UOVS-SASOL-BIBLIOTEEK
0226594
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII~I
,
.
EN TEORIEë TEN OPSIGTE VAN DIEONTSTAAN VAN DIE. POLITIEKE SOSIOLOGIE deur
IGNATIUS MICHAEL BREÓENKAMP
Voorgelê ter vervulling van die vereistes vir die graad DOKTOR PHILOSOPHIAE
in die Fakulteit van Lettere en Wy.sbegeerte, Departement Sosiologie, .'aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat
Desember 1976 Bloemfontein
PROMOTOR: Professor Doktor Johann Strauss
Universiteit var rl'~,O~"r>je-Vrystaat
BLOEMtO,.lrClbJ
2:; -05
0, ~977KLAS
No.r.~f2"~":'-€9"'~:&···~(€/
• :1ei'·, ,(.Jij:;) ~
No,- __ __;~._ __
, "
Li
,
/
OPGEDRA AAN MY OUERS
Dutliff C. Bredenkamp
.Susanna G. Bredenkamp
/
Uit dankbare erkentlikheid vir al u liefde en al u opofferings:
i
-VOORWOORD
Hi,ermee my' opregte dank en waardering aan al daardie persone en
instansies wat my direk of indirek tydens die verloop en
reali-sering van hierdie studie' tot hulp of stimulus was.
In Besondere woord van dank aan my eggenote en ons dogters, Isna /
en Santie, vir die inspirasie, opofferings en geduld. Die werkl~i \
diepgevoelde en gewaardeerde dank hiervoor kan 'moeilik ve rwoord .
word.
In Woord van besondere dank en waardering rig ek ook aan my
pro-motor, pz-of ;.:dr. Johann Strauss, wie se'krities-stimulerende
,-beskouings en inspirasie In besieling was. Sedert di~ aanvang
van my Honneursstudie sewe jaar gelede tree hy as my leermeester
op. Hy was die studieleier van sowel my M.A.-verhandeling as
hierdie studie. Dit is onmoontlik om die erkenning en dank wat
hy verdien, in enkele woorde te stel.
.In Woord van dank en waardering ook teenoor die volgende leidende
oorsese sosioloë en politieke sosioloë met wie ons in verband met
hierdie studie' kon korrespondeer: . proff. S.N. Eisenstadt, Talcott'
Parsons, G.A. Almond, E. Shils, S~ Huntington, P.M. Blau en C.
Geertz, asook die volgende wetenskaplikes hier te'lande met wie
onderhoude gevoer is af gekorr~spondeer is: proff. H.J; Strauss,
·F.J.H. Wessels (sedertdien oorlede), W.A. Kleynha~s, C.F. Nïewoudt,
N.J. Rhoodie, A.F. Steyn en H.W. van der Merwe.
Baie dankie ook aan:
Mev. C.E. Ungerer van die Bloemfonteinse Onderwyskollege vir die,
taalkundige versorging Van die werk en mev. J.C~J. Carstens vir
die moeilike taak,om die verslag te.t.ik.
Aan my ouers, aan wie ek soveel verskuldig is vir soveel wat. hulle
vir my gedoen en beteken het veral tydens my studiejare, dra ek
~
uit opregte dank en waardering hierdie studie op.
Aan Hom kom toe al die iof en die dank vir al daardie genadegawes
wat .hierdie studie bemoontlik het.
1 ' INHOUDSOPGAWE i Voorwoord Inhoudsopgawe HOOFSTUK I Inleiding 1. Prinsipiële verantwoording \~ \ \ \, 1.1 1.2 Wat is Sosiologie?
Wat is Politieke Sosiologie?
ii 1 I, 2 2 3 5 6 9 12\ 13 16 16 16 19 23 23 24 24 25 27 29 " 30
,Die ontwikkeling van polities-sosiale denke ~anaf die
vroegste tye tot en met die veertiende eeu 32
'32 33 1.2.1
1.2.2
Wat is politiek?
In Voorlopige omskrywing van
Poli-tieke Sosiologie 36 39 I , , ,
1.3 Enkele ~edagtes oor die "ontstaan" van die
Politieke Sosiologie
1.4 Politieke Sosiologie per definisie
1.5 In Saaklike terreinafbakening vir die
Politieke Sosiologie
1.6 Die Politieke Sosiologie en Staatsleer
2. Enkele begripsoms~rywings 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 VerwySingsraamwerk Model . Teorie
Benadering en/of perspektief
Konflik Konsensus
Sosiale ~enke en polities-sosial~ denke
3. Motivering vir die keuse van die onderwerp
4. Doelstellings
5. Metode van ondersoek
6. Probleme ondervind tydens die studie
HOOFSTUK II
1. Inleiding
2. Primitiewe sosiale denke
3., Sosiale denke tydens die antieke Babiloniese
samelewing
Sosiale denke tydens die antieke Egiptiese
samelewing
\ ,.
- iii
-I 5. Sosiale denke tydens die antieke Chinese
same-lewing 41
6. Sosiale denke tydens die antieke Indiese same-lewing
Sosiale denke tydens die antieke Hebreeuse same-lewing.
46
7.
50
8. Poli ties-sosiale denke in klassieke Griekeland soos verteenwoordig in die bydraes van Plat'o,en
Aristoteles . 53
8~1 Die Griekse stadstate
8.2 Plato (+ 427-347 v.C)
8.3 Aristotëles (384-322 v.C.)
53 56 59
Polities-sosiale denke tydens die klassieke Romeinse tyd
9.
61
9.1 Cicero (106-42 v.C.) '66
'i
o.
POlities-sosiale denke tydens die Middeleeue 6810.1 10.2 10.3 10.4 Augustinus (354-450) Die Kerkvaders
Thomas van: Acquinas (1225-1274)
Die middeleeuse bydrae .met betrekking tot~ polities-sosiale denke in die algemeen Ibn Khaldun (1332-1406) 69 71 72
74
76 82 10.5 Il. Samevatting HOOFSTUK IIIDie ontwikkeling van polities-sosiale denke vanaf die
veertiende eeu tot die agtiende eeu .88
1. Inleiding 88 1. 1 1.2 1.3 Die Renaissance die Hervorming
Die invloed van die Renaissance en die Her-vorming op polities-sosiale denke
Niccola Machiavelli (1469-1527) Jean Bodin (1530-1596) Thomas Hobbe s (1588-1679) John Locke (1632-1704) 88 92 '95 97 ·103 107 III
2. Polities-sosiale denke tydens die agtiende eeu 115
2.1 Giambattista Vico (1668-1744) 116
2.2 Baron De Montesquieu (1689-1755) 119 2.3 Francois Marie Arouet Voltaire (1694-1778) 124
2.4 David Hume (1711-1776) 126
2.5 Jean Jacques Rousseau (1712-1778)' 129 3. Die ontwikkelin~ van polities-sosiale denke _
.Sekere fundamentele bydraes deur enkele medegrondleggers
van die Politieke Sosiologie 150
HOOFSTUK· IV
1. Alexis de Tocqueville (1805-1859)
1.1 Saaklike samevatting Van enkele van De
Tocqueville se fundamentele beskouing.s
1.2 Enkele kritiese opmerkings oor De
Tocque-ville se bydrae
2. Karl Marx (1818-1883)
2.1 Saaklike samevatting vanenkele van Marx
se fundamentele beskouings
Dié klasseteorie van Marx
Marx se definisie van klas
Marx ·se poli ti.es-sosiale bydrae
Enkele kritiese opmerkings oor Marx se bydrae
2.2 2.3 2.4 2.5 3. .' Vilfredo Pareto (1848-1923)
3.1 Enkele primêre g.edagtes met betrekking tot
Pareto se sosiale sisteembeskouing
3.2 Pareto se teorie van die elite
3.3 Die handhawing van heerskappy
3.4 Die opkoms en verval van regerende elites
3.4.1 3.4.2
Residue en regeringstyl.
Variêrende verhoudings van klas
I-en klas ±I-residue
Alternering van die regerende elites
In Tipologie van politieke regimes
3.4.3 3~4.4 3.5 Die'regeringsisteem 3.5.1 J.5.2 3.5.3 150 152 161 162 163 164 170 172 177 181 182 185 .186 190 190 191 • I 192 193 194 Politieke vorme 194
Die werking van regerings 195
Die regerende klas: Karakter en metode'<196
4.
3. 6 Enkele kritiese opmerkings oor Pare·to se
.bydrae
Gaetano Mosca (1858-1949)
199 201
4.1 In Saaklike sa~evatting van enkele van Mosca
se fundamentele beskouings 201
4.1.1 Die heersersklas
4.2 Enkele kritiese opmerkings oor Mosca se
bydrae
5. Opsomming en evaluerihg van sekere fundamentele
bydraes van die hier behandelde medegrondleggers
van die Politieke Sosiologie
201
211
HOOFSTUK V
v
-Sekere fundamentele bydraes deur enkele
medegrond-leggers van die Politieke Sosiologie (vervolg) 224
1. Max Weber (1864-1920) 224
1.1 Die ide~el-tipe en "verstehende"-benader~ng
as fasette van Weber se metodologie 224
1.2 Weber se politieke sosiologie 229
1.2.1
1.2.•2
1. 2. 3
1.•2.4
Max Weber en enkele begripsomskrywings
relevant tot die Politieke Sosiologie
Weber se siening van die parl~ment en
demokrasie
Weber se be~kouinge oor,die burokrasie
Drie vorme van wetlike gesag
231 235 237 242
1.3 Enkele kritiese opmerkings oor W~ber se
bydrae
2.
245
Robert Michels (1876-1936) 246
2.1 Die behoefte ~an org~nisasie
2.1.1 Die konserwatiewe grondslag van
organisasie 248
2.1.2 Burokrasie: tendense van
sentrali-sering
2.1.3 Burokrasie en die onwrikbare wet
van oligargie
2.1.4 Enkele slotgedagtes
2.2 Enkele kritiese opmerkings oor Michels se
bydrae 258 3. 247 250 252 256 Karl Mannheim (1893-1947) 259 3.1 3.2
Primêre simptome van die krisis
Die magsfenomeen 262 264 3~2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6 3.2.7
Die drie basiese vorme van mag
Mag in persoonlike verhoudings
Mags~onsentrasie en magsfunksies
Magskonsentrasie in groepe
D~e aard en mag van
gemeenskap-sentiment , .
Funksionele- en geme~nskapsmag in
teenstelling met mekaar
Misbruike van mag,en die voorkoming
daarvan 265 266 267 269 272 276 279
3.3 Enkele kritiese opmerkings oor Mannheim
se bydrae
4. Samevatting en evaluering van sekere fundamentele
bydraes van die hierbehandelde medegrondleggers
...., van die Politieke SO,!:?,iologie 284
282 "" .. ., " . ""';". ,0,,' .',". I_ .... ..;... ..:.'.;;;;.,... ....;.-'..;;.._ ___:'J~( ,,' .,
HOOFSTUK VI
Die konflikbenadering as teoretiese grondslag tot die
Politieke Sosiologie 292 292 293 294 294 294 295 , " 29,6 296 297 297 298/ 298 299 302 302 303 307 309 309 310 310 311 312 313 314 315 318 320 321 324 326 329 331 333 336 1. Inleiding
2. In Saaklike sosio-historiese uiteensetting van enkele konflikidees 2.1 Polybius (203-121 v.C.) 2.2 Ibn Khaldun (1332-1406) 2.3 Niccola Machiavelli (1469-1527) 2.4 Jean Bodin (1530-1596) 2.5 Thomas Hobbes (1588-1679) 2.6 David Hurne (1711-1776) 2.7 Adam Ferguson (1723-1816)
2.8 'Anne Robert Jacques Turgot (1727-1781) 2 •9 Adam Smi th (17 23 -1 7 90 ) <
2.10 Thomas Malthus (1766-1834) 2.11 Charles Darwin' (1809-1882)
3. Konflik.as kernterna by die sosiaal-Darwinisme en Marxisme 3.1 Sosiaal-Darwinisme 3.1.1 3.1. 2 3.1. 3 3.1. 4 3.1. 5 ,3.1.6 3.1. 7 3 ~1. 8 3.1. 9 Herbert Spencer (1820-1903) Lester F. Ward (1841-1913)
William Graham Surnner (1840-1910) Joseph Arthur de Gobineau (1816-1882) Houston Stewart Chamberlain (1855-1926) Georges Vache~ de Lapouge (1854-1936) Francis Galton (1822-1911)
Karl Pearson (1857-1936)
Franklin Giddings (1855-1931) 3.2 Marxisme
3.2.1 Karl Marx (1818-1883)
4. Sosiologiese konflikteorieë - aanvanklike eksponente
4.1 Walter Bagehot (1826-1877) 4.2 Ludwig Gumplowicz (1838-1909) 4.3 Gustav Ratzenhofer (1842~1904) 4.4 William Graham Surnner (1840":1910) 4.5 Jacques Novicow (1849-1912)
4.6 Albion Woodbury Smal,! (1854-1926) 4.7 Franz Oppenheimer (1864-1943) 5. Samevatting
HOOFSTUK VII
Die konflikbenadering as teoretiese grondslag tot ,die
- vii
Die resente eksponente van die sosiologiese
konflik-teorieë 343
1. Inleiding 343
2. Georg Simmel (1858-1918) 344
2:1 Konflik as sosiasie
2.2 Konflik as integratiewe krag in die groep
2.3 Beknopte samevatting van enkele kernfasette
.van Simmel se konflikteorie
2.4 Enkele kritiese opmerkings oor Simmel'se
bydrae
345
345 346 351 '
3. Robert Ezra Park (1864-1944) 352
353
3.1 Die sosiale proses
, ' 3.1.1 Kompetisie 3.1.'2 Konflik 354 356 3.1.2.1 Oorlog en po+itiek 358 '3.1.3 Akkommodasie 3.1.4 Assimilasie .360 362
3.2 Enkele kritiese opmerkings oor Park se bydrae ,362
4. Lewis A. Coser .363
4.1 Bondige samevatting van Coser se
konflik-benadering 366 '
4.2 Enkele kritiese opmerkings oor Coser ,se
bydrae 370
5. Ralf Qahrendorf 371
5.1 Dahrendorf se kritiek op Marx 372.
5.2 Dahrendorf se kritiek op Parsons en die
funksionalisme 375
5.3 Enkele voorvereistes vir In teorie van
sosiale konflik , 379
5.4 Enkele fasette van Dahrendorf se konflikmodel 380
5.5 Enkele kritiese opmerkings oor Dahrendorf
se bydrae ' 383
6. John Rex 384 .
7.
6.1 Enkele fasette van Rex se konflikbenadering 386
6.2 Enkele .kritiese opmerkings oor Rex se bydrae 388
Die konflikb,enadering as t.eoret.Lese benadering
van die eksponente va~ die Politieke ~osiologie 389
8. Samevatting en gevolgtrekking 392
,
Die konsensusbenedér Lnq as teoretiese grondslc3.g tot
die Politieke Sosiologie 396,
3.3.1 Die polities-sosiologies relevante
bydrae van MacIver 418
HOOFSTUK VIII
1. Inleiding
2. Die ko5peratiewe fase van die konsensusbenadering 2.1 Die ko5peratiewe idee fydens die vroeHre
sosiale denke
2.2 Ko5peratiewe teorieë in die Sosiologie 2.2~1
2.2.2
Die tydperk vOOr die ontstaan van die Sosiologie
Ko5peratiewe teorieH vanaf Auguste Comte 2.2.2.1 2.2.2.2 '2.2.2.3 '2.2.2.4 2.2.2.5 2.2.2.6 2.2.2.7 Auguste Comte (1798-1857) Peter Kropotkin (1842-1921) Gustav Ratzenhofer (1842-1904) Albion W. Small (1854-1926) Leonard T. Hobhouse (1864-1929) Charles H. Cooley (1864-1929) Robert E. Park (1864";1944)
3. Die behavioristiese fase .,van die
konsensusbe-nadering met spesifieke verwysing na enkele
eksponente van die handelingsvertakking se bydraes in hierdie verband 3.1 Inleiding en agtergrond 3.2 Max Weber (1864-1920) 3.3 Robert M. MacIver (1882- ) 3.4 Talcott Parsons {1902-4. '. .~
Die funksionalistiese "fase" van die konsensus..; benadering met spesifieke verwysing na die
sisteemmodel aE! vertakking van die funksionalisme 4.1 Die funksionalistiese "fase" in die
ont-wikkeling van die konsensusl:;>enadering
"
4.1.1 Rober,t K. Mer~on {1910'"
4.2 Die'sisteemmodel as kUlmineringspunt van die funksionalisme 5. Samevatting en evaluering 396 397 398 400 " 400 401 401 402 405 405 406 408 '. 408 410 410 412 416 420 427 427 431' 435 454
ix
-HOOFSTUK IX
Slotbeskouing
1. Enkele bevindinge rakende die eerste doe L-..
stelling
2. Enkele'bevindinge rakende die tweede
doel-stelling
3. Enkele bevindinge rakende die derde
doel-stelling
4. Enkele opmerkings rakende die vierde
doel-stelling
LYS VAN GERAADPLEEGDE BRONNE
458 458 462 465 482 484 /'
Inleiding
1. prinsipHH'e verantw'bb,rding,
, "(. .,,')
Hierdie studie beoog ,In pndersoE!k'n~ sowel,die bydraes van enkele
voorlopers en grondleggers van diE!Politieke Sosiologie as die
. ',. 1)
,sosiologiese modelle en teorieë wat die ontstaan en ontwikkeling
daarvan rigtinggewend beïnvloed.het. \
In hierdie verband is dit belangrik em'daarop te wys dat hier nie
In beredenering gegee word van die rasionaal vir die bestaë;lnvan'
die Politieke Sosiologie nie. As" uitgangspunt word die bestaan
vani di.ePolitieke sosIo LoqLe , reg
ót:
ve rkee.rd 'as In gegewe aa;n- ,vaar. Indien daar gesoék word, n~ die regverdiging vir die bestaan
van die Politieke Sosiologie kan' dit by implikasie teruggevind w?rd
in die verdere eksposisie van die onderhawige tema sowel as, deels,
in die bronne wat vermeld word oor die Politieke Sosiologie.
Voorts is dit eweneens belangrik om daarop te wys dat in die
onder-hawige studie nie enkel en alleen van of polities-filosofiese-,
of
sosiaal-historiese-, of sosiologiese-, of staatsleerbronne gebruik
gemaak is nie, maar dat daar wel 'n arbitrêre keuse van bronne uit
hierdie rigtings gemaak is. Deuz ent.yd is die gesigshoek waaruit
hierdie studie benader word sosiologies van aard, met ander woorde,
,
eventueel word gekonsEmtreer op "die bydraes van aosLoLoé wat
oor-wegend beïnvloedend ingewerk het op dd.eoritstaan en -ontwikkeling
van die Politieke'Sosiologie: Eweneens word in In groot mate
ge-konsentreer op bronne wat hoofsaaklik tot die terrein van die
Sosiologie gereken word. Dit !3alegter uit die verdere
ui1:een-s~tting blyk dat ook bronne en bydraes van eksponente uit die
Staatsleer geredelik die aandag geniet het.
Die polities-sosiale en,polities-sosiologiese fasette word, derhalwe"
in hierdie studie beklemtoon. Voorts dien hier gemeld te word dat
hierdie studie In tydsgewrig oorspan waaruit selektief op arbitrêre
,,-,
wyse,die polities-sosiale, of ten minste polities-sosiaal relevante
fasette beklemtoon sal word vanaf'die vroegste tye tot en met
Parsons se teoretiese bydrae. Parsons se bydraes in die verban.d
1) ,Waar hierdie,begrip voortaan gebruik word, word hiermee bedoel
2
het .pelitieke sesieleë geeriënteer .tet In sLs+emat.Les'e studie van d'Le basis of grendslae. van sosiale erde, wettigheid' ("legitimacy")
en k'ensensus. l).. ,;
Vir hierdie klemverskuiwing in die Pelitieke Sesielegie meet veral Seyrneur Martin Lipset velle krediet kry. Lipset stel byvoorbee ï.di
"The basic issue ef much ef centemperary sociolegical amilysis is the preblem ef erder .••• If the stability ef seciety is ~ central issue fer secielegy as a whele, the stability ef a specific insti-tutienal structure er political regime - the "aocLal,I conditions. ef demecracy -: is the primec6~cern ef political secielogy.,,2) Oer hierdie gedagte velg later In verdere uiteensetting. Dit is
egter genoeg ern hier te stel dat Parsons se bydr aes , om begeneemde ~edes as "eindgrens" van die studie gestel werd.
1.1 Wat is Sosielegie?
Die eerste vraag wat gevelglik'legies epduik, is: Wat is die Sesielegie? Werd die definisies van ender andere Theedersen en Theedersen,3) Fairchild,4) Horton en Hunt,S) Landis,6) Fichte~7) en Gillen en Gillen8) ern maa~ enkeles te neem, in eënskeu geneem,
, ,
blyk dit dat die ekspenente van die Sosielegie primêr te doerr het met die wetenskaplike'bestudbrtrig van di~'mens in interaksie met ander'mense, met individue.ep greepe enderling, die bepaalde maatskaplike bestel wat sodanLq realiseer en die handhawLnq en/ ef die verandering van die maatskaplike bestelof sy kenstituerende
I .
elemente.
1.2 Wat is Pelitieke Sesielbgie?
In Omskrywing van die begrip! Pelitieke Sesielegie is aansienlik I
meer preblematies. Nie dat) hiermee gesuggereer werd dat daar ,
abselute ~ensternrnigheid ondelr sost.o.Loê bestaan oer die aarivaarding van In unfvez see l+qe.Idende def.LnLsLe van die Sesiolegie nie
-1) 2)
Ceser, L.A. (redakteur), Pelitical Socielegy (1967), p. 7. Merten, R.K.. , Br oom , L., Cottrell, L.S., 'SOClOlogfi Today,
Preblems and Prospects, pp. 91-92. (Dit dien ier gemeld 1;:.eword dat 'subtitels van brenne. veertaan nie in die voet-not.asiven die teks veersien sal werd nie, maar s.legs in
die lys, van, geraadpleegde bronne.) .
Theederson, G.A., Theedorson, A.G., A Modern Dictie'nary ef
,Soc'iele'gy, p , 40~" .
Fairchild, H.P. (redakteur),' Dictionary ef Se'cielegy, p . 302. Herton, P.B., Hunt, C.L.,' Sociole'gy, p. 23.
Landis, P.H., Tntreduc'tory Se'ciole'gy, p . viii. Fichter, J .H. " Socï'ole'gy, p, 1.
G~llen, J.H., Gillen, J.P.,· 'Introduction ·te Seciologx, p. 3.
3) 4) S) 6) 7) 8)
vir hem een aspek van pelitieke assesiasie. Vir hem is pelitieke
- 3
-treuens, die bestaan van 'n .vee.Ivoud van d~jfi,-nisies,elk',,"inet'n
,~ ,\,
eie beklemtening van 'n bepaalde aspek ef finer nuanaever skufwfnqs enderling, 'aui juis daarep dat daar n~e se 'n universeel-aanvaarde definisie bestaan nie. Negtans is daar teg 'n,greot mate van kensensus ender sesiole~ eer wat die studieterrein,van die Ses~e-logie eer die algemeen b~hels.
Onder diegene wat hulle egter ep die terrein van die Pelitieke Sesielogie begeef, is daar 'n veel,groter mate van "vers~gti,gheid" te bespeur wanneer dit kern by 'n emskrywing van die begrip
Pelitieke Sesielegie, ~owel as by 'n afbakening van die terrein wat die Pelitieke Sesielogie as studie-ebjek het. Alvorens daai-tee eergegaan werd om enkele emskrywings van die begrip Pólitieke Sesielogie weer te gee, word die begrip, per sé, eers o.ntleed.
Die eerste logies~ vraag wat entstaan,wanneer die begrip Pelitieke Sesiol~gie ender die vergreotglas geplaas werd, is wat isipolitiek?
1.2.1 Wat is politiek?
Vanuit die Staatsleer-perspektief kan saaklik op die volgende gewys werd. Dahll) in sy beredenering eer.die aard van die
pelitieke aspek wys daaróp dat Aristeteles in sy werk The Pelitics peeg om die euteriteit van d.j.epelitieke assosiasie te onderskei'
. .
van ander vorme van gesag, byveerbeeld ender andere die gesag van die heer ~e~ sy slaaf en die man oer die vrou; Gesag is dus in Aristeteles se werk In aerrt.raLe tema. Gesag of heerskappy is dus
assesiasie die mees seewereine en inklusiewe van alle
. '. ,2)
asses~as-~es •
Sedert Aristeteles het enkele betekenisvolle wysiginge met -betrek-king. tot die betekenLs van die begr ip ingetree. Se v.e];klaar Bluhm byveerbeeld: "Reduced to. its universal elements, then, pelitics is a secial precess characterized by activity invelving, 'rivalry and coop~ratien iI) the exercise of pewer, and culminating in the making ef decis Lons for a group. ,II3) Duverger wys daarop
1)
, 2)
3)
Dahl, R.A., Medern Political Analysis, p. 4.
Vergelyk: (i) Aristoteles, 'The 'Politics, p. 25.•
, (ii) Dahl, R.A~,' 'Op~ cito ,.p. 4.•
.,
4
-dat die woord "politiek" ,("political"), baie oud is en dat dit oor tyd heen en vanweë gebruik vaag, 'en algemeen geword het; ook dat daar konf Lf.kt.ezende bet ekerif.ase hiei~an gekoppel word. I) Vanuit sosiologiese perspektief beskou, kan daarop gewys word dat Ma~ Weber met betrekking tot 'n,politieke assosiasie die volgende gestel het: " ••• in so far as the enforcement of its order is carried out continually within a given 'territorial' area by the application and threat of physical force on the part of the
administrative staff".2) Net soos Aristoteles spesifiseer Weber dus dat 'n gesagsverhouding of heerskappyeen van die belangrike eienskappe van 'n politieke assosiasie is.3)
Vergelyk: Duverger, M., The Study of politics, pp. 11-12. '(Vergelyk ook~ p. 12 e.v.)
Weber, Max, The Theory 'of 'Social and Economic Organi'zation (1966), p. 154.
Dahl, R.A.,Op.'cit., p. 154.
Vergelyk: Cilliers, S.P., Joubert, D.D.,' Sosio'lo'gie, 'n Sistematiese Inleiding, p. 251.
Niezing " J. , Tnleidi'ng' 't'o't'de 'Politieke 'So'ciologie"'p, 21. (Die toevoeging, soos hier in hakies weergegeej is deur Nie~ing in 'n voetnota aangeg~e.)
Braungart, R.G. (redakteur), 'Society and Politics, Readings in Political 'sociology, p. 3. '
In die Sosiologie word die begrip politiek dan ook na alle waar-skynlikheid na analogie van Weber grootliks gekoppel aan dwang.4) In polities-sosiologiese verband definieer Niezing politiek soos volg: "Politiek, zo zouden we hier willen formuleren, is het geheel van strevingen van individuen en groepen, om, in overeen-stemming met hun doeleinden, middels beperking van de gedrags-alternatieven van andere ind:ividuen en groepen, die besluitvorming binnen een integraal gezagss¥steem (locaal, regionaal, nationaal, buitelands, ïntern~tionaal) in overeenstemming met deze doeleinden te brengen.,,5) Braungart w~s in die verband onder andere daarop dat: "politicé is understoo~ here as the generalized process by which the struggle over power in society is resolved ••• politics
is ..• a forum or arena wher'e competition over material and ideals can be addressed and negotiated. Politics, like the dynamics surrounding power, is a un i.ver sa L social process which occurs at all times and places.,,7)
In die verband kan dus geste'! word dat politiek minstens by impli-kasie relevant is tot heerskappy, gesag en mag.
1) 2) 3) 4) 5) 6)
I
Dat sinvolle kritiek, afhangende. vah.die krit~kus se benadering~ standpunt, 'op enige. van bogenoemde omskrywings gelewer sou kon word, kan aksiomaties aanvaar wo rd , Die feit bly dat ons met hierdie oms~rywings In breë of algemene begrip het van wat met"politiek" bedoel word.
Dit kan hier gemeld word dat in Europa, en veral in Holland ook gepraat word van "politika" .of "politikologie" wat die probleem van omskrywing van die'begrip "politiek", sowel as die terrein-afbakening van die Politieke Sosiologie nog verder kan bemoeilik. Dat In waterdigte en absolute omskrywing en afb9-kening van wat met
"politiek" bedoel word moontlik is, val dus sterk te betwyfel. Laasgenoemde dilemma spruit na ons mening voort uit die enersyds ingewikkelde historiese konteks waaruit die begrip geërf is.en
, 1
andersyds uit die multi-dissiplinêre benadering tot die studie van polities-relevante aspekte of terreine.1)
1.2.2 In Voorlopige omskrywing van Politieke Sosiologie Ten spyte van die feit dat ons nou minstens oor veralgemeende begrippe beskik van wat "So~iologie" en "politiek" onderskeidelik
is, is hierdie omskrywings n:og steeds inhoudelik te fragmentaries om tot In besluit te ,kom oor, wat Politieke Sosiologie per deffnisie
is, asook wat "n moontlike t;oepasbare studieterrein sou wees •. , Nietemin k?J.ri,voorlopig minstens, as vertrekpunt dan die volgende omskrywing geneem word, aangesien enkele hoofmomente in die voor-afgaande bespreking hierby ~ansluit. "Political sociology is that branch of sociology wh Lch is concerned with the social causes and consequences of given power distributions within or between
-:- . I "
societies, and with the soc~al and political conflicts that lead to changes in the allocation of power.,,2)
Aangesien daar, In aansienlike "gaping'! is tussen die Laas qenoemde voorlopige omskrywing van Politieke Sosiólogie en die.voorafgaande
, .
1)' Vergelyk in die verband: Politieke Antropologie, Politieke Ekonomie, Staatsleer, Politieke Filosofie, Politieke
Sosiologie en Interstaatlike Studies om maar enkeles te noem. 2) Coser, L·.A. (redakteur), 'Op.'cdt., (1967), p , 1.
6
-uit aens et tLnqs. van wat sosiologie en politiek isI, gee ons enkele
verdere gedagtes tet toeligting.
Die ontstaan van die Sosiologie word algemeen deur vele sosioloë
teruggevoer tot Auguste comtel) '(1798-1857) se bydrae, hoewel daar
diegene
ii
wat die ontstaan van die Sosiologie verder terug indie geskiedenis van sosiale denke gesoek het.2) Na ons 'mening is
eersgenoemde aanname op onder andere die volgende gronde te
reg-verdig: Die naamgewing in 1839 deur comte3) aan hierdie wetenskap;
die feit dat hy sekere fasette van die studieterrein van dié
wetenskap aangestip en die verwantskap tussen hierdie wetenskap
en andere aangetoon het;4) hy gepoog het om In toepaslike metode
vir die Sosiologie daar te stel;5) hy In rudimentêre vorm van
teoretiese onderbou aan die wetenskap voorsien6) het wat, hoewel
fragmentaries van aard, tog betekenisvol was en waarvoor hy
heden-daags nog er enn1ngkermi kry.'7)
Gurvitch voeg egter tot die hierbogenoemde bydraes ook nog die
volgende toe: Comte het die onherleibare eie aard van die sosiale
werklikheid uitgelig en dit in verband gestel met die opvatting
van die sosiale as In werklike en konkrete geheel; hy het die'
1) Vergelyk:
(i) eoser, L.A., Masters of Sociological Thought (1971),
p. 3 e.v.
(ii) Abraham, J .H., Sociolog~ (1966), pp. 16-19.
(iii) Mitchell, G. Duncan, Sociology, The Study of Social
Systems (1970), pp. 1-4.
(iv) Bottomore, T.B., Sociology, A Guide to Problems and
Literature (1972), p. 17.
(v) Timasheff, N.S., Sociological Theory, Its Nature. and
Growth, pp. 21-22.
(vi) Martindale, Don, The Nature and Types Of Sociological
Theory, p. 42.
(~~~) R~od7' C.D., Inleiding tot die Sosiologie (1974),
p.
18.(V111) C1ll1ers, S.P., Joubert, D.D." Op. cit., pp. 4-5.
2) Vergelyk:
(i) :Abraham, J.H., Op • cit. (1966), pp. 1-16 .
(ii) Abraham, J .H., Origins and Growth of Sociology (1973),
pp. 21-83.
3) Vergelyk: Abraham, J.H., Op. cito (1966), p. 16.
4) Vergelyk: Timasheff, N.S.,
Dg.
cit., pp. 20-22.5) Ellwood, .C.A., A History of Social Philosophy, pp. 369-377.
6) Vergelyk byvoorbeeld Comte se bydrae tot sosiale ontWikkeling
waarin hy drie fases onderskei, te wete die teologiese,
metafisiese en positiewe fases. Kyk: Chambliss, R. '
Social Thought from Hammurabi to Comte, p. 418.
~osiale ~ndividualisme en nominalisme effektief gekritiseer en hy het die spesifieke objek van die Sosiologie geIdentifiseer.l)
In die lig van bogenoemde aanname dat die Sosiologi~ inderdaad, met reg, teruggevoer' kan word tot veral Comte, en spesifiek in die verband sy naamgewing aan die wetenskap in 1839, dan spreek dit vanself dat die Politieke Sosiologie as In "vertakking" van die Sosiologie (soos Coser dit stel) tog immers nie voor daardie datum as In volwaardige subdissipline kon ontstaan het nie.
Soos later spesifiek aangetoon sal word, val dit bns ten taak om in hierdie studie die bydraes van enkele moontlike voorlopers en moontlike grondleggers te ondersoek, sowel as In ondersoek na
enkele modelle en/of teorieë wat In rol kon gespeel het in die ontstaan van die Politieke Sosiologie. Gevolglik moet hier vol-, staan word met enkele voorlopige opmerkings.
Uit bogenoemde uiteensetting blyk dit dat een faset veral verdere toeligting verdien, naamlik die vraag na die ontstaan van die Politieke Sosiologie. Daar ,is reeds gestel dat die Politieke Sosiologie nie kon ontstaan het voor die Sosiologie nie. Niete-min is dit opvallend dat verskeie eksponente van die Politieke Sosiologie die name noem van'De Tocqueville, Marx, Weber en Michels en dan indirek hul bydraes terugvoer tot die ontstaan van die Politieke Sosiologie.
Runciman wys byvoorbeeld daarop dat Marx krediet moet kry vir sy onderskeiding tussen staat en samelewing en dat hierdie onder-skeiding fundamenteel belang~ik is aangesien dit vir hom die onderskeiding tussen Sosiologie en politiek bemoontlik het. Hy vervolg: " ..• he is aware both of the difference between them and of the separate difference between a sociological and a
meta-physical discussion of pOlitics".2) Pizzorno interpreteer hierdie stellingname van Run~iman as sou laasgenoemde hiermee die "geboorte" van Politieke Sosiologie impliseer.3)
1) 2) 3) Gurvitch, Runciman, p. 33. Pizzorno,
G., Han:dboek van: de Sociologie, Volume I, pp. 75-76. W.G.,' Social Scien:ce 'an:dPo'litical Theory (1971),
(Vergelyk ook: pp. 31-33).
- 8
-Nordlinger vat die bydraes van onder ande r'e·.Marx,De Tocqueville
en Weber soos.volg saam:" all dealt with such overarching
and profound problems as the relationship between culture and
institutions, between sodial stratification and the distribution
.and exercise of power, and between th~ social structure and the
emergence and regulation of political conflicts."l) Veral Marx
en Weber se bydraes in verband met die ontstaan van die Politieke
Sosiologie word sterk deur hom beklemtoon. Horowitz voer die
ontstaan van die Politieke Sosiologie terug tot die agtiende eeu
en dan onder andere tot ~ousseau se bydrae.2)
Lipset erken die bydraes van Aristoteles, Plato, Locke, Hobbes,
Hegel, Montesquieu en andere en vervolg dan: "The study of
politics, however, long remained a general field which dealt with
all aspects of human behavior. The polity inherently holds
policy jurisdiction over everything man does. Therefore, students
of politics tried for a long time to continue.in the tradition of
the ancient philosophers. Their concern was not the creation of
empirically verifiable propositions derived from a theoretical
system, limited to the varia~les appropriate to the discipline,
but rather the explanation of political actions, using whatever
knowledge and insights were available from all fields of human
3) :
knowledge." Aldus beklem~oon Lipset ook Marx, De Tocqueville,
Weber en Michels se bydraes.~) Op dieselfde wyse kan ander
eksponente se menings in die:verband verhaal word, sonder dat tot
In besliste gevolgtrekking g~raak kan word oor die ontstaan van die
Politieke Sosiologie aangesi~n daar in die bestaande literatuur
oor hierdie aspek geen eenst~mmigheid is nie.
I
Die probleem word verder ,veirerger indien daar teruggegaan word in
I
die ontwikkelingsgeskiedenis! van die Politieke Sosiologie self.
House het byvoorbeeld in 192~ alreeds gepraat van sosiale politiek
I
("social politics") en aan e~kele relevante probleme aandag gegee.5)
I
: .
1)· Nordlinger, E.A. (redakteur), Politics atldSociety!
p.
5.2) Horowi t.z, 1.L., Fou:ndatïons·of Political SocioTo·gy, p. 4.
3) Lipset, S.M., "Politics and the Social Sciences: Introduction"
in Lipset,:S.M. (redakteur), Politics and the Social Sciences
~1969), pp. ix-x.
4) Lipset, S.M., Political Man (1973), pp. 24~jO.
5) Vergelyk: House, F.N., The··Range·of·Soc·i·alTheory (1929),
In 1941 praatBogardus van die nasionale groep en bedoel daarmee
die politieke gemeenskap.1) Beide Gusfield2) en Bernard3) is
van mening dat die Politieke Sosiologie, spesifiek in Amerika,
reeds na die Eerste Wêreldoorlog pertinent aan die ontwikkel was.
Etlike skrywers merk egter op dat die Politieke Sosiologie een
van die nuwere vertakkings van die Sosiologie is wat na die Tweede
Wêreldoorlog veral in Amerika Inbuitengewoonvrugbare ontwikkeling
4) ,
beleef het. Daar word gevolglik nie verder ingegaan op die
vraag na die presiese ontstaan van die Politieke Sosiologie nie
en daar word aangeneem dat die Politieke Sosiologie nie soos die
Sosiologie in Comte In redelike algemeen-aanvaarde histo~iese
ver-~?singspunt het waarheen sy ontstaan teruggevoer kan word nie,
maar veel eerder In aantal historiese verwysingspunte het - elk
wat In eie invloed op die ontwikkeling van die Politieke Sosiologie
laat geld het. Daar word dus aanvaar dat die Politieke Sosiologie
In lang ontwikkelingsgeskiedenis openbaar - ook onder
Duits-Europese wetenskaplikes - maar dat dié vertakking van die Sosiologie
veral na die Tweede Wêreldoo!rlog in Amerika en in In sekere sin
op die Europese vasteland vrugbare ontwikkeling sou Ondergaan.
t
Dit was dan ook in die afgel~pe paar dekades dat die literatuur
t
in die Politieke Sosiologie pok aansienlik uitgebrei het. Dit
is uit enkele bronne uit dié, tyd dat enkele omskrywings van die
, ' ,
Politieke Sosiologie vervolg~ns verhaal word, sowel as om In
saaklike terr,einafbakening van laasgenoemde hier te rekonstru'eer.
1.4 Politieke Sosiologie pe:r definisiei
I
I
Nordlinger omskryf Politieke! Sosiologie soos volg: "Political
4)
Bogardus, E.S., Sociolo~y (1941), p. 202 e;v.
Gusfield, J.R., hThe SobiolOgy of Politics" in GittIer, J.B.
(redakteur), Review otE So'CiOlogy, pp. 520-521.
Bernard, L.L., "politic~l Sociology" in Harriman, P.L., Roucek,
J.S., De Huszar, G.B. (redakteurs), COn:térripOrarySocial
Science, Volume I, pp. 210-211.
Vergelyk:
(i) Lipset, S.M., "~olitical Sociology" in Smelser, Neil J.
(redakteur), Soc'iolo'gy:',An: Tn:trodu:cti'on(1967), .p. 438 e.v.
(ii) Lipset, S.M., "Political Sociolo~y" ,in Merton, R.K.,
Broom, L., Cottrell, L.S. (redakteurs),
'OE.'
cit., p , 92 e.v.(iii) Rush, M.,' Althoff , P., An: 'In:trOdu:ction:t'o',Political
Sociolo'g:(, p. 8 e.v. ' , '
(iv) Strauss, Johann, SO'sio-Polit'iéké 'On:twikke'lin:in die
Tran:s'kéi::g'és'ien:'bin:n:édié vérban:d van' 'die 'Ré~lin:9van die
Bla:n:k-Ban:toebétrékkirig'ein:SU:id-Afrika -
'In:
PolitiekSosiologiese Studie, onqepub ltsee rde D. Phil. -proefskrif,
Universiteit van Pretoria, 1969, p. 65 e.v.
1) 2) 3)
10
-sociology may then be characteriz.ed as a field of study that
analyzes the interrelationships of political and societal
1) . .
phenomena." Rush en Althoff verklaar: "••• 'politica.l
sociology' ••. (is) .•. the examination of the links between
politics and society, between social structures and political
structures, and between social behaviour and political
beha-viour. ,,2) Hier dien vermeld te word dat laasgenoemde twee skrywers
ongelukkig nie "politieke gedrag" en "sosiale gedrag"
gekwalifi-seer het nie, sodat die vraag ontstaan of daar 'n wesentlike
ver-skil tussen die twee vorme van gedrag is en of politieke gedrag
nie maar bloot 'n vorm van sosiale gedrag is nie?
Dowse en Hughes verklaar: "Political sociology is therefore the
study of political behaviour within a sociological perspective or
framework.,,3) Belangrik in hierdie geval is dat hulle egter die
elemente van die sosiologiese raamwerk tipeer, te wete rol, norm,
waarde, sosiale. struktuur, allokaSie, die transmissie hieivan van
geslag tot geslag en die organisasie-konsep. Hierby logies
inbegrepe is ook politieke aspekte soos mag, gesag, reëls, groepe
en organisasies as belangrikste fokuspunte.
Janowitz, soos aangehaal deur Effrat, verklaar: "broadly
con-ceived, political sociology is concerned with the social basis of
power in all institutional s~ctors of society ••• with patterns
of social stratification and: their consequences in organized
politics ... In narrower t~rms, political sociology focuses on the
organizational analysis of p~litical groups and political
leader-ship ••. the study of both fcPrmal and informal party organization.,
with its linkages to the governmental bureaucracy, the legal
I 4)
system, interest groups andlthe electorate at large." Effrat
verklaar: "Thus, one might ~onceive of political sociology as
concerned·with the causes, p~tterns, and consequences of the
1) Nordlinger, E.A. (redakteur), Op. cit., p. 2.
2) Rush, M., Althoff, P.,
0p.
cit., p. 3 ("is" deur skryweringevoeg) •
3) Dowse, R.E., Hughes, J.A., ·Politica:lSOciology, p. 13.
4) Janowitz, M., "Political Sociology" in Sills, D.L. (redakteur),
International Encyclopedia of the Social Sciences, pp.
298-307 in Effrat, A. (redakteur), Perspectives in Political
distribution and pro.cesses of 'power and authority in all social
systems - ranging from small groups and families to educational,
religious, etc., institutions as well as in regard to governmental
or political institutions. "I)
Theodorson en Theodorson wys daarop dat die Politieke Sosiologie
In sosiologiese studie van die politieke institusie impliseer, en wel
in laasgenoemde se verhouding tot ander sosiale institusies.
Hier-die benadering impliseer ook In studie van sosiale bewegings en
.dl' ..2)
~ eo og~ee.
Uit bogenoemde omskrywirigs is duidelike klemverskuiwings by die
onderskeie skrywers waarneembaar ten opsigte van die Politieke
Sosiologie. In die lig van onder andere bogenoemde omskrywings
en ander uit die literatuur3) wilons by wyse van In sintese
Politieke Sosiologie soos volg omskryf: Politieke Sosiologie is
daardie vertakking van die Sosiologie wat die verskynsels van
magS-en gesagstrukture bestud~er, sowel as die relevante
polities-sosiale gedrags- of interaksieprosesse wat sigself in en tussen
-hierdie strukture realiseer; in welke verband ons uitgaan van die
veronderstelling dat politieke strukture en prosesse deel is van
die samelewingstruktuur en -prosesse, dog ook In duidelik
onder-skeibare eie aard en wese vergestalt.
Na ons mening is hierdie omskrywing voldoende, enersyds om die
ver-skillende fokuspunte van die hierbogenoemde omskrywings te omvat,
en aridersyds om ten minste as betekenisvolle vertrekpunt tot die
onderhawige studie te dien. Wat hier beklemtoon word, is dat die
politieke fenomeen (wat, soos aanvanklik gestel is, in d±rekte
verband tot mag, gesag of heerskappy staan) in sy
sosiologies-relevante perspektief bestudeer sal word. Met ander woorde,
hoofsaaklik vanuit die gesigshoek van die Sosiologie, hoewel
dit logies is dat In studie van die politiek nie die alleenreg van
die beoe(enaars van die Sosiologie is nie.
1) Effrat, A. (redakteur), Op. cit., p. 5.
2)
Theodorson,G.A.,
Theodorson,A.G.,
Op. cit., p.404.
3) Vergelyk ook:
(i) Mitchell, G. Duncan, A Dic·tïo·nary of SOdiology 0968; ,p.l33.
(ii) Bernsdorf, W., Biilow, F.,· Worterbuc·h der· Soziologie,
12
-Dit dien ook vermeld te word dat in terme van bogenoemde om-skrywing eventueelook gepraat .sou kon word van die Sosiologie van die Politiek. Laasgenoemde begrip impliseer na ons mening egter bloot In sosiologiese besinning oor die polities-sosiale realiteit, terwyl Politieke Sosiologie hier heenwys na In sub-dissipline binnne die Sosiologie met In mindere of meerdere aan-spraak op In eie terrein van .studie soos dan ook by implikasie blyk uit ons voorafgaande omskrywing.
1.5 In Saaklike terreinafbakening vir die Politieke Sosiolo'gie Dat daar uit die literatuur oor die Politieke Sosiologie ~ansien-like verfyning aangebring kan word in ons eie identifisering van die terrein van die Politieke Sosiologie spreek vanself. Effrat, byvoorbeeld, erken dat weinig nog tot dusver gedoen is met betrek-king tot In sistematiese afbakening van die veld of terrein van die
Politieke Sosiologie. Hyself wys egter daarop dat die terrein deur middel van In reeks oorvleuelende sirkels voorgestel kan word. Die kleinste eenheid .of sirkel van ontleding is die indi-vidu of rol, gevolg deur primêre groepe, dan formele organisasies en eventueel institusies.l)
Braungart identifiseer die volgende studieterreine: politieke ont~ wikkeling, pólitieke wetlikheid ("legitimacy"), burokrasie en die implementering van beleid, die impak en betekenis van stemgedrag, partypolitiek, openbare mening, sosiale bewegings en politieke deelname aan politieke beleid. Hy'identifiseer ook nog enkele ander ontwikkelde terreine, byvoorbeeld In meer presies~ defi~isie van mag, die verhouding tussen konsensus en konflik en politieke sosialisering.2)
Rush en Althoff meld politieke rekrutering en politieke kommuni-kasie as onder andere studieterreine van die Politieke Sosiologie.3) Bendix en Lipset meld die volgende as navorsingsterreine en toe-'paslike metodes: Stemgedrag op gemeenskaps- en nasionale vlak
(navorsing met betrekking tot houdings), konsentrasie van ekono-miese mag en politieke beslui tneming. (dokumentêre bewyse en
1)
2)
3)
Effrat, A. (redakteur), Op. cit., pp. 5-8.
Braungart, R.G. (redakteur),' Op. Cit., p.
17.
pp. 39-40).Rush, M.i Althoff , P., Op. cit., pp. 13-15.
matematiese modelle), ideolog.ieë van politieke bewegings en
belangegroepe (dokumentêre bewys e en inhoudsanalise), politieke
partye en vrywillige assosiasies, die probleem van oligargie en
die psigologiese korrelasie van politieke gedrag (dokumentêre
bewyse, houdingstudies en sielkundige toetsing), regering en die
probleem van burokrasie (dokumentêre bewyse en houdingstudies).l)
Op soortgelyke wyse2) kan die terrein aánsienlik uitgebrei word
om enersyds aan te toon dat politieke sosioloë, reg of verkeerd,
vir hulself In eie toepaslike terrein afgebaken het en andersyds
om aan te toon dat ons definisie minstens by implikasie omvattend
genoeg is om hierdie terreine te dek.
1.6 Die Politieke Sosiologie en Staatsleer
In Volgende logiese vraag wat gevra kan word, is wat die verhou-.
ding van die Politieke $osiologie .tot die Staatsleer is, indien
ons hier sou werk met so In algemene en omvattende omskrywing van
die Politieke Sosiologie.
In die verband verdien enkele gedagtes van Coser vermelding.
Coser beweer: "At the risk of over-simplification, one may say
that political science has tended to concentrate on the visible
part of the political iceberg whereas political sociology has
paid greater attenti.on to the submerged portions.,,3)
In die fyner detaillering4) van die verhouding van Politieke
Sosio-logie tot Staatsleer, beweer Coser dat die Politieke Wetenskap
(vir ons doeleindes Staatsleer) in hoofsaak die aandag bepaal het;by
die regeringsmasjinerie en meganismes vir openbare administrasie,
terwyl dit in die sosiologiese ontleding van politieke verskynsels
gaan om die groter onderlinge verbondenheid tussen politieke en
sosiale strukture, tussen politieke en sosiale prosesse.
1) Bendix, R., Lipset, S.M., "The Field of Political Sociology" in
Coser, L.A. (redakteur), Op. cito .(1967)r p. 10. (Vrye
vertaling).
2) Vergelyk: Smelser, N.J., Davis, J.A. (redakteurs), Sociology,
p. 85.e.v. (Vir In verdere uiteensetting van die terrein van
en navorsingstendense in die Politieke Sosiologi~, vergelyk
ook: pp. 85-90).
3) Coser, L.A. (redakteur), Op. 'cdt , (1967), p. 5.
14
-Staatsleer konseritreer voorts spesifiek op die politiek~ terrein, terwyl eksponente van die Politieke Sosiologie uitgaan van die standpunt dat, vir 'n volledige begrip van d"ie politieke proses, dit nodig is om politiek in verband te stel met die totale
sosiale struktuur, aangesien die groot variëteit van sosiale groepe, onder andere in die lewe van die individu, sy politieke oriëntasie mede gaan bepaal. Waar die aandag in Staatsleer gefokus is op die verhoging van die effektiwiteit van regerings-prosesse en politieke administrasie, gee politieke sosioloë aandag aan die probleme van onder andere burokrasie en demokratiese
organisasies.
Die politieke sosioloog konsentreer nie alleen op politieke pro-sesse nie, en beskou byvoorbeeld politieke prosesse in plaaslike gemeenskappe nie uitsluitlik as die gevolg van formele politieke institusies nie; maar gaan uit van die standpunt dat nie-politieke, nie-amptelike, informele prosesse, byvoorbeeld sosiale en ekono-miese prosesse, 'n invloed kan uitoefen op die demokratiese proses. Lipset verwoord die verskilof verhouding van dié dissiplines tot mekaar soos volg: "From the standpoint of sociology, it seems that the debate between the 'supporters' of the state and those of society is closed ••• The old differences between the
supporters·of the state and those of society have survived in
the differences between political· science and sociology and within. the two disciplines. In large measure, political science has matured as the 'state' discipline, the field concerned with the positive and manifest functions of political institutions.
Political sociology, on the other hand, largely continuing its original emphasis, has been the 'radical' discipline, stressing social conflict and social change and focusing on latent functions, informal aspects, and, to a greater extent than political science, the dysfunctional aspects of pOlitics."l)
Coser wys egter daarop dat, naas hierdie onderskeidings tussen die twee dissiplines, daar in resente tye, nadat die Politieke Sosio-logie akademiese status verwerf het, 'n klemverskuiwing by laas-1) Lipset, S.M., "Political Sociology" in Merton, R.K., Broom,
geidentifiseer sou kon word. Dit is as sulks na,ons mening eerder
genoemde ingetr.eehet.1) Hy beweer: "Political sociology, •.•
though still concerned with· dysfunctional aspects of the political
process and with the sources of cleavages and conflict, has paid
greater attention to the study of consensus and order. In
addition, the pervasive intellectual influence of Talcott
Parsons' overall theoretical orientation has led political
socio-logy to make a systematic study of the basis of social, order,
legitimacy and consensus, and to shed many of its early critical
attitudes. This has also led, it may be remarked in passing, to
a rapprochment with political sCience.,,2) Coser gee volle krediet
aan Lipset vir hierdie klemverskuiwing.
Dit is vervolgens nodig om 'n enkele omskrywing van Staatsleer te
gee. Hoe onbevredigend so In omskrywing ook al mag wees, dien
dit ten minste as 'n vertrekpunt vir In vergelyking tussen 'n
omskrywing van die Politieke Sosiologie en die Staatsleer.
Zadrozny omskryf Staatsleer as:" the study of all that is
relevant to the exercise of power and authority, and the
regula-tion of public affairs.,,3)
Daar word in hierdie verband volstaan met enkele opmerkings van
Strauss4) oor die onderhawige saak. Hy wys daarop dat dit In
moeilike taak is om grenslyne tussen die Politieke Sosiologie en
die Staatsleer te probeer trek en dat oorvleuelings op die
onder-skeie studieterreine sedert die opkoms en ontwikkeling van die
Politieke Sosiologie algemeen voorgekom het.·
Daar bestaan na ons mening weinig twyfel dat die Politieke
Sosio-logie en die Staatsleer wedersyds bevrugtend en stimulerend op
mekaar kan i~werk. In terme van ons omskrywing van wat die
Politieke Sosiologie is, word daar dus nie op die terrein van die
Staatsleer beweeg nie, alhoeweloorvleueling op sekere punte logies
'n stimulus tot groter begrip en insig in die aard en wese van die
1) Vir ons doeleindes is hierdie klemverskuiwing fundamenteel
be-langrik (vergelyk Hoofstuk 1, subhoof, Ir pp. 1-2).
2) Coser, L.A. (redakteur),.Op.' dit. (1967), p. 7.
3) Zadrozny, John T., Dict'ion:aryof SOdi'al Sdi'e'nce,p. 256.
16
-polities-sosiale realiteit as rede tot 'n "kruistog" oor wie op wie se terrein oortree.
Vervolgens gaan ons oor tot enkele verdere begripsomskrywings relevant tot die onderhawige studie.
2. Enke'le''be'g'rip·sorn:skrywings 2. 1 Verwysingsraarn:we'rk
Fairchild omskryf 'n verwysingsraamwerk soos volg: "A universe of discourse
...
,
.
a connected set of 'facts' and 'axioms' inreference to which members of a group do their thinking, their defining of situations, their conceiving of personal and group roles in such situations, and their communicating of such thoughts and attitudes. "I) Gould en Kolb wys daarop dat verwysingsraam-werk as 'n tegniese term in die metodologie gebruik word waarmee
'n stel basiese aannames bedoel word wat nodig is om die studie-materiaal van 'n wetenskap of teorie af te baken en te bepaal. Hulle konkludeer: "In methodology, then, frame of reference means a set of basic assumptions necessary to determine the subject
matter to be studied and the orientation toward such study~,,2) In die lig van bogenoemde omskrywings kan gestel word dat die begrip verwysingsraamwerk vir ons doeleindes heenwys na 'n stel basiese aannames met betrekking tot 'n bepaalde objek van studie waardeur nie alleen die terrein van studie afgebaken word nie, maar ook die fundamentele benadering van studie daartoe.
2.2 Model
Theodorson en Theodorson omskryf 'n model as: "A pattern of relationships, either conceptual or mathematical, which is found in some way to imitate, duplicate, or analogously illustrate a pattern of relationships in one's observations of the world, such as patterns in social behavior or social structure. The world of perceived reality is a prodrict of the organization of perceptions
1) Fairchiid, H.F. (redakteur), Op.· Cit., p. 123.
2) Gould, J., Kolb, W. L. (redakteurs), A Dictl0·n:ary of the Social Scïe·n·ces, p. 275.
according to some pr.eviously learned pattern. "I) Hulle wys
daarop dat die wetenskaplike die "feite" van die samelewing
pro-beer orden deur die evolusionêre model, _die organiese model, die
kousale model en deur ander modelle te gebruik. Modelle kan
simplisties of hoogs kompleks van aard wees.
Aangesien die realiteit wat waargeneem kan word nie in sy
totali-teit waarneembaar is nie, is In model dus slegs In refleksie van
In beperkte deel van daardie realiteit. Slegs geselekteerde aspekte
·van die werklikheid word dus weergegee. Hulle konkludeer: "No
single model or combination of models reveals the truth of the
structure of reality from a particular perspective. The value
of a model is determined by its usefulness for guiding st~dy~
Models are tentative and limited, yet they are the building blocks
of theory, interpretation, empirical discoveries, prediction, and
general scientific progress.,,2)
Gellner is van mening dat In model een van In reeks sake impliseer
wat op In kóntinuum aangebring kan word. Eerstens, sê hy, kan dit
In werklik fisiese model aandui; met. ander woorde In ontwerp
waar-van die dele, hul verhoudings en hul werking paslik analoog is aan
In ander sisteem. In die waarneming van die ontwerp en deur
veranderinge hi~rin aan te bring en deur te let op die gevolge
van die veranderinge, kan afleidings gemaak word omtrent die
sisteem waarvan die ontwerp In "model" is. Tweedens kan dit dui
bloot op In konseptueIe model; met ander woorde die woordelikse
spesifisering van In ontwerp soos onder een hierbo genoem sonder
om dit uit te bou. Derdens kan dit dui op die spesifisering van
In sisteem in woorde wat eenvoudiger is in verskeie opsigte as In
ander sisteem waarvan dit In model is; eenvoudiger, maar nie
noodwendig anders nie en eenvoudiger daarin dat daar byvoorbeeld
minder veranderlikes is en dat die waarde daarvan presies bekend
is. In Model in die siri is bloot die indikasie of aanduiding
van In eenvoudiger en meer akkuraat bepaalbare toedrag van s.ake
met die doelom afleidings te bevorder van verdere konsekwensies
wat dan weer hertoegepas kan word op die meer komplekse ontwykende
ware sisteem.
1) Theodorson, G.A., Theodorson, A.G., Op. cit., p. 261.
- 18
-Deur In sisteem 1;:ebeskryf aan die hand van duidelike postulate
wat die eienskappe van die model spesifiseer en dus ook
aanlei-ding gee tot die model word dit moontlik om verdere konsekwensies
af te lei van die postulate en omtrent die model deur middel van
deduksie. Vierdens wys hy daarop dat daar In geneigdheid
bestaan om enige teorie In model te noem in soverre enige teorie
oor eienskappe van In model beskik soos in die derde geval hierbo
genoem. Vyfdens toon hy aan dat die aanname .bestaan dat enige
proposisie, teoreties al dan nie, In model verteenwoordig.
Die eerste drie sake hierbo genoem is vir hom tipes teoretiese
modelle.1)
In meer algemene terme stel ChambLd s's die volgende oor 'n model:
"A model, then, is a very general set of ideas and concepts - a
point of view - that the scientist uses to select his problems,
organize his thoughts, and pursue his inquiries."2) Hy wys ook
daarop dat In model nie verkeerd bewys kan word nie.
Smelser omskryf In model eweneens op simplistiese wyse, maar stel
twee kriteria aan die hand waarvan bepaal kan word of In model
goed is al dan nie. Hy stel: "A model, defined simply, is a
construction of concepts, on the· basis of which we make conditional
predictions about what we expect to happen in the real world .••
A model, •.• consists of a network of statements organized so
that we expect certain phenomena to occur empirically under
specified conditions."3) Voorts word die waarde van In model vir
hom bepaal deur, eerstens, die logiese konstantheid van die
kon-septuele struktuur van die model. Met ander woorde is die
kon-septe duidelik, is hulle verhouding tot mekaar eksplisiet
aange-toon en is hierdie verhoudings logies konstant. Tweedens, die
empiriese geldigheid daarvan wat betrekking het op die vraag of
die feite van die realiteit ooreenstem met die hipotetiese
eind-resultaat soos voorspel deur die model, en ook of die model
ge-. 4)
modifiseer kan word indien dit nie die geval is nie.
1) 2) 3) 4)
Gellner,
E.A.,
"Model (Theoretical Model)" in GouId, J., Kolb,W.L. (redakteurs), Op. cit., p. 275 (Deels vryelik vertaal).
Chambliss, W.J. (redakteur),· Sociological Readings in the
Conflict :pers·pective,p. 2.
Smelser, Neil J., Sociologic'al 'Theory, A contemporary Vi'ew
(1971), p , 3.
Hoewel die perspektief oor die onderhawige tema aansienlik
uit-gebrei kan word aan die hand van ander bydraes tot die onderhawige
tema, volstaan ons
vir
ons doeleindes met die volgende aannamevan Smelser, naamlik dat In model die resultaat van In aantal
,hipoteses gekombineer in In georganiseerde sisteem is.1) Hieraan
voeg ons egter by wyse van sintese onder andere die kwalifikasies
van logiese konsekwentheid en empiriese geldigheid toe, sowel as die
feit dat In model slegs In gedeelte van die realiteit kan
rekon-strueer, altyd vanuit on bepaalde perspektief daardie realiteit
poog te orden en derhalwe inherent tentatief is.
2.3 Teorie
Soos in die geval van die bogemelde konsep model, bestaan daar ook
oor teorie verskeie, dikwels kontrasterende standpunte, menings
en interpretasies. Eerder as om selfs In saaklike uiteensetting
hierva6 en van die volle perspektief van teorie, en sosiologiese
teorie by name, te probeer gee - wat in elk geval nie in die konteks
van hierdie studie moontlik sou wees nie - volstaan ons met
enkele algemeen-toeligtende gedagtes oor teorie, sowel as In
om-skrywing van teorie wat vir die doeleindes van hierdie studie
vol-doende sou wees.
Inleidend kan opgemerk word dat dit uit die literatuur oor teorie
en sosiologiese teorie duidelik blyk dat die konsep soos In blanko
tjek is waarvan die potensiële waarde afhang van die gebruiker en
die gebruik daarvan.2)
Vir In simplistiese verifikasie van hierdie stelling kan Rex se
siening van teoriekonstruering hier verhaal word. Hy wys daarop
dat al wat die sosioloog waarneem met betrekking tot sosiale
verhou-dings die waarneembare gedrag van individue is en nie die verhoudings
as sodanig nie. Die sosioloog se probleem is dus dieselfde as
dié van In man wat op In groep mense afkom wat In spel speel. Hy
neem die verskillende individue waar en hulle reaksies ten opsigte
van mekaar. Na waarneming van In geruime tyd, kan die waarnemer
konkludeer dat hy dink dat die reëls van die spel van hierdie of
1) Smelser, N.J ., Es's'aysin Sociological Ex:plahation (1968), p. 5'.
- 20
-daardie aard Ls . Sodra die reëls eg.ter behoorlik begryp ·word, sal die spesifieke optrede vap elke speler logies daarmee te rym wees.l)
Rex wys daarop dat hierdie siening uiteraard 'n oorvereenvoudiging
is. In werklikheid verander van die spelers onder andere van die reëls sodat verskillende spelle tegelykertyd gespeel word. Andere verbreek die reëls en kul in die proses. Verder word talle spelle binne een spel gespeel in die samelewing. Gevolglik moet die basiese reëls van die spel eers uitkristalliseer of geken word en daarna kan die alternatiewe reëls en kullery
geïdentifi-seer word.
Hierdie gedagterigting sluit fundamenteel aan by Giner se aanname dat Sosiologie onder andere In teoretiese dissipline is wat impli-seer dat sowel intuïtiewe en impressionistiese spekulasie oor
die samelewing as die aanbieding van In los massa feite vermy word ~ ,. Daarom moet teorie(~) gekonstrueer word wat moet voldoen aan In
sekere mate van·logiese konsekwentheid met betrekking: tot die interverbandhoudende stellings en wat logies geïntegreer is: voorts moet die stellings In minimum van empiriese
verifieerbaar-. 2)
heid openbaar. .
Smelser toon aan dat die studie van sosiologiese teorie in twee .vertakkings onderverdeel kan word. Enersyds, die geskiedenis
van sosiologiese denke en andersydsl sistematiese sosiologiese teorie. Eersgenoemde omvat In kritiese studie van die idees uit historiese skole soos geponeer deur die belangrikste eksponente daarvan, asook hoe hierdie denkers en skole mekaar en die moderne intellektuele sosiologiese denke beinvloed het. Sistematiese· teorie weer, omvat In studie van die bydraes van moderne denkers, die logika van teorie-konstruksie en poog om die betekenis van formele konsepte soos onder andere model en teorie te peil, asook
In studie van "verbale en matematiese wyses yan teoretisering".3) Rose omskryf In sosiologiese teorie as: " ••• a statement, using abstract language, which seeks to explain a range - however broad 1) Rex, John,· Discovering' sociology. (1973), pp. 29-30.
2) Giner, Salvador, Op~
~it.,
p.
26.or limited - of phenomena defined as social Ook hy
onderskei tussen die ges~iedenis van sosiologiese denke en
sis-tematiese teorie.
Theodorson en Theodorson beskryf teorie as: "A set of
inter-related principles and definitions that serves conceptually to
organize selected aspects of the empirical world in a systematic,
way. A theory includes a basic set of assumptions and axioms
as the foundation, and the body of the theory composed of
logically interrelated, empirically verifiable propositions~:,,,2)
Fairchild weer omskryf die begrip as: "Any generalization
cpn-cerning social phenomena that is sufficiently established ':'
scientifically to serve as a reliable basis for sociological
~nterpretations."3)
Op soortgelyke wyse kan verdere perspektiewe oor teorie hier
ver-haal word!) elk met 'n eie implisiete nuanseverskuiwing ten
spyte van In oënskynlike ooreenstemming met ander omskrywings.
Alvorens ons tot ,In besluit geraak wat minstens vir ons
doel-eindes houdbaar is, gee ons ook die interpretasie van Turner hier
weer: "'rheorizing can be viewed as the means by which the
intellectual activity known as 'science' realizes its three
principal goals: (1) to classify and organize events in the
1)
2) 3)
4)
Rose, A.M., "Sqciological Theory" in Gouid, J., Kolb, W.L.
(redakteurs), Op. cit., p. 675.
Theodorson, G.A., Theodorson, A.G., Op. cit., p. 436.
Fairchild, H.P. (redakteur), Op. cit., p. 294.
Vergelyk in die verband onder §lndere:
(i) Cohen, P.S., Op. cit., p. 1 en p. 2 e.v. (oor tipes
teorieë); p. 6 (oor die eienskappe van teorie).
(ii) Mennel, S., Sociological Theory, p. 1 e.v. (oor die
betekenis van sosiologiese teorie).
(iii) Smel~er, N.J. (redakteur), op. cito (1967), p. 17
(oor sosiologiese modelle en teorie) •
(iv) Selltiz, C., Jahoda, M., Deutsch, M., Cook~ S.W.,
Research Methods in Social Relations, p. 480 e.v. (oor
die funksie van teorie); p. 485 e.v. (oor die verhouding
tussen waarneming en teorie).
(v) Merton, R.K., Social Theory and Social Structure, p. 1
e.v. (oor die geskiedenis en sistematiek van sosiologiese
22
-world so that they can be placed into perspective; (2) to
explain the causes of past events and predict when, where, and
how future events will occur; and (3) to offer an intuitively
pleasing sense of 'understanding' why and how events should
occur."I) Hoewel Turner 'n breedvoeriger uiteensetting oor
teorie verskaf, verdien 'n enkele verdere opmerking van hom
vermelding. Hy stel: " ... at the core of all theory ~s the
systematic incorporation of concepts into statements that describe
2)
the 'real world'."
Uit bogenoemde omskrywings en uiteensetting blyk dit duidelik dat
etlike fasette wat hier eiendomlik aan teorie getipeer is re~ds
in ons voorafgaande omskrywing van die begrip model gefigureer·
het. Hieruit volg dan in 'n sekere sin 'n verklaring vir die
tendens dat die begrippe model en teorie soms as wisselterme in
die sosiaal-wetenskaplike .literatuur aangetref word. Vir óns
doel-eindes word volstaan, in aansluiting met die omskrywing van 'n
model, daarmee dat daardie hipoteses wat via empiriese
veri-fiëring geldig bewys word, gesamentlik 'n teorie vorm wat dus
om-skryf kan word as 'n stel verbande met 'n sekere peil van
geldigheid.3)
Twee opmerkings verdien hier vermelding. Eerstens sal die begrip
model in.hierdie studie voorkeur geniet aangesien die maatstaf van
empiriese verifikasie wat hierbo ingebou is by 'n omskrywing van
teorie twyfel laat ontstaan of talle sogenaamde teorieë wel in
terme van ons omskrywing as sodanig kwa~ifiseer. Hierdie
kwa-lifikasie is dus 'n fyner detaillering van die, vir ons doel,
betekenisinhoud van die term "teorie".
'n Onderskeid word dus ingebou tussen model en teorie ter wille
van groter konseptueIe helderheid. Tweedens kan die vraag gevra
word waarom 'n bespreking van teorie vanuit 'n sosiologiese
gesigshoek? Enersyds omdat, soos in die voorafgaande
prinsi-piële fundering gestel, is hierdie studie vanuit die perspektief
van die Sosiologie geloods. Tweedens, omdat hierdie studie beperk
1) Turner, J.H., The Structure of Sociological Theory, p. 2.
2) Ibid., p. 5.
is tot onder andere "n s.t udLe van enkele modelle en:teorieë ten
opsigte van die ontstaan en 'onbtikkelinq van die Politieke
Sosiologie. Die ~olle terrein van die Politieke Sosiologie soos
I
dit tans daar uitsien word dus nie. gedek nie;
2.4 Benadering' en/of perspektief
Hierdie twee begrippe word in die onderhawige studie as
wissel-terme aangewend, aangesien hierdie begrippe prominent figureer,
veral in die laaste gedeelte van hierdie studie, verdien
enkele gedagtes oor die begrippe hier vermelding. Met benadering.
of perspektief word hier bedoel, na analogie van Turner;> 'n
verbale beeld-konstruksie van 'n bepaalde fenomeen (byvoorbeeld
konflik of konsensus). Hierdie beeld-konstruksie impliseer 'n
algemene oriêntasie, aan die hand waarvan sekere eienskappe en
prosesse van die fenomeen geabstraheer en orrtl.eedkan word, en
waaruit eventueel moontlike model- of teorie-konstruering kan
resulteer.
2.5 Konflik
Aangesien in die teks selfeksplisiete substansiële detaillering
aan die begrip gegee sal word,2) kan hier.volstaan word met enkele
gedagtes. Fairchild omskryf konflik as: "A process-situation
in which two or more. human beings or groups seek actively to.
thwart each other's purposes, to prevent satisfaction of each
other's interests, ,even to the extent of inJuring or destroying
the other. Conflict arises out of the principle of limitation.
inherent in a finite universe."3)
Konflik kan voorts voorkom in wisselende grade van intensiteit en
omvang en met verwysing na objekte, doelstellinge of middele tot
doelstellinge in wisselende grade van belangrikheid. Konflik
. .
kan sosiaal-georganiseerd, -ongeorganiseerd, -tydelik, -oorganklik
of durend van aard wees, sowel as fisies, intellektueel of geestelik.
1) Turner, J.H., Op. cit., pp. 9-10.
2) Vergelyk: Hoofstuk VII, pp. 344-39'5. (In verband met sImmel ,"
Park, Coser, Dahrendorf 'en Rex se bydraes in die verband).
- 24 -2.6 Konsensus
Aangesien ook hieidie b~~iip in die teks self me~r volledig be-handeling sal geniet, 1)"kan hiei met enkele 'opme rk Lnqa volstaan word. Konsensus kan in algemene terme soos volg omskryf word:
"Consensus is a variabl~ piopeity of social systems which range from groups of two or more members to whole societies. Consensus exists when the members of these systems are in a state of
affirmative agreement about normative and cognitive matters
relevant to their action towards one another, towards the central persons or roles in the system, and towards persons, roles, and collectivities outside the system. Consensus is, then, agreement, about the rules which should govern their conduct concerning the goals of the system' and the ,allocation of roles and rewards
within the system. There is another element present in consensus: this is a solidarity formed by a sense of common identity arising from ties of personal affection, of primordial (ethnic, kinship, or territorial) characteristics, of a shared relationship to sacred things, or of a membe r ah i.p in a common civil communi ty. ,"2)
Konsensus impliseer nie In absolute eenstemmigheid oor alle sake nie, maar wel variasie van geval tot geval, maar ten minste met behoud van In minimum interne binding tussen lede ten spyte van wisselende grade van konsensus.
Bogenoemde omskrywing is na ons mening in ideëel-tipiese terme. Hiermee word egter ,volstaan gesien die feit dat vollediger
eksposisie later voig, in welke verband hierdie uiteensetting as algemene verwysingspunt kan dien.
2.7 Sosiale denke en polities-sosiale denke
Vir ons doeleinde~ word hierdie begrippe omskryf as veralgemeende uitgesproke idees, stellings en beslissings, sowel as "modelle" in verband met In omvattende reeks sosiale en polities-sosiale relevante verskynsels, byvoorbeeld die staat, samelewing, die verband tussen staat en samelewing, regering en die verskillende regeringsvorme, om maar enkeles te noem, en wel in historiese
1) Vergelyk:
(i) Hoofstuk VIII, subhoof 1, pp. 396-397.
(Ld.) H.oofstuk
rx,
sunhoof 3,pp.
477-478.Vergelyk ook: Etzioni, Amitai, The Active Society (1968),
pp. 466- 494 .
