Examen HAVO
2017
Aardrijkskunde
Bij dit examen hoort een bijlage.
Gebruik De Grote Bosatlas, de 54e druk.
Dit examen bestaat uit 38 vragen.
Voor dit examen zijn maximaal 77 punten te behalen.
Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.
Als bij een vraag een verklaring, uitleg of berekening gevraagd wordt, worden aan het antwoord meestal geen punten toegekend als deze verklaring, uitleg of
berekening ontbreekt.
Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee
tijdvak 1 donderdag 18 mei 07.30 - 10.30 uur
Aanwijzingen voor de kandidaat
Opgave 1 De zeebodem in kaart
Bestudeer uit het bronnenboekje bron 1 die bij deze opgave hoort en daarnaast de natuurkundige kaart van de aarde in de atlas.
De legenda van continenten (en eilanden) verschilt van de legenda van de zeebodem. De vergelijking geeft weer, dat de zeebodem eigenlijk nog een onbekend gebied op aarde is. Ook de natuurkundige kaart van de aarde in je atlas geeft hiervoor een aanwijzing.
1p 1 Hoe blijkt uit de legenda van de natuurkundige kaart dat de zeebodem
een relatief onbekend gebied op aarde is?
Uit bron 1 blijkt dat het reliëf van de zeebodem wordt gevormd door zowel endogene krachten als exogene krachten. De invloed van deze krachten verschilt per gebied.
4p 2 — In welke soort gebieden wordt het reliëf van de zeebodem vooral beïnvloed door endogene krachten? Noem een gevolg met behulp van een voorbeeld.
In welke gebieden wordt het reliëf van de zeebodem vooral beïnvloed door exogene krachten? Noem een gevolg met behulp van een
voorbeeld.
In de lithosfeer worden twee soorten korst onderscheiden. 2p 3 Noem twee eigenschappen van oceanische korst.
Oceanische korst speelt een bijzondere rol in de gesteentekringloop. Bij zowel het vormen als bij het verdwijnen van oceanische korst ontstaan vulkanen.
4p 4 Leg uit dat bij het vormen van oceanische korst een ander soort vulkaan ontstaat dan bij het verdwijnen van oceanische korst.
Je uitleg moet voor beide situaties een oorzaak-gevolgrelatie bevatten. De meeste eilanden van de Caribische eilandenboog zijn vulkanische eilanden. Echter, een deel van deze eilanden is niet-vulkanisch.
2p 5 Hoe wordt het niet-vulkanische deel van de Caribische eilandenboog genoemd?
Je kunt dit examen maken met de 54e druk van De Grote Bosatlas. De kaartnummers in de vragen verwijzen naar de 54e druk van de atlas. Elke opgave bestaat uit enkele vragen. Bij elke vraag kun je, indien gewenst, de atlas gebruiken.
De regio van de Caribische eilandenboog wordt regelmatig getroffen door aardbevingen. Echter, de diepte van het hypocentrum kan sterk
verschillen.
2p 6 Waar ligt het hypocentrum van aardbevingen doorgaans dieper: bij de vulkanische eilanden of bij de niet-vulkanische eilanden?
Verklaar je antwoord.
1p 7 Wat is de naam van de schaal waarop de kracht (de magnitude) van aardbevingen wordt de weergegeven?
Met de nieuwe informatie over de zeebodem kan men gerichter op zoek naar locaties waar in het verleden de juiste omstandigheden waren voor het ontstaan van aardolie.
3p 8 Beschrijf drie verschillende voorwaarden voor het ontstaan van aardolie. Vlucht MH 370 van Malaysia Airlines verdween tijdens de vlucht van Kuala Lumpur naar Beijing in maart 2014. Maleisië heeft al miljoenen euros uitgegeven aan de zoektocht naar het vermiste vliegtuig. Volgens Amerikaanse wetenschappers heeft het verdwijnen van vlucht MH 370 de wereld bewust gemaakt dat meer onderzoek naar de zeebodem een noodzaak is.
2p 9 Wat is het verband dat de Amerikaanse wetenschappers leggen tussen de
vermissing van MH 370 en het onderzoek naar de zeebodem? Wat is de reden dat onderzoek naar de zeebodem op internationale schaal toch moeilijk zal zijn?
Opgave 2 Een demografische vergelijking tussen
Japan en Zimbabwe
Bestudeer uit het bronnenboekje de bronnen 1 tot en met 3 die bij deze opgave horen en daarnaast de atlas.
Volgens de statistieken in de atlas behoort de levensverwachting van Japan tot de hoogste ter wereld, in tegenstelling tot die van Zimbabwe. 1p 10 Wat is de levensverwachting van Japan; en wat is de levensverwachting
van Zimbabwe?
In de meeste landen worden vrouwen gemiddeld ouder dan mannen. Voor dit verschil in gemiddelde levensduur worden vaak biologische argumenten genoemd. Deze biologische argumenten blijken slechts een kleine rol te spelen in de complete verklaring.
2p 11 Noem een oorzaak vanuit de economische dimensie en een oorzaak
vanuit de sociaal-culturele dimensie die het verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen kunnen verklaren.
De demografische transitie is een proces waarin zowel het geboortecijfer als het sterftecijfer daalt van hoog naar laag. Dit proces wordt ing edeeld in 4 fasen.
Volgens de atlas bevinden Japan en Zimbabwe zich in een verschillende fase. 2p 12 In welke fase van de demografische transitie bevindt Japan zich; en in
welke fase bevindt Zimbabwe zich?
Onderbouw je antwoord door voor beide landen zowel het geboortecijfer als het sterftecijfer te geven.
De leeftijdsopbouw van een bevolking kan leiden tot demografische druk. Demografische druk kan leiden tot hogere maatschappelijke kosten. 2p 13 Welke demografische druk is van toepassing op Japan en welke op
Zimbabwe?
Beschrijf voor Japan en voor Zimbabwe het gevolg van de demografische druk voor de maatschappelijke kosten.
Uit bron 3 blijkt dat Mugabe, ondanks de verslechterende
omstandigheden in Zimbabwe, alle verkiezingen wint en al ruim 30 jaar aan de macht is.
1p 14 Geef een verklaring voor deze situatie met behulp van bron 2. In de meeste landen waar vrede en democratie worden hersteld, na bijvoorbeeld beëindiging van een conflict of een dictatuur, ontstaan demografische effecten.
2p 15 Beschrijf voor Zimbabwe twee demografische effecten indien vrede en democratie worden hersteld.
Maak in je antwoord onderscheid tussen natuurlijke
Opgave 3 Het Nicaraguakanaal
Bestudeer uit het bronnenboekje de bronnen 1 en 2 die bij deze opgave horen en daarnaast de atlas.
Het project in Nicaragua krijgt bijzondere technologische toepassingen, zoals een sluizensysteem om de hoogteverschillen op de route te overbruggen.
1p 16 Volgens de atlas op hoeveel meter hoogte boven zeeniveau ligt het Nicaraguameer?
Het Nicaraguameer heeft een vulkanische oorsprong.
2p 17 Noem twee atlaskaarten waarmee je de vulkanische oorsprong van het Nicaraguameer kunt aantonen.
De ‘global shift’ is een verschuiving van het economische zwaartepunt in de wereld.
2p 18 Leg uit dat de Chinese investering van 50 miljard dollar voor de aanleg van het Nicaraguakanaal te maken heeft met de ‘global shift’.
Je uitleg moet een oorzaak-gevolgrelatie bevatten.
Nicaragua kan in de toekomst een grote concurrent van Panama worden. 3p 19 Geef van onderstaande elementen (a tot en met c) aan welk land,
Panama of Nicaragua, een betere concurrentiepositie heeft. Motiveer bij elk element je keuze.
a Geografische ligging
b Schaalgrootte van het transport c ‘Know-how’/ ervaring in logistiek
Panama verliest zijn monopoliepositie bij de opening van het kanaal in Nicaragua.
1p 20 Leg uit hoe de consument, bijvoorbeeld in het Caribisch gebied, in de toekomst kan profiteren van deze nieuwe ontwikkeling.
De overheid van Nicaragua wil de economie stimuleren door meer buitenlandse investeringen aan te trekken. Hiervoor is ook een vrijhandelszone aangewezen.
2p 21 Noem twee verschillende maatregelen waarmee men buitenlandse investeringen kan aantrekken in een vrijhandelszone.
2p 22 Beredeneer dat de verwachte economische groei van Nicaragua
waarschijnlijk sterke kenmerken gaat vertonen van fragmentarische modernisering.
De aanleg van het Nicaraguakanaal zal in de toekomst leiden tot toename van milieuproblemen.
Deze problematiek speelt zich af op verschillende schaalniveaus. 2p 23 Geef aan de hand van onderstaande twee schaalniveaus een voorbeeld
van milieuproblemen die veroorzaakt (of versterkt) zal worden door het Nicaraguakanaal:
op het mondiale schaalniveau; op het lokale schaalniveau.
Opgave 4 De reizen van Columbus
Bestudeer uit het bronnenboekje de bronnen 1 en 2 die bij deze opgave horen.
Er bestaan veel verschillende opvattingen over Columbus. Feit is dat hij Amerika voor het eerst onder Europese aandacht bracht. Een gebeurtenis die behoort tot de belangrijkste in de wereldgeschiedenis.
2p 24 Leg uit dat de ontdekking van Amerika door Columbus een grote bijdrage heeft geleverd aan het ontstaan van de internationale taakverdeling tussen centrum en periferie. Je antwoord moet een oorzaak-gevolgrelatie bevatten.
Columbus bleek zich bewust te zijn van de windsystemen op aarde . Pas eeuwen later bedacht Buys Ballot de theorie die een verklaring geeft voor deze windsystemen.
2p 25 Leg uit welke twee regels Buys Ballot opstelde waarmee de belangrijke
windsystemen op aarde verklaard kunnen worden.
Op de kaart in bron 1 staan de vermoedelijke heenreizen en de terugreizen van Columbus. Columbus gebruikte zijn kennis van de windsystemen voor zijn routebepaling.
De heenreizen waren op een andere geografische breedtegraad dan de terugreizen.
2p 26 Beredeneer wat het verschil is tussen de heenreizen en terugreizen van
Columbus.
Leg je antwoord uit aan de hand van de belangrijke windsystemen. Volgens onderzoekers waren er in de jaren waarin Columbus reisde minder orkanen dan gemiddeld door het ontbreken van de
omstandigheden waarin orkanen kunnen ontstaan.
3p 27 Beschrijf drie voorwaarden die nodig zijn voor het ontstaan van een orkaan.
De keuze van de vertrekdatum van Columbus’ eerste reis (3 augustus) wordt als argument gebruikt om zijn kennis over orkanen te betwijfelen. 2p 28 Beredeneer dat deze vertrekdatum niet logisch is, gelet op de positie van
Uit bron 2 blijkt dat de resten die Barry Clifford heeft gevonden niet van de Santa Maria zijn. Toch is sinds de bekendmaking over de mogelijke
vondst veel discussie ontstaan over de vraag wie de rechtmatige eigenaar is van de Santa Maria.
3p 29 Noem drie verschillende partijen (actoren) die aanspraak kunnen maken op het wrak van de Santa Maria.
Beschrijf ook per partij het belangrijkste argument.
De kans om ooit daadwerkelijk resten te vinden van de Santa Maria is zeer klein.
2p 30 Noem hiervoor argumenten op basis van onderstaande twee fysische processen:
erosie;
sedimentatie.
Opgave 5 Braindrain
Bestudeer uit het bronnenboekje de bronnen 1 en 2 die bij deze opgave horen.
Braindrain is een specifieke vorm van emigratie.
2p 31 Geef een omschrijving van het proces dat braindrain genoemd wordt. Leg uit dat braindrain een kenmerk is van de centrum-periferierelatie. In Venezuela is de braindrain eind jaren tachtig van de vorige eeuw al begonnen vanwege de economische crisis in het land. Die crisis werd voor een belangrijk deel veroorzaakt door een verandering van de internationale olieprijs.
2p 32 Leg uit hoe een verandering van de internationale olieprijs kon leiden tot een economische crisis in Venezuela.
Je uitleg moet een oorzaak-gevolgrelatie bevatten.
De overheid van Venezuela heeft in toenemende mate invloed op de economie. Een voorbeeld hiervan is het beleid gericht op
importsubstitutie.
Om de importsubstitutie te bevorderen zijn internationale en Venezolaanse bedrijven genationaliseerd.
2p 33 Leg uit wat de doelstelling is van importsubstitutie.
Beredeneer dat het nationaliseren van bedrijven past in het beleid van importsubstitutie.
De bolivar, de Venezolaanse munt, heeft de laatste jaren te maken met sterke inflatie.
2p 34 Leg het effect uit van de inflatie van de bolivar op de koopkracht van de inwoners van Venezuela.
In bron 1 is omschreven dat Venezuela een ongunstig ondernemers -klimaat heeft.
1p 35 Welke kaart in de atlas geeft hiervoor ook bewijs? Noem zowel kaartnummer als kaarttitel.
De landen in bron 2 hebben de grootste braindrain ter wereld. Ook vele Caribische (ei)landen hebben een sterke braindrain.
De belangrijkste oorzaak voor de braindrain van de landen in bron 2 verschilt sterk van die van de (ei)landen van het Caribisch gebied. 2p 36 Beschrijf het verschil in de belangrijkste oorzaak voor braindrain van
enerzijds de landen in bron2 en anderzijds de (ei)landen van het Caribisch gebied.
2p 37 Welk land in het Caribisch gebied heeft een zeer beperkte braindrain vanwege politieke redenen?
Noem de naam van het land en leg je antwoord uit.
Een groeiend aantal landen in de wereld heeft te maken met het fenomeen van een omgekeerde braindrain (reverse braindrain). 2p 38 In welk soort landen is er sprake van omgekeerde braindrain?
