Dagelijks (over)leven op het Indiase platteland

268

European University Institute, 1 997. 6. Dit gaat op voor de directe winst-gevendheid van telecomaanbieders, fmanciele instellingen en professionele dienstverleners, maar ook- op een zeer spectaculaire wijze - voor de appreciatie van internet service providers en 'carriers' op de beurs.

Dagelijks (over )I even

op het Indiase

platteland

Marcel van der Linden bespreekt: Jan Breman and Arvin Das, Down and Out. Labourino Under Global Capitalism.

New Delhi: Oxford University Press en Amsterdam: Amsterdam University Press, 2ooo.

De lezers en lezeressen van dit blad kennen de Amsterdamse so-cioloog Jan Breman waarschijnlijk vooral als een geengageerde com-mentator die het Nederlandse ontwikkelingsbeleid a! meer dan dertig jaar kritisch volgt. Minder bekend is misschien dat Breman internationaal faam geniet als ken-ner van de arbeidsverhoudingen in India. Sedert het begin van de jaren zestig heeft Breman tiental-len studiereizen naar dat land ge-maakt en op basis daarvan meer-dere boeken geschreven.

Bremans aandacht is steeds uit-gegaan naar Zuid-Gujarat, een regio iets ten noorden van Mum

-bai (zoals Bombay tegenwoordig heet). En steeds he eft Breman zich gericht op de onderste lagen van de bevolking, de bezitloze landar-beiders, de seizoensmigranten en andere 'jagers en vergaarders van loon', zoals hij ze wel noemt. Nu

s &..o s 2ooo

BOEKEN

De AOL/TimeWarner fusie en recent te onzent de overname van Endemol door Telefonica en sss6 door UPC en het voornemen van World Online om zich, na de beursgang, in te kopen in de 'oude economie' illustreren Sassen's overwaarderingthese. Ook bij de kampioenen van de nieuwe

het einde van zijn academische loopbaan nadert (Breman gaat volgend jaar met emeritaat) heeft hij de belangrijkste inzichten uit zijn Indiase onderzoek samenge

-vat in een populariserend hoek met veelzeggende foto's en een beknopte tekst. Hij werd daarin bijgestaan door de fotograaf en ac-tivist Ravi Agarwal en door Ar-vind Das, hoofdredacteur van

Bi-blio, de Zuid-Aziatische tegenhan-ger van de New York Review rfBooks.

Het hoek heet Down and Out, een titel die natuurlijk herinnerin-gen oproept aan George Orwell's beroemde Down and Out in Paris and London. Het beweegt zich tegelij-kertijd op twee niveaus. Enerzijds is het een gedetailleerde beschrij-ving en analyse van de manieren waarop mannen, vrouwen en kin-deren in de informele sector van Zuid-Gujarat werken en Ieven. Anderzijds is het echter ook een polemiek met a! die sociale weten

-schappers die met simplistische schema's de zogenaamde 'Derde Wereld' proberen te begrijpen. Tal van veel gebruikte tweedelingen (landbouw-industrie, stad-platte-land, vrij-onvrij) doen volgens Breman en Das de werkelijkheid geweld aan. Regelmatig gebruiken zij de term 'continuum' om aan te geven dat er tal van tussenvarian-ten voorkomen die een brug slaan

economie leidt deze overwaardering tot onvermoede machtsverschuivingen. 'Banken zijn koopje voor telecom', kopte NRC op 7 maart 2ooo.

7. Globaliserino, 1 21.

8. Manuel Castells, The Power'![ Identity, Malden/Oxford: Blackwell, 1997, P· 8.

tussen begripsmatige uitersten.

Mensen kunnen economisch zelf-standig lijken (self-employed), ter-wijl zij verkapte loonarbeid ver-richten; werk op plantages is eigenlijk een vorm van industriele arbeid, enzovoorts. Analyse van deze 'tussenvormen' uit de infor-mele sector is noodzakelijk omdat zij van zeer groot belang zijn voor de Indiase werkelijkheid. In zijn nawoord schat Arvind Das de totale Indiase beroepsbevolking op zo'n 330 miljoen mensen; slechts 2.) miljoen van hen werken in de

formele sector!

Down and Out begint op het plat-teland, bij het dorp. Volgens het klassieke stereotype van de ont-wikkelingssociologie is het Indiase dorp ge1soleerd en zelfvoorzie-nend. Maar de werkelijkheid is an-ders. Het huidige dorp is dyna-misch, kent sterke sociale tegen-stellingen, raakt onder de invloed van de stedelijke commercie, on

-dergaat grondspeculatie, en ziet vee! bewoners voor een seizoen of Ianger migreren naar de stad of naar een bouwproject elders op het platteland.

India kent een enorme interne migratie. Grote delen van de be

-volking zijn, met onderbrekingen, voortdurend onderweg. Bijna aile vrouwen migreren minstens een

-n. !n. :lf- er-is ele ran or-dat )Or :ijn de op hts de lat-het nt-ase de- an- na- en-)ed on-z:iet a of l of op rne be-~en, alle een

ran-neer ze gaan trouwen. Daarnaast zijn dagelijks miljoenen gezinnen onderweg, op zoek naar werk in steengroeven, zoutrnijnen, of in de agro-industrie. En vele anderen beproeven hun geluk in de grote steden, waar zij zich vestigen in de open Iucht of in een zelfgebouwde hut.

Ongeveer de helft van Down and

Out gaat over concrete arbeidspro-cessen en -verhoudingen. Omdat daarover in bredere kring weinig bekend is, maakt alleen al dit feit het hoek van belang. Het relaas be-gint bij de textielnijverheid in de stad Surat. Daar vindt een breed scala van activiteiten plaats, varie-rend van de bulkproductie van ka-toenen stoffen tot de handmatige vervaardiging van brokaat. Er werken enkele honderdduizenden mensen, onder wie ook vele kin-deren; soms doen ze dat in grote fabriekshallen, maar vaak ook thuis. De arbeidsomstandigheden lijken op die in Nederland hon-derd jaar geleden: zeer lange werkdagen, onbeschermde om-gang met giftige stoffen, geen en-kele sociale zekerheid.

Surat is ook bet Indiase centrum van de diamantnijverheid. Vele tienduizenden mensen, vooral jonge mann en tussen de 1 8 en 2!),

doen hier hun vaak hoogge-schoolde arbeid als klovers, slij-pers, enz. Zij werken gewoonlijk

in kleine ateliers, waar de ramen niet open mogen om te voorko-men dat er edelstenen naar buiten worden gesmokkeld. Om de-zelfde reden stelt hun baas er ook prijs op dat zij met naakt bovenlijf ofin een onderhemd werken.

De agro-industrie is een andere sector waar velen hopen een loon te verdienen. Nadat in de jaren

s &..o s 2ooo

BOEKEN

vijftig een dam in de Tapti-rivier was gelegd, werd de massapro-ductie van suikerriet mogelijk en ontstonden fabrieken waarin het riet gedurende zes of zeven maan-den per jaar, 24 uur per dag, wordt verwerkt. Het werk op de velden is zwaar. De teams van rietkappers zijn opgebouwd uit kleinere een-heden, zogenaamde koytas, ge-woonlijk bestaande uit een man, een vrouw en vaak een kind. Ge-durende negen tot tien uur per dag werken deze kleine groepen in de velden; ze kappen het riet, ver-wijderen de bladeren, hakken ze in kleinere stukken, bundelen deze en dragen ze op het hoofd naar een landweg. Daar staan vrachtwagens en ossenkarren klaar om de vracht naar de fabriek te brengen. Het werk is gevaarlijk; zowel de kapmessen als vaak ook de randen van de suikerrietblade-ren zijn scherp en talloze verwon-dingen zijn het resultaat.

Ook het werk in de steenbakke-rijen is seizoensgebonden en wordt door groepen van mannen, vrouwen en kinderen gedaan: zij kneden de klei, vormen en drogen de stenen, stapelen zein de ovens, en bakken en transporteren ze

-tien tot veertien uur per dag. De stenen vinden voor een groot dee! hun weg naar de expan-derende steden, waar grondwer-kers en bouwvakkers in hoog tempo kantoren en flats doen ver-rijzen. Deze arbeiders zijn (tijde-lijke) rnigranten, net als de meeste steenbakkers, kappers van suiker-riet en anderen. Meestal zijn ze aangenomen voor een bepaald pro-ject en vertrekken ze na enkele maanden weer naar hun dorp van herkomst. Ze bouwen huizen van steen, maar won en zelf in ten ten en

hutten. De mannen doen het ' ge-schoolde' werk, de vrouwen 'wor-den gereduceerd tot lastdieren'.

Keer op keer wijzen Breman en Das erop, dat op de vrouwen een zware dubbele taak drukt. Op het platteland en in de stad, overal staan de vrouwen op voordat het Iicht wordt. Ze halen water, rege-len brandstof en bereiden het voedsel voor het gezin. Vervol-gens nemen ze een lange dag dee] aan het betaalde werk. En na thuis-komst wachten weer huiselijke werkzaamheden, tot uitputting en slaap de overhand krijgen.

Voor zover er ontspanning be-staat, draait die rond eten, seks, vermaak en religie. Ceremonies en religieuze festivals doorbreken het eentonige bestaan. En vaak vinden juist ook dan geweldsuit-barstingen plaats, tussen groepen arbeiders onder ling en soms tegen hoger geplaatsten.

1jperend voor 'global capitalism'?

Bij een project als dit bestaan er twee gevaren. In de eerste plaats kan de neiging ontstaan de mensen uitsluitend in hun zwakte te tonen, als weerloze slachtoffers van sociaal onrecht. De armoede, rechteloosheid en sociale onze-kerheid in Zuid-Gujarat maken zo' n invalshoek verlokkelijk. Maar de auteurs en de fotograafhebben daar niet aan toegegeven. Zij be-klemtonen steeds opnieuw dat ook de allerarmsten naar 'waar-digheid' streven, een verlangen dat slechts zelden in grote acties zichtbaar wordt, maar dat wei vaak herkend kan worden in ogen-schijnlijk kleine dingen, zoals bij-voorbeeld gezangen op het werk of vrouwen die hun sari's niet meer tussen hun benen knopen.

270

De tweede verleiding hangt met de eerste samen. In een hoek als dit, met glanspapier en kleu-rendruk, kan de ellende gemakke-lijk gereduceerd worden tot een zuiver esthetische ervaring, tot mooie aangrijpende beelden. Maar dat is hier niet het geval.

Agarwal vindt het helangrijker weer te geven wat hij ziet dan

zich te houden aan voorschriften van de kunstfotografie. Niet aile

s &..o

>

2ooo

BOEKEN

foto's zijn technisch of esthetisch volmaakt; sommige mensen zijn

onvolledig afgebeeld of de lichtval is wat minder fraai. Het maakt dit hoek aileen maar eerlijker.

De enige helangrijke kritiek die ik op Down and Out heb, is dat hredere verhanden onderbelicht

hlijven. Titel en ondertitel

sugge-reren, dat Zuid-Gujarat slechts een voorbeeld is van

verhou-dingen die ook in allerlei andere

Recent verschenen bij de Wiardi Beckman Stichtina:

Geld zonder grenzen

Nieuwe reaels voor het kapitaalverkeer

Onder redaktie van Barbara Hoaenboom

Liheralisering van het internationale kapitaalverkeer bevordert economische groei en welvaart, zo wordt alom heweerd. De werkelijkheid is echter genuanceerder en in de tweede helft van de jaren negentig zijn de nadelen en

risico's van deze liberalisering op pijnlijke wijze duidelijk geworden. Vooral ontwikkelingslanden hlijken kwetshaar

voor 'flitskapitaal'. De minst ontwikkelde Ianden hehhen nog nauwelijks de vruchten kunnen plukken van de snel

groeiende kapitaalstromen.

De glohalisering van kapitaalmarkten is een realiteit die

om nieuwe regels vraagt. Hoe kunnen we fmanciele

stabiliteit bevorderen en zorgen dat fmanciele crises zo snel en rechtvaardig mogelijk worden bestreden?

En wat is ervoor nodig om internationale geldstromen

ten goede te Iaten komen aan de armste Ianden en armste mensen?

arme Ianden voorkomen. Maar

die suggestie wordt niet onder-bouwd. Bovendien komen de

structurele krachten achter de

ontwikkelingen in Zuid-Gujarat (dat wil zeggen: de gevolgen van

Global Capitalism) niet echt aan de orde.

MARCEL VAN DER LINDEN

Hooaleraar Sociale Beweainaen aan

de Universiteit van Amsterdam

In deze hundel wordt een aantal voorstellen gedaan voor nationale, regionale en internationale hervormingen. Met hun prikkelende bijdragen roepen Stephany Griffith-Jones, Bart van Riel, E.V.K. FitzGerald en Howard

'Geld zonder arenzen', 124 biz.,

M. Wachtel op tot een debat over de toekomst van de internationale financiele orde.

(ISBN 90-72575-65-2) is te bestellen bij

de Partij van de Arbeid; maakj 29,90 over op 9ironummer 3479700 t.n. v. PvdA