Vaderlandsche Letteroefeningen Jaargang 1861 · dbnl

(1)

Jaargang 1861

bron

Vaderlandsche Letteroefeningen. A. van der Mast, Gorinchem 1861

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_vad003186101_01/colofon.htm

(2)

Mengelwerk.

Vijf brieven van Bilderdijk.

De uitgave mijner Nadere Bijdrage tot de Lijst van Bilderdijks Werken, in de Letteroeff.

van Mei des vorigen jaars heeft ten gevolge gehad, dat van meer dan ééne zijde mij belangrijke stukken werden medegedeeld, van 's Dichters hand afkomstig of hem betreffende. Daaronder ontving ik het onderstaande vijftal brieven. Als gerigt aan eene behuwdzuster en eene behuwdmoeder, kunnen zij meer strekken om ons in het familieleven van den Schrijver in te leiden, dan zulks met de tot hiertoe uitgegevene het geval is. De weinige bijgevoegde aanteekeningen zijn van mij afkomstig.

Rott. Nov. 1860.

Dr.A.DE JAGER.

I.

Waarde Zuster!

Het is gelijk UE. meldt, mijne Ega is uitgerekend en kan ieder dag bevallen. Ook willen we gaarne onze Louise wederom voor een poosje aan uwe zorg toevertrouwen, edoch mijne vrouw is ditmaal zeer bevreesd voor den kraam en wenscht de kleine bij zich te houden tot zij ten minste wederom wat aan de beter hand zal zijn en 't gevaar te boven. Zie daar waarom ik niet wel aan uw vriendelijk voorstel voldoen kan, en ik twijfel niet of UE. zult dit wettigen, ten minste daarin wel willen berusten.

Het kind is voor 't overige altijd tot uw dienst: ik vertrouw dat Gij hiervan verzekerd zijt.

Groet Uw Echtgenoot en Nicht van Onna hartelijk van ons en geloof mij oprechtelijk,

Waarde Zuster, 's Gravenhage, 21 Aug. 1791.

Uw beminnenden Broeder,

BILDERDIJK.

Vaderlandsche Letteroefeningen Jaargang 1861

(3)

P.S. Verschoon 't slechte schrift om de haast.

Madame, Madame Elter née Woesthoven⁽¹⁾ à

Amsterdam.

Keizersgracht bij de Leydsche gracht.

II.

Lieve Zuster!

Ik zou dezen brief met uitdrukkingen van dankbaarheid en liefde geheel en al moeten vervullen, wilde ik U eenigzins mijne gevoeligheid afschetsen voor 't zoet, het dierbaar bewijs uwer liefde en oprechte deelneming in mijn lot, dat me uwe lieve letteren, zoo wel als al wat ge voor mij doet, kenteekenen. Ge hebt dan mijne lieve Louise⁽²⁾bij U! Ge wilt haar als uw kind aanmerken! Haar ter Moeder strekken! ô Hoe dankt U mijn vaderlijk hart dat zoo over haar hangt, en haar echter zoo blij- en zoo vrijmoedig aan U overgeeft! Bij U zal zij niet verdrukt worden; geen slachtoffer van ongelukkige luimen worden, niet in ledigheid en werkeloosheid tot verkeerden eigenzin, logen en zelfverveling vervallen! Gij, uw Egâ, gij zult oog en hart over haar wakende houden! God schenke U beiden al de zoetheid van zulk eene weldaad! Ik toch, noch het kind zelve kan ze nooit op deze aarde (wat ons de Algoede ook voor uitkomst geve) vergelden. - Maar ik word week en moet de pen nederleggen. Och mocht

(1) Men weet, dat deze zuster van Bs. eerste gade, mevrouw M.P. Elter, geb. Woesthoven, echtgenoote van S. Elter, Notaris te Amsterdam, en zelve als dichteres niet onbekend, meermalen in 's Dichters werken vermeld wordt. Hij droeg haar b.v. zijneStarrenkennis op in de Mengelpoezij van 1799 uitgegeven. De hier medegedeelde brief heeft de bijzonderheid van geschreven te zijn van de regter- naar de linkerhand. Den 24 Aug., en dus drie dagen later, berigtte B. aan zijne zuster de bevalling zijner gade, met den brief in beeldschrift, die is uitgegeven in deMengelingen en Fragmenten, doch boven welken men het opschrift ‘Liefste Zuster’ heeft weggelaten, zoo als mij uit het Hs. is gebleken.

(2) Deze dochter Louise, reeds in den vorigen vermeld, werd later echtgenoote van den heer W.E. Burckhardt en overleed in 1832. Zie over haar prof. H.W. Tijdeman in de bijlage achter deGedenkzuil voor B.

(4)

ik 't kind nogmaals aan mijn boezem drukken, en die haar zoo weldoen, nevens haar!

Lieve Zuster, gij gevoelt mijne gevoelens! maar laat uwe liefde niet te verr' loopen als gij aan mij denkt. Ook dit is een kwaad. Uw plaats van Matth. V:10 is verkwikkend, als men ze toepassen mag. Maar wat heeft het in, vervolgd te worden om de gerechtigheid! 't Schijnt groot in het oog van den Christen, als men om een brave en plichtmatige daad, van de menschen in 't onheil gestort wordt; maar schoon dit er de schijn van hebbe, het is toch nog het vervolgd wordenom de gerechtigheid niet. 't Is somtijds een loutere bezoeking, een straf van God, voor andere, voor vroegere ongerechtigheden; somtijds zelfs voor de menschelijke beweeggronden van die rechte en plichtlijke daad. En zou de Heiland dan dit, zoo zaligend, zoo volstrekt zaligend noemen? Neen, mijne Waarde, 't is den ter zaligheid uitverkorene tot zaligheid, maar denverworpenen, niet; en ook dezen kan 't overkomen. - God-alleen weet, wie waarlijkOMde gerechtigheid vervolgd worden; dat is, uit hoofde van de waarachtige, eenige, en in 't hart alleen bepalende godvrucht en godsliefde, welke de gerechtigheid is, die het Euangelie dus noemt: en Hij, de Algoede, zij mij, zij ons allen, genadig! Zelfgevlei, lieve Zuster, is zelfbedrog, is niet uit God, en bidden wij, dat Hij mijne daad, dat Hij mijn lijden daaruit ontstaan, genadig aan mijn hart heilige, maar passen wij geene onderstellende beloften ooit op ons toe, als of wij of zelve aan 't onderstelde voldaan hadden of in dat geval geplaatst waren. Vergeef mij dien uitstap; maar het doet mij te veel aan, als ik illusien van dien aart verneme.

Zij zijn hedendaags zoo algemeen. Edoch, oordeel zelve!

Sommige plaatsen bekruipen ons echter (want dus noem ik dat.) Maar ook velen zijn allerverkwikkendst. Ik sla genoegzaam den bijbel niet op, of vind zulke. Wij gebruiken inonze kerk het Bremensch Gezangboek, bestaande in een keus van psalmen en verscheiden meest zeer goede liederen. Ik heb nog geen gezang aangetroffen, dat mij niet door zijn bijzonderen nadruk omtrent mijn gesteltenis, hooglijk bemoedigde en verkwikte.

Wij hebben hier ééne gereformeerde kerk (niet meer); en zeer klein, maar voor de gemeente nog veel te groot. - De

(5)

overigen zijn bij de Lutherschen in gebruik of (want er zijn er al te veel en daaronder zeer schoone oude gebouwen) vervallen en storten in. De Luthersche predikanten preêken met een oud-Spaansche kraag. Zoo dragen ook de Raadsheeren (bij ons Schepens) met een wonderlijk slag van korten zwarten tabbard, prachtig, maar gantsch niet welstandig versierd.

Nog een woord (daar mij iets invalt) van 't vorige. 't Woordgerechtigheid drukt in onze taal hetrecht, rechtmatig handelen. en die daad in 't afgetrokkene, uit: ook een samenhang van zulke daden, en dit laatste is (geloof ik) wel de uiterste beteekenis. Maar het Grieksche woord, door de Onzen met gerechtigheid vertaald, zou eigenlijk zijn (als ik dit woord nu ophalen mag)gerechtzaamheid: dat is (zoo alslijdzaamheid, deugdzaamheid, vreedzaamheid enz.) eene doorgaande gesteltenis van 't gemoed overeenkomstig 't gerechtige of rechtaartige: en dus drukt het de gesteltenis uit die uit derecht-vaardigmaking voorvloeit, of deze onderstelt. Gij begrijpt mij, hoop ik; en de aanmerking kan U meer te pas komen.

Drijf den spot vrij met mijn zwarten, afzichtelijken kop. Gij weet niet, hoe veel Groningsche Dames mijn silhouette hebben moeten hebben. En Zusjen-lief, hoe weinig ik ook beloove, ik interesseer de sexe nog al. Hier word ik ook vrij wat aan die zijde gefêteert, en men betwist mij malkander somwijlen voor den eenen of anderen middag. Zeker, ce n'est pas pour l'amour de mes beaux yeux, zoo men in 't fransch zegt; noch ook om mijn diep over 't hoofd zittende pruik. Maar wil ik 't U eens uitleggen? - Durf ik? - Welaan dan! Omdat ik de Dames op zekeren afstand hou, en dit dadelijk gevoelen doe. Dat is vreemd in dezen tijd, en wekt opmerking, en daardoor interesseert het. Voor dezen deden de vrouwen dat ons; maar daartoe is men thands te galant geworden. Ook, recht uit gezegd, betaamt het den man, wien (zoo dan al geen heerschappij, want op dat woord heb ik 't ook juist niet zeer) zekerlijk het bewind over de wareld gegeven is, bij alle minzaamheid die hem eigen of door hem aangenomen moge zijn, als hij met een vrouw is, voor haar waakzaam te zijn tegen al wat de gehechtheid aan plichten verzwakken kan. Met één woord, hem betaamt (gij begrijpt wel dat ik 't mij niet toeëigene, daar is mijn zwak

(6)

hart en verward hoofd te groot eene wederspraak meê) het oog, 't geen ik Adelhilde in de Bloempjens heb willen doen aanduiden, maar aldaar met een verliefd penceel geschilderd is, waar echter de grondschets, volgens mij, in de waarheid is.

Ik schreef u, uit Embden van denvarkenssnuit van vader Cats⁽¹⁾, (de varianten moet Feith in zijne uitgaven hebben); maar hoe was ik 's morgens verwonderd, bij 't daglicht op den muur eene inscriptie te lezen van dezen inhoud: ‘qui veut voiager en Allemagne’ - maar ik heb het in mijneEllendige Waarnemingen⁽²⁾(of

Buitenlandsche Opmerkingen, zoo gij 't verkiest) opgeschreven, en zal u een blaadtjen daarvan insluiten, waar 't op staat. Bij gelegenheid verzoek ik 't terug;

want, bedenk, mijn geheele reisboek zou geschonden zijn: en wat jammer, daar 't zoo interessant is! Maar het hield mij bezig in oogenblikken van ongeschiktheid tot alle verrichting.

DeJulie van Rousseau, Zuster? - Gij denkt er wel om; de man heeft zelf in een van zijn werkjens gezegd, dat zoo een meisjen 't boek of een bladzijde daarvan leest, zij verloren is. En ik twijfel of hij 't zelfs niet tot waarschouwing in de Voorreden van dat boek zegt. En zal dat nu een volmaakt model van zedenkunde opleveren?

Ja, zedenkunde! Maar van wat aart? als die van verscheiden Fantastiquen geweest is, die van zuiverheid van ziel spraken, terwijl zij de ongebondenheid deden oefenen.

De verbeelding bederven, 't verstand bedwelmen, 't hart ongeneeslijk kwetsen en het een verëttering voorbereiden, die (verhoedt Gods tusschenkomst het niet) in een volslagen dadelijken en lijdelijken gruwelstaat losbarsten moet; zie daar wat dit stuk moet uitwerken. Ik gaf een meisjen veel liever deLettres persanes van Montesquieu in de hand, dan dit boek vol van schoonen onzin, van harmonieerende wanspraak, en van als deugden opgesierde waarlijk God- en de natuur onteerende gevoelens. - Maar is 't der moeite waard, vraagt gij, het met een Woordenboek in de hand te lezen? Ja, 't is het. Het boezemt belang in en verbindt; maar echter wat zult ge er aan gehad hebben?

(1) Zie deReyslesse van Cats, in zijne Wercken, in fol. D.I. bl. 555.

(2) Men zie deEllendige Waarnemingen, opgenomen in de Mengelingen en Fragmenten, bl. 49.

(7)

Gij moogt wel voor deMedische faculteit in de bresse springen. De Fransche Emigrés die hier in aantal zijn, en waaronder veel zieken, maken wij genoegzaam tegen wil en dank tot Medicus. Ik weet niet, wat geest ze naar mij toezendt, maar of ik wil of niet, ik moet pols voelen en Recepten schrijven. Nu, ik zal hen niet om hals brengen, dat is zeker. Maar als zij van zelfs ook niet genezen, dan zal ik er niet veel aan doen.

Eén van mijne patienten (gij begrijpt toch wel, dat het allepro deo klanten zijn?) en dat wel een Procureur generaal van Lorraine, had ik onlangs een purgatie

voorgeschreven, om daar om 't uur een kleine theekop van te nemen totdrie toe, zoo er eerder geen werking van kwam. De drank moest na 2 en 4 dagen nog eens gebruikt worden. Maar mijn goede Confrère neemt alles in eens, gaat 49 en een half maal terselle, wordt vijfmaal flaauw en blijft halfdood van afmatting en uitputting.

Daar, dacht ik, ligt mijn Medicinale reputatie; maar neen, er waren lieden bij mijn voorschrijven van de dosis tegenwoordig geweest, en ik kreeg geen schuld. Ik moest weêr wat ordonneeren; en wijl de man toch beter daar onder wierd, had ik een merveille gedaan. Zie, zoo gaat het met de menschen.

Gisteren kwam mij een vreemde Graaf consuleren, waar N.B. de ziel zit? - Sommigen vertellen dat ik alle dingen weet; en de hemel weet of men eerstdaags niet bij mij komt om gestolen zaken weder recht te wijzen; want van nu af ben ik reeds meer dan een halve toovenaar. Ach, Zuster, wat is de wareld toch zot. En hoe licht is 't, zich met bedrog te verrijken als men slechts laag genoeg daar toe gevoelt: - misschien mag ik er bijvoegen, hoe zwaar daar tegen, 't noodige te vinden, als men 't aan geen verschalkingen of bedrog, aan geen blindascendant dat men op sommige lieden heeft, en aan niets, dat onwaardig aan ons character is, verschuldigd wil zijn. - Ik wacht nu op 't schrijven van den Prins. Bezwaarde 't het briefport niet te veel, ik zou de Copie van mijn' brief aan Hem hier bijvoegen. Eer ik zijn andwoord heb, kan ik niet besluiten. Buitenlandsche omstandigheden loopen mijne eerste plans tegen; en men kan mij thans in D. niet wel ontfangen; en, kom ik er onbekend, zoo is de weg tot 't geen ik zocht niet zoo wel te openen. Licht, dat ik naar Engeland moet! Hoe 't zij, ik verlang naar uitsluitsel.

(8)

Thans zou ik U gaarne nog iets van Hamburg verhalen, maar de tijd begint mij te ontschieten, doordien ik nog aan de Gravinne van Schulenburg (Deensche Dame) eenen ampelen brief over de Monaden moet schrijven. Ik ontmoet aan Haar huis veel vriendelijkheid, en zij is een vrouw van verdienste. Haar gemaal is Oud-Envoyé van het Hof van Denemarken en woont thands hier. - Er zijn hier 20000 à 30000 Fransche en Hollandsche uitgewekenen, oordeel of het hier vol moet zijn!

Ik heb met den vorigen post een brief tot Amsterdam moeten doen franqueeren, en men brengt mij daarvoor 38 schellingen in Rekening. Ik hou dus mijne Ellendige Waarnemingen t' huis, want zij zijn geen 38 duiten waard. Maar zie hier liever de inscriptie, zoo ik ze gevonden heb! ‘Pour voiager en Allemagne il faut avoir beaucoup d'argent, un tempérament fort, de la patience extraordinaire, et point de délicatesse.’

Veel geld, weet gij, heb ik niet; mijn gestel is vrij zwak en aandoenlijk; het geduld is mijn fort niet en ik val vrij vies en gemaklijk. En oordeel derhalve hoe mij 't reizen ter hand staat.

Er was met een andere hand onder geschreven: ‘Allez en Hollande, c'est là qu'on écorche les gens.’ Ja, in Embden (zuchtte ik) kan men 't ook wel, terwijl ik den Hospes betaalde.

Maar laat, Lieve Zuster! 't geen ik daar gemeld heb, u niet weêrhouden mij dikwijls en hoe meer zoo liever te schrijven. 't Port van een brief op zich zelfs is niet duur;

maar 't minst dat er in zit, als men franqueeren moet, moet als wissels betaald worden naar een hoogen tax. Misschien doet het franqueeren, aanteekenen en recif geven, dit. Hoe 't zij, veiligst de papieren hier gehouden tot ik volkomen onderricht ben. Hoe hoog in Holland het port zij, weet ik niet.

Vaarwel, lieve Zuster, verzeker uwen Ega van mijne oprechte liefde en teederheid en groet Nicht. Ik ben steeds met geheel mijn hart

Uw beminnende Broeder, Q.N.

Hamburg, den 9 Junij 1795.

(9)

III.

Den 22 Augs. (1795).

Lieve enz...Mijn hart dringt mij, om U te schrijven, maar wat ik U schrijven zal, weet ik niet. Van mijn verblijf U veel te verhalen, zou een eindeloos werk zijn.

En wat anders blijft mij over, daar ik in zoo veel tijds geen taal of teeken van U gehad heb, en de brieven mijner vrouw hoe langer hoe wonderlijker worden? Ei lieve, schrijf mij toch ietwes! Ik smeek het U. Schrijf mij Uwlieder welzijn en dat van mijn dierbaar kind, 't geen gij weldoet. En kunt ge, voeg er bij, dat mijn vrouw en zoontjen wel zijn.

Vertroost mij hiermede, niet als in onze betrekking staande, maar uit menschelijk en christlijk mededoogen. Nogmaals, ik smeek het U.

Kon ik met twintig, ja al ware 't met driehonderd woorden, U mijn tegenwoordige levenswijs afschetsen, ik deed het; want, alles is hier zoo vreemd en zonderling voor een Hollander, dat het verbazing geeft. Zeker zoudt gij mij, bij een onvoorzien ontmoeten, niet herkennen, gekleed en toegerust als ik ben. En ge moest mij dan op zijn Engelsch zien zitten eeten! - Helaas! ik kan op die wijze nog vorst van een Horde Tartaren worden, als ik mij zoo naar alles leer voegen. - Ondertusschen, 't is hier net als overal: alleen weet men hier mijn' naam goed uit te spreken. In Hamburg noemden de Fransche Emigrés mij,Belvedére, en de Hamburgers:

Belderbeck, maar de Engelschman zegt, rechtschapen, B - k. Ook hier is mijn naam en mijn historie mij vooruit gevlogen, en de geheele wareld kent mij; en men schrijft mij zoo veel wijsheid, kundigheden en bekwaamheden toe, dat ieder die wat weet, mij benijdt, en die niets weet, mij voor een voorwerp van halve adoratie, en niet van hulp of meêlijden, neemt. Heel fraai, zoo men niet noodig had te eeten, en verders aan 't achtergelaten deel van ons-zelven te denken. - Van mijne ontmoetingen, verblijf etc. in Hamptoncourt zal ik U niet melden, dan alleen dat ik ziek van

aandoening ben. Ach! hadt ge 't goede hart van den ouden Pr. gezien, en de tranen zien rollen, die ik gezien en gevoeld heb! - Ik heb daar ook den Koning en de Koninglijke familie gezien, die er ontbijten kwam. Allerminzaamst en gespraakzaamst.

Een ander had mooglijk daar partij van

(10)

getrokken; maar ben ik in staat om aan mij-zelf te denken, als ik een voorwerp zie, dat mij aandoet? En zoo lang het lot van mijn vaderland onbeslist is, kan ik aan een etablissement in een vreemd land denken? Heb ik er niet te veel bloed, en te veel goed in laten zitten, om er zoo van af te stappen? - Ware 't eenmaal gered naar mijn wenschen, ja, dan zou mijn hart gerust ademhalen, en de Engelsche grond mij misschien de aangenaamste in Europa zijn. De voortreffelijkheden van het land zijn onbeschrijflijk; Londen, een onbegrijplijke wareld, waar in, en in wiens overvloed, men zich verliest. 't Volk braaf, eerlijk, werkzaam van geest en lichaam, en (hetgeen ik mij gants anders had voorgesteld) minzaam en gedienstig. Het is waar, dat ik thands van de Hamburger buffels kome, en 't onderscheid dus noodwendig toevalt;

maar echter is 't in de daad zoo. Getrouwheid en Liefde voor Vorst en Constitutie maakt het heerschende in hun character uit; natuurlijker wijs, dat dit mij in een gunstig licht bij hen stelt; maar al wie ik op straat, of in een of ander dorp ontmoet, kent mij toch niet; en, ik heb mij van elks gedienstigheid evenzeer te bedanken. - Wat maakt men elkander in Holland dan wijs?

Binnen kort moet ik weêr over zee. - Ik ben er immers de man wel naar, om zoo te zwerven, niet waar? En echter het moet. Ik verlaat de goede zaak niet, zoo lang God ze niet verlaat. Ieder dag bevestigt mij door zijn gebeurtenissen in mijne verzekerde hoop en verwachting op een aanstaande omkeering over heel de wareld.

Wij zijn in de voorbereidsels (dit 's zeker) en mooglijk dat er nog ijslijke dagen te wachten zijn eer die dag koomt aanbreken. Maar hetzij dit gebeure, 't zij alles voortaan ongevoeliger wijze samenloope, de tijd kan niet verr' meer zijn; of (ik moet het zeggen) ons geheel Protestants Systema begint een valsch aanzien te krijgen.

En zelfs weet ik dan den loop der tijden en zaken in 't geheel niet meer te vereffenen.

- Lieve - onderhoudt ge de kleine Louise wel eens van die heuchlijke en geduchte toekomst? o laat het niet na, indien ge mij liefhebt. Het lieve kind toch, zal dien dag, (hetzij met, hetzij na ons) beleven! God geve 't!

Hoe staat het toch metIbn Doreid (den Arabischen dichter), wiens Elegie door mij nagevolgd en met aanteekeningen verrijkt,

(11)

bij d'Agé in de Hage gedrukt wierd? Sints geruimen tijd vernam ik, dat de man in het spinhuis aldaar zit. Maar is hier de druk meê geschorst of afgebroken? Dat men dan toch voor het manuscript zorge! Ik bid u, laat u daar eenigzins aan gelegen zijn, en schrijf er eens over aan den Heer G. Outhuys, Th. St. te Leijden, van wien ik ook in zoo lang geene narichten heb. Immers is die brave Jongen nog dezelfde?

Ik had U nog meer te vragen omtrent mijne achtergelaten MSS., maar voor ditmaal genoeg. 't Zijn harsenkindertjens, is 't dus wonder zoo men er eenig zwak voor heeft? Ik vrees dat ze verstrooid en wegraken zullen. Indien ik U met de bewaring mocht lastig vallen, of slechts met de inventariseering! Maar ik wacht vooraf een lettertjen, dat mij van uw hart en voortdurende liefde verzekert. Er aan te twijfelen, is geen misdaad of verongelijking. Nooit heb ik ze verbeurd, maar God weet, wat in de verwarring van zaken, waarin ik het land verliet, de schijn misschien tegen mij op heeft kunnen werpen, en waarin ik zelfs niet meer dan den blooten naamkan hebben.

Vaarwel! Groet wie U en mij waard zijn, en bewaar mij uw liefde. Vaarwel andermaal!

A Madame E.N.W.

chez Elle.

IV.

Lieve Mama!

Uit vreze dat Gy op 't hooren van het ongeluk hier ter stede in dezen namiddag voorgevallen in ongerustheid mocht zijn, schrijf ik U kortlijk dat wy door Gods genadige bewaring wel zijn gebleven en weinig schade geleden hebben. Onze groet hierby, in vliegende haast!

Leyden, 12 Jan. 1807.

De Uwe Bk.⁽¹⁾ Madame

Madame Schweickhardt, née van Hulst, In de Kerkstraat, by de Vijzelstraat, te

Amsterdam.

(1) De heer A.D. Schinkel, die mij door het afschrift van dezen kleinen, doch om het oogenblik waarin hij werd geschreven, belangrijken brief heeft verpligt, meldde mij dat het schrift, ofschoon ‘in vliegende haast’ gesteld, even keurig is als gewoonlijk.

(12)

V.

Lieve Mama!

Zeer ziek geweest zijnde, ben ik van uwe aanwezigheid hier wellicht niet onkundig geweest, doch zonder daaraan te denken. Heden word ik daar aan herinnerd, en het spijt my, U nog geenen blijk van mijne hartelijkheid te hebben mogen betoonen.

Daar ik nog niet in staat ben uit te gaan, kan ik niet anders dan U verzoeken om morgen ons gewoon middagmaal vriendelijk met ons te komen deelen. Doe ons dat genoegen, en wijt ons de fataliteit niet, die my belet heeft den pligt by u te komen afleggen, dien Gy recht hadt van my te wachten.

Met het welmeenendste hart teeken ik Uw Dw.

BILDERDIJK.

Saturdag namiddag 21 Maart 1807.

Madame

Madame Schweickhardt, présentement

à

La Haye.

Nacht en morgen.

Twee Nieuwjaars-Vertellingen, door P. van de Velde Mz.

Eindelijk sloeg 't uur door zoovelen met klimmend ongeduld verbeid; 't uur van middernacht! maar was de orde der zaken omgekeerd en de nacht in dag verwisseld?

Die slagen, die gewoonlijk de ooren van weinigen bereiken, weerklonken nu luide door de straten, die wemelden van menschen, welke in dezen nacht hunne huizen niet schenen te kunnen vinden, en schijnbaar den slaap hadden afgeschaft.

Op die plaatsen, waar dans en muziek de menschen meer bij een had verzameld, jubelde en juichte men en luide klonk het nieuwe jaar, het blijde ‘welkom!’ tegen;

wat werd er menige toast ingesteld, die, hoe onbeduidend anders ook,

(13)

nu uitbundig werd toegejuicht, omdat hij een welkomstgroet was van 't nieuwe jaar!

Hoe menig vriendschapsverbond, dat maanden lang bestond als niet bestaande, werd in dit uur aan de vergetelheid ontrukt en op nieuw en op de krachtigste wijze bezegeld, terwijl de bondgenooten met den aanvang des nieuwen jaars het vaste en plegtige besluit namen, om in den waren zin des woordsvrienden te zijn! Hoe menige kennismaking werd er aangeknoopt! Hoe menigeen reikte in dit uur hem of haar de hand, die in den loop van 't vervlogen jaar getoond had een voorwerp van overeenstemming te zijn! Hoe menige blik werd in dat uur in 't geheim gewisseld, en daar, waar zelfs de taal der oogen niet aangewend kon worden, was de telegraaf der gedachten onophoudelijk in werking!

Aller gemoederen waren vol. Daar waren er velen, wier harten zich uitstortten in vurigen dank bij 't terugzien op de afgelegde baan en bij de herinnering aan 't punt, van waar zij die baan begonnen; maar het nieuwe jaar, dat onaangemeld binnen treedt en niemand een oogenblik vrij laat, verraste er ook velen, die niet konden deelen in die algemeene vreugde, die ze opzettelijk vermeden en angstvallig eenen onderzoekenden maar vergeefschen blik in dat nieuwe jaar wierpen, als wilden ze vragen: ‘wat zult ge ons brengen? Brengt ge ons verligting, of zult ge den beker des lijdens nog bitterder, en den last, dien wij torschen, nog zwaar der maken?’

Ja, gewis! menige traan der grievende smarte werd toen geweend! menige bange zucht, door lijdenden geslaakt, weerklonk in de nachtelijke stilte; want geen dag voert den mensch uit de beslommeringen des levens zóó tot zich zelven terug, als de dag, waarop tijd en eeuwigheid elkander de hand schijnen te reiken, en een jaar weg zinkt en in een oogwenk onzigtbaar wordt, even als een enkele droppel in den grooten, onpeilbaren oceaan.

Ziet, dat herinneren ons die slagen, die de oude kerktoren in zijnen witten sneeuwmantel gehuld, ons toezendt, verlicht als hij is door die duizende en millioenen kleine toortsen, die aan 't helder blaauwe uitspansel door onzigtbare geesten worden gedragen.

Jongen en ouden, rijken en armen voelen die slagen in

(14)

hun gemoed weergalmen en dit was ook 't geval in een vertrek, dat helder verlicht en goed verwarmd was, en alles bevatte, wat tot de gemakken des levens kon gerekend worden. Ook daarin drongen die slagen door en 't jaar, dat op deze wijze afscheid nam, raakte de personen in 't vertrek als met zijne vleugelen aan en die pijnlijke aanraking deed hen onwillekeurig sidderen.

't Waren twee vrouwen, in meer dan een opzigt hemelsbreed van elkander verschillend, maar ze zaten zwijgend op dezelfde kanapé, en hare gedachten waren aan 't zelfde voorwerp gewijd.

De oudste van beiden scheen niet veel ouder dan veertig jaar te zijn, en hoewel ze zeer regt op zat,. scheen haar hoofd door uitgestaan en nog drukkend leed ietwat gebogen te zijn. Zij was in rouwgewaad, en terwijl zij ijverig met eenig handwerk bezig was en menige traan langzaam uit hare oogen langs hare wangen viel, wierp zij gedurig een' heimelijken blik op de jonge vrouw, hare schoondochter.

Haar gelaat bezat die schoonheid, die haar aller harten moest doen winnen; eene schoonheid, welke zich gemakkelijker laat voorstellen dan beschrijven, en die gewoonlijk een blijvend sieraad is van de vrouwen, die zich in haar bezit mogten verheugen. Haar dik blond haar was nog altijd haar hoofdtooisel en behoefde nog niet door eene muts vervangen te worden, maar omvatte in bevallige golvingen een gelaat, waarop eene doodelijk bleeke kleur verspreid lag; zachte oogen, welker smartvolle uitdrukking getuigden van een leven, dat weinig zonnige dagen kon tellen, terwijl de pijnlijke trek om den mond, allen twijfel omtrent dit laatste vermoeden geheel deed verdwijnen.

Er lag een open geslagen bijbel voor haar, maar 't scheen, dat haar geest niet geschikt was, om daarin te lezen.

De andere vrouw, die naauwelijks twintig jaar telde, was in eenen hoek der kanapé gedoken, hare voeten rustten op een sierlijk trepied. Met de eene hand ondersteunde zij 't hoofd, reeds zóó spoedig door zóó groote zorgen bezwaard, en de andere hand hing slap naast haar neder,, als verradende eene volslagene magteloosheid. Hare gelaatstrekken waren schoon en onberispelijk te noemen, maar ze waren als uitgehouwen in een schoon stuk marmer; ze waren hard,

(15)

trotsch en streng, maar ze verrieden ook hevige hartstogten en sporen van gevoerden strijd. Op geweldige inspanning was afmatting gevolgd; ze lag daar zonder eenige beweging, als een beeld, met gesloten oogen, en niets dan de luide, onregelmatige ademhaling gaf te kennen, dat zij leefde en leed.

In 't geheele huis heerschte dezelfde akelige stilte als in 't vertrek, alwaar wij den lezer verplaatst hebben. Iedere voetstap op de straat werd gehoord, en hoewel de kamer alles bevatte, wat tot aangename tijdkorting dienen kon, bleef alles

onaangeroerd. Die prachtige pianino bleef gesloten; die keur van schoone

muziekstukken werd niet aangeroerd; die sierlijk ingebonden prachtwerkjes bleven alleen een sieraad, en die kostbare borduurwerken vonden geene vingers. 't Was als of men der smart voedsel wilde geven en alle mogelijke afleiding verbannen.

Daar sloeg de klok het uur van middernacht. Reeds bij den eersten slag ontwaakte de jonge vrouw uit hare verdooving; zij en hare moeder sprongen op als door eenen elektrieken slag getroffen, en luid weenend vielen de beide vrouwen in elkanders armen.

‘Moeder!’ riep de jongste, terwijl zij zich uit de omarming los rukte, ‘ik ga naar mijne kamer, ik wil alleen zijn, ik wil mijne smart den vrijen loop laten; door die nog langer te bedwingen, zou ik bezwijken. Mijn echtgenoot besluit het jaar op eene hem waardige wijze en bedenk wel, dat de uitgang van 't oude de ingang van 't nieuwe is. Kan deze gewigtige gebeurtenis wel beter gevierd worden door den echtgenoot eener jonge vrouw, die spoedig moeder hoopt te worden, dan door een bal op eene plaats als...’ en zenuwachtig begon zij te lagchen.

‘Magdalene!’ zeide de moeder, en dat woord werd uitgesproken op eenen toon, dien men streng kon noemen.

‘Magdalene, waarom laat gij u door jaloezij zooverre vervoeren, dat gij altijd aan de boosaardigste vermoedens voedsel geeft, en mijnen zoon beschuldigt, op plaatsen te komen, waar gij noch ik hem gaarne zou ontmoeten. Kan hij niet bij zijne vrienden zijn, en te midden van een vrolijk gezelschap vergeten hebben, dat het reeds zoo laat was?’

‘Reeds dezen middag verliet hij ons,’ hernam Magdelene op gejaagden toon,

‘voorzeker zal hij wel een vrolijk gezel-

(16)

schap opgezocht en gevonden hebben, met wie hij verscheidene glazen wijn kan drinken en eenige honderde guldens verspelen, ten einde dan verder den dag op eene waardige wijze te besluiten, en even als dit reeds sedert weken het geval is geweest, zal hij ook nu wel niet voor het aanbreken van den dag terug komen!’

‘Dat is niet onmogelijk,’ antwoordde de moeder en nu was de toon harer woorden niet streng, maar bitter - ‘want om onvriendelijke woorden en verwijtingen aan te hooren, en met geenen enkelen vriendelijken blik verwaardigd te worden, is het altijd nog vroeg genoeg, en zoo zal hij er misschien ook over denken!’

Magdelene sidderde van inwendige ontroering, en 't kostte haar moeite om op vrij kalmen toon te antwoorden: ‘Wanneer Alfred eene vrouw wilde hebben, die zulk een gedrag goedkeurde, die zijne ontrouw met onverschillige oogen aan zag, dan had hij niet iemand moeten huwen, die hem waarlijk lief had.’

‘Dat hebt gij mij reeds meer dan eens gezegd en alleen uit aanmerking voor uwen tegenwoordigen toestand heb ik daarop niet willen antwoorden. Gij schijnt de regte beteekenis van 't woord liefde niet te verstaan. Bij een gedrag als 't uwe, zou niet alleen Alfred, maar ieder ander man aan 't bestaan uwer liefde moeten twijfelen; op zijn hoogst genomen kan 't niet veel meer dan een waanzinnige hartstogt zijn, die zeer verre van liefde is verwijderd. 't Doet mij leed, zulks te moeten zeggen, maar ik ben dit aan u en mijnen zoon verpligt. Uwe verregaande jaloezij en grenzelooze ligtzinnigheid zijn de oorzaken van zijn tegenwoordig loszinnig leven, dat niet alleen u en hem ongelukkig maakt, maar mij met de grievendste smart vervult, en onze geldmiddelen in zulk eenen toestand brengt, dat mijn man zich in 't graf zoude omkeeren, als hij wist, hoe de tegenwoordige stand van zaken is. Wees verzekerd, mijn kind, dat wanneer gij hem toen op dien ongelukkigen dag niet op dat

gemaskerde bal hadt opgezocht...’

‘Hij mij nog langer misleid zou hebben, en mijne oogen misschien nooit geopend zouden geworden zijn!’

‘Hij is nooit voornemens geweest, u te misleiden; hij kwam, gelijk gij weet, van het diner bij Sternheim, alwaar

(17)

eenige heeren hem hadden overgehaald, om mede naar het bal te gaan. Daar 't gezelschap alleen uit heeren bestond, had men nog al veel gedronken. Dit heeft hij u ook openhartig bekend. De verwijten, die gij hem toen deedt, de agitatie, waarin hij toen verkeerde, veroorzaakten misschien, dat hij gehoor verleende aan 't verzoek van den heer Spechters, die kort daarop bij hem kwam, en zonder daarover met u te spreken, de maskers liet halen en met genoemden heer naar 't bal ging. Waart gij als eene verstandige vrouw te huis gebleven, of hadt gij mij, alvorens te gaan, om raad gevraagd, dan zoudt gij veel onheil voorkomen hebben. Gij hadt hem immers den volgenden dag bedaard onder 't oog kunnen brengen, dat hij zich onbehoorlijk had gedragen, en dat u dit natuurlijk veel leed moest doen. Ik ken mijnen zoon te goed, om niet te weten, dat zijn gevoel van eer en zijne liefde voor u hem weerhouden zouden hebben, om zich voor de tweede maal aan die misdaad schuldig te maken. En hierbij moest 't gebleven zijn; geloof mij, dat was 't beste, wat gij hadt kunnen doen.’

‘Dat had waarschijnlijk eene vrouw uit de zoogenaamde groote wereld gedaan;

en Alfred zoude in dat geval beter gedaan hebben, wanneer hij eene voorname dame gehuwd had. Ik heb hem eenmaal trouw beloofd en die belofte heb ik met de grootste naauwgezetheid gehouden. Sommigen zullen dit misschien eenvoudigheid noemen, maar hoe dit ook zij, ik eisch van hem hetzelfde. Ik vergeef geene ontrouw, hetzij in gedachte, woord of daad. Eenen zwaren strijd heb ik gevoerd met mijne liefde voor Alfred, maar nu staat mijn besluit vast. Wanneer die hoogere magt, die ons aller leven in zijne hand heeft, het mijne mogt sparen bij de belangrijke

gebeurtenis, die spoedig op handen is, dan moet ik van hem scheiden door de wereldlijke magt. Ik kan een leven zoo als het tegenwoordige niet uitstaan. Zijn gedrag op eenen avond als deze, op eenen oudejaarsavond, bevestigt mij nog meer in mijn genomen besluit. Liever wil ik 't overige mijns levens treurende en alleen doorbrengen, dan gedurig zulk eenen zwaren strijd te voeren, die mij naar ligchaam en ziel afmat.’

‘Magdalene!’ zeide Alfred's moeder, ‘bedenk, wat gij doet, het berouw komt dikwijls te laat! Overweeg, om Gods wil, alvorens tot zulk eene daad over te gaan. Mijn zoon is evenzoo

(18)

overtuigd van uwe ontrouw als gij van de zijne en uw gedrag in den laatsten tijd jegens hem gehouden, beschouwt hij dan ook als een gebrek van liefde van uwen kant.’

‘Goede God!’ riep zij in de hevigste vervoering uit, ‘hoe kan hij op zulke gedachte komen?’

‘De schijn is tegen u lieve Magdelene!’ zeide mevrouw Werner. ‘Voeg daarbij uw halstarrig weigeren om verklaring van uw gedrag te geven...’

‘Ik begrijp u niet!’

‘Luister dan. Op dien avond toen gij, door ijverzucht gedreven, ook een masker naamt en u naar het bal begaaft, en daar, door uwen hartstogt vervoerd, het masker afnaamt, toen zijt gij - zoo als wel te denken was, daar de meesten der aanwezige heeren bekenden waren - door verscheidenen herkend geworden. De jonge ritmeester Steinbeek, die na uw huwelijk, u op eene in 't oog vallende wijze het hof heeft gemaakt, zag u ook, verloor u niet uit het gezigt, en toen gij eindelijk als buiten u zelve, de zaal zijt uitgevlogen, heeft hij u naar huis begeleid. Hij heeft dit op de beleefdste wijze gedaan, zonder één oogenblik den eerbied, aan eene gehuwde vrouw verschuldigd, uit het oog te verliezen, maar de wereld betwijfelt dit, zoo als 't gewoonlijk gaat.’

‘Houd op! Om Gods wil, houd op!’

‘Wees bedaard en hoor alles; misschien komt het nog weder teregt, maar daartoe dient gij alles te weten. Eenige weken na dien ongelukkigen avond hebt gij u met Alfred weder verzoend, en misschien was de herstelde vrede niet weder verbroken, ware uw man niet door waarschuwingen zijner zoogenaamde vrienden en door de spotternijen zijner vijanden, op nieuw aan dit gemaskerd bal herinnerd geworden.

Daar hij zich in dit opzigt niet zeer goed op zijn geheugen kon verlaten, vroeg hij aan den heer Spechter, hoe zich de zaak toch eigenlijk had toegedragen, en verzocht hem, om het voorgevallene naar waarheid mede te deelen. Spechter zeide hem, dat de ritmeester u naar huis had gebragt, en de meesten dit voor eene afgesprokene zaak hadden gehouden. Alfred kwam woedend t' huis. Hij nam al de bedienden in 't verhoor, maar niemand had u zien terugkeeren, en de knecht, die, toen hij zijnen heer van 't gemaskerd bal t'huis bragt, de deur wilde openen, vond die reeds open, en had

(19)

daarenboven den ritmeester aan den overkant zien staan, terwijl deze onafgebroken zijne blikken op uw raam had gevestigd. Dit berigt bevatte dus geene opheldering, en bragt hem nog meer in verwarring, te meer daar hij voor zich zelven niet duidelijk wist, of hij u werkelijk op 't bal had gezien, dan of alles eene zinsbegoocheling was geweest.’

‘Niets zoude nu beter geweest zijn dan u om opheldering te vragen, maar hij wilde daarover met u niet spreken, daar hij eene nieuwe uitbarsting van uw opvliegend karakter vreesde, en liever zich zelven met allerlei gedachten kwelde en 't leven verbitterde. De spotternijen namen toe; het wederzijdsch vertrouwen tusschen u beiden verminderde al meer en meer en de rust verdween uit uwe woning.’

‘Maar Alfred is van alles de eenige oorzaak. Waarom niet liever openhartig met mij gesproken en billijke verwijten aangehoord, dan zich zelven het leven

onaangenaam te maken en de publieke opinie voedsel te geven?’

‘Meer dan eens heb ik hem dit onder 't oog gebragt, maar zijn antwoord was steeds: “moeder! laat mij het leven op deze wijze genieten; een hooger geluk is voor mij niet weggelegd; de vrede is uit mijn huis verbannen.” Dezen morgen nog zeide ik tot hem: “zulk een leven kan niet lang duren!” waarop hij antwoordde: “ach moeder!

hoe eerder het met mij gedaan is, des te beter voor ons allen!” Daarop smeekte ik hem dringend en met tranen in de oogen, om nog heden met u te spreken, al was 't dan ook maar om mijnentwille; maar hij schudde het hoofd, en verliet het huis, zonder tot op dit oogenblik teruggekeerd te zijn.’

Magdelene zweeg. Hare oogen staarden onbewegelijk op één punt, terwijl zich een vreeselijke angst in hare trekken vertoonde.

Mevrouw Werner meende, dat het geschikte oogenblik nu gekomen was, en daarom ging zij voort:

‘Gij ziet dus, dat de begeerte om de herinnering aan gelukkige dagen door vermaak op vermaak te verdooven, mijn arm kind onder menschen heeft gebragt, die zich ten zijnen koste verrijken en hem daarenboven diep ongelukkig maken.’

Magdelene sprong op, en smeekte hare moeder om op te houden en haar niet volslagen waanzinnig te maken; in de grootste onrust liep zij de kamer op en neder en zeide ein-

(20)

delijk: ‘ja! nu is mij alles duidelijk. Ach! hoe dikwijls heeft hij de vleijendste verzoeken en de ernstigste woorden aan mij verspild, hoe dikwijls heeft hij bij mij aangedrongen, om hem toch alles mede te deelen! Ik zweeg echter hardnekkig, en als hij 't gesprek op die verbreid zijnde geruchten wilde brengen, heb ik hem daarin nog eerder versterkt, dan gerust gesteld. Hij moest de kwelling der ijverzucht in dezelfde mate ondervinden als ik; ik moest hem folteren voor zijne ontrouw. Doch nu is 't genoeg.

Wanneer hij op dit oogenblik kwam, zoude ik berouwvol aan zijne voeten willen nedervallen. Wanneer 't maar niet te laat is! De angst brengt mij buiten mij zelve.’

Zij opende het venster en blikte in de straat; alles bleef daar stil en rustig. Zij sloot het venster en zette hare wandeling door de kamer weder voort, terwijl zij nu eens in vertwijfeling hare handen wrong, en dan weder een diepen zucht slaakte.

‘Ik kan 't niet langer uithouden!’ riep zij eindelijk, ‘ik verga van angst, ik moet gaan en hem zoeken.’

Zij trok hevig aan de schel.

Toen hare kamenier verschrikt in de kamer kwam, vroeg zij om haren mantel en hoed.

Mevrouw Werner poogde haar terug te houden en zeide dat, terwijl zij uit was, hare echtgenoot langs eenen anderen weg kon terugkeeren. Het zou dus beter zijn, om hem door een der huisbedienden te laten roepen. Deze werd dan ook afgezonden met het bevel, zijnen heer op te zoeken, en hem te zeggen, dat zijne echtgenoot ongesteld was geworden en hij dus dadelijk te huis moest komen.

Nadat dit alles besteld was, werd Magdelene rustiger en mevrouw Werner dankte God, dat hare dochter eindelijk zooverre gekomen was.

Die rust was evenwel niet van langen duur, want toen het eene kwartier na het andere verliep, en de bediende niet terug keerde, keerde de angst terug en steeg ten top. Beurtelings werd de blos harer wangen door eene doodelijke bleekheid vervangen; groote zweetdroppels parelden op haar voorhoofd; onrustig vlogen en zochten hare oogen naar alle kanten: hare tanden klapperden - met één woord: zij was der vertwijfeling nabij.

(21)

Hare schoonmoeder beschouwde haar zwijgend, zij hoopte en wenschte zoo vurig, dat uit die puinhoopen een nieuw en duurzamer geluk mogt ontstaan. Op eens werden zij en hare dochter uit die pijnlijke onzekerheid en verwachting verlost door langzame schreden, die het huis naderden. Dadelijk stak Magdelena het hoofd naar buiten en zag eenige donkere gedaanten het huis naderen. Zij spande alles in om door die duisternis heen te dringen, maar 't was onmogelijk, iets duidelijk te onderscheiden. Eindelijk stond de optogt stil, iets zwaars werd op den grond nedergezet, en nu ontdekte zij eenen draagstoel, waarin men haren man te huis bragt. Zij gaf een gil, vloog het huis uit, en toen zij het met bloed bevlekte ligchaam van den eens zoo beminden Alfred zag, viel zij bewusteloos neder. In dezen toestand werd zij weggedragen en de moeder bleef alleen met haren zoon. Zij wierp zich op 't ligchaam van haar kind en trachtte hem door tranen en liefkozingen weder in 't leven terug te roepen.

Toen de geneesheer eindelijk verscheen, had men aan alle kanten zijne hulp noodig.

De jonge Werner had, nadat hij uit zijn huis was gegaan, eene zijner gewone plaatsen bezocht, en daar veel gedronken. Toen het avond werd namen eenige spelers van beroep hem mede, bragten hem aan hunne farotafel en lieten hunne prooi niet los.

Het eene verlies volgde op het andere, te meer daar de toestand, waarin hij zich bevond, hem van 't gebruik zijner zinnen beroofde. Eindelijk bleef hem niets meer over dan 't vertrek te verlaten. De anderen waren te zeer in hun spel verdiept, om acht te kunnen geven, hoe zij hem lieten gaan, en zoo doende werd hij aan zich zelven overgelaten. Toen hij op straat kwam, scheen alles met hem rond te draaijen, en naauwelijks was hij eenige huizen verder gekomen, of hij viel door de gladheid der bevrozen straat, en ongelukkig met het hoofd tegen den kant van een steenen stoep. Deze val beroofde hem geheel van zijn bewustzijn; het bloed stroomde over zijne kleederen en gaf hem een afzigtelijk voorkomen. Niemand vond hem daar, tot dat eindelijk de oude huisbediende, die hem overal te vergeefs had gezocht, hem op deze plaats ontdekte en hem naar huis deed vervoeren.

(22)

De geneesheer verklaarde de wonde voor niet doodelijk, maar de scherpe koude, aan welke hij na zijne bovenmatige overspanning was blootgesteld geweest, haalde hem eene zenuwzinkingziekte op den hals, aan welke hij weinige dagen later stierf.

Het berouw van Magdalena kwam te laat!

II.

't Was weder oudejaarsavond en zoo koud, dat men er tegen op zag, om buiten te komen. En toch ging eene vrij bejaarde vrouw over de straat en wel met zulk eenen spoed, dat men bijna met zekerheid kon zeggen, dat leven of dood van haar boodschap afhing. Eindelijk had zij 't doel van haren togt bereikt en stond zij voor de woning van eenen beroemden geneesheer.

Zonder zich den tijd te gunnen, om adem te scheppen, trok zij hevig aan de schel.

De deur werd bij dien hevigen ruk spoedig geopend, en voor de dienstmaagd nog kon vragen, wie daar buiten stond, riep de andere reeds: ‘Laat de doctor toch spoedig bij mevrouw Werner komen. Ja, om Gods wil, zoo spoedig mogelijk, eer 't kind sterft.’

De dienstmaagd verwijderde zich, maar kwam oogenblikkelijk terug met het berigt, dat de doctor haar op den voet zou volgen.

Die trouwe, bezorgde, bejaarde vrouw was de oude Suzanna. Zij ijlde op dit berigt naar de woning der droefheid terug, en naauwelijks had zij die bereikt, of zij hoorde reeds schreden op den trap, welke haar te gemoet kwamen, en angstig werd er gevraagd: ‘Komt de doctor spoedig?’

‘Hij is reeds op weg!’ zeide Suzanna kugchend en trad vlak achter hare meesteres in 't vertrek. Nadat zij een angstvollen blik had geworpen op een bedje, waarin een vierjarige knaap lag, en door dien blik overtuigd was geworden, dat hij nog leefde, wierp zij zich op eenen stoel en bedekte haar gelaat met haar voorschoot.

Naauwelijks waren er eenige minuten verloopen, en andermaal hoorde men haastige schreden op den trap en buiten adem, maar overigens met een zeer bedaard gezigt, trad de oude grijze geneesheer de kamer binnen. Hij sprak niet,

(23)

wierp eerst eenen blik op het ontstelde gelaat van de dame, een tweeden op het bedje van den zieken knaap, en ging daarna naar den kagchel, om handen en kleederen te verwarmen. Vervolgens naderde hij het bedje en vroeg: vertoonen zich onrustbarende verschijnselen?

Deze vraag, de geur van azijn en andere kruiden, het tafeltje, waarop reeds gebruikte bloedzuigers, zuurdeegpappen, flesschen van verschillende grootte, een groot glas met ijs te zien waren; - dit alles bewees, dat de geneesheer niet voor de eerste maal dit vertrek betrad en geen middel tot redding van dit kind onbeproefd had gelaten.

Daar hij geen antwoord op zijne vraag bekwam, maar de drooge, brandende oogen der moeder, die te vergeefs om tranen smeekten, op zich zag gevestigd, ging hij naar het bedje van het kind, greep zijne pols, meer om zijne verlegenheid te verbergen, dan wel om naar de ziekte zelve onderzoek te doen. Eindelijk trok hij eenigzins verlegen aan zijnen witten das en zeide daarna: ‘Mevrouw! hebt gij iets bijzonders aan het kind opgemerkt, dat gij mij nu nogmaals hebt laten roepen? Het kind schijnt vrij rustig te zijn, en dat is immers het eerste teeken van beterschap?’

‘Houdt gij dan dat kreunen, dat hijgen van de borst, dat zenuwachtig grijpen met de handjes naar de dekens en dat verdraaijen der oogen voor bewijzen van beterschap, doctor?’

De geneesheer hield zijne oogen naar den grond gerigt en antwoordde: ‘Eene spoedige verandering is nog niet denkbaar; wij mogen de natuur en hare werking niet verhaasten, maar de toegediende geneesmiddelen eerst behoorlijk laten werken.

Het laatste drankje hebt gij nog geen twee uur!’

‘Maar het schijnt mijn kind nog zieker te maken.’

‘Dat verbeeldt gij u. Alles, wat de kunst vermag, hebben mijn collega en ik aangewend. Mogt gij evenwel nog eenen derden geneesheer willen raadplegen, dan...’

‘Wanneer twee geneesheeren niet in staat zijn, om mijn kind te redden,’ viel hem de moeder in de reden, ‘dan zal de derde ook wel overtollig zijn, maar ik dacht - o God! ik ben zoo vol angst! - ik dacht, wanneer gij hier waart, en mijn kind aanhoudend kondet gadeslaan, dat gij dan misschien nog wel iets zoudt kunnen doen.’ -

(24)

De geneesheer zweeg en haalde de schouders op.

‘Weet gij dan geen enkel middel, om hem te redden? Wekt de genzenlooze smart, de namelooze doodsangst eener moeder in uw geheugen dan geen enkel geval op, waarin een middel hielp, dat hier nog niet is aangewend?’

Het kind werd nu juist nog onrustiger, en met dat afgebroken ademhalen vermengden zich klanken, die den dood van 't knaapje schenen aan te kondigen.

Mevrouw Werner gaf een luiden schreeuw, nam het kind uit het bed, liep er mede door de kamer, en bedekte het met tranen en kussen. ‘Mijn kind! mijn Alfred! riep zij ten toppunt van angst, sterf niet! blijf bij uwe moeder! Leef voor uwe moeder! Gij zijt het laatste, het eenige, wat mij is overgebleven!’

De geneesheer nam het kind met geweld uit hare armen, legde het zoo voorzigtig mogelijk weder in zijn bedje, dekte het toe, om de geringste togt te weren en zeide toen op vasten toon:

‘Als gij het kind nog eenmaal uit het bedje neemt, zijt gij de oorzaak van zijnen dood, wanneer de levensvonk nog niet geheel is uitgedoofd; worstelt het reeds met den dood, dan vertraagt gij dien, en vermeerdert daardoor zijn lijden. Dit heb ik u reeds meer dan eens gezegd!’

‘Hardvochtig mensch!’ riep zij. ‘Gij bezit geen gevoel! kunt gij mijn kind niet redden, laat mij dan met hem alleen, opdat ik mij in die laatste oogenblikken geheel aan hem kan toewijden en mijne smart den vrijen loop laten!’

‘Geef u toch niet zoo zeer aan de vertwijfeling over,’ zeide de geneesheer haar de hand reikende, ‘uw kind leeft immers nog, en daar boven in den hemel leeft immers nog de beste geneesheer.’

‘Ja, maar zonder barmhartigheid!’ antwoordde zij. ‘Hij heeft geen medelijden met mij gehad, toen Hij mijnen echtgenoot van mij wegnam; ook nu zal hij even

onmeêdoogend mij mijn kind ontnemen.’

De geneesheer haalde de schouders op en maakte zich gereed, om heen te gaan.

De oude dienstmaagd, die al dien tijd stil bij den kagchel had gezeten, stond op, om den doctor uit te laten. Toen zij de kamer verlaten hadden, zeide hij:

(25)

‘Ik zal niet naar bed gaan, maar aangekleed blijven. Zoodra gij de geringste verandering in den toestand van 't kind bemerkt, roep mij dan; maar ik denk, dat het spoedig gedaan zal zijn.’

Het was Suzanna onmogelijk, om bij dit berigt eenen angstkreet te onderdrukken.

De ongelukkige moeder hoorde dien en vermoedde de oorzaak; door de hevigste smart gefolterd, wierp zij zich over het dierbare kind, tot dat Suzanna haar met geweld wegtrok en haar aan de woorden van den geneesheer herinnerde.

Bijna bewusteloos liet zij zich in een' stoel nedervallen.

Mevrouw Werner was nu eene vrouw van vier en twintig jaar. Vier jaren, die sedert den dood van haren echtgenoot verloopen waren, hadden haar minstens tien jaar ouder, en, bij vroeger te vergelijken, bijna onkenbaar gemaakt. Verdriet en berouw hadden der volle, weelderige gestalte hare schoonheid benomen. Nog droeg zij dat zwarte kleed der rouw, dat zij niet had willen afleggen, en dat hare bleeke tint nog des te meer deed uitkomen. Daarenboven hadden de angst en de vreeselijke spanning, benevens de vele slapelooze nachten veel toegebragt, om hare weinige krachten geheel uit te putten. Sedert vier weken was zij de onvermoeide waakster bij haar kind. In al dien tijd had zij geene zon gezien, geene frissche lucht ingeademd, en hoe hare onderhoorigen, ja zelfs de geneesheer haar smeekten, om eenige rust te nemen, zij was er niet toe te bewegen: zij zat in haren leuningstoel; enkele minuten deed de afmatting hare oogleden sluiten, maar ook gedurende die halve sluimering genoot zij geene rust, geene verkwikking, want hare verbeeldingskracht maalde haar ook dan nog de akeligste en somberste tooneelen.

Kort na den dood van haren echtgenoot was haar vader gestorven, en daar zij met hare schoonmoeder niet altijd op den besten voet leefde, besloot zij met haar kind naar eene andere stad te gaan. De getrouwe Suzanna vergezelde haar. Het doorgestaan leed en de herinnering aan al die dagen van smart, werkte inmiddels nog zeer nadeelig op haar, en misschien waren hare krachten daaronder bezweken, had niet

(26)

de aanblik van den lieven jongen, het getrouwe evenbeeld zijns vaders, gedurig olie in die bijna uitgaande levenslamp gegoten. Alfred was gezond en sterk, en de moeder beloofde zich reeds weder gouden bergen van de toekomst, toen het kind plotseling door eene scharlakenkoorts werd aangetast. Reeds was 't gevaar geweken, toen hij weder instortte en in dien zorgbarenden toestand geraakte, in welken wij hem hebben aangetroffen.

Het was dood stil in de kamer. Men hoorde niets dan 't onregelmatige ademhalen van het kind en het tikken van de pendule.

Welk een vreeselijk akelig kontrast met deze stilte, vormde die muziek uit de tegenoverstaande woning, waar men zich op 't Casino aan den vrolijken dans overgaf! Die toonen drongen zoo snijdend door in 't vertrek, waar weldra eene ziel het stoffelijk hulsel zoude verlaten. 't Was een trouw beeld des levens, maar toch ziet men zelden smart en vreugde, dood en leven zoo nabij elkander!

Zulke gedachten doorkruisten ook voorzeker de ziel van mevrouw Werner, want op eens sprong zij uit hare verdooving op en riep: ‘de helft van van mijn vermogen zoude ik willen geven, wanneer ik die muziek kon doen verstommen, die met mijne smart den spot schijnt te drijven.’

Gejaagd liep zij de kamer op en neder en boog telkens over haar kind om te luisteren en het te kussen.

Eindelijk sloeg het elf uur, het uur waarop zij haar kind weder iets van het drankje moest ingeven. De vorige keer was dit reeds met zeer vele moeite geschied, want 't scheen, alsof het kind niet in staat was om te slikken. Met moeite bragt zij eenige druppels op zijne tong. Ook nu vulde zij met bevende hand den lepel, maar 't was haar onmogelijk, hem iets in te geven: want de lippen waren blaauw en vastgesloten;

het oog scheen reeds gebroken en zijn voorhoofd was ijskoud. Zij hield zich nu vast overtuigd, dat er niets meer voor haar te hopen was, wierp lepel en fleschje van zich af en gaf zich nu geheel aan hare wanhoop over.

Een uur lang duurde deze toestand, die aan waanzinnigheid grensde, terwijl zij nog gedurig naar haar kind zag, in

(27)

wiens toestand nog geene verandering was gekomen. Nog altijd was zij alleen, want bij de woeste uitbarsting van hare smart had Suzanna zich verwijderd, om zich in haar kamertje op de kniën te werpen en daar te bidden voor haar, die niet bidden kon; slechts nu en dan keek zij door het sleutelgat, om te zien, wat er in 't vertrek voorviel.

Eindelijk scheen toch de harde korst van haar hart te ontdooijen, want toen het uur van middernacht sloeg, de muziek aan de overzijde zweeg, en het klokkenspel van den nabijzijnden kerktoren het bekende lied speelde: ‘Beveel steeds al uw wegen,’ toen vouwden zich ook hare handen, en toen werd 't haar duidelijk, dat zij haar kind en haar lot moest overgeven aan den Heer over leven en dood.

En zij had lang en vurig, want de bron van troost, die zij voor zich zelve zoo lang ongeopend had gelaten, scheen zij nu te willen uitputten.

Zij bemerkte niet, dat Suzanna stil in de kamer was gekomen, om hare meesteres bij den aanvang van 't nieuwe jaar eenige woorden van troost en bemoediging toe te spreken, maar toen de goede, oude dienstmaagd zag, dat mevrouw Werner in 't gebed verzonken was, verwijderde zij zich vol eerbied en dankte in stilte den hemel voor deze gelukkige verandering, die ongetwijfeld eenen heilzamen invloed op 't gemoed van de zwaar beproefde vrouw moest hebben.

Bedaarder en met nieuwen moed bezield, stond mevrouw Werner na dit gebed op, en nam hare plaats in den leuningstoel weder in. Reeds na weinige oogenblikken daalde een diepe slaap op hare oogleden neder, want toen eenmaal rust en kalmte in haar ziel waren terug gekeerd, deed ook de natuur hare regten gelden.

Naauwelijks had de trouwe Suzanna dit bemerkt, of zij nam vol vreugde de taak op, om nu voor die twee geliefde personen te waken. En terwijl hare uitgeputte meesteres sedert weken voor 't eerst eenige rust genoot, daalde de engel der genezing in 't ziekvertrek neder, kuste zachtkens het voorhoofd van den knaap, en nam zijne ijskoude hand in de zijne. Hij verdreef den doodsengel, en stortte nieuw leven in 't ligchaam van het kind. Eer er nogmaals een uur verloopen was, ademde het kind rustiger en keerde de warmte langzaam terug.

(28)

G.J. Bos.

Steend. v. P. Blommers, te 's Hage.

daalde de engel der genezing in 't ziekvertrek neder, blz. 26.

(29)

Suzanna liet beiden rustig sluimeren, want in haar vroom geloof, dat God alleen kon helpen en alle geneesmiddelen nutteloos zijn, beproefde zij ook niet, om het kind iets in te geven, en waarschijnlijk was dit bij de plaats hebbende krisis 't beste, wat zij kon doen.

Toen de zon den volgenden morgen voor 't eerst in 't nieuwe jaar hare gouden stralen over de aarde verspreidde, verscheen de geneesheer ongeroepen, en voor zich zelven verzekerd, dat de kleine aardbewoner het nieuwe jaar in een geheel nieuw leven was ingetreden, voor het huis der smarte en trok zacht aan de schel.

Mevrouw Werner ontwaakte, wreef ten uiterste verwonderd hare oogen uit, en was gedurende de eerste oogenblikken nog niet in staat, om zich alles duidelijk voor den geest te brengen.

De geneesheer kwam binnen, beschouwde het kind, hetwelk in zijn zweet lag te baden en zeide tot de moeder: ‘Ik wensch u hartelijk geluk met zulk eenen

nieuwjaarsdag. Alfred is gered! de krisis is voorbij!’

Nu eerst kwam de gelukkige moeder tot volkomen besef van haren toestand. Wie zal 't beschrijven, welke vurige dank haar hart vervulde? Wie zal nog twijfelen of haar dankgebed nog niet inniger was dan hare smeekbede?

Die nieuwjaarsmorgen werd nooit uit haar geheugen gewist. Langen tijd was alles rondom haarnacht geweest, thans was een heldere morgen voor haar aangebroken!

Eene klopgeesten-novelle;

door Bernhardus.

I.

Een woord van den schrijver over zich zelven.

Ja, ik zal het maar bekennen: ik ben geen schrijver, en huiver reeds bij de gedachte, dat ik in drukletters terug zou vinden, hetgeen ik hier zoo op mijn gemak zit neder te schrijven. Als ik vroeger eens een opstelletje maakte,

(30)

om als bijdrage te dienen voor ‘het nut,’ of een armzalig versje dichtte, om voor een' verjaardag of bruiloft te dienen, - dan was ik reeds blijde als het uitgediende manuscript weder in mijn portefeuille lag; en nog nooit heeft iemand mij kunnen bewegen, zelfs geene dankbare moeders of geflatteerde jufvrouwen, om haar eene nalezing van mijne idillische beunhazerij te vergunnen. Aan de kritiek was door de beleefdheid het stilzwijgen opgelegd; mijne van vreesachtigheid getuigende uitspraak werd de verzoening van vele leemten; de verstands-barometer der toehoorders stond in den regel niet hoog; en zoo werden mijne penvruchten meestal met smaak, immers zonder tegenzin, genuttigd,- en hoogst vermetel zoude het van mij geweest zijn, indien ik die vruchten aan eene herkaauwing had gewaagd; want ik was te veel overtuigd, hoezeer het mijn werk aan attische pekel ontbrak, daargelaten nog de grove zonde, die ik ongetwijfeld aan stijl en taal begaan had. ‘Verba volant, sed scripta manent,’ zegt mijn zoon, die op studie ligt, als hij liever iets aan zijne moeder vraagt, dan aan mij schrijft; en hoewel ik geen latijn ken, zoo moet ik daaruit toch opmaken, dat het verkieslijker en raadzamer is, zoo maar eens wat tezeggen, dan zoo maar eens wat teschrijven, maar vooral, dan om zoo maar eens wat te laten drukken. - Ik wilde dus, zoo als men dat noemt, niet aan den openbaren weg timmeren, en meende zelfs, dat dit vooral een beginsel was, waarvan ik nooit zoude kunnen afwijken. Maar ziet, het was een eigen gebrouwd beginsel, hetwelk ik misschien even ter kwader ure laat varen, als de hooggeleerde heeren, die over den vrijen wil schrijven, of over determinisme, of over monisme en dualisme, en die ook lang niet altijd aan het beginsel, 't welk ze vroeger (soms zelfs in hetzelfde boek) beleden, getrouw blijven. Mogen de priesters der wetenschap alzoo zich zelven of eenmaal aangenomene beginselen verloochenen, dan zal men dit zelfde verlof ook wel aan den leek willen geven, - vooral als hij dit nog bij hen vóór heeft, dat hij van die principiële gedachten-verandering rekenschap aflegt.

Ik ben, namelijk, gehuwd, en heb dus van mijne zelfstandigheid de helft ('t is waarachtig niet te veel!) moeten afstaan, met andere woorden: ik ben door den ambtenaar van den