan te blijven; en
e) Niets te doen of na te laten en geen enkele ontwikkeling te (doen) voortzetten of te gedogen, die de uitvoering van de overdracht zou kunnen bemoeilijken of belemmeren of de waarde van de over te dragen winkel nadelig zou kunnen beïnvloeden.
65. Ten aanzien van de winkels waarover Jumbo tot aan de overdracht aan Schuitema zeggenschap heeft, verbindt Schuitema zich om, met gebruikmaking van haar recht onder de
37 Tot de overdracht aan Schuitema, die zoals gezegd gefaseerd verloopt, heeft verkoper Jumbo zeggenschap over de
koopovereenkomst met Jumbo, de trustee te voorzien van informatie met betrekking tot de bedrijfsvoering van deze winkels voor zover dit noodzakelijk is en redelijkerwijs vereist kan worden voor het toezicht op de levensvatbaarheid, het concurrentievermogen en de
overdraagbaarheid van de betreffende winkels en met inachtneming van het feit dat deze winkels worden geëxploiteerd door een zelfstandige franchiseondernemer.
Beoordeling voorstel partijen
66. Door de verkoop van de winkels van Super de Boer in Beneden-Leeuwen, Bennekom en Bunschoten-Spakenburg wordt de overlap tussen partijen weggenomen, en blijft het
marktaandeel van Schuitema op deze (mogelijke) regionale/ lokale markten gelijk aan de situatie vóór deze concentratie.
67. In Damwoude verkoopt Schuitema de C1000-winkel en verkrijgt zij zeggenschap over de Super de Boer-winkel. Als gevolg hiervan daalt het gezamenlijke marktaandeel van Schuitema en SdB activa op basis van vvo van [60-70]% naar [40-50]%.38
68. Ook in Westerbork verkoopt Schuitema de C1000-winkel en verkrijgt zij zeggenschap over de Super de Boer-winkel. Als gevolg hiervan daalt het gezamenlijke marktaandeel van Schuitema en SdB activa op basis van vv0 van 100% naar [50-60]%.39
69. De wijziging, zoals deze door partijen is ingediend, is aan de concurrenten van partijen voorgelegd in een zogenaamde markttest. Uit de reacties op de markttest kan de conclusie worden getrokken dat de gesignaleerde mogelijke belemmering van de mededinging wordt weggenomen.
70. De Raad is van mening dat met de wijziging van de melding de in de punten 27 tot en met 56 geïdentificeerde mogelijke mededingingsproblemen zijn weggenomen.
(ii) Inkoop van dagelijkse consumptiegoederen voor afzet via de detailhandel, waarbij rekening wordt gehouden met de verschillen tussen productgroepen.
71. Op de inkoopmarkt voor dagelijkse consumptiegoederen voor afzet via de detailhandel bedraagt het marktaandeel van Schuitema voor alle productgroepen gezamenlijk circa [0-10]%.
38Als gevolg van de overname stijgt het marktaandeel van Schuitema in Damwoude op basis van vvo van [20-30]% naar [40-50]%.
SdB activa vertegenwoordigt op deze markt circa [0-10]%.40 Het is niet aannemelijk dat de
percentages van de afzonderlijke productgroepen sterk afwijken van voornoemde percentages. 72. Gezien de beperkte gezamenlijke marktaandelen van partijen op de inkoopmarkt voor dagelijkse consumptiegoederen en de aanwezigheid van grote(re) concurrenten op deze markt, waaronder Ahold (Albert Heijn) en Superunie, is er geen reden om aan te nemen dat de
concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
73. In deze zaak verdient de mogelijke markt voor de inkoop van snoepgoed voor afzet via detailhandel bijzondere aandacht, omdat Schuitema en Super de Boer beide producten afnemen van Leaf, een zustermaatschappij van Schuitema. Leaf voert onder meer de merken Sportlife en Xilifresh (kauwgum), Red Band (zoetwaren), Venco en Läkerol (drop) en King (pepermunt). De inkoop door SdB activa vertegenwoordigt een zeer beperkt percentage van Leaf’s totale verkoop, alsmede op de verkoopmarkt(en) voor dergelijke producten. Gelet op het voorgaande is het niet aannemelijk dat Schuitema als gevolg van de concentratie concurrenten van Leaf zal kunnen uitsluiten door een ander assortiment te voeren of dat Leaf concurrenten van Schuitema niet meer zal beleveren.
74. Er is geen reden om aan te nemen dat de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke nationale markt voor de inkoop van snoepgoed voor afzet via de detailhandel zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
VI I . CONCLUSI E
75. Na onderzoek van deze melding is de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde
concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat na wijziging van de melding de concentratie, onder de voorwaarden zoals beschreven in de punten 57 tot en met 65 van dit besluit, de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
76. Gelet op het bovenstaande deelt de Raad van Bestuur van de Nederlandse
Mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de gewijzigde melding betrekking heeft geen vergunning is vereist, onder de voorwaarden zoals beschreven in punten 57 tot en met 65 van dit besluit.
Datum: 5 maart 2010
De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze:
w.g. F.J.H. Don
Lid van de Raad van Bestuur
