Energiebesparingsadvies voor Ontmoetingscentrum De Paulus Molenstraat 2 in Winssen

(1)

Energiebesparingsadvies

voor Ontmoetingscentrum “De Paulus”

Molenstraat 2 in Winssen

(2)

Colofon

Opdrachtgever Gemeente Beuningen Dhr. Gijs Gerrits Van Heemstraweg 46 6640 AA Beuningen 14024

g.gerrits@beuningen.nl

Adviseur

Zegers-EnergieProjecten Lijsterbesstraat 56 6523 JV Nijmegen 06 41 41 28 21 Info@z-ep.nl www.z-ep.nl

Projectnummer P1404

Inspectiedatum 24 en 27 november 2014 Documentdatum Januari 2015

Product Maatwerkadvies energiebesparing

Status Definitief

(3)

Inhoudsopgave

Colofon... 2

Inhoudsopgave ... 3

1 Inleiding ... 4

1.1 Werkwijze ... 4

1.2 Financiële uitgangpunten ... 4

2 Samenvatting ... 5

2.1 Conclusie ... 6

2.2 Aanbeveling ... 6

3 Het energieverbruik ... 6

4 Toelichting maatregelen ... 7

4.1 Isolatie borstwering ... 7

4.2 Dak isolatie ... 8

4.3 Isolerend glas ... 8

4.4 De verlichting ... 9

4.5 Warmtepomp verwarming i.c.m. HR-ketels ... 13

4.6 Waterzijdig inregelen ... 15

4.7 CV leidingen en warm tapwaterleidingen isoleren ... 17

4.8 Radiatorschermen ... 18

4.9 Vervang heaters door HR heaters ... 20

4.10 Breng goede tochtstrippen aan ... 21

4.11 Verbeter de afstelling van de tochtsluis ... 22

4.12 Zonnepanelen ... 23

4.13 Energiezorg ... 26

4.14 Energiemonitoring ... 27

4.15 Bar energiezuinig ... 28

(4)

1 Inleiding

Energiegebruik en duurzaamheid is voor Gemeente Beuningen een belangrijk onderwerp: er wordt gestreefd naar 20% energiebesparing in 2020.

In 2009 startte de gemeente met de uitvoering van het eerste Beuningse Duurzaamheidsprogramma. Vanuit het bewustzijn dat duurzame ontwikkeling, energiebesparing en duurzame energieopwekking belangrijk zijn voor de lokale toekomst, heeft de gemeente de afgelopen jaren, samen met burgers en bedrijfsleven, de CO2 uitstoot verlaagd en stappen gemaakt in het opwekken van duurzame energie.

De gemeente heeft werk gemaakt van duurzaamheid door onder andere bedrijven te faciliteren bij

energiebesparing, subsidie te verstrekken voor het isoleren van woningen en het verduurzamen van diverse

basisscholen. De gemeente startte de collectieve inkoopactie voor zonnepanelen met 28 deelnemende gemeenten.

Binnen de gemeentelijke organisatie zijn afgelopen jaren ook duurzame stappen gezet. De gemeente gebruikt alleen nog maar groen gas en groene elektriciteit, er zijn zonnepanelen geplaatst op het gemeentehuis en op de gemeentewerf, het wagenpark is "vergroend" en de gemeente stimuleert medewerkers om op de fiets naar het werk komen.

Om de ingeslagen duurzame weg te continueren heeft Beuningen een nieuw Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid vastgesteld. In de periode tot en met 2017 worden verschillende projecten uitgevoerd die energiebesparing én het opwekken van duurzame energie stimuleren. Mede daarom heeft de gemeente Beuningen een studie laten uitvoeren voor twee multifunctionele centra: ‘De Lèhge Polder” en “De Paulus”. Doel hiervan is het verkrijgen van een overzicht ten aanzien van het energieverbruik en voor een goed overzicht van economisch rendabele

besparingsmaatregelen.

Voor iedere maatregel is opgenomen wat de besparing is in: kWh elektriciteit of m³ gas; in MJoule (gas en elektriciteit bij elkaar opgeteld); in euro’s en in CO₂-uitstoot. Verder is berekend of ingeschat hoeveel de investering bedraagt (indien voldoende gegevens voorhanden). Tot slot is voor iedere maatregel de eenvoudige terugverdientermijn bepaald (indien voldoende gegevens voorhanden).

Als opdrachtgever is aangemerkt Gijs Gerrits, strategisch beleidsmedewerker milieu voor de gemeente Beuningen.

Opdrachtnemer is Zegers-EnergieProjecten, projectleider is Mevr. M.T.E.L. Zegers (gecertificeerd EPA-U adviseur);

1.1 Werkwijze

Gedurende de gebouwinspectie op 24 en 27 november 2014, heeft de mevrouw Zegers, (verder de adviseur genoemd) het gebouw opgenomen. Op basis van de gegevens van de gebouwopname, aangevuld met informatie verstrekt door de beheerder, zijn een aantal besparingsmaatregelen geselecteerd. Deze zijn geselecteerd op grond van standaardtabellen, specifieke berekeningen (op locatie afgestemd) en door indruk en ervaring

Deze maatregelen zijn in een rekentabel gezet en hierin zijn de geselecteerde besparingsmaatregelen

doorgerekend op de verschillende bovengenoemde facetten. Vervolgens wordt iedere maatregelapart toegelicht.

1.2 Financiële uitgangpunten

(financiële) randvoorwaarden

Rekenmethodieken voor financiële rendabiliteit: Eenvoudige terugverdientijd (ETVT)

Elektriciteitsprijs € 0,08455/ kWh (incl. BTW, incl. REB)

Gasprijs € 0,5122/ m³ (incl. BTW, incl. REB)

Figuur 1 de financiële randvoorwaarden

(5)

De energieprijzen zijn afgeleid van de variabele kosten op de aangeleverde facturen. Deze prijzen betreffen alleen de variabele kosten, de vaste kosten zijn niet meegenomen omdat deze niet veranderen wanneer het

energieverbruik afneemt.

2 Samenvatting

In de onderstaande tabel staan alle maatregelen die tijdens de opname geselecteerd zijn. Deze maatregelen worden in het onderliggende rapport verder toegelicht.

maatregelen Winssen

besparing gas

besparing

elektriciteit besparing CO₂ besparing energieverbruik

besparing kosten

invester ing ETVT

De Paulus mᶟ % +/- kWh % +/- kg % +/- GJ % +/- € % +/- € jaar

isoleer de

borstwering 435 1,4% 0 0,0% 782 0,9% 13.768 0,9% € 223 1,1% € 1.280 5,7 dakisolatie 1.554 5,0% 0 0,0% 2.794 3,1% 49.186 3,3% € 796 3,8% € 5.000 6,3 Isolatieglas 644 2,1% 0 0,0% 1.158 1,3% 20.383 1,4% € 330 1,6% € 2.520 7,6 Gebruik een

warmtepomp voor de warmte- opwekking

6.216 20,0% 0 0,0% 11.175 12,3% 196.743 13,4% € 3.184 15,2% € 19.560 6,1

regel de radiatoren waterzijdig in

1.554 5,0% 0 0,0% 2.794 3,1% 49.186 3,3% € 796 3,8% € 2.000 2,5

isoleer cv-leiding 622 2,0% 0 0,0% 1.117 1,2% 19.674 1,3% € 318 1,5% € 129 0,4 breng

radiatorschermen aan

1.000 3,2% 0 0,0% 1.798 2,0% 31.650 2,2% € 512 2,5% € 1.000 2,0 vervang de

conventionele heaters door hoogfrequente heaters

971 12,5% 0 0,0% 1.746 1,9% 30.741 2,1% € 497 2,4% € 5.500 11,1

Verbeter kierdichting bij deuren, ramen, spleten

622 2,0% 0 0,0% 1.117 1,2% 19.674 1,3% € 318 1,5% € 400 1,3

verbeter de afstelling van de tochtsluizen

777 2,5% 0 0,0% 1.397 1,5% 24.593 1,7% € 398 1,9% € 0,0 0,0 zonnepanelen

volgens Z-EP 0 0,0% 24.000 40,8% 14.325 15,7% 197.520 13,5% € 2.776 13,3% € 45.000 16,2 zonnepanelen

volgens Solesta 0 0,0% 27.000 45,9% 16.115 17,7% 222.210 15,1% € 3.123 14,9% € 43.500 13,9 energiezorg 777 2,5% 1.472 2,5% 2.275 3% 36.707 2,5% € 522 2,5% € 2.400 4,6 energiemonitoring 622 2,0% 1.178 2,0% 1.820 2% 29.366 2,0% € 418 2,0% € 1.200 2,9 bar energiezuinig 0 0,0% 3.105 15,0% 1.853 2% 25.554 1,7% € 263 1,3% € 500 1,9 Tabel 1 Overzichtstabel van alle maatregelen (met uitzondering van verlichting: zie hiervoor 4.4)

(6)

2.1 Conclusie

De meeste in rapport opgenomen maatregelen zijn binnen vijf jaar terug te verdienen en zijn daarmee een

wettelijke verplichting. De Wet Milieubeheer en het Activiteitenbesluit verplichten grote energieverbruikers tot het nemen van besparingsmaatregelen die binnen vijf jaar zijn terugverdiend.

Voor het gebouwdeel van de Buurtzorg en de zolder van het Paulusgilde geldt dat de gebruiksuren zo laag zijn dat het bijna onmogelijk is een maatregel terug te verdienen. Een aantal maatregelen die voor het

ontmoetingscentrum en de sporthallen gelden kunnen echter ook voor deze gebouwdelen worden meegenomen.

Dit geldt voor de verlichting, de radiatorschilden, het plaatsten van tochtstrippen, het waterzijdig inregelen en het isoleren van de cv-leidingen.

2.2 Aanbeveling

Gezien het bovenstaande wordt aanbevolen om voor alle maatregelen met een terugverdientijd kleiner dan 5 jaar een offerte en/of een plan voor uitvoering te maken. Als de investeringen in overeenstemming zijn met de door uw adviseur gehanteerde cijfers in de tabellen kunnen deze maatregelen vervolgens uitgevoerd worden.

Voor de maatregelen die een terugverdientijd groter dan 5 jaar hebben wordt geadviseerd eerst een aanvullend haalbaarheidsonderzoek te doen.

3 Het energieverbruik

In dit maatwerkadvies wordt als eerste het gasverbruik geanalyseerd omdat dit verbruik van invloed is op de aanpak van het onderliggend advies.

Rick de Waal (de gebouwbeheerder) heeft periodiek de meterstanden voor gas en elektriciteit opgenomen.

Behalve de hoofdmeter kent het complex ook twee tussenmeters: één voor de buurtzorg en één voor het atelier op de zolder (het Paulusgilde). De ruimtes achter deze tussenmeters worden apart verhuurd en hebben afwijkende openingstijden.

Omdat Rick ook de tussenmeters heeft opgenomen ontstaat er een duidelijk beeld van de het gasverbruik verdeeld over deze drie gebouwdelen.

Hieruit blijkt dat het gasverbruik van de Buurtzorg erg laag is. Ook de zolder van het Paulusgilde verbruikt relatief weinig gas: ongeveer 10% van het totaal gasverbruik. Dit betekent dat het Ontmoetingscentrum (inclusief de sportzalen) het grootste deel van het gasverbruik voor zijn rekening neemt.

Dit heeft tot gevolg dat bij de besparingsmaatregelen vooral gekeken is naar dit gebouwdeel. Voor de andere gebouwdelen (Buurtzorg en Paulusgilde) geldt dat de gebruiksuren zo laag zijn dat het bijna onmogelijk is een maatregel terug te verdienen. Een aantal maatregelen die voor het ontmoetingscentrum en de sporthallen geldt kunnen ook voor deze gebouwdelen worden meegenomen.

Dit geldt voor de verlichting, de radiatorschilden, het plaatsten van tochtstrippen, het waterzijdig inregelen en het isoleren van de cv-leidingen.

In onderstaande grafiek wordt aan de hand van opgenomen meterstanden weergegeven hoe de verdeling van het gasverbruik is.

Omdat de meterstanden over ongelijke periodes zijn opgenomen is het gasverbruik omgerekend naar een verbruik per dag. Dat maakt de grafiek overzichtelijker.

(7)

138

45

10 12

22 41

80

56

11 9 11

29 15

1 0 0 1 3

11 5

0 0 0 2

0 20 40 60 80 100 120 140 160

8-4-2013 14-4-2013 20-4-2013 26-4-2013 2-5-2013 8-5-2013 14-5-2013 20-5-2013 26-5-2013 1-6-2013 7-6-2013 13-6-2013 19-6-2013 25-6-2013 1-7-2013 7-7-2013 13-7-2013 19-7-2013 25-7-2013 31-7-2013 6-8-2013 12-8-2013 18-8-2013 24-8-2013 30-8-2013 5-9-2013 11-9-2013 17-9-2013 23-9-2013 29-9-2013 5-10-2013 11-10-2013 17-10-2013 23-10-2013 29-10-2013 4-11-2013 10-11-2013 16-11-2013 22-11-2013 28-11-2013 4-12-2013 10-12-2013 16-12-2013 22-12-2013 28-12-2013 3-1-2014 9-1-2014 15-1-2014 21-1-2014 27-1-2014 2-2-2014 8-2-2014 14-2-2014 20-2-2014 26-2-2014 4-3-2014 10-3-2014 16-3-2014 22-3-2014 28-3-2014 3-4-2014 9-4-2014 15-4-2014 21-4-2014 27-4-2014 3-5-2014 9-5-2014 15-5-2014 21-5-2014 27-5-2014 2-6-2014 8-6-2014 14-6-2014 20-6-2014 26-6-2014 2-7-2014 8-7-2014 14-7-2014 20-7-2014 26-7-2014 1-8-2014 7-8-2014 13-8-2014 19-8-2014 25-8-2014 31-8-2014 6-9-2014 12-9-2014 18-9-2014 24-9-2014 30-9-2014 6-10-2014 12-10-2014 18-10-2014 24-10-2014 30-10-2014 5-11-2014 11-11-2014 17-11-2014

Gasverbruik in m³

8-4-2013 2-6-2013 5-8-2013 9-9-2013 1-10-2013 6-11-2013 19-12-

2013 10-6-2014 7-7-2014 4-9-2014 6-10-2014 17-11- 2014

verbruik/dag hoofdmeter 138 45 10 12 22 41 80 56 11 9 11 29

verbruik/dag Paulusgilde 15 1 0 0 1 3 11 5 0 0 0 2

verbruik/dag Buurtzorg 0,7 0,1 0,0 0,0 0,1 0,8 0,7 0,2 0,0 0,0 0,0 0,2

Gasverbruik per dag april 2013 t/m nov 2014

verbruik/dag hoofdmeter verbruik/dag Paulusgilde verbruik/dag Buurtzorg

Figuur 2 Het gasverbruik in m3 per dag

Omdat de meterstanden over ongelijke periodes zijn opgenomen is het gasverbruik omgerekend naar een verbruik per dag. Dat maakt de grafiek overzichtelijker.

4 Toelichting maatregelen

4.1 Isolatie borstwering

Zoals in hoofdstuk 2 en 3 is uitgelegd wordt in het gebouwdeel waar het ontmoetingscentrum en de sportlocaties zijn gevestigd veruit het meeste gas verbruikt. Het gedeelte van de Buurtzorg en de zolder van het Paulusgilde verbruiken zo weinig gas (door lage openingsuren) dat gevelisolatie nooit winstgevend gemaakt kan worden. Een alternatief is het plaatsen van radiator schermen (zie maatregel plaatsen radiatorschermen).

Het gevels van de sporthal hebben al een spouw met isolatiemateriaal en zijn dus al geïsoleerd. Deze isolatie kan vervangen en verbeterd worden maar deze investering kan niet rendabel gemaakt worden omdat dit erg kostbaar is en relatief weinig besparing oplevert.

De achterpuien en de topgevels gaan binnenkort opgeknapt worden. Dit is een uitgelezen moment om bv. de borstwering te isoleren. Een borstwering is de wand tussen vloer en raam. Omdat vaak een radiator voor de borstwering is geplaatst, is isolatie belangrijk. Met glaswol is de besparing 5 tot 10 m³ aardgas per m² borstwering.

De meerkosten zijn ongeveer €20 per m².

(8)

maatregelen De Paulus isoleer de

borstwering maatregelen De Paulus isoleer de borstwering besparing gas in m3 435 besparing primaire energie in GJ 13.768 besparing gas in % 1,4% Besparing primaire energie in % 1%

besparing elektriciteit in kWh 0 besparing kosten in € € 223 besparing elektriciteit in % 0% besparing kosten in % 1%

Besparing CO2 in kg 782 investering € 1.280

Besparing CO2 in % 1% ETVT in jaren 5,7

Tabel 2 Rekentabel isolatie borstwering

4.1.1 Investering

De investering is gebaseerd op 58 m² á €20,- en €120,- voor meerkosten op arbeid.

4.1.2 Besparing

De besparing is gebaseerd op 58 maal 7,5 m³.

4.1.3 De terugverdientijd

De terugverdientijd komt daarmee op 5,7 jaar

4.1.4 Conclusie

Deze maatregel is een rendabele investering. Zeker in combinatie met radiatorschermen

4.2 Dak isolatie

Ook het (grootste deel) dak is al geïsoleerd. Daarom is het opnieuw isoleren met materiaal met een hogere isolatie waarde niet rendabel omdat ook hier de kosten niet opwegen tegen de baten. Wel kan op het moment dat de dakbedekking vervangen wordt opnieuw de staat van het isolatiemateriaal vast gesteld worden en daar waar nodig vervangen worden. Dat is ook het moment waarop er een berekening gemaakt dient te worden m.b.t. investering, besparing en terugverdientijd.

Wat betreft de zolder van het Paulusgilde: het dak van deze zolder is niet geïsoleerd en dat veroorzaakt veel warmteverlies. Het isoleren van dit dak aan de binnenzijde is een opties maar is ook erg arbeidsintensief.

Bovendien wordt het karakteristieke uiterlijk van de zolder hiermee drastisch aangetast. Daarom wordt aanbevolen eerst een haalbaarheidsonderzoek te doen: wat zijn de wensen van de gebruiker en wat zijn de mogelijkheden.

Omdat er tegenwoordig zoveel verschillende isolatiematerialen zijn loont het de moeite verschillende offertes te laten maken.

Een snelle oppervlakkige berekening leert dat wanneer de besparing geschat wordt op 5% van het totale verbruik en de investering is €5000 dan is de terugverdientijd 6,3 jaar.

4.3 Isolerend glas

Voor de achterpuien is een offerte gemaakt om het enkel glas te vervangen door isolerend glas. Wanneer de aangeleverde gegevens worden ingevoerd in een rekentabel ontstaat de volgende tabel.

(9)

maatregelen De Paulus Isolatieglas maatregelen De Paulus Isolatieglas besparing gas in m3 644 besparing primaire energie in GJ 20.383 besparing gas in % 2% Besparing primaire energie in % 1%

besparing elektriciteit in kWh 0 besparing kosten in € € 330 besparing elektriciteit in % 0% besparing kosten in % 2%

Besparing CO2 in kg 1.158 investering € 2.520

Tabel 3 Rekentabel isolatieglas

De investering is gebaseerd op 28 m² á €90,-.

4.3.2 Besparing

De besparing is gebaseerd op 28 maal 23m³ gas.

De terugverdientijd komt daarmee op 7,6 jaar

4.3.4 Conclusie

Deze maatregel is een rendabele investering.

4.4 De verlichting

In De Paulus is de verlichting erg gevarieerd zowel wat betreft gebruiksfunctie als wat betreft gebruikstijden. Uw adviseur heeft een inventarisatie gemaakt van deze verlichting en daar een aantal berekeningen mee uitgevoerd.

4.4.1 De TL-lampen

Als eerste heeft zij berekend wat het kost en oplevert wanneer de conventionele TL T8-lampen in de sporthal en de gymzaal worden vervangen door een energiezuinige variant. Hierin zijn 2 opties:

1. De huidige verlichting vervangen door energiezuinige TL T5 2. De huidige verlichting vervangen door TL led

Op dit moment zijn er 312 TL T8 lampen geteld. Dit zijn de ouderwetse dikke TL lampen die opgestart worden door een voorschakelapparaat met een starter. Het vermogen van een dergelijke lamp incl. voorschakelapparaat en starter is 45 Watt.

Er zijn tegenwoordig energiezuinige TL T5 lampen verkrijgbaar, deze hebben een elektronisch voorschakelapparaat en hebben geen starter nodig. Het vermogen van deze lamp is 28 Watt.

En dan is er de TL Led, deze heeft geen voorschakelapparaat (wel een driver) en heeft een vermogen van 20W.

(10)

Figuur 3 afbeelding van TL T8, TL T5 en TL Led

a. Als eerste is berekend de besparing op de energiekosten*:

(*bij alle onderstaande berekeningen is uitgegaan 312 lampen en 1496 branduren gebaseerd op openingsuren van de sprothal)

Besparing op energiekosten

aantal lampen TLT5 120 cm 28W nieuwe situatie 312 energiekosten nieuwe situatie TLT5

€

1.105 verschil besparing op energiekosten TLT8 vervangen door TLT5 € 671 € 671

€ 987

aantal lampen led 120 cm 20W nieuwe situatie 312 -€ 316 energiekosten nieuwe situatie led € 789 besparing op energiekosten TLT8 vervangen door led € 987

Hieruit blijkt dat qua energiekosten TL led €316 meer bespaart dan de TL T5.

b. Als tweede is berekent de investeringskosten van beide varianten:

Investering nieuwe lampen

aantal lampen TLT5 120 cm 28W nieuwe situatie 312

kosten per lamp TLT5 € 2,49

totaal kosten voor lampen TLT5 € 777

meer investering TLT8 naar TLT5 € 231 verschil

€ 231

aantal lampen led 120 cm 20W nieuwe situatie 312 € 7.254

kosten per lamp led € 25 -€ 7.023

totaal kosten voor lampen TLT5 € 7.800

meer investering TLT8 naar led € 7.254

Uit bovenstaande tabel blijkt dat de aanschafkosten van TL T5 veel lager is dan die van TL led. Hierbij is uitgegaan van de meerinvestering.

c. Tot slot is gekeken naar de installatiekosten.

Deze zijn bij TL T5 hoger omdat het armatuur waarin de TL T5 geplaatst wordt een andere lampvoet nodig heeft. De TL led daarin kan in oude lampvoet gedraaid worden. Uit een eerdere prijsopgave die voor een soortgelijke berekening is opgevraagd bleek dat de installatiekosten voor een TL T5 ongeveer €25 zijn en die voor een TL led ongeveer €10. Deze prijzen zijn voor dit project ook aangehouden.

(11)

Investering installatiekosten

aantal lampen TLT5 120 cm 28W nieuwe situatie 312 installatiekosten per TLTL5 € 25,00

totaal kosten voor installatie TLT5 € 7.800 verschil

€ 7.800

Investering installatiekosten € 3.120

aantal lampen led 120 cm 20W nieuwe situatie 312 € 4.680

installatiekosten per led € 10,00

totaal kosten voor installatie led € 3.120

Uit bovenstaande tabel blijkt dat de installatiekosten voor het vervangen van de huidige verlichting door TL T5 ruim

€4500 hoger liggen.

De installatiekosten voor het omzetten naar TL T5 zijn gebaseerd op een indicatie die gemaakt is door Green-Fox.

Dit is een bedrijf dat verlichting renoveert in samenwerking met sociale werkplaatsen. Zie verder: www.green- fox.nl.

Wanneer er met bovenstaande gegevens een terugverdientijd wordt berekend dan ontstaat onderstaande rekentabel. Deze tabel berekent de terugverdientijd op basis van alleen de energiekosten:

terugverdientijd bij alleen energiekosten

totaal meerkosten voor lampen TLT5 € 231

besparing op energiekosten TLT8 vervangen door TLT5 € 671

tvt bij TLT5 bij alleen energiekosten 0,3

totaal kosten voor lampen led € 7.254

besparing op energiekosten TLT8 vervangen door led € 987

tvt bij led bij alleen energiekosten 7,4

Uiteraard spelen de installatie kosten ook een rol, deze zijn echter moeilijk te bepalen vandaar dat er aanbevolen wordt een offerte te laten maken waarin de gebouw specifieke aspecten meegenomen kunnen worden.

terugverdientijd bij energiekosten incl.

installatie

TLT8 naar TLT5 installatie kosten € 7.800 TLT8 naar led installatie kosten € 3.120 TVT TLT8 naar TLT5 inclusief installatie 12 jaar TVT TLT8 naar led inclusief installatie 10 jaar

Conclusie m.b.t. vervangen van de TL-lampen

De terugverdientijden liggen dicht bij elkaar en voor de installatie is gerekend met een indicatie. Daarom wordt aanbevolen verschillende offertes te laten maken; in elk geval één voor het vervangen van de huidige verlichting door TL T5 en één voor het vervangen van de huidige verlichting door led.

4.4.2 Overige lampen

In De Paulus zijn ook nog behoorlijk wat gloei- en spaarlampen in gebruik, de meeste hebben een fitting E27.

Een spaarlamp is eigenlijk een TL-buis. De lamp is gevuld met gas (kwikdamp), zodat wanneer je de lamp aanzet, er tussen twee elektroden stroom door het gas gaat lopen. Hierdoor komt er energie vrij in de vorm van ultraviolette straling. Nu levert deze straling op zichzelf nog geen licht, maar doordat het glas van de lamp is bekleed met een fluorescerend poeder wordt deze straling omgezet in licht.

Het grootste nadeel van spaarlampen is dat ze kwikdamp bevatten. Dit is een zwaar metaal en is schadelijk voor het milieu. Het is dan ook belangrijk dat spaarlampen niet zomaar worden weggegooid bij het overige afval, maar met het chemisch afval worden meegenomen. Daarnaast neemt de levensduur van de lamp af wanneer deze veel in- en uitgeschakeld wordt.

(12)

Een ledlamp is opgebouwd uit een groot aantal led’s (licht-emitterende diodes). Dit type lamp is nog zuiniger dan een spaarlamp en gaat ook nog veel langer mee. De investering ligt voor een ledlamp ligt gemiddeld genomen hoger dan voor een spaarlamp. Een led lamp kan echter wel gewoon in de prullenbak in tegenstelling tot de spaarlamp. Daarnaast gaat een ledlamp meer branduren mee. Snel in- en uitschakelen beïnvloed de levensduur van de ledlamp niet waardoor deze geschikt is voor vrijwel iedere ruimte. Wat betreft energiezuinigheid staat de ledlamp bovenaan. Vroeger had de ledlamp als nadeel dat hij geen sfeervol licht produceerde. Tegenwoordig zijn er ledlampen met verschillende kleurtemperaturen verkrijgbaar.

In onderstaand overzicht zijn een aantal spaarlampen en een aantal ledlampen met elkaar vergeleken. Het

uitgangspunt bij deze vergelijking is de prijs in combinatie met de levensduur. De lichtopbrengst is voor alle lampen vergelijkbaar met een gloeilamp van 60W of hoger. Dit betekent dat lampen die geselecteerd zijn één op één de huidige gloei- of spaarlampen kunnen vervangen.

(13)

Figuur 4 Spaarlampen versus ledlampen

4.4.3 Conclusie m.b.t. vervangen overige lampen

Uit bovenstaande gegevens blijkt dat ledlampen de meest optimale keuze is wanneer men de prijs afzet tegenduur.

Vervang de lampen op een natuurlijk moment.

4.5 Warmtepomp verwarming i.c.m. HR-ketels

Het grootste deel van de Paulus wordt verwarmd door drie cascade geschakelde HR-ketels (Quinta 65 uit 2003). Dit is op zich een prima manier om het gebouw te verwarmen, maar de techniek staat niet stil. Veel HR-ketels worden tegenwoordig gecombineerd met een warmtepomp-systeem.

Een warmtepomp onttrekt warmte aan de buitenlucht (of aan warmte die zich in de aardbodem bevindt). Met behulp van een slimme condensatie- en compressietechniek kan de pomp vervolgens meer warmte creëren en deze transporteren naar het verwarmingssysteem in het pand. De warmtepomp gebruikt hierbij een (geringe) hoeveelheid elektriciteit en is energiezuiniger dan andere gasgestookte systemen. Het rendement dat je met een dergelijk systeem behaalt hangt af van type warmtepomp. Warmtepompen kun je grofweg indelen in vier categorieën. Lucht-lucht, lucht-water, grond-water en water-water. Welke soort warmtepomp het best van toepassing is hangt niet alleen af van het budget maar ook van het type pand en de omgeving waar dit pand gesitueerd is. Bij een grond-water systeem is het bijvoorbeeld noodzakelijk dat je over een bepaald grondoppervlak beschikt om de warmte die zich in de aarde bevindt te kunnen benutten.

Figuur 5 Schematische voorstelling principe warmtepomp

(14)

Een overzicht van de verschillende systemen:

 Lucht-lucht warmtepomp.

Dit type warmtepomp onttrekt warmte aan de buitenlucht en blaast deze vervolgens het pand in. Je kunt het vergelijken met een airconditioningssysteem, alleen wordt het systeem in dit geval gebruikt om het pand te verwarmen. Een lucht-lucht warmtepomp is relatief eenvoudig om te installeren en vergt geen al te hoge investeringskosten. Het rendement van een lucht-lucht warmtepomp is echter ook minder hoog dan het geval is bij de grond-water of water-water systemen.

 Lucht-water warmtepomp

Een lucht-water warmtepomp onttrekt net zoals een lucht-lucht pomp warmte aan de buitenlucht. Het verschil is dat de warmte naar de verwarmingselementen in het pand wordt getransporteerd. De investeringskosten die met de installatie van een dergelijk systeem gepaard gaan, zijn relatief laag. Het nadeel van een lucht-water systeem is dat het op koude dagen minder rendabel is. Dat is ook logisch want door de geringe buitentemperatuur gebruikt de pomp meer elektriciteit om voldoende warmte op te kunnen wekken.

 Grond-water warmtepomp

Met dit type systeem maak je gebruik van de warmte die in de aardbodem aanwezig is. Hierbij wordt een ondergronds buizennetwerk aangebracht waarin een vloeistof stroomt die de aardwarmte absorbeert.

Deze warmte wordt vervolgens door de warmtepomp verder opgewarmd en gebruikt om het pand (en eventueel het sanitaire water) te verwarmen. Met een grond-water pomp kun je het pand op een zeer energiezuinige manier verwarmen. Er zijn echter ook aanzienlijke kosten gemoeid met het installeren van een dergelijk systeem aangezien er kostbare grondboringen gedaan moeten worden.

 Water-water wamtepomp

Dit systeem heeft zonder twijfel het hoogste rendement. Het onttrekt warmte aan het grondwater welke vervolgens wordt gebruikt voor opwarming van de woning. Doordat de temperatuur van het grondwater op een diepte van 50 meter of meer vrij constant is (10 tot 14 graden Celsius), blijft het rendement in alle seizoenen nagenoeg hetzelfde. Een ander voordeel is dat er bij dit systeem weinig grondoppervlak nodig is. De investeringskosten zijn echter vrij hoog. Het gaat dan voornamelijk om vrij kostbare grondboringen.

Tijdens de opname is niet helemaal duidelijk geworden welk systeem in deze situatie het beste van toepassing is.

Met name het feit dat het pand niet goed geïsoleerd is kan een systeem onrendabel of zelf niet van toepassing maken. Verder maken warmtepompen gebruik van lage temperatuurverwarming. Wand-, vloer- of

plafondverwarming zijn daarbij ideaal. Radiatoren of convectoren kunnen wel gebruikt worden maar moeten dan over gedimensioneerd worden, concreet betekent dit voor de Paulus dat er radiatoren bijgeplaatst moeten worden óf de huidige radiatoren moeten vergroot worden.

Dit is een nogal ingrijpende aanpassing. Een andere optie zou kunnen zijn om de warmtepomp in combinatie met één of twee van de huidige ketels te gebruiken. De warmtepomp wordt dan preferent (als eerste gebruikt) en de ketels komen in op het moment dat de warmtepomp onvoldoende capaciteit biedt.

Het valt buiten het kader van deze opdracht om deze vier opties verder uit te werken daarom is alleen de tweede optie (lucht-water warmtepomp) in de onderstaande rekentabel verder ingevoerd. Hiervoor is gekozen omdat deze optie het meeste van toepassing lijkt.

(15)

maatregelen De Paulus pas een

warmtepomp toe maatregelen De Paulus pas een warmtepomp toe besparing gas in m3 6.216 besparing primaire energie in GJ 196.743

besparing gas in % 20% Besparing primaire energie in % 13%

besparing elektriciteit in kWh 0 besparing kosten in € € 3.184

besparing elektriciteit in % 0% besparing kosten in % 15%

Besparing CO2 in % 12% ETVT in jaren 7

Tabel 4 Rekentabel voor het toepassen van een warmtepomp

De investering is gebaseerd op materiaalkosten: een warmtepomp van €10.000 en overig materiaal van €5.000 En verder op arbeidskosten: 16 uur á € 60

4.5.2 Besparing

In bovenstaande berekening is uitgegaan van een besparing van op het gasverbruik van 20 %.

De terugverdientijd komt met bovenstaande gegevens uit op 6,1 jaar

4.5.4 Conclusie

Het plaatsen van een warmtepomp in combinatie met de HR-ketels lijkt een rendabele optie. De mogelijkheden en onmogelijkheden dienen echter nog verder uitgezocht worden door (bij voorkeur) een specialistisch bedrijf. Laat minimaal twee bedrijven een offerte maken. Mocht er één HR-ketel overschieten dan kan deze eventueel verplaatst worden naar “De Salon” en daar als warmte-opwekker geïnstalleerd worden.

4.6 Waterzijdig inregelen

Door middel van een cv-pomp wordt het water in een cv-circuit door de radiatoren gestuwd. Radiatoren dichtbij de pomp krijgen relatief veel heet water aangeboden, radiatoren die wat verder weg geplaatst zijn krijgen wat minder heet water aangeboden en radiatoren die het verst weg geplaatst zijn van de pomp krijgen het minste heet water. Dat heeft als gevolg dat ruimtes dichtbij de cv-pomp erg heet worden, terwijl de verder afgelegen ruimtes minder warm worden. Daardoor zullen tussen gelijk gebouwde vertrekken temperatuurverschillen ontstaan.

Meestal probeert men dat op te lossen door de hoofdregeling een hogere watertemperatuur (= meer gasverbruik) te laten maken, zodat álle vertrekken warmer worden. De warmste vertrekken krijgen thermostaatkranen, die automatisch dicht gaan als de ruimtetemperatuur daar te hoog wordt. Maar dat is niet aan te bevelen. Het kost extra gas, en het comfort is meestal ook niet optimaal.

Waterzijdig inregelen stelt die waterstromen in. Het is een eenmalige handeling waarmee men de maximale doorstroomopeningen van (thermostatische) radiatorkranen, voetventielen en onderblokken instelt. Dat moet dan wel kunnen. Gewone radiatoren thermostaatkranen moeten dubbel instelbaar zijn, en voetventielen en

onderblokken zullen enige kwaliteit moeten hebben.

De radiator het dichts bij de ketel krijgt een kleinere doorstroomregeling en daardoor minder heet water

aangeboden. Hoe verder de radiator in het circuit geplaatst is, hoe groter de doorstroomopening, hoe meer water door de radiator stroomt.

De juiste instelling is afhankelijk van de afstand van de radiator tot de ketel. Hoe verder, hoe minder druk er zal zijn, en hoe groter de opening zal moeten zijn. De hoeveelheid water die door een radiator stroomt bepaalt de warmteafgifte, en dus ook de temperatuur in het vertrek.

(16)

Figuur 6 schematische vorstelling van waterzijdig inregelen

In de Paulus hebben alle radiatoren thermostaatkranen, dit kan een indicatie zijn voor een slechte waterzijdige balans. Ook de warmte en koude- klachten duiden in deze richting. Tijdens de opname is niet duidelijk geworden wanneer de waterzijdige balans voor het laatst gecontroleerd is.

Een goede waterzijdige balans levert al snel 4 tot 6% gasbesparing op.

Ook kan gekeken worden naar een verdere cv-optimalisatie waarbij onder andere aan de orde komt:

 de plaats van de binnen- en buiten voeler,

 het al dan niet aan te bevelen van een optimalisering op de weersafhankelijke regeling,

 het vervangen van de radiatorkranen,

 het optimaal instellen van de stooklijn Besparingen tot 25% zijn dan niet ongebruikelijk

Omdat in de Paulus de optimalisering uitgeschakeld is en er overal thermostaatkranen zijn geïnstalleerd wordt geadviseerd het hele traject te dorlopen. Dit betekent dat er eerst een offerte gemaakt moet worden waarin uitgewerkt wordt welke onderdelen van toepassing zijn en welke prijskaartje daaraan hangt.

maatregelen De Paulus regel de radiatoren

waterzijdig in maatregelen De Paulus regel de radiatoren waterzijdig in besparing gas in m3 1.554 besparing primaire energie in GJ 49.186

besparing elektriciteit in kWh 0 besparing kosten in € € 796

Tabel 5 Rekentabel waterzijdig inregelen

De investering is gebaseerd op een inschatting in overleg met een bedrijf dat gespecialiseerd is in het optimaliseren van c.v.-installaties.

4.6.2 Besparing

In bovenstaande berekening is uitgegaan van een besparing op gas van 5%. De verwachting is dat deze besparing hoger uit zal vallen mits het hele traject wordt doorlopen.

(17)

De terugverdientijd komt uit op maximaal 2 jaar.

4.7 CV leidingen en warm tapwaterleidingen isoleren

Dankzij de isolatie rond warmteleidingen (en bijhorende appendages) daalt het energieverlies tijdens het transport tussen de warmtebron en het afgiftepunt.

Het probleem van niet geïsoleerde cv-leidingen is dat ze continu warmte blijven afgegeven. Wanneer in een kamer de radiator wordt uitgedraaid omdat deze kamer niet meer gebruikt wordt krijgen de radiatoren geen warm water meer en koelen ze af. Wanneer er echter niet-geïsoleerde cv-leidingen door deze ruimte lopen blijven deze leidingen warmte afgeven zolang een verderop geplaatste radiator in een andere ruimte nog wel warmte vraagt.

De cv-leiding kan in de niet gebruikte kamer niet “uitgezet” worden en blijft dus warmte afgeven. In dat geval komt dat overeen met onnodig warmteverlies: je wil in die kamer immers geen warmte-afgifte meer.

Onderstaand een aantal foto’s van niet-geïsoleerde cv-leidingen.

Figuur 7 Links: niet-geïsoleerde leiding op de kamer van de beheerder. De radiator wordt vaak uitgezet maar de leiding blijft warmte afgeven. Rechts: dezelfde foto in infra-rood weergave.

Figuur 8 Links: niet-geïsoleerde leiding in de ontvangstruimte. Rechts: dezelfde foto in infra-rood weergave.

(18)

Figuur 9 Links: niet-geïsoleerde leiding in de gang bij de sporthal. Er is niemand aanwezig, de verwarming staat uit. Toch blijft deze leiding onnodig warmte afgeven. Rechts: dezelfde foto in infra-rood weergave

maatregelen De Paulus isoleer cv-leiding maatregelen De Paulus isoleer cv-leiding

besparing gas in m3 622 besparing primaire energie in GJ 19.674

besparing gas in % 2,0% Besparing primaire energie in % 1%

Besparing CO2 in kg 1.117 investering € 329

Tabel 6 Rekentabel cv-leiding isoleren

De investering is gebaseerd op materiaalkosten: 100 meter cv-isolatiebuis á €1,29 per meter en arbeidskosten: 4 uur á €50

4.7.2 Besparing

In bovenstaande berekening is uitgegaan van een besparing van 2%.

De terugverdientijd komt uit op 1 jaar. Wanneer het isoleren gebeurt door vrijwilligers of in eigen beheer komt te tvt uit op 0,4 jaar.

4.8 Radiatorschermen

De gevel van De Paulus is oud en slecht geïsoleerd. Er zijn een aantal redenen waarom na-isolatie niet altijd de beste opties is.

 De investering is groot;

 De mogelijkheden tot na-isolatie is beperkt;

 Het kan overlast veroorzaken;

 Het is niet met zekerheid te zeggen dat de gevel overal geschikt is om na te isoleren.

In de maatregel “isolatie borstwering” is dit al verder toegelicht. In deze paragraaf wordt een eenvoudig alternatief uitgewerkt, dit levert minder energiewinst op maar is wel makkelijk in de uitvoering.

(19)

Veel warmte van radiatoren die voor het raam staan of tegen een koude buitenmuur, verdwijnt vrijwel rechtstreeks naar buiten. Aandacht voor dit probleem is dus terecht. Als u een warmteschild achter de radiator plaatst, kan het warmteverlies naar buiten met ca. 70% worden teruggebracht.

Het schild bestaat uit een plaat van bijvoorbeeld hardboard waarop materiaal is aangebracht dat de straling reflecteert.

Plaats achter de radiatoren radiatorfolie om warmte in de ruimte te behouden en niet door de (buiten)muur te verliezen. Van radiatorfolie moet de reflecterende kant naar de radiator worden gericht. Hang geen gordijnen voor de radiatoren want zij houden de warmteafgifte van de radiatoren tegen. Met radiatorfolie kan jaarlijks 10 tot 15 m3 aardgas /m2 isolatiemateriaal worden bespaart. Radiatorfolie kost ongeveer € 10 per m2.

Figuur 10 Voorbeeld van radiatorfolie achter de radiator

maatregelen De Paulus breng

radiatorschermen aan maatregelen De Paulus breng

radiatorschermen aan besparing gas in m3 1.000 besparing primaire energie in GJ 31.650

Tabel 7 Rekentabel radiatorfolie

De investering is gebaseerd op 100 meter radiatorfolie á € 10 per meter

Er is geen investering voor arbeid meegenomen; dat maakt dit soort maatregelen vaak erg duur en veroorzaakt daardoor een hoge terugverdientijd. Daarom is ervanuit gegaan dat er hopelijk een aantal vrijwilligers zijn die deze klus voor hun rekening willen nemen.

4.8.2 Besparing

De besparing zal ongeveer 3,2 % op het gasverbruik per jaar bedragen; dit is 1000 m³ gas (uitgaande van 10 m³ gasbesparing per meter folie en 100 m geplaatste folie)

De terugverdientijd wordt dan 2 jaar.

(20)

4.9 Vervang heaters door HR heaters

In de sporthal van De Paulus hangen twee direct gestookte gasheaters. Dit zijn luchtverhitters die gebruikt worden voor ruimteverwarming, en zij worden "direct" worden gestookt met aardgas. Dit is een energie-efficiënte manier van verwarmen omdat de heaters alleen aanstaan op het moment dat de sportzaal gebruikt wordt. Omdat de heaters direct gestookt worden is er ook geen onnodig warmteverlies: alle gas wordt immers direct omgezet in warmte.

Het nieuwste type "directe" luchtverhitter heeft een hoog rendement en een schonere verbranding. Dit type is verkrijgbaar als VR (verbeterd rendement of HR (hoog rendement). Een HR-luchtverwarmer is 15% duurder dan een conventionele luchtverwarmer.

De energiebesparing is 10 tot 15 % van het jaarlijks gasverbruik.

De installateur Koopmans doet het onderhoud van deze heaters en hem is gevraagd om een prijsindicatie te geven van de investering en de besparing met betrekking tot deze maatregel. Tijdens het schrijven van dit advies was er nog geen reactie ontvangen vandaar dat uitgegaan wordt een prijs van €2.300 per heater.

Figuur 11 Voorbeeld van HR heather

Wanneer deze cijfers in de rekentabel worden ingevoerd ontstaat onderstaande tabel:

maatregelen De Paulus

vervang de conventionele heaters door hoogfrequente

heaters

maatregelen De Paulus

vervang de conventionele heaters door hoogfrequente

heaters

besparing gas in % 12,5% Besparing primaire energie in % 2%

Tabel 8 Rekentabel voor HR heaters

De investering is gebaseerd op materiaalkosten: 2 x €2.300 en op arbeidskosten: 8 uur á € 50

4.9.2 Besparing

In bovenstaande berekening is uitgegaan van een besparing van 12,5%.

De terugverdientijd komt uit op 11 jaar.

4.9.4 Conclusie

Het is verstandiger deze maatregel uit te voeren wanneer de heaters aan het einde van hun levensduur zijn.

(21)

4.10 Breng goede tochtstrippen aan

Spleten en kieren vindt u vaak bij (buiten)deuren, openslaande ramen en doorvoeringen van leidingen naar buiten.

Vooral in de winter verdwijnt veel warmte door deze spleten en kieren. De tocht die hierdoor ontstaat leidt vaak tot klachten.

Het dichten van kieren en spleten bij deuren en ramen, en bij doorvoeringen van leidingen door de gevel, bespaart 1-2% op het gasverbruik afhankelijk van de situatie. En het levert een beter binnenklimaat op door het

verminderen van tocht. Dit betekent dat deze ook een goede kierdichting moeten hebben om overmatige ventilatie of tocht te voorkomen.

Verbetering van de kierdichting is mogelijk door het aanbrengen van bijvoorbeeld deuren raamrubbers, PUR- schuim of kitten. Pas, als het mogelijk is, dubbele kierdichting toe voor een optimale afdichting. Bij dubbele kierdichting wordt zowel het te openen deel als het kozijn van een dichtingsprofiel voorzien en wordt het raam of de deur dus dubbel afgedicht. De investering bedraagt € 1,- tot 8,- per strekkende meter kierdichting, afhankelijk of eigen personeel de kierdichting aanbrengt in een verloren uurtje, of dat dit wordt uitgevoerd door een externe partij.

Let op: Ramen en ventilatieroosters moeten goed bruikbaar zijn voor een optimale ventilatie.

Op de onderstaande foto’s is duidelijk zichtbaar dat er geen goede kierdichting is bij de klapdeuren naar een ander gedeelte van het gebouw. Op de eerste foto is te zien op welke plek de foto gemaakt. De tweede foto (infrarood) geeft de temperatuur aan bij de kier aan de onderkant van de deur. De derde foto geeft de temperatuur aan de vloer een meter verderop. Het temperatuurverschil is 2°C. Dit is de oorzaak van tocht; deze kan verholpen worden door het plaatsen van goede tochtstrippen.

Figuur 12 Tochtkieren bij de deur

maatregelen De Paulus Verbeter kierdichting bij

deuren, ramen, spleten maatregelen De Paulus Verbeter kierdichting bij deuren, ramen, spleten

Tabel 9 Rekentabel voor tochtstrips

4.10.1 Investering

De investering is gebaseerd op 100 meter tochtstrip met een gemiddelde prijs van € 4. Let erop dat er voor iedere kier de juiste strip wordt gekozen. In een (goede) bouwmarkt wordt hierover past advies gegeven.

(22)

Er is geen investering voor arbeid meegenomen; arbeidskosten maken dit soort maatregelen vaak erg duur en veroorzaken daardoor een hoge terugverdientijd. Daarom is ervanuit gegaan dat er hopelijk een aantal vrijwilligers zijn die deze klus voor hun rekening willen nemen.

4.10.2 Besparing

De besparing zal ongeveer € 400 per jaar bedragen

4.10.3 De terugverdientijd

De terugverdientijd wordt dan 1,3 jaar.

4.11 Verbeter de afstelling van de tochtsluis

De entree van De Paulus heeft een tochtsluis én een luchtgordijn, beide kunnen ervoor zorgen dat verwarmde binnenlucht naar buiten lekt óf koude buiten lucht naar binnen stroomt.

Via de gelijktijdig openstaande buitendeuren verdwijnt nu een aanzienlijke hoeveelheid warmte. De koude buitenlucht dringt namelijk het gebouw binnen via deze deuropeningen. De lucht moet vervolgens weer opgewarmd worden, terwijl de warme binnenlucht door de koude luchtstroom naar buiten gedreven wordt.

Bijkomend voordeel is dat beide voorzieningen ook een positieve invloed hebben op het comfort in het gebouw omdat tochtklachten nagenoeg verdwijnen. Een tochtsluis kan de ontvangstruimte en de entree echter pas elkaar gescheiden wanneer de deur van buiten naar de tochtsluis en de deur van de tochtsluis naar de ontvangst niet gelijktijdig open staan. En dat vormt een probleem in De Paulus.

De buitendeur heeft een knop waarmee de buitendeur elektrisch geopend wordt. Zowel de binnendeur als de buitendeur worden opengehouden door een instelbare deurdranger. Het probleem is dat beide deuren gelijktijdig openstaan. Dit is bewust zo ingesteld om mindervalide mensen de gelegenheid te bieden voldoende tijd te hebben om naar binnen te komen zonder dat de deur alweer dichtdraait. Dit is uiteraard een goede zaak. Toch zou er opnieuw gekeken kunnen worden naar de instelling van de deurdrangers. Een oplossing zou kunnen zijn de instelling zo te maken dat beide deuren niet gelijktijdig open kunnen staan. Deze instelling zou dan alleen

geactiveerd moeten in de winterperiode. Uit ervaring blijkt dat veel mensen dit vervelend vinden met name omdat ze even in de tochtsluis moeten wachten totdat de buitendeur gesloten is voordat de binnendeur opengaat. Toch verdient het de aanbeveling hierover voorlichting te geven. Het scheelt namelijk aanzienlijk veel in de stookkosten én de tochtklachten zullen behoorlijk afnemen.

Door toepassing van een goed gedimensioneerd luchtgordijn kan het warmteverlies uit een verwarmde ruimte ook worden beperkt én kunnen tochtklachten door de toestroom van koude buitenlucht worden opgelost. Daar staat tegenover dat een luchtgordijn ook een hoeveelheid energie gebruikt. Het luchtgordijn verwarmt allereerst binnentredende lucht en beperkt daarnaast (wanneer het stralingsprofiel niet te sterk wordt verstoord door bijvoorbeeld wind) de hoeveelheid opgewarmde lucht die via de buitendeur ontsnapt. In de onderstaande rekentabel is ervan uitgegaan dat het energieverbruik van het luchtgordijn opweegt tegen het energieverlies door het opwarmen van binnenstromende koude buitenlucht die nu niet meer extra hoeft worden opgewarmd.

In onderstaande rekentabel is daarom alleen gerekend met de gegevens voor het goed instellen van de tochtsluis.

maatregelen De Paulus verbeter de afstelling

van de tochtsluizen maatregelen De Paulus verbeter de afstelling van de tochtsluizen besparing gas in m3 777 besparing primaire energie in GJ 24.593

Tabel 10 Rekentabel voor tochtsluizen

(23)

Deze rekentabel laat zien dat de besparing uitkomt op ongeveer €400,- per jaar. Dit is een bedrag dat mensen aanspreek. Laat ze daarom weten dat met het wachten in de tochtsluis €400,- bespaard kan worden. Wellicht spreekt dit de mensen aan om goed gebruik te maken van de tochtsluis.

4.11.1 Investering De investering is nihil

In bovenstaande berekening is uitgegaan van een besparing op gas van 2,5% ; omgerekend is dat €400

De terugverdientijd is in deze niet van toepassing want er zijn geen investeringskosten.

4.12 Zonnepanelen

Nederlands zonlicht is prima geschikt om met zonnepanelen elektriciteit op te wekken. Stroom uit zonlicht is duurzaam, omdat bij de productie van elektriciteit geen broeikasgassen en schadelijke stoffen vrijkomen.

Een zonnepaneel of PV-paneel (van het Engelse 'Photo-Voltaic') is een paneel dat zonne-energie omzet in

elektriciteit. Hiertoe wordt een groot aantal fotovoltaïsche cellen op een paneel gemonteerd. De zonne-energie die zo wordt opgevangen is een vorm van duurzame energie, met andere voor- en nadelen dan energieopwekking met fossiele brandstoffen. Systemen die aan het elektriciteitsnet zijn gekoppeld sluizen de energie die niet wordt gebruikt door naar het energiebedrijf. In dat geval loopt de verbruiksmeter achteruit zolang in het gebouw minder elektriciteit wordt gebruikt dan het zonnepaneel levert. Systemen die aan het elektriciteitsnet gekoppeld worden, zijn netgekoppelde decentrale opwekkers.

De rentabiliteit van een PV-systeem wordt sterk bepaald door de investeringskosten (inclusief installatiekosten), eventueel beschikbare subsidie en het geldende elektriciteitstarief. Dit tarief is voor de Paulus zeer laag en dat heeft een ongunstig effect op de terugverdientijd. De gemiddelde levensduur bedraagt 25 jaar.

Tijdens de opname is de dakbelasting niet getest. Dit valt buiten de opdracht en het is verstandiger een gespecialiseerd bedrijf in te schakelen om e.e.a. verder uit te werken.

Voor De Paulus is door Solesta een offerte gemaakt voor 30.000 Wp aan zonnepanelen. Uw adviseur heeft daarom ook een berekening gemaakt voor een zonnepaneleninstallatie van 32.800 Wp (net een fractie groter). Op

onderstaande afbeelding staat weergegeven hoe de panelen geplaatst kunnen worden.

(24)

Figuur 13 Zonnepanelen op het dak

maatregelen De Paulus zonnepanelen

volgens Z-EP

besparing elektriciteit in kWh 24.000 besparing kosten in € € 2.029

Tabel 11 Rekentabel zonnepanelen volgens Z-EP

volgens Solesta

besparing elektriciteit in kWh 27.000 besparing kosten in € € 2.283

Tabel 12 Rekentabel zonnepanelen volgens Solesta

4.12.1 Investering volgens Z-EP

De investering is gebaseerd op een bedrag van € 1,375 per Wattpiek.

In dit geval is gekozen voor 278 m² panelen voor 32.800 Wp.

Deze investering is een indicatie gebaseerd op offertes van meerde installateurs

4.12.2 Investering volgens Solesta

(25)

In dit geval is gekozen voor een onbekend aantal panelen voor 30.000 Wp.

Deze investering is gebaseerd op een begroting waarin deze cijfers gehanteerd zijn voor Solesta

4.12.3 Besparing volgens Z-EP

De besparing is ongeveer 24.000 kWh per jaar voor 278 m² panelen. Wanneer gerekend wordt met een kWh prijs van €0,08 wordt dit een bedrag van € 2.029

4.12.4 Besparing volgens Solesta

De besparing volgens Solesta is 27.000 kWh. Wanneer gerekend wordt met een kWh prijs van €0,08 wordt dit een bedrag van € 2.283

De terugverdientijd varieert van 19,1 tot 22,2 jaar.

Deze lange tvt wordt veroorzaakt door de lage elektriciteitsprijs die De Paulus betaald (gemiddeld €0,08). Echter wanneer De Paulus zelf kWh gaat produceren mogen deze afgetrokken worden van het huidige

elektriciteitsverbruik. Dat betekent dat de zone voor ‘Opslag duurzame energie” terugvalt van zone 3 naar zone 2.

Voor de kWh prijs betekent dit dat deze hoger wordt nl. €0,116. De terugverdientijd wordt daardoor korter:

volgens Z-EP 16,2 jaar en volgens Solesta 13,9 jaar

Figuur 14 Tarief energiebelastig zone 3

Figuur 15 Tarief energiebelasting zone 2

Verder is er geen subsidie meegenomen in de investering omdat voor de komende periode nog niet duidelijk is of er subsidie beschikbar voor het aanschaffen en installeren van zonnepanelen.

(26)

4.12.6 Conclusie

De offerte van Solesta komt overeen met hetgeen uw adviseur berekend heeft en is daarmee een gunstige aanbieding.

Over de kwaliteit van de zonnepanelen die Solesta levert is geen documentatie aangeleverd. Aanbevolen wordt deze kwaliteit goed te controleren want ook voor zonnepanelen geldt: “goedkoop is duurkoop”.

4.13 Energiezorg

Een energiezorgsysteem is een kwaliteitssysteem gericht op:

 Het realiseren van continue verbetering door het identificeren van besparingsmaatregelen, deze uit te voeren, het effect te monitoren en waar mogelijk bij te sturen;

 Het bewaken van het energieverbruik om onnodig verbruik te reduceren door good housekeeping maatregelen;

 Het verankeren van de organisatorische inzet in een systeem dat vastgelegd is in een handboek, hierin zijn als belangrijkste zaken geregeld zijn:

o Energie- of milieubeleid

o Vastleggen (meetbare) doelstellingen o Procedures

o Taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden.

Schematisch ziet een energiezorgsysteem er als volgt uit:

Figuur 16 Schematische voorstelling van energiezorg

Zoals te zien in de schematische weergave bestaat het energiezorgsysteem uit drie verbetercycli. Deze cycli borgen het bewaken van het systeem (in geel), de bewaking van het energieverbruik (in rood) en het geheel in een systeem (in groen).

Het organiseren van structurele aandacht voor energie bespaart in de praktijk 5 tot 10 procent op het

energieverbruik. Van belang hierbij is een goede, duurzame opzet, waarbij aandacht is voor de volgende concrete zaken:

 Maak één persoon van het centrum aanspreekpunt of coördinator op energiegebied; maak goede afspraken over wat wederzijds verwacht wordt;

 Zorg voor voldoende feedback aan de medewerkers en bezoekers. Voorgesteld wordt om optimaal gebruik te maken van het monitoringsysteem en aan de hand daarvan verbruiksoverzichten op te stellen.

Zorg voor goede instructies voor de medewerkers en bezoekers. De beheerder is verantwoordelijk voor

(27)

setpoints worden vastgesteld door het bestuur zodat de beheerder daarover geen discussie hoeft aan te gaan.

 Regel in het GBS dat de verwarming goed ingesteld wordt. Een goede communicatie met de installateur is daarbij van essentieel belang.

 Organiseer een voorlichting-, c.q. motivatiecampagne om energiezuinig gedrag te stimuleren bij het personeel. Stimuleer met name het aandragen van energiebesparende ideeën van het personeel dat ter plaatse werkt. De frequentie van communicatie en het geven van feedback zijn verder belangrijke aspecten om mee te nemen. Een niet goed opgezette campagne kan averechtse effecten hebben.

maatregelen De Paulus energiezorg maatregelen De Paulus energiezorg besparing gas in m3 777 besparing primaire energie in GJ 36.707 besparing gas in % 3% Besparing primaire energie in % 3%

besparing elektriciteit in kWh 1.472 besparing kosten in € € 522 besparing elektriciteit in % 3% besparing kosten in % 3%

Tabel 17 Rekenltabel voor energiezorg

De investering is gebaseerd op 4 uur á €50 per maand voor overleg en andere acties.

De besparing is moeilijk te bepalen. Volgens het RVO (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) is dit 5 tot 10 % maar in dit geval is een meer voorzichtige besparing genomen van 2,5 % en dat resulteert in €522 per jaar.

De terugverdientijd wordt dan 4,6 jaar.

4.14 Energiemonitoring

De Paulus heeft een digitale meter, dat betekent dat de meter op afstand uitgelezen kan worden én dat er kwartierwaardes gemeten worden. Door het energieverbruik per periode (uur, dag, maand, kwartaal) te registreren, ontstaat een database voor het maken van analyses. De analyses leiden niet alleen tot

energiebesparende maatregelen, maar geven ook inzicht in storingen, lekkages en maximale belastingen versus gecontracteerd vermogen in facturen van energieleveranciers.

Rick de Waal neemt de meterstanden regelmatig op. Zodoende is er een beeld ontstaan van het energieverbruik.

Maar er kan geen gedetailleerde analyse gemaakt worden.

(28)

Figuur 18 Verbruiksgegevens zoals aangegeven op de energiefactuur..

Z-EP kan voor u de meetgegevens opvragen bij uw meetbedrijf en daar een kwartaalrapportage van maken.

Afhankelijk van de aangeleverde gegevens kan Z-EP een verbruiksanalyse maken waarin bv. ook de maximale belasting versus het gecontracteerd vermogen wordt meegenomen en de opbrengst van eventueel geplaatste zonnepanelen of zonnecollectoren. In de bijlage vindt u een voorbeeld van een dergelijke rapportage.

maatregelen De Paulus energiemonitoring maatregelen De Paulus energiemonitoring besparing gas in m3 622 besparing primaire energie in GJ 29.366

besparing elektriciteit in kWh 1.178 besparing kosten in € € 418

Tabel 13 Rekentabel voor energiemonitoring

De investering bestaat uit arbeidskosten: 4 uur per kwartaal á €75 (voor een externe adviseur)

De besparing is moeilijk te bepalen en daarom is een gemiddelde genomen (kengetal) van 2% voor elektriciteit en 2% voor gas. Dat betekent een besparing van €418 per jaar.

De terugverdientijd komt hiermee uit op 2,9 jaar

4.15 Bar energiezuinig

Op de jaarafrekening voor elektriciteit staat dat het jaarverbruik over 2013 58.880 kWh is.

De verlichting is geïnventariseerd en grofweg kan gezegd worden dat deze 17.500 kWh per jaar bedraagt (op grond van aantal lampen x vermogen x gebruikstijden).

Dit betekent dat er pakweg 41.400 kWh per jaar ergens anders voor verbruik wordt.

(29)

In de onderstaande berekening is ervanuit gegaan dat de helft van dit verbruik voor rekening komt van de bar; dat is 20.700 kWh.

Dit verbruik van de bar kan met 15% naar beneden gebracht worden met behulp onderstaande adviezen (schatting)

Onderstaand een aantal aanbevelingen om het aansluitvermogen te verlagen

 Apparatuur waarvan regelmatig vergeten wordt om deze uit te schakelen kan men voorzien van pas schakelklokken en timers.

 Pas een hoogrendement frituur toestel toe. Een HR-friteuse is zuiniger in het energieverbruik, heeft een beter frituurproduct, een langere levensduur, een hogere frituursnelheid en een grotere capaciteit. Tevens verbruikt een HR-friteuse minder frituurvet door zijn lagere constante baktemperatuur van 150°C.

 Kies bij vervanging van de apparatuur altijd voor de meest energiezuinige apparatuur.

 Schakel apparatuur waar mogelijk tijdens de vakanties helemaal uit

 Streef ernaar de wasmachine en de vaatwasser alleen te gebruiken wanneer deze helemaal gevuld is

maatregelen De Paulus bar

energiezuinig maatregelen De Paulus bar energiezuinig besparing gas in m3 0 besparing primaire energie in GJ 25.554

besparing elektriciteit in kWh 3.105 besparing kosten in € € 263

Tabel 14 Rekentabel voor energiezuinige keuken

De investering is gebaseerd op 10 schakelklokken á € 30.

€200 is gereserveerd voor meerkosten voor energiezuinige varianten bij vervangen van keukenapparatuur

De besparing zal ongeveer € 250 per jaar bedragen

De terugverdientijd wordt dan 2 jaar.