i en trije 1Ce-kter Op- lan- rlo- het-iard is -caal van
vo!g
nog ·den loor ~en. lder : hil- On-raag chie eeft :nde cke-e te nie. tder jns-: un-1ent ver-!Ven on-!erd het uirn 1lke ple-:gen min >de 1ten ~en. ver- ge-l de djdswas het met het oog op nog te irn-plementeren hervormingen een helangrijke les geweest omtrent de politieke haalbaarheid.
Wat rest is slechts een positief oordeel over het hoek. De auteurs zijn erin geslaagd de problem en en de gekozen beleidsalternatieven
De Russen en de
Tweede Wereldoorlog
Berend-Jan van den Boomen bespreekt: Marius Broekmeyer, 'Stalin, de Russen en hun oorlog 1 941-194,".
Amsterdam/Gent: Jan Mets/Scoop,
1999-De hekende Oost- Europadeskun-dige Marius Broekmeyer heeft een hoek geschreven over de Tweede Wereldoorlog in Rusland. Het hoek is gebaseerd op sinds 198
s
steeds meer beschikbaar gekomen niet officiele Russische bronnen. Die werpen - suggereert de au-teur in zijn inleiding - een heel ander Iicht op de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Rus-land dan de officiele versie van de Sovjet-autoriteiten. Oat is onte-genzeggelijk waar maar het hoek heeft minder invloed op rnijn heeld van de Russische oorlogsge-schiedenis dan ik bij aanvang van lezing verwachtte. Bij rnij - en ik denk hij velen in West-Europa -hestond al weinig geloof aan de of-ficiele versie(s) die de Sovjet-au-toriteiten over hun rol in de Tweede Wereldoorlog in het ver-leden de wereld in hielpen. De Russische bedoelingen met het Molotov-Rihhentrop-pact
(inclu-s &_o 11 2ooo
BOEKEN
ten aanzien van een sociaal vang-netin Midden-en Oost-Europaen het Gemenebest van Onafhanke-lijke Staten helder te schetsen. Bo-vendien komen ze tot een her-waardering van de rol van de staat en dat is na een jarenlange naleve beeldvorrning over een goed
func-sief de geheime afspraken daarbin-nen), de voor de Russen desas-treus verlopen beginjaren van de vijandelijkheden, de inschattings-fouten die door de politieke en militaire top aanvankelijk werden gemaakt, het gebrek aan ervaren hoger kader in het Ieger door de zuiveringen vlak voor de oorlog en de gruwelijke gevolgen die dit alles meehracht waren hier toch wei vrij aardig bekend. Ook was men hier niet onkundig van het lij-den van de gewone Russische sol-daten en grate groepen binmen de Russische bevolking. En zo werd voor zover ik weet dan ook hier door weinig anderen dan de ware 'gelovige karneraden' de officiele Sovjet lezing van de grote patriot -tische oorlog aangehangen. Het hoek van Broekmeyer bevestigt in ieder geval grotendeels het bij rnij al bestaande beeld. Het is dan ook niet zo duidelijk waarom Broek-meyer dit hoek heeft menen te moeten schrijven. De auteur zelf geeft daarover ook niet echt uit-sluitsel. In zijn inleiding wordt geen goede reden voor het hoek gegeven. Daarin heeft de auteur vooral aangegeven wat het hoek niet is. Het is geen geschiedenis van de Russen in de Tweede We-reldoorlog. Daarvoor worden te vee! aspecten van die geschiedenis
tionerende markteconomie - hoe begrijpelijk ook- hoogstnodig.
HERMAN W. HOEN
hooBleraar lnternationale Politieke Economie verbonden aan de
Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Gronin9en.
niet behandeld. De auteur zegt ook dat hij niet de pretentie heeft een evenwichtig beeld te geven van wat de gewone Russische mili -tair en burger hebben mee ge-maakt. De auteur waarschuwt de lezer zelfs dat hij van geen enkel ter sprake komend onderwerp een afgerond beeld kan schetsen. Wei wil Broekmeyer de menselijke kant (de kant van de mensen, pre-ciseert hij ) gedurende de oorlog in het Oosten belichten. Maar ook daarin is hij naar mijn smaak niet overtuigend geslaagd.
Het hoek is eigenlijk niet vee! meer dan een op den duur wat uitput-tende samenvattende opsonuriing van wat de tot nu toe beschikbaar gekomen niet officiele bronnen zeggen. Het grate manco is dat de auteur geen verhaal te vertellen heeft, geen eigen analyse ter berde brengt of een opvatting geeft over hoe de gebeurtenissen moeten worden geinterpreteerd. Een serie feiten op een rij, hoe afwijkend van het officiele verhaal of hoe schok-kend in zichzelf dan ook Ievert op zich nog geen interessant hoek op. Daardoor slaat op een gegeven mo-ment hij de lezer ondanks de gru-welijkheden die het hoek hevat toch een gevoel van verveling en zelfs desinteresse toe en dat is
ge-zien wat er wordt beschreven op z'n minst opmerkelijk.
Een ander punt van kritiek is dat de auteur in een kennelijke hang naar controleerbaarheid een uitputtend en zelfs storend anno-tatiesysteem in het hoek heeft op-genomen. In de marge van de tekst staan per pagina soms wei meer dan tien getallenreeksen. Het eer-ste cijfer verwijst naar de alfabe-tisch geordende lijst van person en en boeken die zijn geraadpleegd, het tweede cijfer naar het daaron-der afgedrukte werk en het derde cijfer geeft de geciteerde blad-zijde(n) aan. Oat Ievert een bui-tengewoon onrustige bladspiegel op en wat mij betreft ook een schijnzekerheid van objectiviteit en controleerbaarheid. Veel van de opgevoerde bronnen zij~ voor de lezer totaal onbekende perso-nen, waarvan onduidelijk is wie ze waren (of zijn), welke posities ze bekleedden, en welke betrouw-baarheid aan hun uitlatingen moet worden toegekend. Een voor-beeld in de beschrijving van de verovering van Berlijn: ' Er zijn a! vee! jaren overheen gegaan, schreef V. Mindlin in 1985", maar ook nu wordt ik soms in de nacht wakker en lijkt het of ik die van ontzetting trillende kreten hoor.' Wie V. Mindlin is (waarschijnlijk een frontsoldaat) wordt niet dui-delijk, ook niet bij raadpleging van het register van vindplaatsen ach-terin het hoek. Daarin achter de naam, zoals in bijna aile gevallen een stukje tekst in het Russisch, waarvan de betekenis mij geheel ontgaat (titel van hoek, artikel of iets anders) omdat ik het Russisch niet machtig ben.
s &..o 1 1 looo
BOEKEN
In de inleiding meldt de schrijver dat de titel van het hoek met opzet dubbelzinnig is en dus enige uitleg behoeft. De titel 'Stalin, de Rus
-sen en hun oorlog' beschrijft niet aileen de oorlog tegen de Duitsers maar ook de oorlog van het re-gime tegen de eigen bevolking (en omgekeerd). Misschien lag hierin de voornaamste redengeving voor Broekmeyer om dit hoek te schrij
-ven alhoewel hij dat niet met zo-veel woorden zegt. Mogelijk wilde hij vooral beschrijven hoe er tijdens het gevecht tegen de Duit-sers ook nog een gevecht tussen de gewone Russische bevolking en haar machthebbers plaatsvond. Als dat de bedoeling was dan is ook dat onvoldoende uit de verf gekomen. Daarvoor is de ge
-bruikte methode ook niet ge-schikt. Het hoek is grotendeels een samenvattende opsomming van wat de nieuwe hronnen zeg-gen, zoals hierboven a! is geno-teerd. Deze bronnen zeggen nau-welijks iets over wat de machtheb-bers heeft bewogen, wat hun denkbeelden en drijfveren waren en hoe ze hebben gereageerd op de vele ten opzichte van hun plan
-nen tegenvallende ontwikkelin-gen zeker in het eerste deel van de strijd. Oat kan ook niet verwacht worden van de personen die in deze bronnen aan het woord komen, omdat het merendeel daarvan nu eenmaal niet in de po-sitie was om welke observatie dan ook te maken over wat de macht-hebbers bewoog. Deze mensen beschrijven vooral hoe zij zelf de oorlogstijd ervoeren. Wat over-blijft is niet een beeld van een ge-vecht tussen bevolking en
macht-hebbers maar het beeld van een min of meer gelaten acceptatie van het lot van de gewone militair en de gewone man door dezelfde ge-wone militair en gewone man. En dat spoort nu weer met het heeld dat in het westen vaak van de ge-wone Russen wordt gegeven: een neiging tot een zeker fatalisme. Ook hierin wijzigt het hoek dus weinig in deal bestaande opvattin-gen of zo u wilt vooroordelen.
Het is jammer dat Marius Broekmeijer zelf geen eigen op-vatting als uitgangspunt heeft ge-nomen, want iedere opvatting, zelfs een hestrijdhare, geeft meer hand vat om een complexe en gru-welijke historische periode als een oorlog (of een dee! daarvan) te he-grijpen dan de in dit hoek
gehan-. teerde methodiek van !outer be-schrijven van wat niet officiele bronnen zeggen.
Een prangende vraag is wei door lezen van dit hoek bij mij op·
gekomen. Hoe is het toch moge-lijk dat de Russen, ondanks hun !eiders, hun miscalculaties, hun fouten en stompzinnigheden, hun behandeling van grote groepen binnen het eigen Ieger en de eigen bevolking, de Duitsers hebben kunnen verslaan in eigen land om vervolgens een substantiele bij· drage te leveren aan de geallieerde eindzege waarbij ze 'en passant' hun hegemonie over Oost-Europa vestigden? Helaas doet Broek· meyer in zijn hoek ook geen po
-ging deze vraag te beantwoorden.
BEREND- JAN VAN DEN BOOM EN
directeur buitenland PvdA;
directeur Alfred Mozer Stichting
