HOOFS'rD"K X.
3fAATSPRESIDEN f EN KRYGSM AG .
Hoewel di e krygsmag geen a f s onderlike re - gerin gsorgaan
~asn i e , i s
TIkart bespreking van di e verhouding tusf:: >en staatspres id en t en krygs:mag nood- saaklik vanwee di e kardi 11ale rol van di e krygsmag in die handhavving van orde en beskerming van die staat en sy onafhankli khe i d . Vooraf moet egter eer s vasge - stel word hoe di e krygsmag van di e Z . A.R . ; 3aainges te l was .
l. D -~K_r_.y i e gsm~.tL v~p die Z. A. R.
l..d t vier
Die k rygsm . ag van di e Z.A. H. w as s aamgestel verskill ende afdel in gs .
(a) Die gevvapende burgerma_g.
])j_e gewapende bur ge rmag h e t die h oofafde - lin g va n die k ry gsmag ge vorm . Ten opsi gte van d i e v erdecl i gin g en b es kermin g van d ie staa.t w as die bur- ge rs in die ee rste pl e k verantwoordelik~ soo s t r ouen s duidelik uit di e Gron dwet
blyk~11
Het vo lk beh oudt uit s luit end aan zi ch de be - scherming en verde digin g van de onafhankelykhe i d en onschendbaarheid van Kerk e n Staa t , ove r e en - komst i g de Ne t ten . :
11 )
Hie r die pli ; van die burgers i s no g TI keer i n dj_e Grondwe t
aangeroer~ningeval van vyan de liken inva l van buiten , zal een i e der zonder on de r schei d 2 ) gehouden zyn om met de uitvaarchging de r oorlo gs vve t zyn en bysta nd
daartoe t e verl e encm ." 3 )
Di e gewap end e burgermag het bestaan ui t a l di e weerbare bt1.rge rs van die Repu bliek, en j_ ndien nodi g , ook ui t a ll e wee:;.~bar e kl eurl i1;1gmans, wie se opperhoofd e
r-y-··-----~---
.. *-- --- - ---
- Grondwet , l G5c3 , ar t. ll 9 ibid . , 1 88 9, art. ll ( Local e We tt e n der Z . A.H. 1888 -l 889 , . :b l . l 74 ) ~ '.Ve t 2/l 89~a rt . ll-n.-bid~;- · ·I0<~f6;-· -0f- . - 3b"T; Konsepgrondwe t
1189 9
1a rt . 1 5
1soos goedgekeur pe r Eers t e Volksraadsbes luit , a rt. 620 , 27 Juli e 1899 .
2 ) Aan s omrrn - ge per;3one lS . C ~ leur ule " - we t vrys - . ce ll l ' ng van mil it& re diens verl esn ~ waaroor l a t e r in h i erdie
hoofs tuk geha ndel word .
3 ) GrondYve t, 1858 , a rt . 269 i b i d .
91889, a rt . 239 Ne t
2/1 3 96 ~ art . 23 ; Konsepgrondwet , 1899, ar t . 74 ,
soos goedge keur pe r Ee r s t e Volksraad sbesluit~ art .
77 5 , 8 Aug . 1899 .
onder di e jurisdiksie van die Republi ek ge val het . 4 ) Onder we e rbare burgers i s verstaan a l l e b l anke mans tussen die oud e rdomme van 1 6 en 60 jaar en al1e
k l eurlingrnans wat in staa t was om gedurende •n oorlog diens te kon verrig . 5 )
Vi r die organisasie v an die gewapende
bur~germag i s die l and in verskillende afdel ing s en onder- afd e lin gs verdee l. Die kl e inste afde lin gs was d i e wyke of veldkornetskappe . Die burge rs wat binne die grense vc:m die bepaa1Cle wyke woo nagtig was, moes a l- mal aan daa:_·die besondere afdel in g van die gewape nde burgermag behoort
9onder die bevel van •n veldk ornet bygestaan deur assistent-veldkorn et te . •n Aantal v eld k ornetskappe h (:; t saam • n distri k gevorm, met •n kommandant cJS bevel v o erende offis i er
9te rvvy l al die distri k t e gesame ntlik d i e gehee l van di e ge wapende bur germag gekonst i tuee r h e t, met di e kornman dant-
generaa l as algemene beve l voerder . Di e grens van di e wyke en distri kte moes vasgestel word deur g esament- like oorl eg van die · taatspres i dent , d i e k;ommandant - generaa l en komm.andante en veldkornette van aan- g ren sende g ebied e . 6 )
(b) - - - - - V rywilli - - gerskornse - - -- ·
-----~.
Hoewel daar i n die Grondwet van die Z . A. R . g een meldin g van vrywilligerskorpse gemaak word nie, h e t s oda ni ge korp se f e itlik va n d i e b egin van di e Republi e k a f b e st a an .
4 ) Gr~nd~~:;;-·-J.858~ ar t-_----96;; Instruk s i e vir Kommandante
91 858, a rt . 1 ( ~oc a *e \'le~- ~-~n der Z .A. R . ~49 - 1885 , bl . 100) ~ · :Je t ~7i8o3, art . 6 (ibid .
9bl. 116 6 ) 9
~rondw e t~ 188~, art . 9~ ~ ibid., 1888-l889\.b~ . l 86 ) 9 J e t 2/ l 8j 6 , a . Lt. 117 ( lbld . , 1896, bl. 50 J
9 .•et 20/189 8 , art . 3 (ibid . , 1898 bl . 229) .
5 ) Grondivet, 1858, art . 97? Instruksi e vir Komma ndante , 1858 art . 2? · Net 2/1 2:3 3 , art 6
9Grondwet, 188 9 , art . 959 '• ie t 2/1 8 9 6 art . 119;; \Ve t 20/1898 , art . 3 .
6 ) Grondw e t, 18 58 , art . 98:; In s truksie vir Kommandante, 1858, art . 3 ~ Gr on dwet, 1 889, art . 96; W e t 2/18 9 6 , a rt . 120 . In di e nuwe Kry g s we t van 1898 i s die _ gre n svasstelling op ge dra aan d i e Kmmnandant- gene - r a al in ge s am entlike oorle g met di e aan g r e n se nde komma nda nt e e n v e ldkorn e t t e , ond e r n a d ore b e krag- t i gin g van d~ e ~i tvoerend e Raa d ( W~t 2 0/1 898 \ a rt .
l l - Lo cal e de t ·vt;;p d e r Z . A.:_. R ~-~ bl . 231 ; .
Hierdie korpse i s aanvanklik op di e b e en g e bring as daar een of ander spes i a l e t aak te v e rri g ~ a s . In 1 86 7 word daar byvoorb ee ld meld ing gemaak van so •n spesiale korps
7d i e Pr e tori a Rifle Corp~ , m et ; 3tepha- nus Schoe man as liev elh c:;~~."-~ c::~Ti w~ t aan ge bi e d h e t om n a
Zoutpansberg te gaan met di e doel om Schoemansdal uit di e h ande v an di e k a ff e rr3 te he r n ee n en di e o p s ta n - dige naturellestecmme tot on derwerpin g t e dwin g . 8 ) Da t hi erdi e vr yvdll:L ger s korp ;3 on a fh a nklik va n d i e ge - wapende 1Jurge rmc:.cg
7wa t alreeds onder b e v e l v an iom - mandant - generaa l Paul Kruge r in d ie veld was , sou op - tr ee , b lyk dui Ge l i k uit d i e in struks i e van d i e St aa t s - president aan kolone l Stephan u s Schoema n . 9 )
7) As sodan i t.:; d~~l:-;~s l d e nt K . W . .. ?re t ori us a angeste l
op 8 Aug. 1 367 . KYk 3 . 8 . 89, s u pplementer e stukke , no . 6 1/67 ~ Kopie v an Aa nste:::..l i n g sak t e .
B)Ibi d . en S . S . 89 , s u pplem e nte re s tu k k e , no . 6 l /6 7~
Pres . IVI . Y!f . Pretor ius aan S . S c ho em a n, d . d . 1 8 Au g . 1 867; Uit v o ere n de H aads notule, 7 A u g . 1 86 7 ( namid - dag- s i t ting ). Kyk oo k V a n Oor d t ~ a . w., b l . 134;
Van H eerd e n ~ Die Zomma ndant - G eneraal i n d i e Ge s k i e - deni s va n d ie -s :A:-Jt--:-;-'6IT .-- ·lES4 - l b"5 .
9 ) s . S . 89 , sup p l eme~tere s tu k k e , no . 6 1/6 7 ~ Pr es .
Iv i. W . Pre tori u s aJ.n S . Sc h oeman , d . d . 1 8 Aug . 1 86 7 . Di e i ns truks i e l ui as v ol g :
11
Daar ik u , als ko l on e l van het Pretor i a Rifle Corps, heb ge l a st n aar Zoutpan s berg op t e trek- k en met d e man sc h a p pe n van dat Corps , e n daa r r ee d s eeni ge p e r z on e n va n U w Corps met het Co m - mando n aar Zoutpansbe r g z y n gegaan, on d er b e v e l va n d en :~ re l Ed . Ges t r . He e r Comm t .- G ener aal
Kru ge r , zoo word t u hi ermede geau to r i see r d
7wan - n eer gy te Zoutpansbe r g , o f b y het l a g er van den We lEd . G es tr . Hee r K r u g e r zu l t korc 1en, d e m a nscha p- pen van uw Co rp s z i c h daar b e vi n cl e nd e
7on d er u w Comma ndo te r o epen .
G y z u l t met u we o nderh eb .bend e off ::..c i e r en u e i ge n e krygsraad h oude n, en ui ts pra k e n ge v en waar nco - di g is, en v a n uwe h a ndel ingen v ers l ag en r a p p ort doen a a n m y e n den Uitvo 8 r e nden Raad .
In ges l ot en ontvangt u t e vens uwe aanste l l in g a l s b e v e lhe bbe r v an de v. c ywillige r s , en wor dt teven s geauthori see r d vrywi l l i ge r s a an t e we rven waar gy di e ook kry ge n kun t .
Ui t bygaand u i ttrek se l uit de Notu len v a n d e n
U i t v . Raad z ult u z i e n d a t G y mag t h e b om s l agt-
vee te ko o p en en i n d e l eve n s b e h oe ft e n va n de
vrywilli ge r s t e vo or z i en .
11In 1 87 6 h et die Vo l ksraad op versoelt van pres i dent Bu rgers sy goedkeuri ng geheg aan
11
V oorwaar de n waar op het G ouvernement oer Zui d- Afrikaansc h e Repu b l iek ge n egen is een Corps van V r yw i l l i egers tot ::-::tand t e brengen; met het doel om den rebe l Secocoeci_ t e n onder te br <mgen .
1110 )
I n 1 894 is weer • n \,. ·et deur d i e Vo l ksraad aanvaa r waarc1eur die opl"igting van vry'vil l igerskorpse geree l is . 11 )
uitgaw·~~3
- . ;-i r d ie ::: · ·· '; meegeb rin g h e t , het die Eerste Volksraad i n 1 898 aan di e Regeri ng opdrag gegee om di e oprir_;t i ng van nc~vJe vryvvi l:Li ;Sers
1::orpse v oor l opi g nie toe te l aa t n i e tat tyd en wyl die burge r s se
s i enswys e in va r b and ~et die hele aange l eenthe id ver-
. 1 2 )
T -l . - , . bl "
l .l d •
n eem 1 s .
~-er ca {sle v a n ale pu leL wa s oorwe l - gend . Nege-en - twintig memories, gesame ntlik o nde r - teke n deur 1728 bur gfrs h et die c:fs l:affing van alle
vrywilli gers~.ro rp ::-3€~ v-?r 'J O ~.:dc , terwyl s1egs 317 burgers h ulle t en gunste vm:. die be houd da arvan ui tgespreek h e t . l 3 ) O p grand van di e ge v oc l e n s van die volk, he t d i e V o l ksrae.d na lexJ. g bespreki n g14 ) tot die beslui t ge kom om ',Vet 1 7 /1 89·~- te herroep v a n a f 31 .Des ember 1 898 , en i s aan die Rcge rin g opdrag gegee om voor- bereidende maatre~ l s t e tref om die bestaande torpse t e ontb i nc1 . 15 )
( c ) Art i lleri ~~~ ps .
:D: Le
AL"tj_~_leLi.ekorpsva n di e Z.A . R . het sy oorspron g aan pr es i den t Burgers te danke ge h ad . In d i e Gl ~ondwetswysj_g:Lnge wat in 1 877 o p sy- v oorstel
· 1 Oh
0 •"") , ~ . -~·r·~---~-:--~•-: ~· r- 0 r- ~~TVolkor aa d0natule, arG . 27, 20 0ept . 1876 en ~et
4/1876 ( Locale W e t t e n der Z.A .R . , 1 849 - 1885 , bll . 671 e . v. ;- .-- v'i 1~-·oo_fr _Wet-57T8 -'fb(""rege l ende d e Voor- waarden voor het Vrywilli ger Corps v a n Middelburg )
(ib i d . , bll. 6 7 3 e . v . ) .
ll) No t u l e Eers'c e Vo lksraad
7art . 1484, 25 ;'..ug. 1 894
~~l ~i!e ~ 1 6~{i~5~ (Loc aJe ~1~n _s,e r Z. A.l~_. 1 18_94 ,
12 )Notul e Eerste Vol k s r aa d, art~ o 2 86 - 28 7, 7 Maart 1 898 .
l3 )K:Yk Ivierwri e -k ommissie-ra pport, op geneem in No tul e Eerste Vol ksraad ~ ar t . l0 35 , 26 Aug . 1 89,~- ·
14 ) --
Notule Eers t e Volks r aed , ar t t . l03 5- l04l, 26- 29 S e pt.l 8 ~ ~
l 5 )Ibid ., ar~ . 104 2 , 29 Au g . l89 C (ook gepublisee r j_n
Loc~~e i!iJe tten d er Z. A. R. 1 8~8 , bl . 309 )
vir d :i .. e eerste l;,:ee r i n
d~_,__; ge~Jldedenisvan d i e Z . A . R.
da t daar sod2~~1 :~ge t c-::. ·ps :c: o-,_ L bo sta~:~n , vlc-:t t saam me t di e 1 andspol::'__:::,j_ ;:: L :'_ '.;
,~· ~j_ · ':;,;nc ' 25 r1s.n
<-::::-_::;.,::~~goste1moe s v :ees , en was.r'v-oo r
&:.~;sv::.:·jsa:i:--·:
1j l::r J op d i e begrot i ng v oo:rs i en:Lng c:"m.:' .. . . k J • .<' ,;c -~ "' :'. 6 ) By cEe he r st c. l van
:..~-·-
... ...
~.· _-;_:_ · _\
·~:.-.:··::.::... . : . . J. · ·-
.~ ·t~~-;p:t_:~1.U :~:~(:; -:re~~c1o=~e• '"' T' ·• ·:--. -' c-. •'' '"
· n · '" ' • a~ '-1 ~·"'
-P17 ) "
1l. e ~a -'
J..e·
• .:.~ . ._. .~\..ll,..J ... L -.. \....- .. :0.. ::.') '·' (,....,..;,._ !. C....~C.-..L (t J..!. J...
Artill e :rj_e lwrp::-:o -; L2ttcr t :,-d
1-~it,;cb:reien he t di e k ern vc:· . r>. d:i.e kryg'L. ~'<:· va : -1. d i e E .cpub l i ek gevo~cm . Di t moes e L: c
;o~_,l;~:' ' .- .. ,. ,,. cd v· - :';:J o:-:r
~-nsks i e t e tre e
--.. .
\waa r d:Lt noc:' Lg y; ;::L_. , ___ , ,
~L'ycle:n:.::die
~·weedeV r y he i ds - o o rl og h ot Li e = _ ·di
~'c:; __ :_;
'_;::::.:·~_c:-;:•)r<Js':1 u i t - ::: :rs belang- rike :ro l g e s;sel .
( d ) ~i~:; r~,~~E.5:J?.?)~ __ :l:J3 ~--t~
0:S·.-: ea ;J die: L:--t~Lll e r:L eko::c':J S i s in l 't-77 op voorst e l va n
prr:;side;:~tBu rgers
c1eu:~d i e Volk s:raa d
t oes t emmin t_~ vcrleen ·t; ot die op r :i. t;t ing v an · n pol i s i e -- 19 ) _ I ,~ -· __ . ,
;:J -; c. 'K':· l ·-j -:-: c.-c- · .. "1' · - -'l 'oco-~"-'-
,l t~
l r·1 ·'-m ag . t Ov\ Je .L
'~--•-'-· fl. ·.J ___ , ~'-'''J.
0lD u l 8
,_.,,.l '"' u8 1J -~K1 ae "
d ie
handh~wingvan orde b i nn e Jie st a at belas was,
kon die regerinc; , in oorleg met die ~c:ommandant - ge n e
r a a1, di t oolc gebru:L:: on d:~ e B.epublie
1::t een vyand e1i k e a a nva l l e t e v e rdE'd:. c;o 20 )
2 . Oo:r~ _oz,:;::yeE_lS.~~?:F2::ns_sp .::~T :.~ d ~s lE:i:.~i~_8 •
D:!..e rog em oor l of~ - L;e v e rklae .r en vr e de t e s l uit ~ s do ur d i e Gr o~dwet ~~~ die s t aats p:res iden t van die Z. A. R. ver J.cc~ , maar dua~v·o or i s ges o:r g dat h i e r di e r eg aan d c.3gl ike kont:role ond e rw e rp word soda t die
presi d ent
~1-Len c :- ·;·:LJ' •
:::l~eu.rleon h a nd e l n i e . \Vaar a 1-
IbTTo e :c;e~~~~~~ ~~~-~;:·~ - r~~~ ;~ eJ.;~··-l 8 77 , h oofstuk l , a r t. 19
( i b i rL ~ l G ; 1:>-18 0 5, -b1. 682 ).
1 7) Wet 3/1 881 , s.:.·t , 1 5 ( ib:id . , bl . 1 02 89 ( G:rondwet , 1 889, a rt . 9 4 ( ~ bid . , le88-l 8G9 , bl . 1 8 6 ) ; We t 2/
1 8 9 6 , art • L
1_8 ( i - c:. d . ~ 18 :; 5 , b l . 50 ) • 1 8 ) V g l
•J - o "
0ron·
;..":; _J. 0a
- •·- v v
0 'bl
. •1
._))8
01 9)To e vo egi n G tot Grondwe t, 1 877, hoofstulc 1, a r t . 1 9 C !!_ C2.. ~~ l_e _:'&'~ i;_!.s:.n~c?-~£~-~.::...A.:.B-~- - 1-~_'l? _-:.~88 _2_ , ~ ~l . 682 ). Kyl-r ook W et 3/lddl , e~ t . l~; Gron d~et , ld bQ . a :rt . 94;
W e t 2/ 1 895, a r t . 118 .
2 0 ) Jo ss on : a . w. , bl . J3S .
r ee ds in 1854 in di e Konstitusie van die O. V. S . ~
be pa1in g opgeneem i s waar in verk1aar i s dat die
staa tspr esid en t v an die He:pub1ie:-{, met di e toes-Gemmi n g van die Vo1ksraad oor1 og kon v erk1 a a r en vr e de kon s 1ui t, 2 1 )b eva t d i e 1858- Grond\ve t van di e Z. A . R. nl e
D be pa 1ing waarin oor1o gs v erk1 a ring en vredes1ui t i ng definitief gere~1 word nie , naar dit i s du i de 1ik dat hierdi e aan ge 1 eentheid by d i e vo1 ge nde ar ti ke1 van d i e Grondw e t i nb e gr e p u W2 3 .
11
G e e n tractaa t of bondge nootschap me t buiten- 1 a nsch e mo ge ndhed en of vo1ker en mag a a ngeboden , aangenomen of ges 1 oten worden, dan nadat de Vo1ks- r aad door d en ~l?rer:3i c~e nt e n de I1eden van den
Uitvoere nd e n Raad i s opge ro epe n, om daar ove r z yn ge vo e1 en kenbaar te maken, zu1le n de h e t voorste 1 vo1 g ens h e t oordee1 d e r 1 e de n van d e n Vo1ksraad goedgekeurd en \rast ge~'l te 1d of c4kek eu r d worden . n22)
Ver d er -word i n die 185 8 - Gl~ ondwet no g ·n keer van · n oor1ogsver k1 a r:i.n g gespr e ek deur d i e ver - e i s t e wat neerge 1 § i s dat die eenpa ri g e b es1i ss in g van d i e Ui tvo e r e n de Ra ad daarv~-;-r -~~~li- ~ w a;: 23 ) ___ _
In d i e praktyk so u hi e rdie oms 1 agti ge pro - sedure om eers di e e e nparige b es1i ss i ng van d i e Ui t- voerende Raad te verkry en daarn a d i e Vo1 k s r aad i n spes ia1 e s itting by e e n t e ro e p ind:i _e n die 1igga a.tn n i e op die b e tr okk e t yds tip in si t tin g i s n i e , i n d i e mees t e ge v a11 e moei1 i k toegepas kon word omd a t om -
standighede gewoon1ik n baie sne11er op t red e aou ver-- · e i s . I n die O.V . S . is h i e rd i e prob1e e~ b a i e g ou b e - s e f so dat di e Vo1ks r a a d a 1r ee d s in 1 8 56 op voorst e 1 van president Bos hof ten opsigte van art il-~, 1 36 van die Kon s ti t usi e ve .c k 1 a a r l~o t dat onder d i e art i ke1
"niet z a 1 worden v ers t aan , da t de Staa t s Pre s i - d ent, z onde r vooraf b e kome ne g o c dk c urin g van de n Vo1 ksra a d, h et r egt n i e t h e~h e n za1 om te h a nd e - 1 en met o f zo n d e r a dvi es v a n den Uit voe r en de n Raad; maar da t h y gehoude n zyn z a 1 om i n elk der hi e r onder verme 1de ma a tre ge l en te nemen om ,
2 1 ) Kon s t i tu s i e ( O.V . S. ), 1854, a r t . 3 6? ibi d . A 1 8 66, art . 6 3 8 9 W e t b o e k Y-_~ IL d e l}__ Q_~l~ VT. L S _!§- _ a t z __ 1 _C5_5 4 - 1 8 ~ . b1 . 1 •
22 ) Grondw e t ( Z. A . R. ), 1858 , art. 27 .
2 3)Ibid . , a r t . 86 e
indi en v ere i sch t, door gewe ld van wapenen de Regten van dezen Staat te doen gelden of ver- d cc'.-l. gen, en het .L even, de goeder e ;~ en Re g t en van de In geze t e nen van den S t aa t t e b esch e rme n, a l s ••.• " 24 )
Di e lys van ge valle t en ops i gte waarvan d i e staats- pres i den t sodanig kon optree, het o . a . binnelandse onluste sowe l as dre i gende aanval l e van buitelandse magte inges luit. V a n sulke se lfstandi ge han de lin ge mo es dan l a t e r aan d i e Volksraa d vers l ag ge do e n
word. 2 5) Ho ewe l hi e rdie bepalin g later wee r deur d i e Volksraad t ot niet gedoen is, het di t i n di e prak-
t~k egt e r geen v e r a nd erin g gebrin g n i e en het d i e pres i dent a l tyd oorlo g verkl a a r e n vred e ge slui t te r- wyl ~ie Volksraad sy h a n de ls wyse later goedgekeur h e t. 26 ) Dit was n besond e r belangrike en u i t g e b r e i d e mag wat hi e r aan die s t aats pres i dent t oevert r ou was , want daardeur k on hy di e l and n a willek eur t e lkens voor •n vold~ ..., n g'J f e i t g es t el he t . In di e O.V .S . h e t egter ge lu kki g ge en ge val v oorgekom waar •n Pres i d e nt op ~ onverantwoordelike w y se oorl o g verkl a a r h e t,
is dit a l l een ge do e n wann e e r a l l e and e r midd e l e oorlo g t e v o ork om ni e g e s l aag h e t ni e . 2 7 )
Aan ge s i e n die Z .A. R . a anvan klik ge e n buite- l a n dse oor1o~ of oor1o~ t ee n buit e 1an dse magt e ge voer maar
om ·n
h et , wat d e llr oor1 o g sve rklar i nge en vr e desve rdrae v a n inte rnas i ona 1 e e rke nning voo r af gega a n e n ge vo1g is nie , i s d i e mo e i l i kh e d e a an boegeno emde pr os e dure v an oorlogsverklaring nie besef ni e , maar t ydens d ie re ge rin g va n pr e sj_dent Bu rgers i s · n kry gs iae t opgestel, wa arin aan di e s t aa tsp re sid e nt di e mag v e r l een i s om met to e stemmi n g va n di e U i tvoe r e n d e Raad o orlo g t e
v erklaa r en vr e d e t e s 1uit. Di e vr e d es tra ktaa t mo es deur die V o lksraad goedg ekeur wor d en derha1w e moes di e V o1ks r aad a s so ~ v e rdra g g es1ui t mo es word , so
24 ) Ord onnan s i e l/1 856 (o-~i:s . ) -, a f d . ~
11Be t re k ke lyk de v e rk1 a rin g va n oor1o g , of h e t m a k e n va n vr e d e ,
11art. l.
2 5 )Ib i d .
26 ) Scho1 t z~ a . w., bl1 . 79 e n 111 .
27 ) Ibid ., b l. 79 .
gou as moontlik b~nekaar geroep word . 28 ) In 1 88 3
het die Ui tvo er e:!'.de Raad hierdie bepal ing onverande rd ouaeneem in di e nuwe Konsep-krygs wet . 2 9 ) Onmi dde llik
£ 0 '
nadat die konsepwet ter b es prekin g voor g el@ i s~ het raa d s l i d N.J . Smi t beswaar ge oppe r t een geme l de ar - tike l 1 en h e t hy die Raad gewys op
"he t gewi g t v e r bonden aan het v e rklaren van oor -
log en op de mogelyke gevolgen die h et n a zich kon s l e pen
1' t v e rlie s va n mensc h enleven s en van duizenden van ponden c an de sch a tki s t .
1'Hierdie beswaar was nie t een die toenmali ge Staats - president ( Krl_l.eer) gemik nie
1"maar me t h e t oo g op d e moge l ykhe i d dat me n l a ter een President kon h ebben d i e te g en ' t volk ge kant was en w i ll ek~ urig h and el de . Het gans ch e l and kon doo r een on ge wenscht e oorlogs- v e rklarin g in ver d rukk i ng vallen. Hy wilde deze ma g t dus beperken . Hy was nie t dadelyk b e r e i d om wyz i g in g voor t e s t e l l en,. doch hy
hoopte dat andere l eden dit zouden kunne n doen .
1130 ) Di e saa k i s ba ie geed beredene e r en d i e a l - ge m ene ge voel w as da t d ie mag van di e s t aa t s pre.s i d e nt en Uit vo erende Raad so beperk moes word d a t ?O k oor- lo g s v e rklaringe d i e goe dkeurin g van d i e V ol k sraad moes e rl a n g . Pre s i dent Kruge r het di e Raad e g t e r op
twe e moe ilikh ede in verband me t s o TI b e perkin g g ewy s , naamlik , eerstens
1dat omstandi g h ed e so dr inge nd kon we es da t da ar nie tyd sou wees om di e Volksraad se g o edkeurin g te verkry ni e . Hy was gewi l l i g dat by di e a rt i k e l TI kl ousul e ing es l u i t word wat b e p a a l dat die oorlo g s v e rkl arin g a a n d i e Volks r a a d voor ge l~
moes word i ndien di e t yd dit sou to e l aa t , maa r d i t moe s n i e v e rpli g tend gemaak word ni e . TI Tweede pro- bl eem waaro p h y g e w y s h e t, was d a t d i e volk ee r s op di e g oe d keurin g van so ·n o orlo gs verkl a r i ng d e ur di e Volk s r aad s ou wag e n ni e dade l ik op di e v e re i ste t y e en piekke sou op tr ee n ie . 3l )
28 > we t 2/~ 876: art . 1 (Lo cal e Wetten d e r Z . A. R. l849 - 1 885_ ,
b l. 649 ).
2 9 ) Concep t we t vo or d e n Kry gs d i enst
1ar t .1. •n Kop i e van d i e kon s epwet k om v oo r i n Volksraadsn otu1e~ a rt . 48, 10 M e i 1 883 (Byvoe gse l S t aa t scourant , 24 M e i 1 833 ) . 30 )Volksraadsnotul e , a rt.93, 18 M e i 188 3 ( Byvo egs e l
S t aa t sc ouran t, 7 Juni e 1883 ).
31 )Ibi d .
Uit e ind el ik het die Volksraad d i e s uggestie van pr esi den t Kruger aanvaar en die voorge s t e l de arti ke l as volg
gewysig~"De Staat spresident met toe stemmin g van den Uitvoerend e n Raad, verkl aart oorlog en vrede met verwyzing naar ar t. 70 der Grondwet
9zul - lende de Rege rin g zoo mo ge 1yk eerst de n Volks- ra ad byeenroep en v66r de oorlo gsve rklaring.
Het vredes t ractaat behoeft de goedkeuri ng van den Volksraad, die daartoe zoo spoedig moge - lyk wordt zamengeroepen.n32)
Vir di e r es van die bestaan va n d i e Repu-
b1iek is nie weer aan hierdie bepalings ge t o rrin g nie
933 ) beha 1we in 1 899
9to e dit we e r so gewys ig i s da t d i e
staatspresident in oorl6 g met die 1~mmandan t - generaal
en met toestellinin g va n di e Uitvoerende Raad oorlog kon verklaar en vr ede kon sluit . In s odani ge ge valle mo es die Ee rst e V olksraad bye e n ge ro e p word , in d ien moontlik nog voor die oor1o gs v erklaring p1aasvind ,
terwyl di e vred es traktaat ook deur die 1 iggaam go ed- gekeur moes wo r d .34)
In die opsig was d i e s t aatspre s id en t van die Z . A.R . dus b a i e me er gebonde as d i~ v a n di e O.V . S .
Die Z.A.R. was i n 1 881 vj_r die eerste keer verplig om n oorlog teen n buiteland se mag te voer . Tydens die anneksasie -peri ode sedert 1877 i s a 1le moon t like pogin g s aangewe nd om d i e Brit se outori t e i te
van die onwenslikh e i d van di e anneksasie t e oortuig,35 ) maar toe di t nie wou help nie, het •n groot vo1ksver-
gadering van tussen 4000 en 5000 burgers op 8 Desem- ber 1880 t e Paar d e kraal geeis dat die r egering van die Re publi ek h ers t e l mo e s word ,3 6 ) e n i s aan Pa ul
32 ) Ibi d ., art . 97, 19 Mei 1883 ( By vo egse l Staa tscourant ,
7 Juni e 1883 ).
33 ) Kyk Grondwet , 1 889 , a rt. 67 ( Loc a l e 'Ne t t en der Z .A. R ., 1888-1889 , b l . 182 ) ; We t 271896 , ar t . 9 2
(ibid ., 1896 , bl . 46 ) Wet 20/1 898, art . l (ib i d ., bl. 229 ).
34)Konsepg rondwe t, 188 9, ar t. 7 3, soos goed ge k eur p e r Ee r s te Volk s r aa d s b es luit, art . 775, 8 Aug . 1899 .
Di e nuvve Grond~;ve t i s et:; t er ni e finaa l g o edge keur ni e , en h et dus nooit in we r ki n g ge tree nie .
35)Vir besonderhede kyk Leyds: De Eers te Annexa t i e van ~ ~
Tran s vaa l, hoofs tukke XVI en XVII; Van Oordt: a . w.,
h oof s tukke 26 -33. ·
3 6 ) So •n b e slui t i s a 1reeds ·n jaar t e vore op d i e V e r ga -
dering te Wond e rfontein ( 15 Des . 1 879 ) deur 6300
burge r s ge n eem ( Leyds:ibid ., 317; V a n Oc rd t : ibi d .,
bll. 287-288 ).
Kru ge r, wa t i n Maart 1 8 77 de ur d i e Vo l ksraad as ~~i se
p r es i den t van d i e Z.A . R . beno em i s , om i n a f wes i ghe i d van d i e S t aa t s pr esi de n t, wat di e lan d i n t u sse n v e r - l aa t h e t, opg e dr a om di e Volks r a ad s o gou mo on t l i k by een t e roep . 37 ) Di e Vol ksraa d , wat op 1 3 :D e sembe r 1 8 8 0 v e r g ader he t, h e t dad e l ik d a art oe oo r g egaan om
o p vo or st e l van d i e Ui tvoere n de Raa d , • n vo or l op i ge
~i tvo e rend e gesag daar t e s t el , be s t aan de ui t di e v i se - pres i den t , Kru ge r , Pi e t J oub ert a s tom m a n da nt- ge n eraal en M. W . Pre torius . Hierdi e dri e p ersone h e t di e D r iema n s ka p ge v o r m e n sou opt r ee i n d i e pl e k van d i e St aa t s pre s i dent . Di e h e er J ac ob Mar ~ i s o o k n og a s l i d ~e ki e s om d i e Uitvo e r e n de Raa d v ol t a l l i g t e maak . 38
Daa r me e vvas die re g erin g va n di e Z . A. R.
h e r s t e l e n was di e t on ee l g e se t vir di e ult i ma tum wat aan di e Bri t se ou tor i t e i t e g er i g sou wo r d . Di e p r okl a m as i e wa a rin d i e h e rs t el e n on afh ank l ikh eid van di e Repub l i e k bekend gemaak e n kry gswe t afge k on - d i g i s , 39 ) was t e r s e l fd e r t y d ~ oorl ogs v e rklaring wan t o p gro nd d a a rvan h e t di e Drie m a n s ka p op 15 De sem b e r 1 880 ampt e lik di e u l t i m atum a a n Si r O vv en La nyo n ge - r i g . 40 ) Hi e rdi e e ers t e o orlo gs verkl a ring v an di e Z.A.R. het gehee l en a l vol ge n s d i e voor s kri f va n di e Gron dwe t v a n 1 858 plaas ge v i nd . G eme l de pr ok l ama - s i e i s name n s di e Ui tvo e r e nde Ra a d deur dr . J o ri sse n e n d i e heer Bok op g es t e l e n i s daa r n a a a n d i e g o ed- k e u r i n g va n di e Vo l ksraad voo rge l e . Ewe n e e n s he t di e vr e de s v e r dr a g o ore enkom s t i g d i e bep a l i n gs van d ie G r ondw e t to t s t a nd gek om. N a da t komman dant - ge n eraal Pi e t J oub e r t e n s i r Eve l yn W ood · n wap en s ti l s t a n d s oor- een koms g eslui t h e t , 41 )i s vre d e s o nd e r hande l i n ge ge - vo e r tu ss en d i e Brit s e v e rt e e n woord i ge r s e n d i e Dri e -
37) van . -0Gr d t ; t. a . p . , bl . 3 04 . 38 ) Ibi d . , bl . 30 7 .
39 )Vol l e di g ge publ is eer in ibi d ., b l l . 30 7- 31 2 . 4 0 ) G e publi see r in i b i d . , bll . 314- 31 5 .
41 ) Leyd s : De Ee r s t e Ann exa t i e van de Tran svaal , b l l .
357 - 35 9 ;; V an Oo r d t ~ a . v v . ;· bll . 33 0 - 3 33 . - -
Inanskap, laasgenoemde bygestaan deur nog drie l ede van die Uitvoerende Raad
1en h e t~ ' voorlopige vredes -
v e rdrag tot stand gekom, 42 ) g evol g deur •n finale vre - desve rdrag, die Pretor i a - konvensie 43 )op 3 Augustus 1 88 1, waarna dit ter b e kra g ti g ing aan die Volksraad
voorgele is . 44 )
Aangaande di e oorlogsverklaring wat die Twe ede Vryheid soo rlo g voorafgegaan h e t, wil dit voor- kom asof die teks van die ultimatum nie voo r af deur die Volksra ad b espree k en goedgekeur i s nie , maar dat dit deur die Staatspresident en Uitvo erende Raad op- ges tel en aan die Bri ts e outoriteite oorh and i g is kragt e ns die volma g wat deur di e Volksraad in sy ge - h e ime s itting v a n 28 e n 29 Septemb er l 89945 ) aan d i e Staatspresi dent en Uitvoerende Raad verleen i s . 4 6 ) Indirek i s d i e oorlogsverklari ng dus goedgekeur om uitgere i k t e word wanneer die Presi dent en Uitvoere nd e Raad die t yd daarvoor as gelee beskou het . Toe vr e de i n 1902 gesluit mo es word
1h et die Volksr aad van die Z. A.R. we~ns oorlogsomstandighede nie meer best aan nie, en toe l ord Kitchener die Regerings van die t wee Re - pub l i e k e in k enni s geste l h e t dat a l ge h e l e onderwe r- ping die e ni gs t e basis is w a a rop vrede ge sluit ko n word , het d i e Regerin gs v erklaar dat hull e volgen s die Grond - we tte van die onderskeie Republieke nie d i e re g ge -
had het om sodani ge vredes voor stelle t e aanvaar ni e . 47) In di e afwes i gh ei d van •n Volk sraad is oor ee n gek om
dat to es temming daartoe van d i e oorlo g vo erende bur ger s verkry sou word . Die afgevaardigdes van die burgers
42 ) Leyds: ibid . , bll . 361-363; V an Oordt~ i bid . , hoof s tuk 34
43 ) Eybers: a . w. , bll . 455 e . v.s Lo c a l e W e t t e n der Z.A. R . 1849-1 885 , bll . 996 - 1 009. Kyk ook L e yd s~ Tie Ee r s t e Ann exa t i e van de Transvaal
1h oofstuk XX .
4 4 ) Leyds~ ibid., bll . 381 - 382 .
45 )Kyk bl. 392 van hi erd i e werk .
46 )Hu go~ Di ~_Eruge. r-ultimatum ( Hi sto ri e s e Studi es ,
Okt . -De s . 1943 , bll . 191-1 92 ) . H.C. A rms tron g b e - weer op bl . 68 van sy we rk Grey S t eel (J.C . Smuts).
A Study in Arro gance (London , 1 939 ) dat die b eslis=
s ing aan di e S t aa tspr es i dent a l l een oorgelaat i s . Di t skyn n i e korrek t e v.;e es ni e .
4 7 ) V a n de r Me rw e
gM. T . S t e yn I I , b l . 4 8 •
het saam met die Regerings van die twee Republieke en die Brits e verteenwoordigers te Vereeni g in g by- eengekom , waar uiteindelik op 31 Mei 1902 die vr e - desverdrag goe~gekeur is. 48 ) Hierdie vergadering w as meteens ook d i e laaste byeenkoms van verteenwoordi g er s
v an die twe e Boere-republieke. 4 9)
3 . Krygsmag as instrument in hande van Sta~spr es i ~~e ~ t .
Watter belangrike rol die krygsmag as instrument in die hande van di e staatspresident in die uitvoering van sy taak gespeel het
1bly k al dade - lik as mens let op die besondere take wat aan di e verskillende afdelin g s van die mag op ge dra is.
Wat die gewap e nde burge rma g betref , is
aan die ass i stent-veldkornette en veldkornett e me t di e burgers in hull e onderskeie wyke die handhawing van orde opgedra , 5° ) waaronder verstaan is .
" de nakoming der wetten, de ten uitvo e rl e g- gin g der vonnissen na ontvangen order; en d e inachtneming der maatregel en v a n al g eme en en plaatselyk be l ang; voorts het opzicht ove r de kleurlingen en het tegengaan van landloop e ry en vagebonden in de veldkornetschappe n . 51 ) Kommandante, met d i e burgers van die ond e rs k e i e
distrikte, i s verantwoordelik gestel vir alle kom- mando's in verband me t opstande van binnelan dse na-
turellestamme, me t die doe l om op~erhoofde van sodani g e s t amme tot hulle plig te bring,5 2 Jt erw yl di e komman - dant-generaal met di e hele burgermag v erantwoord e l i k was vir kommando 's tot demping van onluste ond e r d i e blanke inwoners van die staat, sowe l as vir d i e ver- dediging van die land en oorlogvoering teen buite- landse vyande. 53 )
4B )Kyk D. Vi. KrUger~ Die Tweede Vryheidsoorlog ( Ge- skiedenis van Suid-Afrika I, bll. 601 e . v .) 49)Ibid., bll. 604 - 605 .
5 0) Grondwe t, 185 8 , art . . 104; l . . bld ., l 8 8 9, art . l 02 j . Wet 2/1 896 , art . 126. . ·
5l)Grondwet, 1858, art . l05(a); ibi d ., 1899
9art.
l0 3 ( a ) ; Wet 2/1896 , art . l 27 ( a ).
5 2 )Grondwet, 1 858 , artt . 104 en l05(b); i b id.,l 88 9 ,
artt . 10 2 en l03(b); We t 2/1 896 , artt . 126 e n l27(b).
53)Grondwet, 1858, artt. 104 en 10 5 ( c e n d); ibid., 18 89 , artt. 10 2 en 103 ( c en d); W e t 2/1 8 96 , artt.
1 26 en 127 (c en d).
Vrywi1 l igerskorpse , di e artill e ri e en landspolisie kon natuur1ik deur die Regerin g gebruik word waar dit as nodi g beskou i s .
(a) ;&as g ewing1_;_ o t optrede van K:r:_ygsm '-?-g e n o pr oer!J-nl?;
va n burgers.
Hoewel die taak om opdra g t e g ee as TI K ommando rnoes ui ttrek n j_e in die e erste Gr ondwe t aan di e s taatspres ident opgedra is ni e , e n o ok n i e aan iemand a nd e rs ni e , w as d i t v a n d i e begin van d i e b e - staan van d i e Republiek af die .pre sident wa t ge re eld opdrag gegee het as • n kommando mo e s ui tgaan en da t die burgers v a n seke re wyke of di s t r ikte vir di e do e1 opgeroep mo e s word . 54 )rn 18 64 h e t dit ook gebeur da t di e Vol ks r aa d se lf b e v ee l h e t d a t •n k ommando i n v erband met d i e nature1le - onluste na Zoutpan sb erg mo es gaan. 55 ) Dit het ook by enkele g eleenthed e ge b eur dat di e k om- m an dant- gen e r a a1 s e lf b es luit he t om · n kommando e re n s h e e n
a a n dit
te d i e die
s tuur o f t e neem, v a n we l ke voornemt::n s h y dan pre sid e nt k enn i s g ege e h et met d i e hoop dat staat s hoof se goedkeuring s ou wegdra . 5 6 )
Tyd e ns di e r ege ring va n pr esid en t Burge r s h e 1 e a an ge l ee n t h e id v an l asgewing to t
kow~ando 'sr e ine g e bring to e d . m. v . we t gewi n g sodan i ge
lasgewing aan die staats president o pge dra i s . Daarvoo r is d i e
in di e
5 4 )Vgl . bv. di e vol g end e kopiee van b ri ewe~ R. 2523/ 58 ,
n o . 68~ Gouve rn ement se cre t a ri s aan Vel dkor nett e J . Vilj oe n e n H. Po tgi e t e r, d . d . 1 6 Apri l 1 858 ; ibid ., no . 69 : G ouve rne me nt sekretari s a a n La nd- droste van Pr e toria e n Rustenbur g , d . d . 1 6 Apr i l 1 8 58; i bid. , no. 103 g Gouve rn ement se c re t ar i s aan
ve ldkorn e t J . Kruger , d . d. 1 9 Jun i e 1 858; i b i d ., no .
104 & 10 5 : Gouve rn eme nt secre t a ri s aan landdros t e
van Ru s t e n burg e n Pre to r i a ond er skeide lik, d . d . 1 9 J u ni e 1 8 58; i b id . , no. 1 17: Pres Pr e torius aan k omma n dan t- ge n e r aal Scho e man , d . d . 30 Jun i e 1858; ibid., no. 118 : la sge win g aan 8 v e l dkorne t t e , 30 Juni e 1 858 ; ibid ., no . 119 : G ou verneme n tsec r e - t a ri s aan kommand a nt J. H. Vi sse r, d . d . 30 Jun i e 1 8 58 ; S . S . 68 , n o . 84 ~ Waa r n . pr es . V i l jo e n aan assis t en t-kommandant e . G. Bodenstein , d . d . 3 Aug . 1 86 5; R. 7 20/ 6 5 : P res . P retorj_us aan waarn. pres . Vilj oe n, d . d . 24 J uni e 1 865 . Kyk ook Van Beer -
d en : Die Komman dant - Qen e r a a1 i n d i e Gesldedeni s van di e s . A. R . , bli . 1 51 , --i 55 , 1 57 e : - v:-;'"""rb"4.
5 5 )Kyk V a n H ee rd e n ~ i bid ., bl. 145.
5 6 )Ibid., b l1. 16 5-1 66 .
moes hy egter eers die toestemming van die Uitvoerende Raad verkry behalwe wanneer die saak baie dringe nd was en die Uitvoe rende Raad nie betyds kon ver gade r ni e
1in welke geval hy alleen opdrag kon gee, maar dan op ei e verantwoordelikheid.57 ) Terselfd ertyd is d i t oa k
neergel~ dat die staatspresident met die Uitvoer e nde Raad las kon gee dat die burgers o pge roep worct . 5 8 ) Sodra die Dtaatspres ident van oorde e l sou wees dat die optrede van · n kommando erens nood saaklik was , moes hy sy betrokke beve le direk aan die land dro ste uitreik, wat dit dan weer aan die veldkorne t t e sou oordra. Indier'l nod:::..g, kon die staatspresident s o danige bevele ook direk aan die krygsoffi j ' siere stuur, met mededeling daarvan aan die landdros. 59) Hi e rdie voor-
skrifte was nodig weens die afskaffing van die per- manents ko~nandant-generaalsamp in 1873, want iemand mo es in sake soos bogenoemde kon optree .
Toe dio nuw e K rygswe t in 1 883 o pge st e l en daar wee r •n permanent s }'::ormna n da nt-gen eraal vir d i e Z.A.R. was, is dit nodi g ge vind om die hierbo geno emde artikels van die Krygswet we er in hersi e ning te nee m.
Di e b e voegdheid om tot di e ui t trek van k ommand o ' s op·· · drag t e g e e, is in di e hand e van d i e s t a atspr esident, met toestemming van die Uitvoerende Raad
1gelaat, maar indien omstandighed e die raadplegin g van d i e
Uitvo e r e nde Raad onmoontlik ge maak h e t, kon di e s t aa t s presid ent dit alleen do e n , maar op advi e s v an die lcommandant-gen eraal in sy ho e dani g h e id as l id va n die Uitvoerende Raad. In l aasgenoemde geval sou
s t aa tspr e side nt en kommandant- ge n eraal verantwoorde lik wee s vir die op drag wat d eur bull e gegee i s . 6 0 ) Di e opro e pin g van di e bur ge r s i s ui t di e h a n de van d i e
57)wet 2/1876, art. 2 (Locale Wetten der Z.A. R. 1849- 1885, bl. 649 ).
5S)Ibid., art . 5 .
59 ) Ibid. , a rt. 15 . Kyk ook Vol k s r aa d sn otul e (Z.A.R.), a rtt . 99 - lOO t 19 M e i 18 8 3 ( Byvo egse l S t aa t s couran t , 7 Juni e 1 883 J.
60 )wet 2/1883, art . 2 (L oc al e W e t t en der Z . A. R .,
1849-1885 , bl . 116 4).
staatspresident geneem en aan die kommandant - ge ne - raal opgedra . 61 ) Daarmee was die saak dan vir die
n
R t '' l 62 )
~ .A.
. permanen geree •
Ook in hierdie opsig was die mag van di e staatspresident van die Z.A. R. meer bep erk as die van die Vry staatse president . In die O. V . S . was daar geen permanents koiTJnandant-gene r aa l ni e , 63 ) en is a lreeds in 1 856 aan die staatspresident a ll een die reg gegee om van die gewapende mag gebruik t e rnaak in gevalle van
"moles ten of bezi tneming van . eenige priva te of publi eke goederen of ei gendommen, ongeoorloofde of gevaar l yke zamenrot tingen, veedieveryen , l andl ooperyen , of benden, van eenige V olken va n binnen of buit en de b ewoonde of ve rklaa r de
gre nzen van de zen Staat •••• ;' 64)
terwyl in 1866 bepaal is dat sodra die staatspre s i- dent di t nodig sou oordee l dat •n kommando m oes ui t- gaan, hy aan di e krygsoffisiere deur m i dde l van di e landdroste of direk sodani ge b eve l e moes gee . Daa r- deur is vir die Vrystaats e presiden t sneller opt red e moontlik gemaak maar is terselfdertyd ·n groter ver- antwoordelikheid op sy skouers geplaas .
(b) Staatspr~id e nt en K_ry gsw e t .
Die afkondiging van Krygsw e t i s j_n di e Z . A.R. aan di e staatspresident opgedra, maar ook daar- voor het hy di e toeste~ min g va n di e Uitvoe r ende Raad nodig ge ha d , Soda ni ge a fkondi ging kon all een ge -
·Skied as di e staa t in drin gende ge vaar verkee r h e t . Die staa t spr e sident en Uitvoerende Raadsled e moes self beslui t wanneer ·n ge vaar drin ge nd gen oeg was om die prokl amas i e van Krygswe t t e r egverdi g , t erwyl di e
ko~m andan t- ge n e raa l ook by die v ergaderin ge va n di e
biJibid., art . 5.
6 2 )Di e s e lfde bepalin g s is vervat in Wet 20/1898 , a rt-: . 2 & 6 ( Lo ca l e W e tt en der Z.A. R. 1898 , bll . 229- 23 0) . 6 3 ) ICo ns titus i e (0. v . ~s . ), 1 854, art 54; - -ibid . , 1866 ,
a rt . 53 ( Sc holt zg a . w. , by lae l en 2 ) ; Wetb oe k van den Oranj evr;z_§ltaa t l 85 4-t~.21, bl . 17 . N. a . v . hier di e bepalin g in di e Kon s titusie · h e t die r eda kt eur van De Zuid- A frik aan ( 24 A pril 18 54) o . a . ge skryvve g
11D e z c r e pub li ke in en h ebb en ee n e he il zame be duchthe i d voor militair e dwinge landy .
1164 )0rdonnan s i e l/1 856 ( O.V. S .) , a fd . ; "Betrekk e lyk de
V erkl a ring van Oorlog of h e t maken van V rede ,
"art.l~Uitvoerend e Raad teenwoord i g mo e s we e s ( a f ge s i e n daarvan dat hy ·n lid v a n di e Ui tvoer e n de Raad was ) wanneer oor krygs ake be slis word . 6 5 ) A f k ondi g i ng
van Krygswe t het ge lyk ge st aan aan • n al geme ne op- ro e p van di e kry g smag v a n di e Re pub li e k~ waa rde ur elke di e ns p li,tige bur ger v e rpli g wa s om d i e wapen s op t e neem. 66 By g el e entheid van d i e h e r s i ening van di e Grondwet in 1 8 9 9 is bogeno emd e b e pa l i nge ge - han dhaa f1 maar i s o ok no g di e ve rd e re vc r pl i g t i n g op di e staatspresident ge le dat hy dit o o k moe s doe n i n oor1 e~ met die komman dant - g ene raal . 6 7)
Di e Re gerin g het vera l in di e b e g i njar e v a n d i e Re publie k dikw e l s v an di e a fk on d i g i n g van Kryg sw e t ge bruj_k g em aa k om di e b urg ers wat n i e aan g e wone opro e pe tot k ommandodie ns ge h oo r wou gee:; n i e 9 t e verpli g om dit t e d oe n . So i s b y vo o rbee ld a l - r ee d s o p 15 Juli e 1 8 58 a an d i e k omman dan t e en v e l d- korn e t t e die v o1 g e nde k enni s g e wi ng
gestuur~11
Namens Z. HEd . de n Pre si de nt h eb ik u t e be - rigten9 da t t e n ge v o l ge v a n d e onwi l l i ghe i d d e r burge rs, om aan d e opro e pin g v o or h et Cownan do n a ar O n d e r V aalri v i e r t e v ol do en
9d e O orl o gswe t v o l gens ar t. 26 d e r Gr ondvve t ge pr ocl ame e rd i s 9
di en t en ge vol ge word t door d e z e ge l a s t d a d e l yk , a l l e u we ond e r h o ori ge bur g e r s , z on der onde r - scheid d es pe rsoon s in h e t w ap e n op t e ro e p en om z i c h n aar he t Commando n aar Ond e r V a a l r ivi e r t e b ege v en . " 68)
I n 186 3 h e t d i e S t aa t s pr e sid e n t e n Ui t v oe r e nde Raa d op v e r s o e k v an konrna n dant- gen e r aa l Pa u l Kru ge r Krygs - we t ge prokla mee r i. v . m. di e Sc ho em an - mo e i l i khc; de . Kruge r h et di e v e rso e k ge rig omda t hy n i e voor d i e - s e lfd e pr obl eem t e s t aan w o u kom as sy vo organge r s ge dur e nde di e v ori ge d r ie j a r e n i e , n a aml i k da t t e l - k e n s b a i e min b urge r s g e ho or gegee h e t wa n nee r h ull e
6 5 )Grondwe t (Z.A.R.), 1 8 58 ~ a rt . 7 0; ibid ., 1 8 89 , a rt .
66 ; W e t 2/1 8 96 , a r t. 91 .
66 ) Grondw e t 1 1 8 58, a rt . 269 ib i d . , 1 8 89 , a rt . 2 3;
W e t 2/ 1896 , a r t. 23 .
6 7 ) Kon sepgron dwe t, 1 8 9 9 , art . 74
9s oos g o e d ge k e u r
p e r Ee r s t e V o lk s r a a ds b cs luit, art . 77 5 , 8 A u g . 1 89 9 . 68 ) R . 2523 58 I , no . 1 30 ; k op i e van k cnn i sgewin g , d . d .
1 5 J u l i e 1 8 58 .
vir dien s op ge r oep is . 69 ) In 1865 moes weereens Krygs - w e t afge kondi g word . Di e r ed e s vir di e s t ap i s aan ge -··
gee a s s ynd e d i e oorlo g t us sen di e O. V. S . en di e
Bas oe t o ' s en di e aanwe sigh eid van kommandant - generaa1 Kruge r op di e grens v a n Zo e1o e 1an d om t oe t e s i en dat die Zoe l oe s ni e di e Z. A.R . aanva 1 ni e , maar aan l ei din g t o t di e prokl amas i e 70 ) was •n rapport van di e Xomman dant - - Gen er aa1 waarin hy om mee r m ans kappe ge vra h e t en o . a . ook verkl aar he t da t hy en sy Krygsrand besluit het om voortaa n a11 e be ve1 e ond er K r ygswe t t e gee en daarvo1 gen s te hand e1 . ?l) Laasgenoemde bes1u i t was b1y kbaar gen eem m e t di e oog op di e ve r beter i ng van di e di ss i plin e .
A a n ge s i en di e af kondi gi ng van Krygs>7e t dikw e 1s by di e V o1ksraa d en UitvoereDde Raad to t m enin gs verski 1 aanleidin g gegee het, het komman dan t - ge n e r aa1 Kru ge r in 18 68 sy opini e aan d~L o Staa tspr es ~ -- dent gegee . D f t w as dat Krygswe t j.n die ee rst e plek a f geko ndi g moes wo r d wann ee r di e s t a a t dour ~ buite - 1an ds e vy and aange va1 word , i n Y'e1ke ge va1 di e ' kom- man dant - gene r aa1 onmidde11ik moe s op t r ee om di e Oor- 1 ogswet ten ui tvoer t e b r i ng . In di e twoe de p1 e k kon
Krygswet gepro k1am eer wor d wann ee r b i nne 1 andse vy- a n de di e s t aat be dreig , maar dan a 11 oe n us di e p1aas -
1i~kommanda:nt
ni e by magt e is om di e pos i s i e die h oo f t o b i e d n . i e , en • n a1gemene komma ndo, m et di e komman dan t - ge n e r aa1 a s be ve1 hebber , nodi g i s om dit
t e doe n . 7 2 )
We e r e en s spre ek die wette van di e 0 . V. S . in hie r di e verb an d vee l du ide1iker . Ook die Vry s ta a t s e p r es i dent was by m ag t e om Krygsw e t t e ve rk1aa r , ook met t oc:: stemmingvan die U i tvo er e nde R aa d . Krygswe t 6 9 ) F..yk V an H ee rden ~ Die J:~~rnrnand~·;;;=;~eneraa1 in di e
G · es ki e d cnis van d'I'e';S:TR . , b1 . 139 . · 70 ) St aatscourant, 25 Aug . 1865 .
i ~ ~ Van Heerd-~ a . w. , b1 . 1 53 .
Ib i d . , b1 . 175 .
kon oor d i e h e 1 e staa t of s 1 egs in ·n gedee l t e daarvc::n ve rkl aa r word
"by gelegenh e id van eenen inva l of bed r e i gc:m inva l in het l a nd
9door eenigen r:-:ac
11t~Lge;1
vyanc1, of by ge l egenhe id van een en opstand in h et land , in verband met zoodan:i.ge n vyand handel ende , of i n z i chze lven van ee n e n geduch·- t en a ard zynde
9z ooda t e r redenen zul l en zyn te vermoeden dat daardcc:::- · eene g c; heele cmwcntc:--·
lin g in de r egeeri ng k an o ntstaan toor geweld v an wapenen-c De S taatspr es i dent hee f t het r egt de oph 2ff: ;_ ng der U yg.:;vc ~; ·0c - -teJ:·kla ·>:·en , h etzy voor het g eheel of ten deele , n aar ge - lang van omstandj_ ghe d en" '' 73)
(c) Opperbeve l ; StaC?:!..~E.:E.es id e nt .. ~ll~Jf.?.].'l~:.~:f!.q_ani::._g_e nera..§- 1 . I n di e Stuclr t -konuep gron dv; c::t van 1355 'Nat vo orlo p i g as gr ondwet van die Z .A. R . goadgc keur i s,74 ) i s die opperbe v e l van d io /tr·yg::c':·o.ag v iat toentertyd net ui t d i e gewapende burgerma .cr bc~staan het, aan d i e
S t aatspres i dent opgedra. 75 ~rn die Gro~dwe t wat deur
Pre t ori ase Kommi ssi e raa d goed ge k c ;ur is in J:Ie i 18567 6 ) i s di~ b e paling g e h a ndhaaf , 7 7 )maar in d i e uite ind e like
Gr on dwe t, soos vasgest e l deur d i e Komitee va n Vo l ks - t d . , J . -J
nc -77 3 ) . d • kl l ver ee nwo or l ge rs l n anuarle .o:> lS ... le ousu e so gewys i g dat di t di e oppe :cb evel aan di e l<or :!IDandan t-
~o)
ge neraal opg e dra h e t . f J Dit w as dan oa k di e r e~ lin g tyde n s di e he l e b es t aan va~ d i e Z. A.n ., 80 )me t uit - sonde rin g van d i e jare vana: f 1 8 73 tot met d i e anne k - sas i e van die Republiek in 1 877.
' 73 ) Kry gs- en Kommandowe t, art . l (We tbo ek van de n
Oranj e vrystaa~85 4-l89~y hoofstulr-x~1 . 27Lf ) •
• V g l. ook Scho l tz: a . w. , b l . 111 . 7 4 ) Kyk bl . 20 7 va n hierdic werk .
75 ) Art. 17 van Kons epg:condwe t ( S . A. Arg i efs t ukk e ) ----~--·'--·---- '
Tvl . , no . 3 , bl . 39 3 •
7 6 )Kyk b l l . 214 e . v . van hi c rd:lJ ; werk.
77) Afd . "Over de Krygswe t
9 "a rt. 3 (S . A. Ar_:_g J:- e fs t2;1-kk:_£
1Tvl., no . 3 , b l . 141 ).
7 8 ) Kyk bl.217 van hi e rdi e werk .
79 ) Grondw e t, 1 858 , a rt . 104 . K yk ook In s truks i e vir Komma ndant e , 1 858 , a rt . 8 ( I ,o c a l e ~~! e t t en d er
Z . A. R . 1 848 - 1 885 , 'bl . 101 ).
--~·---·--·-·8 0 ) we t 2/1883 , ar t. 5 (L ocale Wett e n der Z . A. R . 1 84 9 -1 885 bl . l l 66 )'9 -Gronc l, c t, - · l <J89
1ar·t:1o 2
( ibi d . , 1~88 -1 889, bl . 1 8 7 ) ; W e t 2/1 896 , a rt . 1 26
(i bid . , 1896, bl . 51 ) ~ W e t 20/1898 , a rt . 6
( ibid . , 1898, bl . 23 0 ;.
Nada t di e . 8 l)h t
1 s , e
i n
TI
wetswysi;ing ten opsigte van d i e kry g swese no ( ig geword onmiddelli k n~da t die ee rste moe i l ikh e id
s y kop uitgesteek h e t. To e die Sekoe ko eni -o or log in IVIe i 187 6 ui tgebrf"?ek het
1hut B ur gen:; rede ge had om die af s kaffj_ng vctn < l:Lc; pa:'::nan en t e komma ndant -
geu araal samp t e bero -:'
9~-,;:~l.i-~; :cet C _i e uitbree k van d i e o or log vms daar h oo f aan wie o p drag
ta ncem niG . Di e eerst e stap van pre s~;_dern Bu.:r gors vn-1::: > dan ool{ om 'D persoon te vi nd om as k onr:andant ---gc;ncc;raa 1 op te tr ee ) maar d it h e t te1kens o p ~ ~i slukk i ng u i t g e 1oop . 82 U it - e i ndelik het die D:tvc s rende Ra. ad teen Burgers se s i n besluit dat die StaGt c president se lf as opper- beve 1 hebber nan die l;co:.':' va~1 G:L c: l;:mm;'~::.,:Jd o moes ui t- t r e k . 8 3 ) Voorheen is a 1 t yd • n reg1 emen t v an orde vir d i e kommando do u r cUe :(. OlYJTl:::tncl = l:,:l t - generaa1 op ges t e 1, maa r by hi erd i e ge 1 e cn theid het d ie Volksraad se lf
di e taak onderne em , waarva~ d i e r esultaat was n wet d . k d. ' · •• . biJ-)
1t .
l1
r-h · d . ·
om 1e
~rygslens
~e ree~.a r
~~eJ va n . 1 e r _ 1e
we t h e t die opperbeve l o or c
1j _e hele \ :rygsmag a a n d j_ e staa t spresident opgedra . Dit was mete e n s ook die e ni gs t e keer in di e ge skiedeni s van die Z.A. R. da t
TI
s t aa tspresid en t in hi e rdie h . oedanigheid a an d i e 8 )
hoof van ·n kommando uj_ t get r e k . _ h e t . 5
8 1 ) K;yk b1 . 299 van hi e rdi e vverl: .
82 ) En ge 1brec ht ~ _T:_ ·1~:._:B~e rt:> 1 bll . 1 99- 2009 V an He e r -
den ~ J)i e Korr..r~.anc' a:CI,t -_(~ener3.·J..1 i n die G;e s ki e den i s van ctle s-: .A:lc ~-.--lJTC nrt;- .. ::J.oT· · ·en-vo e tilOot-37 opb1.
il3""'1;-va n-c:rorcCr~ a . w., b1 . 160 .
83 )Van Heerd e n: ibid . , 187 . V a n Oordt ; a . w ., bl . 16 0, b ewe er dat Burgers s e l f b e sluit h e t om d i e opperbeve 1 op h0111 t c n e cn . Dit wa E3 ni e d i e ge val ni e , soos Eng e lb rech t tereg aantoon (a . w. , b l l . 1 99 - 200 ).
B4 ) W e t 2/1 87 6 ( Locale W e tt e n de r Z.A . R. 1849 - 1885 b 1 1 . 649 e . v :-;~-·- -c.;~:I"- o o k ··va :n. -"'J:reer i.ien~ i t i u-:-;-iw- 18 8 ).
8 5 ) In 1 866 w a s M . W . Pre toriu s ook v er p1i g om di e l e i-
ding v an •n kommando na =Too r d- ·rransva a 1 op hom t e
n eem. ])it w as egter ~ e ny t e aan di e ong e ste 1d-
h eid van ko: ; ;; mand a nt -- ge n e r a a l Krug e r e n di e mi s -
lukt e pogings v a n Pre torius om ~ a nd e r pe r s oon
t e kry om in K ru ge r se p1 e k op te t r e e ("- :an
H eerden : ib . • , b1l . 1 57-159 ).
A s opp e rbeve1hebber va n die ge w ap en de magte was die kom:mandant- generaa l e g ter aan di e
staatspresident ve~antwoorde l ik . Die korrunandan te moes die d r iemaande l i ks e vers l ae wat in vre des tyd
deur die ve1dkornette aan hu1l e in g estuur moe s word , tesame met hul1e e i e vers l ag aan die komm a ndant - generaal s t uur, en ins g e1yks moes 1aas g enoemde di e vers1 ae van die kommandante t esame met sy e i e e 1ke dri e maande aan die staatspre si d e nt b e sor g . 8 6 )
Ho e we l di e kommanda n t - g e n e r aa l ni e de ur di e staatspresiden t aangeste l is nie, maar
TIge ko sene va n die volk was; 87 ) hoewe l hy anders a s al1 e and e r k rygsor 1s1 ~f . . e r e d. eur d. 1e v o .sraaa 1 k " b e .. d e 1 . g 1 . s , 8 8 ) en hoew e l hy
TIl1d v a n di e Uitvo e r e nde Ra a d was , 8 9) was hy on derworp e aan die beve le v a n di e s t aa t s pr e - s i dent. Di t word we l n&rens i n die Grondw e t n e e rge- 1& nie , maa r tog i s in die Grondwe t b e paa1 dat as die k.ommandant - g en e raa1 di e b e v e l e van di e staa t spre s i - -
d e nt ni e g ehoor saam e n uitvo e r nie, hy b e b oe t sou word met Rds . 5 0 tot Rds . 20 00
" en verder naar den aa r d der z a ak."90 )
Hi e rdi e bepa1 i n g kom n i e in d i e v e rd e r e ge - wys i g de Grondwett e van di e Re publiek vo or ni e , maa r in di e ee r s t e Krygswe t n a di e a rm eksasie - pe ri ode i s u i tdruklik ge konstate e r dat d i e , , ~ ommandant- gen era a1
i n vredes- sow e 1 as in oor1ogstyd onde r di e s t aa t s - president st a an, maar dat hy t e r ge 1yker tyd aan di e
86 ) Grondwet, 18 58, art t. 1 10- l l l; Ins t ruksi e vir Korrunandante , 1858 , . artt . l l- 12 (Loc a l e ':Ve tten der Z . A. R., 1 8 49-1885 , b l l . 1 01 - 10 2 ) ;-Grondwe t- ,-rs~,
a rtt . 107 - 108 (ibid . , 1888- 188 9, bl. 1 8 9 ) ; We t 2/
1 896 , a r t t . 1 31 - 132 (ibid., l896, b1 . 52 ) . 87 ) Kyk b1 . 2 98 va n h i e rdi e we rk.
8 8 ) Grondw e t, 1 8 58, a r t . 1079 ibid . , 1 889 , a rt . l 05 ; W et 2/1896, art . 129 . ( Slegs in We t 2/1 88 3 wo r d b e p aal da t hy d eur d i e Staa t s pr e sident be ~di g wo rd .) 8 9 ) Kyk b1 . 29 8 va n hi e rdi e we rk .
90 ) Grondw e t, 1 858 , a rt . 109 . Hi erdi e boe t e i s n og i n
1 858 veran de r t ot · n minimum v a n Rds . 5 0 e n ;n ma k simu.-rn
van Rds . 1000 ( Vo1ks r a adsnotu1 e , a rt . 23a, Sept .
1858 - Lo ca1 e ._ W~_!!~ n d e r Z . A.R . 184_? - 1885 , bl . 104 - ) .
In 1883 i s di e b oe t e ges t el op £ 20 to t £100, e n in
di e ge v a l va n v oo rtdur e nd e we i eri ng was die s t raf
ont s l ag uit s y pas (Wet 2/18 83 , a rt . l l ) , terwy l in
1898 die s tro p nog nou e r ge tre k i s de ur d i e b epali n g
in di e Kry gswe t d a t di e b oe t e gestel word op £5 0-£5 00
'·
Volksraad veran t woord e lik was~ ~eral
van die kommando of oorlog. 9l
i. v . m. di e afloo p
Met die hersiening v an die Grondwet in 189 9 i s dit g oed gedink om hi e rdi e be palin g ook in
die Grondwet op t e ne em , en d i e voorgeste l de ar ti - kel? wat na ~ l ang bespreking deur die Ee rste Volks- raad aanvaar is, het as volg gelui:
"Aan het hoofd van de krygsmacht staa t de
Comrnandant-Generaal, die in vrede e n oo r log onder den Staa tspresident staa t en voor zyn beleid ook verantwoordelyk is aan den Ee rst en Volksraad . "92)
Di e bewo ordin g van hi e rdi e artikel he t di e l ede van di e Ee r s t e Volk sraad he e l t emal in d i e midd el va n die wereld geha d . W aar hulle die vorige
jaar dieselfde artikel in d i e Krygsvve t, sande r en i ge bespreking van hierdie besonde r e k l ousul e , goe dge - keur het , 93 ) kon hu l l s nou v eral n i e v e r staan hoe dit kon wees dat die : : ·omman dant - generaal onder d i e [' taats - pr es i den t staan en dan aan die Eerst e Vol ksraad ver- a n twoo rde lik kon wees nie . Na h e rh aalde v er dui de - liking d eur l ede van d i e Grondw e th er s i en ingsko~~ i ss i e
h et die Ee rst e Volksraad di e bedoeling va n di e ar t i - k e l dan as vol g v e r staan . Di e kommandant - ge n eraal i s v e rpli g om die bevel e van die qta a tspr es id ent uit te vo e r wanneer hy byvoorbee ld v an d i e presi de nt opdr ag kry om dio burgors op t e roep , met 'D kommando u i t t e trek ? oorlog t e v o er , e n s . As die komma ndo egte r in die v e ld was , moes d i e komma ndant-ge neraa l sy e i e be}\ d t en o psi gte v an s tra t egi e , aanva l en verdedi g in g uitw erk, en daarvoor
w~shy aan die Eerst e Volksraad
i
