Theo Beckers
Column
Haastige spoed
Haastige spoed is zelden goed. Met deze wijs heid uit grootmoeders tijd is mijn generatie op gevoed. Inderdaad: uit grootmoeders tijd. Anno 1998 lijkt de tijd rijp te zijn voor een nieuw gezegde: haast en spoed zijn altijd goed. Wij doen steeds meer dingen in steeds minder tijd. Het nationaal tijdbestedingsonderzoek leert ons dat de activiteitendichtheid per tijds eenheid in de periode 1975-1995 sterk is toege nomen. Ondanks de verkorting van de formele arbeidsduur en de toename van het aantal ver lofdagen, is de werkelijke arbeidsduur voor ver schillende functies en leeftijdsgroepen in die periode gestegen en de hoeveelheid vrijetijd derhalve afgenomen. Maar zelfs in die schaarsere vrijetijd zijn wij actiever geworden, is ons repertoire verbreed. Ons dagelijkse pad door de arbeidstijd, de zorgtijd en de vrijetijd wordt gekenmerkt door de dwang-vrijheid van steeds meer opties, plichten, alternatieven, claims. Dat geldt vooral voor de starters op de arbeidsmarkt, de carrièremakers, de gezins- bouwers, de netwerkers, de wereldreizigers. Na deze levensfase van expansie en 'investeren in de toekomst' begint voor velen echter de tijd te knellen. Niet alle taken zijn nog te combine ren. Synchronisatie lukt niet altijd, zelfs niet na een cursus time-management. Tijd vormt een probleem. Niet voor niets zijn stress en werkdruk de nieuwe thema's in het overleg tus sen sociale partners.
De manier waarop we met tijd omgaan weer spiegelt de overgang van een fordistische, indu striële tijdoriëntatie naar een post-fordistische, post-industriële taakoriëntatie. Dit betekent een definitieve breuk met de wijze waarop de verhouding tussen arbeid, zorg en vrijetijd
wordt geregeld: van collectief bevochten en for meel verankerde standaardtijden naar indivi dueel verworven en informeel geregelde flexi- tijden. De balans tussen temporele rechten en plichten is verschoven in de richting van meer individuele plichten en minder rechten op ei gen tijd. In de euforie van flexibilisering, be- drijfstijdverlenging en 24-uurs economie ver geten wij het sluipend proces van onteigening van de tijd: atv-dagen die niet kunnen worden benut, vakantietijd die verloren gaat, bijscho len en ziekteverzuim in de vrijetijd, werken in het weekend.
Versterking van de individuele tijdsoeverei- niteit is dringend noodzakelijk. Dat is ook één van de kernpunten in het debat over onthaas- ting. Het zelfbeschikkingsrecht over tijd moet toenemen, om de verschillende claims in de tijd beter op elkaar te kunnen afstemmen. Wij leven immers niet bij werk alleen. Er is meer tijd nodig voor zaken en taken buiten betaalde arbeid. Dat is goed voor de volksgezondheid en goed voor het milieu. Verlaging van de tijds druk leidt ongetwijfeld tot minder psychische en lichamelijke klachten en een hogere kwali teit van ons handelen. Minder gehaaste vrij- etijdsconsumptie zal leiden tot minder mobili teit en minder energieverbruik. Sinds de jaren zestig zijn wij in onze vrijetijd overgegaan van tijdsintensieve naar geldintensieve vormen van consumptie. Met geld kopen wij het geluk in de schaarse, kostbare vrijetijd. Wat de afstandsbe diening is in de vrijetijd thuis, is de auto bui tenshuis. Volgens het tijdbestedingsonderzoek overtreft het vrijetijdsverkeer de verplaatsin gen ten behoeve van arbeid en onderwijs.
Vrijetijd moet gekozen tijd worden,
'Eigen-* Theo Beckers is verbonden aan de Katholieke Universiteit Brabant, Vakgroep Vrijetijd wetenschappen.
zeit', 'temps choisi',' proper time'. Is dit een uto pische gedachte, zoals die over de naderende vrijetijdsmaatschappij in de jaren zestig? Wat is nodig om van een ideaal realiteit te maken ? Maatschappelijk draagvlak, politieke steun, voorbeelden waaruit blijkt dat het werkt. Het maatschappelijk bewustzijn is aanwezig, ge tuige de reacties op het pleidooi van minister De Boer voor onthaasting, de aandacht voor 'tijd' in de media, het grote aantal bijeenkom sten gewijd aan dit onderwerp. Op een congres van het NCDO begin december 1997 waren achthonderd mensen aanwezig, hoofdzakelijk uit de vrouwenbeweging en de wereld van na tuur en milieu. De politieke belangstelling be gint te groeien. Het recht op deeltijdarbeid is nog wel niet wettelijk geregeld, maar partijen zijn het eens over de noodzaak ervan. Binnen kort komen de adviezen van de door minister Melkert ingestelde Commissie Dagindeling. De FNV heeft 'tijd' tot een van de speerpunten gemaakt in de lopende CAO-onderhandelin- gen.
Concrete, empirisch gedocumenteerde voor beelden bestaan, fuliet Schor becijfert in haar nieuwe boek ‘The O verspend A m erican het
aantal 'downshifters' op 20%. Dat zijn de men sen die in haar onderzoek aangeven bewust minder tijd te willen gaan werken, met inleve ren van loon. In een oudere, zeer fascinerende studie ‘Z eitpion iere: flex ib ele A rbeitszeite -
n eu er L eben sstil’ beschrijven Horning, Ge- rhard en Michailow de leefstijl van deze tijd-pi- oniers. In haar recente proefschrift ‘Flexibel b e
lo n en : d e k eu z e v o o r arbeidsvoorw aarden op m a a t’laat Miranda Langedijk zien hoe groot de belangstelling is voor het sparen van eigen tijd in plaats van meer inkomen bij zes grote Nederlandse bedrijven: twee verzekerings maatschappijen, twee dienstverleners op zake lijk en financieel gebied, een bank en een pro ductiebedrijf.
Op het grensvlak van arbeid, zorg en vrijetijd ontwikkelt zich een nieuw en interessant ge bied van onderzoek met tijdsoevereiniteit bin nen en buiten het werk als centraal thema. Het zou mooi zijn, wanneer voor dit doel de disci plinaire en universitaire grenzen doorbroken worden.
Arbeidspsychologen, arbeidssociologen, ar- beidseconomen en (vrije)tijdwetenschappers verenigt u !
