5. DIE ONTSTAAN EN ONTWIKKELING VAN DIE SKOOLSTEL=

5. DIE ONTSTAAN EN ONTWIKKELING VAN DIE SKOOLSTEL=

SELS VAN DIE HOOF KUL TUURGROEPE 1915-1975

5.1 INLEIDING

Ten einde skoolyesentreerde opvoedende onderwys te verskaf, moet die nodige onderwysinrigtings vir gedifferensieerde onderwysbe=

hoeftes, insl ui tende kul turele behoeftes, daa rgestel word. "ln ooreenstemming met die patroon

viaL

eie

is aan ·n kultuur<Jemeen=

skap, kom verskillende soorte onderwysinrigtings in rile praktyk tot stand" wat die betrokke kultuurgemeenskap se skoolsLelsel

vorm. 1 )

ll.eeds vanaf die <:'erste onderwyspogings in Suidwes-1\frika is on=

derrig aan die verskillende volksgroepe afsonderlik aangebied.

Dit was egter nie oorspronklik h regeringsbesluit dat daar apar=

te skole vir die verskillende hr:Jof-etniese bevolkingsqroepe moes wees nie. Die sendelinge het dit reeds algemeen aanvaar dat verskillende volke verskillende opvoedings- en onderwysmoontlik=

2) .

hede het. Vol gens Schutte wou Georg Hart.mann we"t of dJ t moontlik was om deur middel van skoolonderwys die Nie-Blankes tot op dieselfde "kultuurhoogte" (beskawingspeil) ds die Blan=

kes te bring. Schutte poneer dat Hartmann van mening was dat

"kultuurgelykheid" tussen mense ·n "sor;iaal-demokratiese" leuen is en dat "rasreinheid" suiwer hewdar moet word. Ddar moes ook vir die Kleurlinge h "kultuurhoogte''

(beskawing~peil)

gevind word. Hierdie beskawingspeil moes anders wees as

eli~

van die Swartes sowel as

di~

van die Blankes. Hartmann het heweer dat l) BARNARD, s.s. Vergelykende Opvoeclkunde vir onderv1ysstu=

dente, p. 45.

2) SCHUTTE, op. cit., p. 25.

die K 1 eur l in<1<2 oor ctnde!' nuar beter moon t l i khede as die Swar=

tes be ski k !tet err dna rom het. lldrtrn;;rm steeds <]Ccglo dat die Klettl'lingc <JOI'Oe[J<' was om 'n beLHrgrike rol in die geskiedenis van Suid-Afrikn te speel. Die Cjced<og te dell d i 2 K J r;ur .l i nqce op

·n eie "kult.Llllrlrc)r,gte" (bc,;kawin<Jspeil) bewef'g het en ander=

soortiqe ondenvysgeleenthede as die Swdrtes nodig gehad bet,

S<cllClt'l. i n<J<' en F:krywers van die Duits•.c

3)

Nie-BJanke vuJke van Srridv~<~s-Afrika ·n vreemde instelling. ·n

mate hy die vc·rledre• ddtt::;luit r•n ttie ·n al<Jehele breek met die

·1 )

verll~df-' m.-tak niE~. Volu~~ns St(.)!i(~ ~~luit dje underwysstelsels w<Jt <heur bui teJ.1n<bc~ bemo<ei in<Je dan ontw.ikkelende volke bcplan c•rr onL·.vikkel 1-;oni, sc;lde nc~ bc:hore by die betrokke volk se ge=

sk i_eden is ac.1n. llir•nlice prohl~e<cm i.s orJk deur die Ei_sele!lkommis=

~:il e lll 1951 ~p:llOl::nl. Jn J')Gl !Jet :39 onafh,mld.ike Afri.kastate L ydr-cns 'n konJ c

n"'

;sic~ l" f\, I<! i :3 1\]Ji,cba byvoorhecd d die kolonia l e OI11ierwys, \\ldt ( J ! ) '11 'w'e~;LersC::! vonn f..?Tl inhoud gGskoei was, verwerp

op qrund dda r·van dat di L d L<, !lond~oaakl ike korrelasie tussen ge=

sen en sl.dat vcrbreek het en as gevolq daarvan lr vervreemdin<]

van di<" jr:t.kJ van hulle: cde kultlllrrgemecnskap bewerkst.ellig hel.

Jn ui.e Lleplannirr'J VLIIl die ,,nd,;rwysst.elSL'l moet dit in gedagte

<Jehou word ddt die men~; ·n vt~f~ 1 syd_i 'Je \oVl~se mt~ t 'n qroot. verskei=

denheid van rtk'IlS ll ke funks i t>S en ho{~dctnj ghede is. Die pedago=

1) Loc. c j t .

---

4) S'l'ONE, ll.,J.S. C~c,rnte::.!_~!.l::.:.'Pli~!l~i<!_~':!,). __ div<-'rsilcdt, pp. 105-1U6.

5) SlJfD-1\FH!I(I\ (llrde). Vr,r'!_l_aq van die Naturelle-ondc•rwy,;=

koll_nni"'-;J~9!)~--1'l5L, p. 1:JS.

(,) S'I'OfJI':, ~)['_.,__r::i.!__,_, p. CJH.

giese eise vir volledige en gebalanseerde ontsluitin9 van die mens is dan ook

'n

komplekse aangeleentheid. Die mens kan nie slegs in een rigting, byvoorbeeld op grond van geloof, ekono=

rnie, fis.iese en so rneer ontsluit word nie, maar oor al sy funk=

sies heen. "Die mens is r1 wese met onder rneer ·n geloofs-, etiese, juridi ese, estetiese, sosiale, ekonomiese, anal it iese, kulturele, fisiese, linguale, biotiese, kinematiese, wils- en gevoelsfunksie." Hierdie funksies rnaak van die mens ·u wese wat horn onderskei van die dier, plant en materie. Die onderwys=

stelsel moet dus in sy bepaling van skoolsoorte, studierigtings, vakke en kursusse by bogenoernde verskeidenheid van menslike hoedanighede wat op ontsluiting wag, aansluit. Die algeme=

ne funksies waaroor rnense beskik, kom in elke mens op

'n

ander wyse na vore. Dit incHvidualiseer die mens sodat daar nadS die algemeenheid van mense ook h diversiteit voorkom. Vir hierdie diversi.te.it moet daar ook in die onderwysstelsel voor=- siening gemaak word. 7)

Die algemene verskille in menslike funksies wat in h kultuur=

gemeenskap voorkom, bepaal en vereis verskillende skoolsoorte, standerds, jaarklasse en vlakke, vakke, kursusse en studierig=

tings. Wanneer die aantal leerlinge met dieselfde onderwysbe=

hoeftes min is, veroorsaak dit soms dat daar nie in hulle be=

sondere behoefte voorsien kan word nie. Die vernaamste tipes algemeen menslike verskille wat besondere vereistes aan die on=

derwys stel, is die volgende: geslag, aanleg, belangstelling, h'wens- en wereldbeskou.ing, kultuur, taal, kult.uur·ideaJe, ou=

derdom en ontw.ikkelingspeil. llierbenewens korn daar ook

abnor~

7)

VAN

SCHALK\vYK,

O.,J. Fokus op dieonr'lerwysstelscd, pp. 176-177.

227

ma 1 i te i te voor Wddr kinder 'l j n een of ander r igting gestrE~m is, byvood:Jeeld <Jc<lioor, qeE.iq, ner;raa], liqqaamlik, geestelik asook di" wat ]eerprc:hlt:m(: ondervirH~. Vir die gestre!nKle kinders, by=

voorb,~eld, mocL voDrt: i.c:n i !Hl qem<J<•k v10rd in die onderwysstelse 1 HK·l ·n program VJ<>t sp<:~'ilaal ddc:rop t:oe<Jespits i om aan die kin=

tl<•r.s ~;ower Hf<Joutl ik diesel [de mate van ont:sluit:ing te biecl a:-;

fl) a,m die: nor:ndle kind.

Dire (Jpr i gti II<J en i mJtancll>nud inq val' volkseie skole vir die~ hoof- lK:vulkiny,;gr<)PJ>e is Vt..·njemdldi k en in die pr,••ktyk uitvoerbaar 'JdlliHlk omdat cl.ie hoof-bc!volkinq:;<]CO(~pe hulle in verskillencle dele Vdr1 die land qevc:stiq h<2t:.

nac~r was in 1 9S6 3B 3 1 ~.ll SwdrLi.:s en 20 988 Bru 1 nes in Suidv;c:s-

Afrjk~ woonaqtiy (vql. tab8l 5.1). 'J) llierdic bevolkingsgroepe WdS nie allee~n Vl~rsprcci. onr 'n ui.tgestl:'ekte qebied nie, maar lnlllu \vds ook verdcel in verski llende sub<Jroepf; el keen met 'n

<eic tad! c'n idunt.itt;it. Ddar v1as binne di.:' suidelike S<?ktor 17 Swart \voon<Jd)icd .... IJiP woonqdJierle hct c;e,~f3 bekend C)eStaccm as ureservate" ll\ddr word tans na~::;ionale st(":te genoem. Denewens

pl,;.n:;e en in udorps1okas:i(0Sr¹• In die noordelike sektor was duar drie "Lui;.dandu" \Jilt LtllE bekend stdan aE nasionale state.

10)

Die buit0:nyewon<! vermeerdecinq in dte volksgcetalle moes stepds in CJ<=rlagte gc:hou >vo.rd m1:t <he lJeplanninq Vdn die skoolstclsels.

H)

'))

10)

1ewenswyse en omstandighede kon aanpas.

In 1970 het die geta1 Nie-B1anke inwoners vermeerder tot

655 670 - h vermeerdering van 62,2 persent. Die reekse geta11e van Nie-B1ankes vir 1956 en 1970 word in tabel 5.1 aangetoon.

TABEL 5.1

VERSKILLENDE NIE-BLANKE BEVOLKINGSGROEPE IN SUlDWES-AFRIKA 1956 EN 1970

l l )

Bevo1king:sg:roee 1956 Geta1 Bevo1king:sg:roeee 1970 Geta1 Basters en K1eur1inge 20 988 K1eur1inge 28 275

Namas 30 374 Rehoboth Basters 16 474

Herero's 31 017 Namas 32 853

Ovambo's en Okavango's 256 235 Herero's 49 203

Damar as 36 449 Ovambo's 342 455

Boesmans 16 633 Kavango's 49 577

Ander (meesta1 Tswanas) 12 485 Damar as 64 973

Boesmans 21 909

Oos Capriviane 25 009

Tswanas 3 719

Kaokove1ders 6 467

Ander 14 756

Totaa1 404 181 655 670

6.2 DIE OPRIGTING EN INSTANDHOUDING VAN SKOLE

5.2.1 In1eiding:

Sedert die Onderwysprok1amasie van 1921 12

! in werking getree het was daar bepaa1de minimum vereistes vir die stigting van sko1e en die oprigting van skoo1geboue. Vanwee die finansie1e

11)

Ibid., d1.

II,

p. 3.

Vg1. ook KRITZINGER, 012. cit., p. 9.

12) SUIDWES-AFRIKA (Adrninistrasie). Onderwijs Prok1amatie 55

van 1921.

aspek verbonde aan die oprigting van skole, was dit nodig dat die Administrateur beheer oor die oprigting en instandhouding van skole sou he. Volgens die Onderwysproklamasie van 1926 kon die Administrateur skole oprig om onderwys aan Blanke leerlinge te verskaf en vir die opleiding van Blanke leerlinge as onder=

wysers. 13)

Vir sover dit die Nie-Blanke onderwys betref bepaal die Prokla=

masie dat "die Administrateur opleidingskole mag instel om Kleurlinge en Naturelleleerlinge as onderwysers op te lei.

Die Administrateur kon ook skole oprig om onderwys aan Kleurling- en Naturelleleerlinge te verstrek". 14

)

Daar word vervolgens n oorsig gegee van die oprigting en in=

standhouding van skole vir die drie hoofbevolkingsgroepe.

5.2.2 Die oprigting en instandhouding van skole vir Blankes 5.2.2.1 Skoolplig en algemene skoolorganisasie

Die staat is sedert die instelling van skoolplig vir Blanke kinders in 1921 (kyk 6.2) verantwoordelik vir die oprigting en instandhouding van skoolgeboue vir Blankes.

Na die wysiging van die tradisionele (3

+

4)

+

(3

+

2)-skool=

patroon vir Blankes in die Republiek van Suid-Afrika met ingang 1972 na 6 jaar primere en

6

jaar sekondere onderwys naamlik n

( 3

+

3)

+ (

3

+

3) ·-skoolpatroon, is die skoolstelsel vir Blan=

kes in Suidwes-Afrika ook dienooreenkomstig gewysig (vgl.

tabel 5.2).

13) Ibid., 16 van 1926, art. 29 (1).

14) Ibid., art. 122.

Vgl. ook arts. 123 en 124.

230

TABEL 5.2

DIE SKOOLSTRUK'I'UUR

Ouderdom in jare

18

12

17

11

16

10

15

9

14 8

13 7

12 6

11

5

10 4

9 3

8 2

7

VJR BLANKES VANAF 1972 15)

Skoolfase

SLanderd

r} ^Senior

Standard Sekonder Standerd

( 3

jaar) Standerd 7

} ^cJunior

Stander.d

6

Sekonder Stander.d 5

( 3

jaar) Standerd

4

} ^Senior

Standerd

3

Primer Standerd

2 ( 3

jadr) Standerd 1

} ^Junior

Graad

I I

Primer Graad

1 ( 3

jaar)

Sekondere skoo1

Prirnere skool

Om die voorgestelde skoolpatroon suksesvol te implementeer is die volgende skoolsoorte opgerig.

5.2.2.2 Kleuterskole

In die Onderwysproklamasies van 1921 en

1926 is

qeen voorsje=

ning gemaak vir

die

oprigting van kleuter.skole nie. Daar is sedert 1934 vertoi tot die owerheid gerig vir die installing van toeqeruste k1eutersko1e. 16

) Die versoekA is egter van die hand gewys en die enigste kleutersko1e wat in die praktyk tot

' . ' . 17)

stand gekom het, was of prlvate of kerkllke klo::uterskole.

15)

BARNARD, S.S.

16) ,

p.

17)

Administrasie).

kommissie

1958,

p.

154.

2.11

In sy jaarverslag van 1949 het die nlrekteur van Onderwys ge=

skryf dat hy versoeke van verskillende sentra ontvang het vir

-"' ' . k k ' Hl) 1 d' . k h t

••1e st1gl1ng var1 Jeuters ole.

Vo

gens 1e Dire teur e die Afrikaans£> ChrisUolik(,.; Vrom.l Ven.miqinq in 1950 aansoek (jedoen vir ·n subs idie vir die opri.gU ng van 'n kleuterskool op Keetmanshoop. Die Ui Lvoerende Kom1.b2e bet in dies<~1fde jaar besluiL om die oprigUwJ van klenl·~r!',kole in l..>egins<o) goed tc keur. ¹⁹)

Daar was in 19'.,8 re<~ds 14 kleul.erskole in Suidwes-Afrika naam=

J ik. vier in \·lindhoek, tW<.le op 'l.'sumeh en een ~;lk op Karibib, Ot=

j i w<JrOfliJO, Gobab.i s, K€~elmdnshuop, LL!tier i tz, Swakopmund, Oka=

ham'lja <"n Omilruru. A I tesddrll -'\84 :!O) kleutet·s tussen die ouder=

en SQS jaar lK·f d1~ skole bygewoon. Die onder=

ri']meclium by 12 Vdn ltierdie E;kole was Duits, by een skool Afri=

kc~aw; en l.,y een skool 1-:ngc b;. Sew<: van die skole '"as privaat=

inrigLinqs, (•en '-ikool hPt .'ldn die Joodse gc,rnecnskap behoor·t en die ander vier skole is dc~u.r ver'>kdlende ander orgardsasies

. . 21)

npqer HJ, 1 n s L.e~nd (jdlou <.'II becheer:.

verloop van Lytl ·n Jnlc<JrdJc d,,eJ v;1n die skoolst:elsel moet wr)n].

22)

Dit~ Undf::rwyskonmds::d vdn 1958 het bevinJ dat kleu=

ten;kol <Jewi ld •J••w•nd hc,L 'in Sodrl\ve>;-Aft:lka c.;n dat. dit. in ·n behoc·;fl c; voorsien iot>t. Dtt. \-JdS dan ouk om hierche n2de dat die lB) SlJ l mvr:c;··AFH r Kl\ ( 1\dmi.n ist ras i c;).

van

Onderwy5.

19)

20)

(V<Jl. p. 2:30)

21 ) SU 1 D~VJ·:S-l\.l''l~ J Ki, ( 1\di!Li n is t ras iz-~).

p. l55.

22) SOlJ't'tl \'-lt·:S'I' AFR.iCA (A.dmi i:c;tration).

f'P· 164 lCS.

Kommissie voorgestel hGt dat staatshulp aan die liggame verleen word wat kleuterskole op h nie-winsgewende grondslag beheer en in stand gehou het. Die Kommissie het ook voorgestel dat

'n

in"' spekteur of organiseerder vir kleuteronderwys adngestel n1oes word om voorligting te gee en inspeksie

in kleuterskole te

doen. 231

Die Kommissie het dit nodig geag dat kleuterskole by die Departement geregistreer moes word. Die Uitvoerende Komi=

tee het in 1959 besluit om jaarliks R36,80 subsidie per kleuter te beta a

1 •

24

)

In 1967 het

die

vakinspekteurs wat met die aanvi.wgsafdeling

in

die onderwys gemoeid was besondere dcmdag gegee aan pre-primere skole lkleuterskole). Daar was

in daardie jaar reeds 21

kleu=

terskole mel 942 kleuters. 251

Kleuteronderwys was tot 1974 privaatlnrigtings. Die meeste kleuterskole is deur professionele onderwysbedmptes, verbon1le aan die Onderwysdepartement, besoek. In 1974 is wetgewing in

die vooruitsig gestel om 'n

stelsel van staatskleuterskole te verkry. 26) Kraglens Onderwysordonnansie 21 van 1975 is voor- primere onderwys formeel

by

die skoolstelsel van Suidwes-Afrika

' . 27)

1

ngeslu1.t.

23)

SUIDWES-AFIUKA (Administrasie). Verslag van d.ie Onderwys=

kommi ssip 195H¥ p .. 154.

24) SUIDWES-AFRIKA (Adminislrasi

e). Ui

tvoerend1,

Komi

tee no=

Besluit 1 095 op 5 November 1959.

25) Departement

van Ond,:rv;ys:

26)

Ibid., 1974,

p.

5.

27) SUIDWES-AFRfKA (Administrasie).

van 1975.

pp.

22-23.

V<Jl. ook SUIDWES-AF'RlKA (Afl.ministrasie). Pepartem(•nt van

Onderwys. p. 8.

23.1

5.2.2.<1

Pdmere skole was die een.;Le sk0ottipe wat opgPrig is <':n is d'"'ur die jare (:,ok die n~e•ef3 olqemene skoolsoort in Suidwe"s-Afr.i=

ka. Die rn~erwyH in die prim3re skole het ten doel om h bre~

en alqunenP CJU,nii:.;I,HJ vatl q••lett<~rdb;dd te

le

ten einde die kind die nodiqre kcermis <en vaardiqhed<c' aon te leer wr1t hom in :ot.'!ul sLel om l1y d.ie sam<:IC1wimJ in te pas asook om hom te be~

kwaam

vir venlere

onderwys en opleiding. Aile leerlinge in primcre sko1e moel di<oselfde vakk•:: neem 8n geen voorsiening vir d.ifferensiasic> in dice om]erwys word in bierdie vroe(; onderwys=

As gevolg van ·u u,kort ^'ldl> :;kale gc,duremle die oorlog (1914- 1918) bet bai;; kinc!ers in Suidwes-Afrika nie die geleentheid g•2llad ^CJ!Tl !;koolonderwys

t'"

outv<tng nie. ^Dh: dringende behoefte aan V<,r<tl

prim<he

!ikole b,,,t spoo.dl'J'-" aandag vereis. 2H) Ge~

durende Novem!Jer 191 is di<' eL,rsLe primere skool vir die kin=

c!ers v.Jn lJniehurq<"rs in eli<! landdroskantoor in Windhoek geopen

' 0 l 1 ' 29 ) 1 ~ ' 1

l '

met 3 eer lfl'J'-'· ln 9Jt, 1s die Deutsche Rea ,schu e 111 '30)

Na

die stigting van

van pr.imert skolt~ oor c}je ht~]E~ J;tnd~1<Jcb:ied., 'l'een 1918 WdS daar al.reed~1 23 p:rim~r·c ~.,kule waarvan S(::::> oor koshuise beskik

] l )

J.el. Die ddtlLc.~l sk•.>,i<e ln:t in l'J19 onverandecd g<.?bly, maar

2iJ) LEHMI:OH, 9!l_:. __ cit~ .• p. E!7.

29) Vf1N \'iYK, ,

p.

4.

lO l mm KH a;f;SJ;cl'l'!:;, 2 ,liHllld ri e 1 91 'I.

~~) SfllDWES--AflU.KA (!,dud Hi:otrdc>ie).

p.

:co.

12)

Volgens die Onderwysproklamasie van 1926 kon

prim~re

skole slegs opgerig en in stand gehou word indien die Di rekt.eu.r van Onderwys oortuig daarvan was dat die plaaslike onderwysbehoef=

tes die oprigting van

b

skoal regverdig hetr dat daar met n

qerr~(eldc-;

bywoning van minstens 15 leerlinge volgehou kon word;

en dat die nodige skoolgeboue beskikbaar was. 33

) Daar is in primere skole skoolonderwys gegee vir standerds sub. A tot en met standerd 6. 34

) Dit was egter nie nodig dat n primere skoal noodwendi g vir alle jaarklasse tot en met stand<c;rd 6 voorsiening moes maak nie. Die Direkteur kon van tyd tot tyd standerds by skole byvoeg of wegneem. 35)

Daar moes aan

die

volgende vereistes voldoen word voordat n plaasskool gestig kon word: Die plaaseienaar of die ouers van die kinders wat die skoal sou besoek moes die klaskamcr op eie koste oprig en kos en huisvesting aan die leerlinge verskaf, die onderwyser se reiskostes betaal, en gemiddeld tien leer=

linge moes die skoal per jaar besoek. Die knrrikulum van die plaasskole was dieselfde as die van die openbare pt·irnere sko=

le. 36) Die Departement was vcrantvlaordelik vir die betaling van die salaris van

die

onderwyser en die verskaffing van die

33) SUIDWES-Ar'RTKA (Administrasie).

van 1926, art. 127 (1).

34) lbid.,

art.

132.

Vgl. oak , 55 van 1921, art. 23.

35)

1'ot in

J

955 was die prirnere skoal

j

ngedee1 tot by stan=

derd 6. Na 1955 is standerd 6 by die sekondgre Rkole in=

geskakel en het die primere skool net tot standard 5 ge=

gaan.

Vgl. ook SUJD\vES-AFRlKA (Administrasie). Departement van

Onde.rwys.

p.

5.

36) SUIDWES-AFRJKA

16

art. 33,

Vgl. ook VANWYK, oo. cit., p. 71.

235

)"I)

Die ~~tal pl~~sskole het van lien in 1922

toegeneem tot 21

in 1 92fl.

38)

'l'o<., die Di rek teu.r VcHl Omhet·wyn in 1926 hom ten gunste van desen=

Lrd J i s<H; ie u i L<J<•r;pn:ek

het,

lH't d i '' besLaande plaasskole vo 1 waardig<, primcn-• ,;~·.ole '}e\vord. 'l'fc:en 1930 was daar 51 geregi=

stre<n<h: prim&re skole 39

) en in 1'J34 was daar alreeds 120 pri=

mere

"kol·~

⁴(J) waarvan unqeveer die h•Jlfte privC!atskole was.

Vctne~f 193'/ hPt die t\d!,,i n n;Lrar>i <~ voldoende open bare primere sknj vuorsic·!II TH<,t: d.it: qevolq

oat

die kleiner plaasskole ge""' sluil moes word. 41

) Die lacJste plaosskool is in 1939 ge=

slnit. 4₂₎

t i•Jt?l jdre CJt'lllddk word v1r d1c• kiuch.:rs van die Anqolatrekbo<:re.

Tn l'..J)8 h• ..

"t

12-l 'l"';i.nne Vdllllii. Angol nd Suidwes-1\frika verhuis, quvol•Jiik !led. d • ..idt spoc~di<J ·,, hehueft_c, aan ondt~rwysgeriewe vir

' . 43) .

. 1 '

dJe kinden; Vd!t hicordllc Cje!nnne ooLst.idn. Aanges1en u l C

hct nit~, n:1lwurp Wdt verskuif kon \Vord.

44)

Om

Jeer'-'

linqe lt~ akkonuw•d,er PIO•!s d,.,ar dikvJ<:ls Vdll tente, lvilt elkeen

4 ')) on<Jevet~ r 20 J '''-'r l i li'J<~ kou ltui svcs, qebr u ik qPmaa k word.

:n)

cilJIDVJJiS AFH IK.A ( Ad<IJ.i n istn1sj '' 1.

:;:~·n_::,

.• rt.

6'1.

31!) VAN \~vt:, , p. F~.

39) , p. h6.

•lO) SlllD\'>II::S ·c\FRTKA (Admil>i.SI.t'ilsi.:.).

::.:.C-C.C-'-'-_;_;;-·· c.::_.::_cc:..: __ :_c.;: _ _ l_c_::. [' • -, •

41) SOiJ'J'I! \·J!':S'f' AFRlCA (Adndnic;tration). A •OE'll!Ornndum Oil edu~

42)

·1 j)

44)

o;!11Dvi"S /\FHIKA (Aclministrdsiei.

l

'1'1tE IV! Nlli!OF:I< Af>V~:K'l'fo;Im, :¹4 .Ju I y

<>IJ I D -,\Fin KA (lin i p ) .

pp. 63-65.

Depa rtement van OnclenvyG.

p. 8.

!9~'9.

Die onderwyser het

'11

mobiele woonwa gekry om saam met die huis=

gesinne en die kinders van plek tot plek te beweeg. Teen 1930 was daar alreeds 15 van hierdie tentskole (sewe by Gobabis, twee by Grootfontein, twee by Gibeon en vier by OtjiwarongoJ. 46

) Leerlinge moes hulle eie kos vir

n

week saamneem skoal toe. Na=

weke moes hulle weer nuwe kosvoorrade by die huis gaan haal.

Die skoolbywoningspersentasie was soms 100 persent gedurende ·n 1 b h . d' l 47)

kwartaa

y

1er 1e tentsko e.

•reen 1931 was daar 74 privaatskole waarvan 63 deur die Admini=

strasie gesubsidieer is. Na die strawwe droogtes van 1933-1934 het die aantal privaatskole drasties verminder omdat boere dit weer kon bekostig om hulle kinders na grater skole te stuur. 48) Met die sentralisasiebeleid wat sedert 1934 gevolg is, is ·n aantal van die kleiner privaatskole gesluit, en teen 1960 was daar nog net 43 staatsbeheerde privaatskole in Suidwes-Afrika oor. 49)

Ten einde volkseie onderwys aan Blanke kinders in Swart nasio=

na1e state te voorsien, het die Uitvoerende Komitee in 1962 be=

paal dat daar in elkeen van die Swart state een skoal vir Blan=

ke leerlinge opgerig kon word. 50

) Die lldministrasie was ver=

46) •

1928, p. 28.

ook VANWYK, op. cit., p. 70.

47) SOUTH WEST AFRICA (Administration). A memorandum on edu=

cation in South West Africa 1964, pp. 63-65, Vgl. ook VANWYK, op. cit •• , p. 71.

48) SOUTH WEST AFRICA (Administration). A memorandum on edu=

cation in South West Africa 1964, pp. 63-65.

49) SUIDWES-AFRIKA (Administrasie). Departement van Onderwys.

Jaarverslag van die Direkteur 1960, p. 4.

50) Met die werksaamhede by Ruacana is daar in 1974 tydelik

n

tweede skoal in daardie gebied gestig.

Vgl.

SUIDI~ES-AFRIKA

( Administrasie). Departement van On=

wys. ,Jaarverslaq van die Direkteur 1973, p. 17.

antwoordelik vir die opriyting en inslandhouding van die ge=

boue en het ook volledige toerusting verskaf. Oie aanstelling en besoldiging

vc~n

onderwysers moes ook deur die Administrasie behar-tig word. 'l'erselfdertyd is Onder-wysordonnansie van Suid=

.::.::=...:..:::..:=...:..:=-l=:-=:.:_...::..;=::.) asook die onderwysregulasies van toe=

passing gemaak op die Blanke skole in die Swart state. Vol gens die Direkteur van Onderwys sou slegs die Onderwysdeparte=

ment beheer oor die skole en koshuise hiL Sl)

Volgens statistiese gegewens asook volgens gegewens uit ver=

skeie jaarverslae het die primere skoolonderwys tot in 1975 be=

stendig ontwikkel en uitgebrei. Sedert 1972 is primere onder=

wys in twee driejaar fases verdeel naamlik h Junior primere en

·n senior primere fase.

5.2.2.4 Junior sekondere skole

By die junior sekondere skole moet daar voortgebou word op die bree en algemene onderwys van die primer-e skole, maar elke kind moet die geleentheid gegun word om ·n studierigting te kies wal aanpas by sy bekwaamheid, aanleg en belangstelling. Junior sekondere onderwys moet dus voorsiening maak vir die algemeen vormemJe onderwys wat op die toekomstige beroepsrigting van die leerliny gemik is. 521

Kragtens die Onderw::L§__Proklamasie van 1926 kon junior sekondere skole opyerig word om onderrig te verskdf tot en met die agste standerd. Primire skole kon as iunior sekondere skole erken 51) SUIDVJES-AFRlKA (Administrasie). Departement van Onderwys •

. Jaarversla<J van die Direkteur 1972, pp. 15-16.

52) SlJIDWES-AFRIKA (Administrasie). Memorandum van

Onden~ys=

beleid 1960, p. 1.

231:!

word indien die Direkteur daarvan oortuig was dat die p1aas1ike onderwysbehoeftes dit regverdig en ook indien die werk van die skoo1 op h bekwame wyse gedoen is.

'n

Verdere noodsaaklikheid vir die stigting van

n

junior sekondere skoo1 was dat daar vir minstens een ka1enderjaar

'n

gemidde1de minimum inskrywing van 20 leerlinge in standerds 5 en 6 gesament1ik moes wees. 53)

'n

Junior sekondere skoo1 sou nie langer erken word nie, tensy die Direkteur oortuig daarvan was dat die p1aaslike onderwysbehoef=

tes so ·n skoal regverdig, of as daar nie ·n gemiddelde minimum inskrywing van 10 leerlinge in standerds 7 en 8 gesamentlik oor drie kalenderjare was nie. 54)

Die eerste junior sekondere skole waaroor die Administrateur vers lag gedoen het

^I

was die op Keetrnanshoop en

l~i

ndhoek in 1922. 55

) Volgens die Onderwysproklamasie van 1926

⁵⁶)

moes junior sekondere skole standerds 6 tot 8 ins1uit

n~ar

die Di=

rekteur kon steeds standerds by dusdanige skole uitbrei bokant die agste standerd, naamlik tot by standerd 10. Drie van die vier junior sekondere skole het tussen 194£-1952 verander na senior sekondere sko1e. 57

) Die Komrnissie van 1958 het melding gemaak van die bestaan van vier junior sekondere en vyf senior sekondere skole. Hierdie nege sko1e het gesarnentlik 2 563 53) SUimlES-AFRIKA (Administrasie). Onderwys Prok1amasie 16

van 1926, art. 31 (2). In die Proklamasie van 1921 is na sekondere sko1e verwys as middelbare skole, art. 22.

54) Ibid., art. ( 2)

(c) •

55) SUIDWES-AFRIKA (Administrasie). Rapport van de Admini=

strateur voor het jaar 1922, p. 39. (Sekondere sko1e is destyds middelbare sko1e genoem).

56) SUIDWES-AFRIKA (Administrasie).

art. 30

(1)

en

(2).

57) Junior sekondere sko1e het klasse aangebied tot en met

standerd 8 terwyl senior sekondere skole klasse aangebied

het tot en met standerd 10.

,I

leerlinge geakkommodeer waarvan

1

601 (62,6 persent) in kos;

h u1se ge u1sves was. .

h .

58)

Weens die onvoldoende

lee~lingtal

was die Kommissie van 1958 van mening dat die junior sekondere skole nie behoorlik in staat was om uitvoering te gee aan gedifferensieerde onderwys nie. Om die bewering te staaf, het die Kommissie onder meer na sekere statistiese gegewens (vgl. tabel 5.3) verwys. Die tabel toon die vermindering van dieselfde groepe leerlinge oor n aantal jare aan.

TABEL 5.3

DIE AFNAME VAN BLANKE LEERLINGE IN REGERINGSKOLE VANAF S'l'ANDERD 5 TOT STANDERD 10 VIR DIE JARE 1948 TOT 1956 59

)

Jaar St. 5 St. 6 St. 7 St. 8 St. 9 - - - St. 10

1948 251 58

1949· 74

1950 76

1951 62

1952 81

1953 935

1954 1 002 835

1955 973 906

1956 1 042 825 625

Uit tabel 5.3 blyk dit aat slegs 16,4 persent

(111)

van die 677 leerlinge wat in 1948 in standerd 5 was, in 1953 nog die skoal bygewoon het. Slegs 16,9 persent (142) van die 1951 standerd 5 leerlinge (839) was in 1956 nog op skoal. Van die totale aantal standerd 8 leerlinge oor die jare 1948-1955 (2 345) het slegs 58) SOUTH WEST AFRICA (Administration). Report of the Educa;

tion Commission 1958, p. 126.

59) Ibid., p. 129.

240

47,38 persent (l 111) die skool in 1949-1956 in standerd 9 be=

soek. As gevolg van die vermindering in leerlinggetalle het die Kommissie van 1958 aanbeveel dat daar geen nuwe junior se=

kondere skole gestig word indien daar nie

'n

minimum van 50 leer=

linge van n taalgroep in standerd 6 was nie. Die Kommissie het ook aanbeveel dat nie een van die junior sekondere skole van

58 . k d~ k l d d . 60 1

19 tot sen1or se on ere s o e opgegra eer wor n1e.

5.2.2.5 Senior sekondere skole

Alvorens

'n

sekondere skool, wat voorsiening maak vir onderwys vanaf die sesde tot en met die tiende standerd, gestig kon word, moes die Direkteur daarvan oortuig wees dat die plaaslike be=

hoeftes die stigting van so

'n

skool regverdig; dat goeie werk by die skool gedoen sou word; en dat daar vir minstens een ka=

lenderjaar

'n

gemiddelde minimum inskrywing van 40 leerlinge ge=

samentlik in standerds 7 en 8 sou wees. 611

Vir hierdie doel kon

'n

bestaande junior sekondere skool as

'n

senior sekondere skool erken word. Die Direkteur kon die erkerming van

'n

senior sekondere skool terugtrek indien daar nie vir drie agtereenvol=

gende kalenderjare aan die voorgeskrewe minimum inskrywings vir standerds 9 en

10

leerlinge voldoen kon word nie.

⁶²¹

Die eerste volwaardige senior sekondere skool wat in 1923 in Windhoek gestig is, het voorsiening gemaak vir onderrig aan bei=

60) Ibid., p. 131.

Vgl. ook VANWYK, op. cit., pp. 74-75. Volgens die 1926 Proklamasie is "Hoere Skole" opgerig vir onderrig tot standerd 10 en "Sekondere Skole" vir onderrig tot die ag=

ste standerd.

61) SUIDWES-AFRIKA (Administrasie).

art.

30

(1) en (2).

62)

(2) (c).

de die Afrikaanse en Engelse taalgroepe. In 1927 is parallel mediumklasse vir al drie die taalgroepe (Engels, Afrikaans en Duits) by die skool ingestel.

63)

Die Administrasie het in 1929 die Deutsche Hoehere Schule op Swakopmund oorgeneem. Daar is met die Administrasie ooreenge=

kom dat die "Duitse karakter" van die skool behoue sou bly. 64 ) Daar was tot in 1948 slegs twee senior sekondere sko1e in Suid~

wes-Afrika waarin daar tot standerd 10 onderwys verskaf is, naamlik die sko1e op Windhoek en Swakopmund. Die Keetmanshoop=

se junior sekondere skool het in dieselfde jaar (1948) die

d , ^A 65) , , •

erde sen1or sekondere skoo1 geword, terwy1 Gobab1s en OtJl=

warongo se sekondere sko1e op 1 Januarie 1952 senior sekondere skole geword het. 66)

Tussen 1957 en 1960 was daar 'n 65 persent afname van leer1inge tussen standerds 6 en q• As gevolg van hierdie vermindering van leerlinge kon senior sekondere skoolstatus net oorweeg word indien

n

skoo1 100 standerd 6 leerlinge gehad het. Daar moes egter

n

sterk moont1ikheid wees dat minstens 50 van hierdie 1eerlinge gesamentlik tot standerds 9 en 10 sou vorder. Indien skoolplig vir standerds 9 en 10 ingestel sou word, sou die onus op die Administrasie rus om 'n wye keuse van studierigtings te voorsien. 67

)

63) SUID-AFRIKA (Unie). Rapport aangaande Suidwes-Afrika 1927, p. 70.

64) Ibid., 1929, p. 45.

65) SUIDWES-AFRIKA (Admin istrasie). Departement van Ondenvys.

Jaarverslag van die Direkteur 1948, p. 6.

66) Ibid., 1951, p. 7.

Vgl. ook VAN lvYK, op. cit., pp. 78-79.

67) VANWYK, op. cit., p. 80.

242

5.2.2.6

Daar is in die voorsiening van spesiale skole na twee soorte skole

ven>~ys,

naaml ik "vak- en beroepsgerigte" en ''k:i nd<Jeri<Jte"

spesia1e skole. In "vak- en beroepsgerigte" skole is spesiale kursusse ingestel ktagtens die Onderwysproklamasie van 1926. 68

) Die tweede verwysing

nc~

spesiale sko1e, naamli k bu:i tengc"wone on=

derwys vir afwykende kinders kom voor in die

. 69)

Spes1ale Skole, 1953.

5.2.2.6.1 "Vak- en beroepsgerigte spesiale skole"

Die spesiale skole waarvoor daar in die Onderwysproklamasie van 1926 ?O) voorsiening gemaak is, naamlik "vak- en beroeps=

gerigte spesiale skole", was skole wat beroepsgerigte onderwys voorsien het, naamlik landbou-, tegniese, ambag-, handel- en huishoudkunde skole.

5.2.2.6.1.1 Landbouskole

Die eni<JSLe landbouskool wat in 1926 bestaan het, was op

Gan~ans.

Die Onderwysprok1amasie van 1926 het daarvoor voor=

siening gemaak dat leerlinge opgelei kon word in Jandbou. Die kurriku1um het die volgende vakke ingesluit: Veeleelt, Melk•

boerdery, Lamlbou, Hoenderboerdery,

l~etaal

,

~lt'!ss,~l- 811

'l'inuner=

werk.

Na

die teoretiese deel van die opleiding wat twee Jaar

geduur het, moes

dje le,"rlinge nag vir ·n

verderc~

jaar by

'n

boer op n plaas gaan werk.

71)

Die ;..;kool op

Garmnuns

rnoes

i.n

68)

S(llDI'JES-AFRIKA ( Administras

ie).

art.

35.

69) SUIDWES-AFRIKA (Administrasie). Ordonnansie op Spesiale ( 18

van 1953).

70) SlJTD\vES

AFRIKA (Adrninistrasie).

art.

35.

71) SUID-AFRJKA (Unie).

l-'·

12.

243

In 1928 is ~ "burgerskool" op Stamvrietfontein geopen waar h li:HHiboukursu;:; ail!lgc:bi ed is. 72

) Di

r~

idee van 'n "hurgerskool"

Wds ·n voortvlueisel van die "Ondersoek K0mmissie" van

1926

van die Occtnje~-vrystaJL. Dl~c! "t,urqerskool"

is

op<Jerig

om

die skoulkunms v1 r

plat

tel c~ndse leerlin~1e aan te pas by die be,;son=

'

~

73)

dere bet1oeftus vun rhe placttdancl. Die skoolvakke het h oorwe<Jend ld!HliJoukundi<Je ~inlloud qehcHL Die kurrikulum het die vol<]cndc: vakke i nyesl ui L: J.andbuukur!de vir seuns, !lui shoudkun=

du vir 1~1eis t:!._1, CudsditJn:-;r>urlerriq, Praktiese Rekonkunde, 1.3oek=

hou, 'l'aalond<,rwys, r·:konornit'Sc> Aacfh:ykskunde, Geskiedenis en

gebruik orn di

SantJ em 'l'ekPne. In al hierdie vakke was rlit die oplPiding so [lr;;f;Lies ^<1!3 moontlik Le maak.

74)

75)

Dj,, .i\dministrdsi.:

h<A

in diP veertigr,rjure landbou-onderwys

lJy

Sc'konclere skol<c; aanq<,•moediy ~c~n plc!Se aan bepaalcle skole beskik"'

Die aktiwiteite by die skole het

lnrt1g nie c:n d,>dr is in die bey.in van die vyftigerjare van ' -,b)

l!ierdie t>L~lll c~f<JC'JHcn.

72) c~--=..-<-...:...::;,_~1_' 1-' • ·; I •

V<J l • ook l.Et'1~11':H, 1 fl•

159.

'1 I) Ll·:I·HH·:H, ~~ •1 p. lC3.

-;.n ,

p. t65.

"15) ~;(\IJTH liES'!' l\FHICJ'; (1\dJ<~i •1ist:t:Jt ion). Report of the EdnC"a=

pp. 26-'X/.

twee leerlinge oor wat Landbou as

vak

geneem het, terwyl nog twee leerlinge Plaasmasjienerietegniek as vak geneem het. 77) In

1958

was daar wel nog nege skole waaraan

h

boerderyafdeling verbonde was, maar die boerderyafdelings is sleqs in stand ge"' hou met die doel om melk en vleis aan die koshuise te voor"' sien.

78)

Daar is gedurende die sestigerjare voorsiening <Jemaak vir ·n tweejarige Jandboukursus aan die Neudam Landboukolleqe, Seuns in besit van ·n ,Junior- of Seniorsertifikaat l;on aansoek doen om toelat ing tot die skoal.

⁷⁹)

Neudam Landboul~ollege was

d

u~

enigste inrigting in

1975

waar

)t

landboukursus gevolg kon word.

5.2.2.6.1.2

Vir die onderrig van tegniese en ander beroepsgerigte vakke het die Administrasie van Suidwes-Afrika

h

ooreenkoms aangegaan met die destydse Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap van die Republiek van Suid-Afrika. Aile leerlinge in Suidwes-Afr ka wat tegniese onderwys wou neem, kon kursusse volg aan teg=

niese skole in die Republiek van Suid-Afr.ika. Die leer1inge se koshuis-, reis en skoolgeld is deur die 1\dministrasie van Su.ichves-Afrika betaal. 80)

·n

Opname in

1945 heL

getoon dat daar in Suidwes-Afrika cJeen behoefte b(•staan

lwt

vir opleiding

in die

boubt~dryf, kahinc~t.m~"lkery

of in dje masji<:nv.rese nie .. Sl) 77)

SOU'l'!l I·Jr:S'I' AF'RICA (A<lminlstration).

tion Commission

195l3,

p.

52.

78)

Ibid.,

pp. 22-23.

79)

SOUTH WES'I' AFRICA (Administration).

A

memoranduw on edu=

cation in South West Africa 1964, pp. 38-39.

BO)

Ibid.,

p. 40.

81)

SOU'I'H viES'l' AFH

l

CA (Administration) • Report of the Ecluca=

pp.

26-L7.

245

Nadctl qcdifft•t<~llSi<•c·t·de sekumlDn, <>ndet:wys St"dt:~rl 19')5 stet:k r:,p dir: VOOl<Jrond <Jetn:e n,,t, is dddt: voorsienin<J •Jemaak vir en=

ket,, bero•:p~;qer.iqt'-' Vdki'E? in sekomlere skole in Stlidwes-Afrika Lot en mel st.amierd I 0. ( V•J J • t abel :, . 4).

'l'ABI<L '). 4

l'.AN'l'AL BLAtJKt,; ~iEKONDeRE [)f:OU!.Ll·:t::IU,lWil,; WA'I' &ERt\EPSc;J•:JHGTr:

VI\I'Kl<: JN SUliJ'.'Jt·:::; 1\FHTKt\ ltl 195') CF:tH:J.:N IH,'J' B2)

llu ish< >lldk unde Lnndbou

Moturwerktuigkurule Elektrisienwerk

Pas- en draaiwerk

~1essel•:erk

Basiese

Meldctlwerk Pldasmasjienerieteqniek LoodtJi et:ery

Skrymverk Kabi netmaket·y 13pui tver t

'l'oti:ld I

4 (dr,gters) :.!

6 3

5

3

:1 2 4 1 1 34

Sle<JB viet" vc;n die toldl<> ctanLal lec;r.Jinge wat in Label 5.4 c~an•Jcedu i

word,

was cloy Lers. Di c' 30 SQuns wns oor 11 skole ver"'

. 83)

spre 1 •

ll2)

.!1.!25!..

p. ~)2.

Vgl. ouk 1/l,N lvYK, £12_, _

_;::_U:_.,

p. BS.

lU) SOU'I'!! \vl;:ST l\l·'HICA (Arlminislr.alion). ~ort of Lh~ Educcl"~

:=:-:_::..:-=. •• .:.::::=:=--:.=.::::.=_·_:'!

'2_B,

p. 32 •

\•ii·:s I' 1\FH ICl\ ( .'\dmi n i slr:a t ion).

)8- 3')

b . 84)

ge .ted. !Jaar was in

1967 205

leerlinge van Suidwes-Afr·ika wat tegniese onderwys in die Republiek van Suid-Afrika ontvang het. Hierdie leer·linqe is alma l deur die Admi nistrasie van Suidwes-Afrikd gesubsidieer ten opsigte van hulle opJ("iding

in d .

re Repu bl. 1e

k

van Sur -A r1 a.

. d f . k 85 )

Nadat tegniese en beroepsonderwys in die Republiek van Suid- Afrika oorgedra is aan die provinsiale onderwysdepartemente in

19681

het die ooreenkoms wat die Suidwes-Afrika Administrasie met die destydse Departement van Onderwys

1

Kuns en Wetenskap ten opsigte van die tegniese onderwys vir kinders uit Suidwes- Af d ka aangegaan !Jet, verva 1. Na oor 1 e<Jpleg

i

ng met die

Komi~

tee van Onderwyshoofde (KOH) is ooreengekom dat die bovermelrle vergunning onder die nuwe bedeling sou bly voorlbestaan. Dit het dus beteken dat leerlinge van Suidwes-Afrika in wie se be=

hoeftes ten opsigte van tegniese opleiding nie in SuicJwes-Afri=

ka voorsien is nie

1

en wat inrigtings in die Republiek van Suid- Afrika wou besoek, op dieselfde voorwaardes as leerlinge van die Republiek van Suid-Afrika toegelaat sou word.

⁸⁶)

Die

Ad=

ministrasie het die koste van tegniese onderrig aan die Suid=

wes-Afrika leerlinge in die Republiek van Suid-Afrika betaal en het dan die ouers vir koshuisgelde aangeslaan asof die klnders

in koshuise in Suidwes-Afrika opgeneem sou qewees

het-. 87) Die

aantal leer tinge wat tegniese en beroepsondenvys in die

Rerm=

bliek van Suid-Afrika in die tydperk

1964-1968

ontvany het., word in tdbel

~). 5

aangetoon.

84)

VAN

WYKI I

p. 85.

U5) SUIDWES-AFRIKA (Actministrasie). Departernent van Ondenvys.

JaarversJag van die Direkteur

19671

p.

19.

86) Ibid., 19681

p.

2.

87) ¹ P• 2(>.

247

'l'l\111':1, 5. 5

BLt1NK" SEKONI•elll< ~;J<OOLLI::!·:I<L IIJ!;t:: 1·1/\'l' •n:GN I J;:SE- F:N BEHOEPSGE!HG'l'E:

ONDI::H\'IYS HJ lJI!-: IWI'lJBLJEK VJ,N !'lJlD-!\fo'Rii-:/1 ON'.I'VANG llE'r 1964- 1 ')bH HB)

---·---·--- ---

van •Juers

---

(in

Rcond) (ill

Rand)

I ')b4 101 30 ^{I 31 ]()}

69/

5 342

I'J6':l ·; ') ·1

45

1'39 ^');'1

807

10

223

I'Jbb I '::>'1 ')() 2n'; 32 8'J4 J3 ^0"78

I 9<)1 l4'J

oO

:~ () ~) 27 013

15 7Qq

19bb l J ') •lb ^{j(, l} 24 366

15 469

- · - - - -

Volqcens <Ji,; Di cekl<:nr Vdfl (lJr(:c;nvys Wi"'S die b<!droq van R24 366 I·Jnt in ]'J(;(J lll!Slt!co is, ^()JH J6·1 Je<•clin')<·: op te lei,

m.ininJC~c\1.

⁸⁹)

In l9'70 is 'n Le•J!lieste atd,,linq in•Jestel by die l!o(~rskool ,Jan

l·!rilrr

<.on ·100 Je,;rlinqc: ;,_,t darlr l"gniesc onderwys ontvang. Die ,ddel ir~·J v.m•licc "kool "'"" LydoJ.ik in voorafvervaardigde geboue

lJCodkko:nmud,,c~t "'' dif' llc:[;lcJlld<' r,,lwt: gebou., sou in 1972 lletrek word .. 901

V.-ll!VIte(~

^diP

t-~.01

^{ddl Jc:t:·r 1}

ingt·~

^{.in ·n}

tnen(:1mend<-~

^ntdte

BH) l'J'/0, p. !:i.

i:l0 ) 0.c::,__~:__i_l.

')())

':)!) 1 'Y/:0, p. l ''·

91 ) in 197', (kyk tabel ').h).

'!'ABEL

S.6

BLANKE SEKONDeRE SKOOLI.EERLINGE VAN SUIDWF:S-AFRlKA WA'r IN 1975 ONDERWYS IN Dl E

REPUBLI

EK VAN SU ID-AFRI KA ON'PVANC liE'!' 92

)

Tegniese onderwys

Uitsonderlike spesiaJe onderwys

Nywerheid- en verbeleringskole onderwys Totaa1

Aantal lePrlinge 26 93

l6 155

Die koste verbonde aan die opleiding van hierdie leerlinge was R80 433 vir 1975. 931

5.2.2.6.1. 3

In

1957

is kursusse ingestel vir vakleerlinge in mynbou, mo=

torwerktuigkunde, elektrotegniek en motorherstelwerk. Werkge"' wers was verplig om aa.n die vakleerlinge in hulle diens prak=

tiese opleiding te verskaf en die vakleerlinge was verpli.g om korrespondensiekursusse te neem. 94)

Gedurende Augustus

1971

is daar begin met

h

groepsvrystelling=

skema vir die opleidinq van vakleerlinge. Die eerste groep het uit 21 motorvakteode leerlinqe en 31 aillbogsteorie leerlinge bestaan. Sewe dames het vir

)1

hadrkapsterstiiploma ine)uskryt. 95

) Teen 1973

WdS

daar reeds 125 vakleerlinge tot en met die N3 vlak. Die gesindheid en eksamenuitslae van hierdie vakleer=

. 96)

linge was

bemoed~gend.

In dieselfde jaar is vakkursusse aan volwassenes

by 19

sHntrumsaangebied en altesaam

1 556

vak=

92)

93) 94) 95) 96)

SOUTH 1-II':S'l'

AFIUCA

(Administration).

tion Commission l95fl, p. 163.

SlJJDvl£,;S-APIHKA (Administrasie).

Ibid.,

19'13, p. 39.

Repnr

t

of

the

Eclnca=

[>. 32.

149

q·;) inskrywinqn ic; <JdlnEm.

dandct<J gf•niet <'n llierdie k.indt,rs llet tc"~ onch~rr:i.g by d1e Dr.

OlllVdll(; •

98)

goedgekeur i.s, het die Direkteur die bc•VC_)t!L]dheid verkry om verstandelik gGstremch., lec;r·J inqe in sp,,,Jcd.<·: skoh; te plaas. 99

) Vanaf 1.955 is spesiale kl~ssc vic seuns b;;• Gammans <m spesi ale k lasse vir

dog

ten;

I •Y die Dr. van . 100)

Hhyn

lloer.skool

aangeb1ed.

Die

kur=

mi en

a.Jn d l (.' 1 eer 1 i n(jc' a,,ngebied is, was 50 persent: akade=

101) 50 p<:L;ent tegnies v,'Jn

aanl.

.In ]•)5:2 is Lwee•"'J•deenthei.dGkldsse" op Keetmanshoop

en

Otji waron0o

ddfl<Ju!Jied

vir kinders tussen die ouderdom van 9 en 13 .F>dr met ·n intLd .l i.yensiekv:oo.;i.Z;llt van l:ussen 50 en 80. 102

)

01)

C)d) SUJDirJI·:S--l\f.·'f!J~:A (Admtui~3:_rc~sic,). OrctorlllilliSiQ np Spesiclle ( ld van 1')53).

';'>) ]_~'.!.·~.

,

ct r t ''. 2, ·3, 4,

:>,

b.

1(;0) SOiJ'I'H \·JES'l' !\l'i<JCt\ (A·.ltnillislrdt.ion). l<epc.,rt. of

the

Educa=

l OJ ) SOIJ'l'll !Administration).

p.

63.

Die algemene mening in onderwyskringe was dat rhe "gel eent=

heidsklasse" nie net slegs op twee dorpe nie, maar by alle sko=

le waar die behoefte orrtstaan het, aangebied moes word. Ge=

volglik was di.t<>r in

1960

re<~ds op ses dorpe "geleenlheidsklas=

l OJ) se• ingestel vir leerlinge onder die ouderdorn van 14 jaar.

'n Kliniek vir eli(" behandeling van skolasties wanaan<J<::paste

' 104)

kinrlers is in

L961

in W1ndhoek geopen.

Die viet op Ondecwysdienste,

19C7

₁ ~-Jet voorsienin<J '](clll<Flk vir die oprigting van staat~s- en staatsgesubsidieerdc; spesictle sko=

105)

le. V·c!rstande.l ik <Jestrernde leerl inge w;,s vol gens wet skoolpl igt ig en kon 'n gewone skoal beSOiJk of cldarheen oorge=

106)

plaas word tot op die ouderrlorn van

21

jaar.

Wet 24 van

1969

het spesiale ond~~rwys beskryf ;,s onderwys van 'n gespesialiseerde aard in byvoorbeeld die volgende rigtings:

sielkund~ige, mediese, tandheelkundige en p.:>rnmediese. Om hier=

die gespesialiseerde onderwys te laat pJaasvind, was die voor=- siening van die nodige rnediese dienste, d.ie korrt:kLe hulpmid=

dels en appardnt, die behandeling in ·n hospitaal of in ·n skool=

koshui s en die voorsiening van vervoer aan die gestremdc~ kin=

ch?rs 'n nooclsaaklikheid. 107 )

1 0 3 ) Loc • c i l •

104) SOUTH

wr::s·r

Af'RICA (Admin istra h on). A memor-andum on edu=

cation in Sout-h West Africa

1964,

pp.

71-72.

105)

106) 107)

SUID-AFRIKA (Republiek). Die Wet op Onderwysdienste

1967,

art. 35 ( 3) • Hi erdie Wet was ook v;m toepass ing np Su id=

wes-Afrika.

Ibid., art.

39

(1 en 2).

SUID-AF.RIKA (Republiek). Die Wysigin<JSWQt op Ondc.:r~=

dienste,

1969

(Wet 24 van

1969).

5.:::>.2.h.3

VOOJ.' J<l50 .is <Jt'en vouro;iPnirr•J LJ':~HkLJk vrr die opleiding van

liq=

ga<Hnlik gerer11dE, kindters nit~. Liqqaamli.k <)<erernde kinders is na clie destycbe Unie v.Jn SllH.l-·Jl.Irika <J••st.mn· vir bulle opleiding en in die <Jeval ^h~ \vdar oue1s nie die knste verboude aan die op=

leirling van c!ic• killdf'rs kon be~_clcrl r.ie, !ret die Administrasie van Suithves···t . .frikd dh; kost:es bc:taal. Tot in 1<)60 het die op=

Ieiding van li<J<Jaamlik geremdes ond<,•r die dc•stydse Departement van Volks\velsyn Vrllt Sui.dvncs-l\trika qen~ssorteer. Na 1960 het die opleidin9 wm liqg.1ilmlik gt;remdt•s ·n funksic van diG Ondc;r=

108)

wysdeparlement van Cuidwc;s-flfrika <JnvJord. Daur was so min

vdn llienJjc; letet-1 itnre ddt die kJ.,in getal ni.e diG opriytiny van 'n c.~fsorHkrl ik<e "kuol vir di.'. doe! in SuidvJes-Afrika geretJVerdiy lu:;L n i '-'.

w<•L li'J'JddHrlik ger(:rn was, na :inriqtinqs in di<~ Republiek van Sui.d--llfrik«

u,

stuur, en

ow

ool: rlie kostes ddaraan verbonde te [J(,!\.aal. 109

) (;er!urende 1963 het die lldministrasie van Suidwes- 1\frikJ ·,, bc,dra•J van R4 f>tlO acJn inf'iqti.n<Js in r!ie RepubJick van

vir di opleidinq v,HJ 25 liyqaarnlik qerernde r,.-1). l l ())

'IOU) o31Jlll\'iF:S .. ,\I·'f<II<A (r"lntini,;lrdc;i<e). Dc•]kJrtement van Onderwys.

l p. 2'3.

!09) SOU'J'lt \•il·:s'l' !IFHlCA (Admilli:;t.r·dtion).

11 0)

pp. 71-72.

Uepar tement van Onderv:ys.

p.

'b.

'l'ABF:L 5. 7

LTGGAAMLIK GEREMDE KINDERS VAN SUIDWF:S-AFIHKA \"IAT Gt,AKKOMMO=

DEER IS IN JNRIGTINGS lN DIE REPUOLIEK VAN SUTD-AFRJKA 1963 1111

Aard van die liggaamlike geremrlhede

~antal

liqgaamlik

q~·remclr;s

Serebranl ver lantdes Epi1eptici

B

t indes Dowes Totaa1

5.2.2.7 Privaatskole

3 9 5 8

25

^I

12)

Privaatskole het sedert die oorname van Suidwes-Afrika rieur die Uniemagte in 1915 in Suidwes-Afrika besLaan. In 1921 was daar twee private meisiesko1e in Windhoek, naam1ik die l>.ngli=

kaanse en die Rooms-Katolieke meisieskole. Benewens bogenoem=

de sko1e was daar ook vyf privaatskole vir Duitse kinders - een elk in Windhoek, Swakopmund, Luderitzbucht., Karil;ib en

113)

Tsumeb. A1hoewe1 die Onderwysproklamasie van 1921 voor=

siening gemaak het vir privaatskole, was dit geensins die ge=

dagte dat sulke skole deur die staat gesubsidiPer moes word

114)

nie.

111) Loc. cit. llierdie getalle s1uit kinder,,

' h ' l l

;cdle bevo1=

kingsgroepe in.

112) Die geta11e kinders het vermeerder van 25 na 34 in 1968 en

eli~

diens is uitgebrei om kinders van voorskoolse ou=

derdom in

te

s1uit.

113) 114)

Vg1. ook SUI OWES-AFRIKA ( Administrasie). DerJctrtentc'nt

van Onderwys.

Jaarvers1ag van

die

Direkteur Jqso, pp.

60-Gl.

VAN \vYK, op. cit., p. 94.

SU [D\·JE'3-AFR IKA ( Aclmini strasi").

55 van 1921, arts. 101 en 10).

Onderwijs ProklantiiLiP

253

/\lle subr;irJies d.'ilJ privauL;kol is in I'H6 vermincler en in !(H'/

Nd 1946 is dj,, sHtmirli,Js aan prtvaat;;kole vc~n tyd tot tyd her=

oorweeq

dies rnot::s voorsjen.

l l 11)

Die OndAnvyskommissic Vdn 1958 het

<;Ldak ''odra diu slac.t in ul die onderwysbehoeftes kon Ui'l)

d ^{j . . . ')} J l 'l ) k d . l . . t

Kr.:~tJlcu~-; j(; O.nunnan!.::!t; vdn t~Jb~- on 1e Acm1n1slra eur

d i or.KJCWl n<J van r;od<Jn i.<Jfe pl-iva tP ;3ko le woon, voorsien of van

'

..

nlf! • Hh~rdi

e

beleid t.en op~

In die proklamdsie vcm JC)/.<) is diJdr .in h aparte hoofstuk lJB)

voc)rsif~nillCJ <JeHlddk vir die rerjtstrdsie van privaatskole. Vol=

g<?llS die \·Jet WdS di t ·n vr-ol·<:i.Ele ^C!ar die skole claagliks ·n regis=

Ler Vdll ddT! I'll ·s i ']'⁰ lece!r-1 i l•<Je r1ou. D.ie goedkeur .i flfj van die Di r·ek=

1 Ei) V ,\N \·JYI:, ~~---'::i.J::..

,

Jllc'. 9:3-93.

116)

SUllMES-1\FP..tKh

(Acllllin i.:; lrasit!). Verslclq V<ln rlie Onrler~

!vysknllln• i ss.i (~ 195~, p. 197.

117) SUIOWRS-AFRIKA (AJministrasie). onderwysordonnansic 27

1 clrt. 114 (5).

Ue) fHJ I mvEf; -A FlU. KA ( fl<llld n i ;; i; rcn-1 i"). Ondc!r~s Prok lamas ie 16

~--_l'J/('• hoofstnk 14.

teur moes vcrkry word vir die aanstelling van omlf:rwysers.

Di.e bestuurder of hoofonderwyser van 'n pr i vaatskool k~,n deparo=

temc~ntele inc:pc:ksie aanvra. Nadat H<) ·n j nspeksi c: pLli1Sqcevind het, sou die skool

n

skriftelike> versla<J iJJsc~kt'! die in;,;peksie ontvang. Die Direkteur was by magte om 'n pcivaatskoul le sluit indien hy nie tevrcde was met die skoolgeboue, rli.e kwa=

liflkasies van die ondcrwys<':rs of die vJyse waaror di(• skool 119)

bestuur i >; nie. Die Adrninistratenr kon fo11rlse bc;sk'tkbaar stel aan skole wat deur privaatondernemings yesltg ^LS. J 20)

'l'wc~e van die: vyf Du.i ts;, prj vaatskole \vat gPdun>nde die t.1'1i nti gerj<~re bestaan het, was sekondere skole (Ru;ilr;clFdon) tenvyl die ander drie skole was. In 1930 het die privadt=

skool op Swc~k01JHIUnd en in 1911 die privaatsknol op 'l'sun1r'b

121)

staatskole gewnrd.

Privaatskole is slf!9S gestig wanneer die Ondcrwys(]rc:p<trtement nie J n die onderwysbehoeftes van ·n omgewinq voors ien het nie. 122

) Hierdie beleid v l r die stigting van priv,wtskole is gevolg tot ~~

1975.

r:)nKiat daar geen fasiliteite in Suidwes--1\frika be:'ili><lfl h<:'t vir tersi~re ondenvys en opleiding nie, het die Admin.i;;t_r.:wi ^VOt)t 196'/ finansielt, hulp aan studente in die vorm v<.Jn terugbetual=

1 19) 1 2())

121)

122)

Ibid., 7 v<~n 1940, art. 1.1.

JbiQ., art:>. 117-121.

Vgl. uok

VAN \•IYK I

SUTD\vi-:~;-I\FRIKA (l,dnnnist .r:asi~?).

art. 1 14 ( 1 l .:;n ( ? ) .

art. 1.

') c:: r .-. _!_)

!Jliek van Suid-!lfrika t(; kon c;tn<'l(>er. Vanaf clie 1967/68

boek=

jaar· is die teru<Jbetdctlhdr<~ l<•nings verancler na beurslenings.

\'lecenc; di(! sly<JendC! ku;.;le by opl"'idingskolleges

en universitei=

te

in

die Repul>lic'k van :3tliu-·/\frika is bt.;sluit

om

die bedrae van die !x,ut·se ^Vdtl:lf

1967

soos volq te wysig: 'I'ien

meriete

Leur;.;e Vc>ll viet i•iitr <'lk ;;ott vir die opleidinq van onderwy=

;;c>rs ZJ,"n .. lie vulksqt·ot,[X! <J<:t;k<>nk word. Elke beurs het R500- H62'5·1~625--H-/50 p<~r jdar bel.c;np. ·n Verder·e tien merietebeurse vc~n viet· Jddr

cd.k is vir

alh: !Jevolkin')S'Jroepe vir

enige

ander venlcre opluid.illq Lo<:qc,ken. J·:lkc;en V<.!ll hienJie beurse het oak

1:2 3) H500-H\)2'5-Hb2')·-!U50 per jditr bcdoop.

Dadr is in 1')'11 besluit om vaned. die 1972/73 boekjaar die stu=

diebc~un-H~ .'l<tn univ•:rsiteils- en kollegestudent.., te verhoog wmaf R500 tol. l\t>?', pee ic~<~r

vir

dit-! eerstEO drie

tudiejare

en vanaf !<COO tot lU'JO P<'r ictar vir rl.i.e daaropvolqende uLudiECj.l~

n.c. f·1er ic: Ld>(!ltt·se .is deurgaans

mEet

!000 per :jadr verhooq so=

dat die hoo(_Jstc; meri<·!lebe11rs

op

1<950 pHr

Jaar te

stac~n gekom

heL. 124)

5.2.3 5.2.!.1

fl.s gevolq van die qc,<iurit_w kontc~k met die knltuur van die !3lan=

ke!;, hel

daar met terlyd onder meer ·n verandering in die waarde=

besef van oudc,rwys by diH N.ie-Blcmke!; van Suidwes-Afrika ont=

Wikke1. D_lu Skoo}wt~St• \Vd!:} {-!{_fler~ dttfiV.lllkllk ni claarop ingc:stel 12"3) ~;tJIIJ\VJ·:~;-!IFIHKA (Ad!ninistnH>iLd. Dt?part.ement van Onder=

wys. pp. ]6-37.

' p.

om in hierdie nuwe vraag na veranderde onderwysbehoeftes te voorsien nie. Die volgende verklaring is in 1926 op n navraag ten opsigte van onden.,rys deur die Permanente Mandaat Kommissie gemaak en loon duidelik die doe] van die onderwys aan:

"Civi:

lization will never be developed on idleness, and the

educ~=

tion of the Native does not consist of teaching him the 31pha=

bet or the Bible only. 1'he main thing is to teach him the va=

rious crafts so that he may become an economic asset to

Llw

country. Left to himself

h•~

will simply sit in the sun and dream about women and cattle. Work brinus him into contact with civilization and therefore assists the process of civi=

125) lizing him."

Die algem•"ne cloelstclling van die eerste sendinyskolc was die kerstening van die Swart kind. Hierdie oogrnerk was lofwaardig, maar in die veranderde en steeds veranderende maatskaplike en ekonomiese lewe was die

prirn~re

doelstelling om kinders te ker=

stcn nie voldoende nie. Die skole het onder meer begin om te voorsien in die vraag na opgeleide arbeiders.

Die Administrateur en die Uitvoerende Komitee van Suidwes- Atrika het in 1958 'n kommissie nnder die voorsitterskap van H.J. van

~yl

benoem om ondersoek in te stel na die onderwys=

voorsiening aan Nie-Blankes.

Die benoerniug van dje Kommissie

is by wyse van Goewermentskennisgewing nr. 204 van 15 Augus=

tus 1958 in die

Offisi~le

Kuerant bekragtiq. DiL! verslc!<J wat deur hierdie Kommissie uitgebring is, staan

bekc~nd

as: Die

Verslag van die Kommissie van Ondersoek na Nie-Blanke onder=

~

in Suidwes-Afrika en het in twee dele verskyn, naarr.lik 125) SOUTH WEST AFRICA (Administration). A memorandum on

education in South West Africd 1961, pp. 42-43.

257

Die Korii!ILLS!;ic, r"'""';V<Jort:-; oor~Jc<e•<J in w.1tler mate clie onderwys=

~~all>stei:;.:,Js v,m die toenl"crtycl~;v Unie van Suicl-1\frika op die S\V<t 1·te:.:1 er. [(] c~u r 1 i nqt:-~ Vdn ~~u i dvJt~s-Af r: i kcj Vt.Jn toe passing ge::::

I ) I )

Di<: fun,mi,-;sie htet ·n intcnsiewe Olldersock

(i·it~ vc:r~:-ol<~c v<.~n vor il)l: knuuilif;sie~;, nac.mlik d\_(--! fnter:dRDc:trLc~=

~~·~:.:_K~_:~::>_~-~~:~'~~-'=.lle 011d•:nvys (l935-l')3G), die~=

.!:_l_I_C_I_!_!l_<2_:::_~ncler '·'}'~:_;~~.2'' ¹ e _L!-:0_:.!<'l<c:n-k_orHmi ss ie) ( 1949-

ICJc,l)

^<'11

( 1935-1956)

van Kaap=

l.:1nd.

Die: Ko11uni s:_;ie Vctn I 958 lret bevind dat die steisel van onderwys=

VOOI""Si ,,ni ll<j, l!ll in IHcc>S<)rldcer ui e skool.slelscd ~Jilt gevo I g is vir

/\fri kct gevolq is. IJdar i~~ in ~:uidw<:s-~t'.frika vir die volgende skoolsocnte in di,, 1~;uirk:like sowe~l as die noordelike sekture voorsieninq qernaak; prim&rc.• :;kole (suh. s t . A - standerd f>);

st?konclere skole lsLilltd.,rcls 7

tot

Jn); Onderwysersopleidings=

inrjgLi_ny~; t?tt lJtriyLin~JS vir vakuplr~iding en volwassf-~ onder.::::

1 2il) wys.

Dic; Sld.Jl>:prcsidu.t Vdll di,~ HccpubJ iek Vdn Suid~-JI.frika het~ op t l S(.:pLt~mbur- l9b2 ·n Kolll:ui:..;sic~ oraic:'r· cJje voorsitterskap van

12G) l :t'/)

_I_.!_l_L~_i

• ,

p. :t

8 •

~lJ] f)\,·Jl~:~.; ~,\PH l Kl\ ( f\,lmj n i_st l~cls.i c ) . Vt~rs.lag van rli ... ~ Kommi ~3=

_:J_i_:.::_ Vd 11_i~~c r '--;~~~k __ , ~~~-J:!J._c.: ~ !i!:~~~t.': onr]8r\".JY s in Sui clvJt-~:3- /\frikc1, <11. r, p. ,_,/.

128) SIJfll\'H·:S-AFHIKI\ (Arlmii!Jstccu;:e).