Speech Jens Arnbak WorldTopics99, 25 mei 1999 Alleen uitgesproken tekst geldt!
De aan mij voorgelegde vraag was: “Zijn OPTA’s richtsnoeren voor ontbundelde toegang de laatste horde naar volledige deregulering?” Ik citeer hier, dames en heren, zo maar drie
krantenkoppen uit de dagbladen, nadat OPTA eind maart deze Richtsnoeren had gepubliceerd. ‘KPN moet hele netwerk openen voor concurrent’.
‘KPN moet van OPTA concurrent toelaten tot huiskamers’. ‘OPTA stimuleert digitale snelweg’.
Nu hebben krantenkoppen de neiging te kort door de bocht te zijn. Maar de bijbehorende artikelen gaven in het algemeen goed weer waar het om draait: particuliere en zakelijke telefoongebruikers kunnen voortaan een abonnement voor hun vaste telefoon afsluiten bij een concurrent van KPN, zelfs als die concurrent nog geen eigen lokaal net heeft. Wij hebben dat zelf, ietwat onbescheiden, een nieuwe impuls voor concurrentie en innovatie op de telecommarkt genoemd.
Met concurrentie op de telecommarkt heb ik gelijk het onderwerp genoemd dat de rode draad vormt van mijn bijdrage aan dit symposium van MCI Worldcom.. Die concurrentie doet zich in verschillende gedaanten voor. Ik wil er vandaag een aantal met u langslopen, waarbij de nadruk zal liggen op de infrastructuur-concurrentie, ofwel de concurrentie tussen aanbieders van netwerken. Ik noem u even in vogelvlucht de onderwerpen die ik hierna de revue wil laten passeren: de al genoemde ontbundelde toegang, mobiele telefonie, kort iets over lokale telefonie en nummerportabiliteit en tenslotte de schaarsteproblematiek.
Om te beginnen de ontbundelde toegang van de aansluitlijn. Dat is een vakterm die wordt gebruikt als telecombedrijven de koperdraden, die lopen tussen de wijkcentrale en het telefoonstopcontact of de bedrijfscentrale bij de abonnee, willen overnemen van KPN. De onlangs door OPTA gepubliceerde spelregels over ontbundelde toegang verschaffen de telecommarkt duidelijkheid, met name als het gaat om de ontwikkeling van de tarieven die KPN haar concurrenten voor de overname van de aansluitlijn mag vragen. En duidelijkheid is, als ik de titel van dit symposium mag geloven, datgene waar zowel de telecombedrijven als hun klanten op zitten te wachten.
Ik wil nog even ingaan op de tarieven die ik net noemde. Daarover heeft OPTA een beleidslijn gekozen die op het volgende neerkomt. [SHEET ‘Prijsbereking ontbundelde toegang’] In het eerste jaar dat een bedrijf de aansluitlijn exploiteert betaalt hij daarvoor een bedrag dat ietsje onder het Belbasis-abonnementstarief van KPN ligt. De prijs van dit abonnement is momenteel f 34,60 per maand, maar dat is inclusief billing, vermelding in het telefoonboek en BTW. Dankzij die lagere startprijs kan zo’n bedrijf een klantenbestand opbouwen, nieuwe diensten ontwikkelen en de concurrentie aangaan met KPN en andere aanbieders. In een periode van vijf jaar gaat het tarief stapsgewijs wel steeds verder omhoog. Na die vijf jaar is het tarief dan zo veel gestegen dat een niet-gereguleerde marktprijs wordt berekend. Of het dan voor een concurrent wellicht interessanter wordt zelf een net aan te leggen is dan een zaak van de markt zelf. Een tweetraps-raket naar infrastructuurconcurrentie, noemen wij dat bij OPTA. Nederland is binnen de EU het eerste land dat deze raket heeft gelanceerd.
Maar waarom zouden telecombedrijven eigenlijk een eigen lokaal net tot bij de abonnee thuis moeten aanleggen? Waarom kunnen ze niet van het net van KPN gebruik blijven maken? Het grote voordeel voor bedrijven die een eigen net hebben is dat ze veel onafhankelijker zijn van de voormalige monopolist. Ze hoeven niet meer te onderhandelen over mede-gebruik van het lokale KPN-net of de bijbehorende gereguleerde kosten accepteren. Bovendien hebben die bedrijven dan geen last meer van mogelijke problemen in het net van KPN, zoals de huidige schaarste. Het verkeer van die aanbieders gaat dan immers steeds minder via het KPN-net. Ook over die schaarste heeft OPTA zich onlangs uitgesproken, zoals u zich misschien kunt herinneren. Op die schaarste kom ik later terug.
Zoals u op deze sheet [SHEET ‘Concurrentie met eigen net, alleen grootgebruikers] kunt zien is er op de groot-zakelijke markt al sprake van concurrentie. Telecombedrijven sluiten
ondernemingen met veel telefoonverkeer rechtstreeks op hun eigen net aan. ‘Direct access’ heet dat in vaktaal. Daarnaast bestaat ook het fenomeen carrierselectie of wel ïndirect access”. [SHEET ‘Carrierselectie’]. Via het intoetsen van 4 cijfers die altijd beginnen met 16, kan een abonnee het net van een concurrent bereiken, maar wel via de aansluitlijn van KPN. Een mogelijkheid waarvan opmerkelijk genoeg nog maar weinig gebruik wordt gemaakt door de particuliere gebruikers in Nederland, terwijl het toch behoorlijk op uw telefoonrekening kan schelen, met name voor buitenlandse en mobiele bestemmingen. Dan zijn er nog de
kabelbedrijven [SHEET ‘Concurrentie met eigen net’]. Zij zijn zowel op de particuliere als de MKB-markt actief. Via de kabels die in vrijwel elke huiskamer in Nederland komen, bieden de kabelexploitanten allerlei diensten aan, zoals tv, video, internet en in een enkel geval ook telefoon.
Maar al deze mogelijkheden kunnen uit oogpunt van concurrentie toch niet wedijveren met ontbundelde toegang (SHEET ‘Ontbundelde toegang’]. Als ontbundelde toegang eenmaal een feit is, kunnen particulieren en klein-zakelijke gebruikers een abonnement direct afsluiten bij een concurrent. Die kan dan nieuwe diensten zoals video-op-verzoek en snel-Internet aanbieden via een gewone telefoonlijn, overgenomen van KPN en voorzien van digitale technieken zoals ADSL. Praktisch gezegd: ontbundelde toegang brengt de digitale snelweg in de huiskamer èn op de werkplek.
Vooral voor het midden- en kleinbedrijf biedt dit interessante mogelijkheden. Zij kunnen
bijvoorbeeld hun bedrijfscentrale rechtstreeks koppelen aan het net van een KPN-concurrent. Tot nu toe was dit alleen weggelegd voor grote organisaties, die tonnen per jaar uitgeven aan
telefoonverkeer en zich een dure huurlijn kunnen permitteren. Bijkomend voordeel is dat het bedrijf de volledige rekening van één leverancier krijgt, namelijk de concurrent.
OPTA gaat er, zoals ik al zei, wel vanuit dat de telecombedrijven die van deze nieuwe mogelijkheid gebruik zullen maken, uiteindelijk zullen besluiten een eigen lokaal telecommunicatienet aan te leggen naar de goede klanten. Dit vergt natuurlijk hoge
investeringen, maar voor wie de komende jaren via ontbundeling een vast klantenbestand weet op te bouwen kan dit een aantrekkelijke optie zijn. Weliswaar is de toegang tot de aansluitlijn vooral interessant voor het aanbieden van geavanceerde telecomdiensten - ik noemde u al snelle toegang tot het internet en video-op-verzoek - maar een combinatie met ‘gewone’ telefonie is zeker niet ondenkbaar voor het MKB, bijvoorbeeld voor least-cost routing. Telefonie wordt dan één product in een totaal dienstenpakket.
Dames en heren,
u weet wellicht dat de BTG, de belangenvereniging van de telecomgrootgebruikers, zich vorige week kritisch heeft uitgelaten over de vermeende regelzucht van OPTA. De BTG verwijt ons graag dat wij te streng op de prijzen letten, met name als het gaat om de tarieven voor
eindgebruikers van het net van KPN. Juist daardoor zouden nieuwe aanbieders niet overgaan tot het aanleggen van een eigen infrastructuur. Ik hoop dat het u inmiddels duidelijk is dat wij nu in tegendeel met die ontbundelde toegang als opstap proberen te bevorderen dat concurrenten van KPN wel degelijk en snel een eigen net gaan beheren. Die kans wordt groter naarmate ze de komende jaren een groter marktaandeel weten te veroveren.
In dit verband wil ik u ook wijzen op het systeem van tariefplafonds dat OPTA wil invoeren. In een dergelijk systeem worden de telefoontarieven voor een periode van, zeg, drie jaar vastgelegd. Niet alleen consumenten, maar ook de concurrenten van KPN weten dan waar ze aan toe zijn. Dit voorkomt dat bedrijven, al of niet door het aanleggen van een eigen netwerk, een kans wagen en bij aanzienlijke daling van de tarieven in de problemen komen. En wie is daar bij gebaat? De concurrent niet, maar de consument ook niet.
juist grootgebruikers profiteren inderdaad nu al ruimschoots van de zegeningen van de markt. Als het aan de BTG ligt, zou KPN zonder beperkingen met de concurrenten op de grootzakelijke markt moeten kunnen wedijveren. Maar zoals we meer dan eens aan de BTG hebben uitgelegd mag dat op grond van Europese regels gewoon niet. Immers: een oud-monopolist zou dan de tarieven voor klanten die nog geen alternatief hebben - kleinere zakelijke gebruikers en
consumenten - hoog kunnen houden. En met de extra opbrengsten daarvan de concurrentieslag op een andere, lucratieve, markt aangaan. Het lijkt mij duidelijk dat deze kruissubsidiëring niet de bedoeling van marktwerking kan zijn. De kritiek van de BTG hoort in Brussel thuis. Niet bij OPTA, die gehouden is om wet- en regelgeving uit te voeren. Wij zijn geen regelgevers, maar
toezichthouders en geschilbeslechters.
Precies een week geleden, de dag na de kritiek van de BTG, ontving OPTA de Innovatie Award. Dat is een prijs voor de onderneming of organisatie die in het afgelopen jaar smaakmakende of innovatieve activiteiten heeft ondernomen of gestimuleerd in de telecom-, media-,
informatietechnologie- of kabelbranche. Het juryrapport meldt dat (ik citeer) ‘de versnelling in de liberalisering van de telecommunicatie zonder meer in belangrijke mate is te danken aan OPTA, die soms zeer omstreden maar tegelijkertijd goed gemotiveerde beslissingen nam. Het valt op dat OPTA daarbij niet alleen rekening houdt met de effecten op korte termijn, maar ook met de consequenties op de langere termijn’. Einde citaat.
Tijdens de bijeenkomst waarop OPTA de Innovatie Award kreeg uitgereikt, werd ook de zogenoemde Convergentie Award uitgereikt aan Walter Etty, in telecomkringen welbekend. Hij merkte bij de officiele prijsuitreiking op dat de kritiek van de BTG eigenlijk een compliment is aan het adres van OPTA. Het standpunt van de BTG toonde volgens hem aan dat OPTA zich nu vooral richt op de belangen van de kleinverbruikers. Maar die indruk wil ik hier wegnemen. Als toezichthouder bevinden wij ons steeds in het spannende midden van de driehoek KPN,
concurrent en consument. Bij het nemen van maatregelen en besluiten weegt OPTA constant de belangen van die drie partijen tegen elkaar af. Wij maken niet bij voorbaat onderscheid tussen grote en kleine concurrenten of tussen groot- en klein-gebruikers. Dat is het voorrecht van hun belangenbehartigers!
Dames en heren,
Marktwerking is nog allesbehalve volledig. Tot nu toe hebben we alleen snelle ontwikkelingen gezien in onderdelen van de telecommarkt. Zo heeft concurrentie, vooral dankzij de
carrierselectiebedrijven en de alternatieve carriers zoals MCI Worldcom, geleid tot een
indrukwekkend snelle prijsdaling voor het internationale telefoonverkeer. Ik kan nu al voordeliger naar de westkust van Amerika bellen dan naar mijn moeder in Denemarken. Dat geldt overigens ook voor het vliegen op die twee bestemmingen. Dat heeft te maken met de schaalvoordelen in het transport naar grote bestemmingen.
Als er één markt is waar de concurrentieslag echt zichtbaar is geworden, dan is het de mobiele-telefoniemarkt. Pas de toetreding van drie nieuwe mobiele aanbieders heeft geleid tot een stevige daling van de tarieven voor mobiel bellers, na het oorspronkelijke duopolie. Maar de tarieven voor het bellen van een vast naar een mobiel toestel zijn evenwel hoog gebleven. Een dergelijk gesprek kost u nu in de meeste gevallen 90 cent per minuut, zelfs nadat OPTA afgelopen jaar de bovenmatige inhouding van KPN op het vaste gedeelte had gematigd. Gelukkig zijn er ook carrier selectbedrijven die momenteel hun klanten de mogelijkheid bieden via hen voor bijna de helft van die prijs van een vast naar een mobiel toestel te bellen. Bovendien kunnen bedrijfscentrales en straks ook huishoudens ook direct worden gekoppeld aan een mobiel netwerk en zo profiteren van de lage mobiele tarieven.
kostendekkend zijn? Het komt er wellicht op neer dat de gebruiker van een vast toestel ongewild telefoongesprekken subsidieert van de buurman met diens mobieltje. De vraag rijst of hier sprake is van onderling afgestemd gedrag van de vijf mobiele aanbieders, zo niet formeel, dan wel feitelijk. De concurrentie werkt hier kennelijk niet.
OPTA onderzoekt, samen met de NMa, momenteel verschillende mogelijkheden wat daar tegen te doen is. NMA zou kunnen kijken naar kartelgedrag. OPTA zou één of meer bedrijven aan kunnen wijzen als bezitter van aanmerkelijke macht op een relevante markt. Een bedrijf kan dat stempel van OPTA krijgen als het op die bepaalde markt een aandeel heeft van 25 procent of meer. Zo’n bedrijf moet dan volgens EU-regels tarieven gaan hanteren die kostengeoriënteerd zijn. Dat wil zeggen: tarieven die zijn gebaseerd op daadwerkelijk gemaakte kosten plus een redelijke opslag voor de winst.
In tegenstelling tot mobiele telefonie stelt op de markt voor lokale vaste telefonie de concurrentie nog weinig voor. OPTA is bezig met een onderzoek naar de marktwerking op het gebied van lokale telefonie. Dit onderzoek loopt nog, maar mijn eerste indruk is dat de concurrentie op deze markt nog niet echt van de grond lijkt te komen.
Met de kabel hebben we in Nederland wel een wijd vertakte alternatieve infrastructuur
voorhanden. De kabel kan daarom een interessant alternatief worden voor lokale telefonie, maar eerder nog voor het leveren van allerlei breedbandige diensten, zoals Internet. Op dit moment bieden slechts twee partijen telefonie via de kabel aan: A2000 in Amsterdam en omgeving en Telekabel in de Arnhemse regio. Mobiel bellen biedt ook nog geen echt alternatief voor vaste lokale telefonie, gezien de genoemde tarieven. Hooguit kunnen particuliere weinigbellers voordeliger uit zijn, als ze een mobiel toestel met vooruitbetaling van de gesprekskosten (ofwel prepaid) nemen. Zij hoeven dan immers helemaal geen abonnementskosten te betalen en de dure gesprekken naar hun toestel zijn niet hun zorg - hooguit de zorg van hun ouders of vrienden! Dames en heren,
de volgende spreker van dit symposium zal u bijpraten over het onderwerp nummerportabiliteit. Daarom houd ik het kort. Wat ik wel kwijt wil is dat OPTA de afgelopen weken opmerkelijk veel klachten en vragen heeft gekregen over nummerportabiliteit. Tussen haakjes: u weet wat nummerportabiliteit is? Nummerportabiliteit biedt de klant behoud van zijn telefoonnummer bij overstap naar een andere aanbieder.
Veel klachten die wij over nummerportabiliteit krijgen, vallen onder de noemer ‘slechte
voorlichting’. Hoe snel wordt de overstap geregeld, wat gaat het kosten, bij wie moet ik daarvoor zijn? Op dat soort vragen krijgen consumenten de meest uiteenlopende of ontwijkende
antwoorden. Maar ook aan de uitvoering van nummerportabiliteit schort het nodige. Ik hoop dat de buffergroep Nummerportabiliteit deze handschoen wil oppakken en bij de leden van de groep op verbetering wil aandringen, zowel in de voorlichting aan de klant als bij de daadwerkelijke uitvoering.
Dan tot slot nog iets over het pijnlijke onderwerp schaarste. Want OPTA kan nog zo veel
maatregelen nemen die de concurrentie bevorderen, als diezelfde concurrentie wordt belemmerd door capaciteitsproblemen op het KPN-net zijn we straks weer terug bij af. De schaarste leidt er nu al toe dat klanten van met name de concurrenten van KPN regelmatig de in gesprek-toon horen. Wat daarvan de gevolgen zijn laat zich raden: klanten van die bedrijven dreigen terug te gaan naar KPN, of hebben dat al gedaan.
OPTA heeft laten onderzoeken wat de oorzaak is van de uitzonderlijke schaarste in Nederland. Gebleken is dat schaarste een gevolg is van de explosieve groei van telecommunicatie, vooral het Internet- en ander dataverkeer. KPN heeft die groei duidelijk onderschat in haar
indruk, de schaarse interconnectiecapaciteit niet altijd eerlijk verdeeld tussen zichzelf en haar concurrenten.
OPTA heeft intussen geëist dat KPN een aantal maatregelen neemt dat ertoe leidt dat er uiterlijk 1 juli een einde komt aan de schaarsteproblemen van concurrenten. Die datum is niet toevallig gekozen, want KPN heeft zelf gezegd dat dan de schaarste op interconnectiegebied is opgelost. De maatregelen komen er, kort gezegd, op neer dat KPN tot 1 juli de schaarse
interconnectiecapaciteit eerlijk moet verdelen over alle partijen, inclusief zichzelf.
Vanaf 1 juli moet KPN voldoen aan haar wettelijke plicht als het gaat om het leveren van
interconnectieverbindingen. Ook moet KPN aan OPTA melden hoe het Internetverkeer voortaan zal worden afgehandeld. Verder moet KPN eventuele verkeersbeperkende maatregelen door OPTA laten goedkeuren. Als KPN haar verplichtingen niet nakomt, kan OPTA bestuurlijke dwangmaatregelen nemen en zonodig boetes opleggen. We hopen uiteraard dat het niet zo ver hoeft te komen.
Dames en heren,
ik ben aan het einde gekomen van mijn betoog. Een betoog waarin ik u hopelijk duidelijk heb kunnen maken wat de rol van OPTA is als het gaat om het bevorderen van de concurrentie in telecomland. In elk geval zal u duidelijk zijn geworden dat de telecommunicatiemarkt flink in beweging is. Op de ene deelmarkt is die beweging wel veel heftiger dan op de andere. Van een volwassen concurrentie is dus nog lang geen sprake, getuige de vele klachten en geschillen die OPTA krijgt voorgelegd. En zo lang dat zo blijft, blijft er voor OPTA werk aan de winkel.
