DIE AANDGZL V4N DIE K R U G E R 8 D O R P B r K O M M A A D O ArlN DIE T W E E D E V R Y H E I D S O O R L O G . ( 1 8 9 9
-
1 9 0 2 ) D E U R J.M.H. VAN - - AARDT. -. . . - V o o r g e l g a s g e d e e l t e l i k e n a k o m i n g v a n d i e v e r e i s t e s v i r d i e G R A A D V A N M A G I S T E R A R T I U M i n d i eFAKULTEIT VAN LETTERE .Eli WYSBEGEERTE.
PO(TCHEFSTROOM5'E UNIVFRSITEITSKOLLEGE
v i r
CHRISTELIKE HOFR ONDERWYS.
~ o c y i om, rr.c2-f: ,dip .?il7ns.?i;,.7.7 i r ? ? vg7;. :.f.o7.d j o 73r0rF-~+7!,:.: o o l i - n . r ~ ,-I 7;r : - , . - P I - ~
- -
, d . ? i ~ i . ? i n c { i , 9 n 7 p : ? p " - p 177 , ~ n $ ' ~ r , . ~ n c / j o p c f ^ h p 7 n 5 l r . ~ . 0 - -k d i @ -I-n r F 71 i n in -I 11: 1 i 1r 0 n P c P 1 ) o i!, d i -.. n 7 i 11 d i:!
.? i 7% rJ ,, -L :; i 7' -s 7 ~ ~ . ? t o ~ i ) , - : : ! i f ; ~ i.? 01) I n . ~ ; n ? . - s l g ? o ~ r o ? r o w p r t n , , ~ n i o , ; 7 ~ h ~ ~ l ~ + T i , - . . .. ,? 1 n - 0 1 n r I 7i. 7 J ,i . d i l f . . 0 , c f 2 P , 1 ) Y ( 7 j L . ;!-0 I ? . ; u i r , i ; ? r i ! . ! ~ s i n o i s r 7 1 7 i : m e r , r : , i r ? l l . o n ( 7 e w n n . 7 d ~ t91-roi72 b g r r ~ 7 4 e . O ~ C .7 (;+(.to- ! ) ~ * 7 . 7 ' - ' 3 7 2 h . t - l n . d ~ . ! i i ~ ~ p 11"n 0 7 J ~ o ! : o T T ~ , " ~ ~ o i i c ! : l ~ + I T ! !> - r . ~ @ o n , 7 ~ 7 ; ~ ~ ~ 1 7 . 7 ; . -7,-'. h n + . ? T I , - 1 n i - 7 , 0 7 1 , ~ r7~7j.7' -li ,; i o n m n n 9:-cmne.7 7 ) r r n i:!!.'l Ze I . : ~ ~ m . q ? ~ . r 7 . ~ i . i " - , ' . r : L . ~ ~ ~d o l j 1- i . 7 i 0 c: i ( 2 cfl.1-d [?n7?. r ; i y,,c,:,;c TI, 0 ? ) ( I rc10 7 . 1{07j,rj r p o?l--; 0 7- :: o Q n i !r 7 , .
-
,P ,? f 0n ] ~ : t f i , : i . i . r 7 : + - 1 1 7 r : n Z % ? i ' i ~ ~ r r , n r ? f d ~ ' 7 , i ? l , ~ h e n 7 i c b n f 0 . , T l ! . i .F cn. ? ~ , f , . q p - ; i ,: : 2 0 d f ;.!oe.r: n p , , ~ i : ; e ] ? f : ? ! ~ o r r ? 0 0 rr{i" o h , j o : r i i i ~ ! ' , + ~ i f : . q r , . ~ q ~ 7 - . ( r ' ~ n T j i s 7 - 1 ' 5 - 1 p ; ; ~ ~ . - l - o
A L G E M E N E A G T E R G R O N D . Die O n t s t a a n - Toe S i r T h e o p h i l u s S h e p s t o n e op 1 2 A p r i l 1877 i n e n
Greet-van
~ r u ~ e r s d o r ~ . d i e h a r t van d i e Boerehoocfstad d i e B r i t s e v l a g 1 )aan d i e r e p u b l i k e i n s e v l a g p a a l o n t v o u , was hy t o t a a l onder ' n wanindruk d e u r t e r e k e n d a t d i e o o r g r o t e m e e r d e r h e i d s y daad v e r - welkom h e t . I n t e e n d e e l , s e d e r t d i e n sou d i e B r i t s e g e s a g v o e r d e r
i n T r a n s v a a l m e t ' n morrende gemeenskap t e doen k r y wat n i e weer sou r u s a l v o r e n s h u l l e h u l v e r s t o k e v o o r r e g van v r y e n o n a f h a n k l i k t e wee3 h e t s g m e t k o n s i l i a s i e , h e t s y m e t wapengeweld sou h e r b e v e s - t i g h e t n i e . H e r h a a l d e l i k e p r o t e s van d i e Boere by monde van h u l - l e o n d e r s k e i e a f g e s a n t e t e e n S h e p s t o n e s e v r y p o s t i g e daad i s d e u r d i e B r i t s e o u t o r i t e i t e i n D o w n i n g s t r a a t s t e e d s afwerend van d i e hand gewys. Dat d i t op aandrang van Paul K r u g e r sou wees d a t daar g e v o l g l i k op 8 Desember 1880 ' n v e r g a d e r i n g t e P a a r d e k r a a l be16 i s , s p r e e k b o e k d e l e v i r d i e o n t s t a a n v - ( n ' n l a t e r e c f l o r e r e n d e Wes-Rands d o r p . D i t was j u i s t y d e n s h i e r d i e b e t r o k k e byeenkoms waar Paul Kruger, P i e t J o u b e r t e n X.W. P r e t o r i u s g e k i e s i s a s v e r t e e n w o o r d i -
gende l e d e van d i e U i t v o e r e n d e Raad e n d i e Driemanskap gevorm h e t t e n e i n d e m e t d i e B r i t s e r e g e r i n g t e onderhandel i n s a k e d i e on- w e n s l i k h e i d e n t r o u e n s p o l i t i e k e o n w e t t i g h e i d van d i e B r i t s e be- s t u u r oor d i e T r a n s v a a l . Ook h i e r d i e k e e r h e t d i e B o e r e - d e p u t a s i e n i e h u l l e doe1 b e r e i k n i e e n was d i e inwoners van d i e R e p u b l i e k i n h u l l e h o o p v o l l e v e r w a g t i n g t e l e u r g e s t e l . Nogtans h e t d i e Trans- v a l e r s n i e wanhoop g e p l u k u i t h u l l e berou n i e . Hoe t e e n h u l l e s i n o o k a l , was d i e mapen nou nog d i e e n i g s t e m i d d e l waardeur h u l l e h u l l i d e a a l k o n v e r w e s e n l i k , e n i n h u l l e s t r e w e om ' n s e l f s t a n d i g e n a s i e t e wees h e t ontwakende n a s i o n a l i s m e wat aan d i e o r d e van d i e dug was, h u l l e g e r u g s t e u n . r , * - % W * Die S u i d - A f r i k a a n s e Republ i e k s e h o o f d e h e t m i n d e r b e v o o r - r e g t e b u r g e r s wat d e u r e e n of u n d e r t e e n s p o e d m a t e r i g l e t e r u g s l a e o n d e r v i n d h e t , n i e v e r t r a p n i e . Aan s o d a n i g e s i s s t a n d p l a s e gegec 1 ) Uys; I n t h e Era o f S h e p s t o n e . p.391.
- 2 -
%en noorde van d i e h u i d i g e K r u g e r s d o r p e n gou h e t h i e r d i e n e d e r - s e t t i n g d i e naam van Burgershoop g e k r y . Die g e b i e d i s i n b l o k k e o p g e d e e l , e l k b e s t a a n d e u i t s e s e r w e . 2)' I n d i e m i d d e l van d i e n e d e r s e t t i n g s t a a n d i e beroemde Paardekraalmonument,
-
van b u i t e n - gewone b e l a n g v i r d i e T r a n s v a a l , want d i s j u i s h i e r waar d i e v y f - t o t s e s d u i s e n d gewapende b u r g e r s op 8 Desember v e r g a d e r , e n p l e g t i g l i k onderneem h e t om t o t d i e dood t o e saam t e s t a a n t o t d a t h u l l e weer h u l l e v r y h e i d t e r u g g e w e n h e t . E l k e e n h e t a s ' n bewys van s y a a n d e e l i n d i e v o l k s t r y d ' n k l i p a a n g e b r i n g , e n u i t h i e r d i e s t a p e l k l i p p e sou d i e s t e w i g e P a a r d e k r a a l s e monument v e r r y s-
d i e t e k e n van d i e g r o o t n a s i o n a l e v e r b o n d . K o r t h i e r n a h e t d i e E e r s t e V r y - he i d s o o r 1 og u i t g e b r e e k , w a t , na d i e P r e t o r i a s e e n Londense Konven- s i e s van 1881 e n 1884 o n d e r s k e i d e l i k , u i t g e l o o p h e t op d i e o n a f - h a n k l i k h e i d van T r a n s v a a l . K o r t na d i e o o r l o g h e t d i e V o l k s r a a d b e s l u i t om d i e 16de Desember n i e a l l e e n a s ' n dag van h e r d e n k i n g aan d i e ooruuinning van geweer o o r a s s e g a a i t e b e s k o u n i e , maar ook a s ' n dankdag v i r d i e h e r s t e l l i n g van d i e o n a f h a n k l i k h e i d van d i e S u i d - q p r i k a a n s e Repu- b l i e k . Die e e r s t e samekoms i s i n Desember 1881 t e P a a r d e k r a a l ge- hou, maar i n J u l i e 1 8 8 3 h e t d i e V o l k s r a a d b e s l u i t om d i e f e e s v i e r i n a l l e e n e l k e v y f j a a r t e hou. Op 26 A p r i l 1887, na d i e t w e e d e v o l k s f e e s b y P a a r d e k r a a l , h e t d i e U i t v o e r e n d e Raad b e s l u i t ( a r t . 1 1 9 ) omIn g e d e e l t e van d i e p l a a s P a a r d e k r a a l t e koop m e t d i e doe1 om d a a r ' n J t a n d s d o r p
'
aan t e 1 6 mat K r u g e r s d o r p genoem sou w o r d . Mnr. P r i t c h a r d , d e s t y d s e r e g e r i n g s l a n d m e t e r h e t i n J u l i e 1887 daar aan-gekom e n o n g e v e e r 1,000 t r e g s u i d van d i e g e d e n k t e k e n d i e dorp be- g i n opmeet. 3 )
Die Boere van d i e omgewing h e t n i e s t i l g e s i t n i e . H u l l e wou graag s i e n d a t d i e r s t a n d p l a a s
'
t o t d i s t r i k s d o r p m e t Krugersdor a s r h o o f p l a a t s f g e p r o k l a m e e r word. S o , b y v o o r b e e l d kom d i e v o l g e n c t e r b e s p r e k i n g i n d i e T r a n s v a a l s e V o l k s r a a d : 1 1 3 1 J u 1 i e 1891:-d r t . 1 2 0 2 . Aan de o r d e e e n memorie van L . J . A l b e r t s , J.P.Dekker e n ( 2 8 a n d e r e n ,
. . .
)2.) Praagh: The T r a n s v a a l and i t s M i n e s . p.414. .
3.) d m p t e l i k e g e n l u s t r e e r d e handboek van ~ r u g e r s d o r ~ ( l 9 3 6 ) pp.5-6 v g l . o o k : Kaplan, A4ej.I.P: Die g e s k i e d k u n d i g e o o r s p r o n g van ' n a a n t a l T r a n s v a a l s e p l ekname. pp. 66-67.
28 underen, d d , K r u g e r s d o r p , 21 Maart 1891, e n e e n e van W, J.Botha, D.Vrey e n 44 anderen, van
' t
z e l f d e d i s t r i c t e n datum, b e t d e n v e r - zoekende e e n n i e u w d i s t r i c t m e t K r u g e r s d o r p a l s hoo fd p l a a t s ."
Na ' n k o r t d i s k u s s i e h e t daar twee v o o r s t e l l e ingekom. I n stemming g e b r i n g , h e t d i e e e n v e r v a l t e r w y l d i e oorblywende m e t 18
t e e n 3 stemme aangeneem i s . Die h o o g e d e l e r e g e r i n g sou n a a m l i k nu. gaan of daar v o l d o e n d e grond op b i l l i k e voorwaardes v e r k r y kon word om aan d i e v e r s o e k van d i e m e m o r i a l i s t e t e ~ o l d o e n . ~ ) Gesaghebbende r e g e r i n g s o u t o r i t e i t e h e t daarop onderhandel i n g s gehad m e t d i e e f e - naar van d i e p l a a s P a a r d e k r a a l
-
' n s e k e r e H.P. K . P r e t o r i u s ( V a a l ~ a r t i e n s )-
e n d i e a k t e van koop e n verkoop b e s p r e e k . Die onderhan-d e l i n g e h e t n i e op ' n s u k s e s u i t g e l o o p n i e ( d r t . 1 3 1 5 ) . ( ~ o o s l a t e r d u i d e l i k s a l word was d i e m o e i l i k h e i d v e r a l t w e e l e d i g : d i e probleem van &veld rondom d i e monument t y d e n s d i e f e e s t y e ; e n d i e r e g t e wa mynmaatskappye op d e l e van d i e grond gehad h e t ) . N i e t e m i n i s daar
t o g b e s l u i t om d i e saak van k r a g t e l a a t b l y e n d i e m e m o r i a l i s t e daarvan i n k e n n i s t e s t e l ( ~ r t . 1 3 1 6 ) . 5 )
Hierna h e t d i e r e g e r i n g s a m p t e n a r e v e r d e r op d i e probleem ingegaan e n op 23 A u g u s t u s 1 8 9 3 h e t d i t u e e r t e r s p r a k e gekom
( 1 1 8 1 ) . S e k e r e gronde e n r e g t e op d i e p l a a s P a a r d e k r a a l i s i n aanmerking geneem en daarna was d i e r e g e r i n g b e r e i d om ' n a k t e van ooreenkoms m e t P r e t o r i u s sowel a s m e t C.A. C e l l i e r s ( v e r t e e n w o o r - d i g e r van d i e A l e x a n d r a E s t a t e e n ~ o u d m & h a - ~ a a t s k a p ~ y ) aan t e gaan. Die U i t v o e r e n d e Raad h e t d i t op 6 ddaart 1893 goedgekeur e n daarna aaiz d i e E e r s t e V o l k s r a a d voorgele^ v i r b e k r a g t i g i n g . H i e r h e t twee v o o r s t e l l e ingekom rtwaaruit d a t van den Heer A. Wolmarans, gesecon- deerd door den h e e r Roos met 13 t e g e n 1 0 stemmen werd aangenomen, l u i d e n d e a l s v o l g t : A r t 1182. ttDe E e r s t e V o l k s r a a d , l e t t e n d e op
R e g e e r i n g s m i s s i v e en daarbg o v e r g e l e g d U i t v o e r e n d e R a a d s b e s l u i l a r t . 1 0 8 , dd.6Maart 1893, e n i n verband denrmede op E e r s t e V o l k r r a a d s b e s l u i t a r t . 1 2 0 3 van 1891, alsmede op de memorie
~ ~ ~ ~ . 8 5 8 / 9 3 , t h a n s onder behandel i n g ;
B e s l u i t : 1 . De h a n d e l i n g e n van de H.Ed. ~ i t v . ~ a a d i n d e z e goed t e k e u r e n ;
2. De H.Ed.Regeering op t e d r a g e n e e n d i s t r i c t s d o r p op eel v o o r h e t p u b l i e k b e s t a a n b a r e p l e k t e doen u i t l e g g e n , onder zu17 b e p a l i n g e n e n voorwaarden a l s de Uitv.Raad w e n s c h e l i j k z a l
( a c h t e n , i n . .
,
4 ) N o t u l e n van den E e r s t e n V o l k s r a a d d e r Z.A.Republiek 1891.a c h t e n , i n i e d e r geual o / a o o d a n i g e p l a a t s d a t de s t a o n p l e k b i j g e l e g e n h e i d van de j ' e e s t v i e r t n g
&t
b e l e m n e r t mordt;3. D e H.Ed.Regeering u e r op t e d r a g e n d e d i s t r f c t s 2 i j n e n
voor d a t nieuwe d i s t r i c t t e b e p a l e n , e n h a r e h a n d e l i n g e n
t ?
de a a n s t a a n d e gewone z i t t i n g den Raad t e r g o e d k e u r i n g voor
t e l e g g e n ;
/
4. M e m o r i a l i s t e n e e n a f s c h r i f t van i t 3 e s l u i t t e doen t o e - komen a l s antwoord op hunne memories. s 67
\
B e r s i n 1895 h e t d i e r e g e r i n g d i e
g,e
r o k l a m e e r d e goudveldl van d i e d i s t r i k g e s k e i , e n d e u r ' n p r o k l a m a s i e g e d a t e e r 3 0 A p r i l 1895 i s d i e g r e n s e van d i e K r u g e r s d o r p s e d i s t ~ , i k v a s g e s t e l e n ' n Bo,I
van d i e Landdros g e s e s t i g met r e g s b e v o e g d h e i d oor d i e d i s t r i k . 7 ) S a a k l i k i s d i t d i e v e r h a a l van d i e o n t s t a a n van K r u g e r s d o r
-
vandag r e e d s d i e h o o f d o r p op d i e Wesrand. L a bo
r o m n i a v i nc
it
i m p r o b u s ( O n v e r s a a g d e a r b e i d oorwin a l l e s )is
vandag d i e dorp s e l e u s e , e n d i t kon ook van t o e p a s s i n g gewees h e t u:ir d i e v r y h e i d s t r y d want d e u r v l y t i g h e i d , ywer, e n werk h e t d i er s t a n d p l a a s ' g e u ~ e l d i g g e g r o e i . Waar daar i n d i e t a g t i g e r j a r e van d i e v o r i g e e e u n o u l i k s meer as ' n m y n k a n t o o r t j i e was, h e t daar t e e l ; d i e u i t b r e e k van d i e o o r l o g ' n goed u i t g e m e t e dorp g e s t a a n .
X i e r d i e h o o f s t a d van d i e Yesrand i s d i k d e e l g e b l e d mat u i t s t r e k t u s s e n d i e Roodepoortmyne e n d i e R a n d f ' o n t e i n E s t a t e s
-
' n a f s t a n d van n a a s t e b y 1 5 m y l . Ten noorde van d i e dorp i s d i e u i t - l o p e r s van d i e Randse b e r g m e k s , t e r w y l ' n 1 i e f l i k e panorama van d ; b e k o o r l i k e b e r g k e t t i n g bekend a s d i e M a g a l i e s b e r g hom weswaarts u i - s p r e i . Dte s t r a t e was n o o i e n d i e s y p a a d j i e s m e t e u c a l y p t u s - b o m e b e p l a n t . Die m a r k p l e i n , ' n kenmerkende e i e n s k a p van a l l e 8uZd- A f r i k a a n s e dorpe was r u i n e n popule^r want d i t was d i e p l e k waar p r o d u k t e e n lewende hawe verkoop i s .K r u g e r s d o r p s e k l i m a a t i s u i t s t e k e n d . S o m e r h i t t e word v e sag d e u r h e d i k e r e g n e n d i e n a g t e i s k o e l e n v e r f r i s s e n d . Hael- s t o r m s i s a f w e s i g . Die wintermaande i s aangenaam, m e t ' n s t i l , d r o e a t m o s f e e r . GeleF i n d i e s u b t r o p i e s e b r e e d t e g r a d e e n op ' n h o o g t e van 5,709 v o e t bo s e e s p i e s l , i s daar geen b u i t e n g e w o n e u i t e s t e s van h i t t e en koue n i e . D i t s a l m o e i l i k wees om ' n meer gema- t i g e k l i m a a t i n S u i d - A j ' r i k a t e k r y a s d i g van d i e ~ e s r a n d . ~ )
( ~ o o r d i e
.. .
6 ) N o t u l e n van den E e r s t e n V o l k s r a a d d e r Z.A.Republiek 1893. 7 ) Amptel i k e g e i ' l l u s t r e e r d e handboek van K r u g e r s d o r p ( 1 9 3 6 ) p . 6 .8) Praagh: p.414.vgl. o o k : A m p t e l i k e g e i l l u s t r e e r d e Handboek van
- 5 -
Voor d i e u i t b r e e k van d i e o o r l o g a1 kon K r u g e r s d o r p s e inwoners wys
o p ' n g e r i e f l i k e H o t e l e n f l o r e r e n d e b e s i g h e i d s f i r m a s s o o s d ~ k van C a r n e g i e and Jamieson; Harper e n T u r n e r ; Harvey, Greenacre e n C o ; e n George N o r t o n s e b r o o d b a k k e r y . 9 )
U i t h i e r d i e b r e g o o r s i g kan ons merk hoe fenomenaal d i e g r o e i van Krugersdorp was, ongeag o n r u s t i g e j a r e . Die v i n n i g e o n t - w i M e l i n g van d i e dorp was n l e t e m i n ' n bewys d a t daar t o g ' n b e h o e f . t e was aan ' n meer s e n t r a a l g e l e g s e n t r u m v i r b e s i g h e i d , e n v i r s i v i e l e e n k r i m i n e l e s a k e . Inwoners v a s v o o r h e e n a f h a n k l i k van Jo- hannesburg, R u s t e n b u r g e n P o t c h e f s t r o o m ,
-
a l d r i e b u i t e n g e u ~ o o n u e r e n d i k w e l s h e t e e n of ander saak, k e r k l i k , j u r i d i e s of m i l i t g r , s p a d i g e aandag v e r e i s . Afou sou v e r t r a g i n g n i e meer In s t r u i k e l b l o k Loees n i e want d i e a f s t a n d i s i n g e k r i m p . Wat d i e b e s i g h e i d s a a n g e l e e n hede b e t r e f sou d i t gedurende d i e o o r l o g g e t o o n word hoe h a n d i g d i e K r u g e r d o r p s e h a n d e l s e n t r u m s t e p a s kom i n d i e v o o r s i e n i n g vnn d i en o d i g e k o m m i s s a r i a a t en k l e d y aan d i e b u r g e r s op d i e v e r s k i l l e n d e f r o n t e . 1 0 )
flog v o o r d i e u i t b r e e k van d i e V r y h e i d s o o r l o g maak ons k e n n i s m e t d i e v e r s k 5 l l e n d e m i l i t g r e r a n g b e k l e g r s e n ampsdraers i n d i e K r u g e r s d o r p s e d i s t r i k . I n d i e l e n t e van 1898 n o e s u e r s k e i e kommando, naaml i k d e e l neem aan ' n s t r a f e k s p e d i s i e t e e n d i e n a t u r e l l e onder
Mpefu i n floord-Transvaal ( d i e sg.ddagato-oorlog). Die K r u g e r s d o r p e r s i s ook daarheen opgeroep e n we1 a s wyke onder d i e a f s o n d e r l i k e
v e l d k o r n e t t e , n l r lVyk 1. ( d i e d e l w e r y e ) vkt.B.J. V i l j o e n . 1 2 ) Wyk 2. v k t . J.Y. van Wyk.
Wyk 3. v k t . J . J . K l o p p e r s e n a s t .
-
v k t . S.F. O o s t h u i z e n . 1 3 jF r e d e r i c k J - P o t g i e t e r was d i e kommandant van d i e h e l e K r u g e r s d o r p s e kommando. 1 4 ) Die K r u g e r s d o r p s e b u r g e r s h e t m e t e n t o e s i a s m e aan d i e
1 oproep gehoor gegee e n d i e o n d e r l i n g e g e e s was gesond e n o p t i m i s t i e I n d i e geveg t e e n d i e n a t u r e l l e h e t h u l l e ' n b e l a n g r i k e r o l g e s p e e l e n dapper geveg s o o s b l y k u i t v e r s k i l l e n d e v e r s l a e . Ook was h u l l e gedrag b e s o n d e r v o o r b e e l d i g . 1 6)
( 0 n d e r d i e . .
.
.
.
The S t a n d a r d and D i g e r s'
News: e n 28/10 p .3. 1 3 K. 0.132.CI?. 5370.13) K.G. 132 CR.5479; u g l . ook: K.G.13
Onder d i e o f f i s i e r e h e t Ben V i l j o e n u i t g e n u n t , e n " t h e behauiour of t h e K r u g e r s d o r p s e c t i o n h a s a l l a l o n g b e e n m o s t e x e m p l a r y . tt 1 7 )
D i t was j u i s t y d e n s h i e r d i e v e l d t o g d a t Ben I r i l j o e n u i t d i e d i e n s g e t r e e h e t om horn op v e r s o e k van s y w y k s e b u r g e r s e n a n d e r e v e r - k i e s b a a r t e gaan s t e l as l i d v a n d i e Tweede V o l k s r a a d i n d i e vaka-
t u r e wat o n t s t a a n h e t a d g e v o l g van d i e v e r s t r y k i n g van d i e n s t y d van L.Geldenhuis, d i e v e r t e e n w o o r d i g e r van d i e W i t w a t e r s r a n d s e d e l - toer ye. 18) Op 8 Desember sou P.R.Fourie a a n g e s t e l word a s u e l d k o r n e t
i n d i e p l e k van V i l j o e n . l g ) 8 0 0 s omstandighede l a t e r b e a y s h e t , h e t K r u g e r s d o r p ' n b a i e bekwame m i l i t g r e l e i e r i n Ben V i l j o e n v e r l o o r .
Met h u l l e terugkoms i n K r u g e r s d o r p vanaf d i e Magato-eks- i s
p i d i s i e i n D e s . 1 8 9 8 , ~ d i e K r u g e r s d o r p e r s h a r t l i k verwelkom, e n be- halwe d i e woorde van dank e n w a n r d e r i n g w a t h u l l e v e l d k o r n e t t e aan h u l l e t o e g e v o e g h e t , i s h u l l e ook l o f t o e g e b r i n g d e u r h u l l e l a n d - d r o s , J.C.Human, d i e r e g s k o m m i s s a r i s J.C.B.odenstein e n d i s t r i k s - l a n d d r o s H. Hugo. Die d a p p e r h e i d van d i e K r u g e r s d o r p e r s , h u l l e be-
r e i d w i l l i g h e i d om d i e o u t o r i t e i t van h u l l e r e g e r i n g t e handhaaf e n 2 0 ) .
h u l l e p u i k gedrag was p r y s e n s w a a r d i g .
Die Magato-kampanje was ' n d e e g l i k e voorsmaak v i r menige b u r g e r wat b e t r e f d i e aard van kommandolewe e n d i e o n g e r i e f v e r - bonde daaraan
-
' n k e n n i s m a k i n g m e t d i e koue van d i e n a g t e , d i e h i t t e van d i e s o n e n u e r m o e i e n e s e n k w e l l i n g van d i e l i g g a a m . Die e k s p e d i s i e was ' n t o e t s v i r d i e g e w i l l i g h e i d e n waagmoed van e l k e kommando e n K r u g e r s d o r p h e t b e s l i s n i e g e f a a l n i e . Geen nege maande h i e r n a sou v e r s t r y k n i e , of d i e m i l i t g r e l e i e r s van d i e r e p u b l i e k sou nu kommandots soek waarop s t a s t gemaak kan word.I n d i e l o o p van 1899 h e t g e b e u r t e n i s s e bewys d a t v r i e n d - skap n i e m o o n t l i k i s n i e a s ' n vreemde e l e m e n t i n d i e l a n d d i e be- skerming van ' n g r o o t "Paramount Power" v e r l a n g onder w i e h u l l e o n m i d d e l l i k g e l y k e r e g t e m e t d i e r e s van d i e b e v o l k i n g kon g e n i e t . Sou d i e r e p u b l i k e i n s e owerheid w e i e r om h i e r d i e r e g t e t o e t e s t a a n ,
/
dan was d i t
t
a nt
a m o u nt
aan ' n o o r l o g s v e r k l a r i n g . Onsim- t i e k e s t a a t s l i e d e h e t d i e t o e s t a n d i n d i e S u i d - A f r i k a a n s e-
( ~ e p u b l i e k . ..
1 7 ) The K r u g e r s d o r p Standard 1 0 / 1 2 / 9 8 p . 3 . 18J 38. 2205 ~ . 1 6 3 0 3 / 9 8 . 1 9 ) 85'. 2200 R. 15858/98. 2 0 ) The K r u g e r s d o r p S t a n d a r d 1 7 / 1 2 / 9 8 p.6.- 7 - R e p u b l i e k a s b r o n v a n o n h e i l b e s k o u w a t d i e h o r i s o n
van
S u i d - s t f r i k a v e r p e s , t e r w y l d i e on1 i b e r a l i s t i e s e Boer d i e r e s e n t e a g i t a s i e s w a t aan d i e B r i t s e r e g e r i n g g e s t u u r i s , b e s k o u h e t a s In e e r s t e s t a p om s y o n c l f h a n k l i k h e i d omver t e werp. A l v o r e n s d i e v e r w i k k e l i n g e v o o r u i t t e l o o p , i s d i t e e r s n o d i g om ' n v l u g g e b e e l d t e gee van d i e t o e s t a n d e i n K r u g e r s d o r p v o o r d a t d i e w r y w i n g s p u n t e op'n
g e w e l d d a d i g e k r i s i s u i t g e l o o p h e tKRUGEmDORP--G&DURENDE.-.-DIE- -TYD VAN SPMJNING.
M i l i t & r e b e d r u w i ~ h e d e Hoewel o o r s i g t e l i k , was voorgaande n u t - i n K r u ~ e r s d o r p v o o r
*
u i t b r e e k van d i e o o r l o g . t i g om ons ' n b r e e a g t e r g r o n d t e gee oor d i e s p e s i f i e k e dorp en d i s t r i k . Ons h e t g e s i e n w i e d i e p r o m i n e n t s t e nmpsdraers en m i l i t e r e r a n g b e k l e g r s i s . H i e r b y kan bygevoeg word d a t , behalwe W.Edwards e n ' n a a n t n l manne wat saam m e t hom beweeg h e t , daar geen o p e n l i k g e o r g a n i s e e r d e v r y - w i l l i g e r k o r p s i n Krugersdor? meer b e s t a a n h e t n i e , want a l l e mnnr skappe en o f f i s i e r e van d i e K r u g e r s d o r p s e V r y w i l l i g e r k o r p s wat d e e l - geneem h e t aan d i e S w a z i e l a n d s e o n l u s t e i s e e r v o l o n t s l a a n . 1
)
Teen d i e m i d d e l van d i e j a a r 1899 was d i t d u i d e l i k waar- h e e n d i e a k t i e w e m i l i t g r e bedrywighede van b e i d e d i e R e p u b l i e k e n Engeland a f g e s t u u r h e t . Terwyl d i e e e n w r y w i n g s p u n t na d i e ander
t u s s e n d i e twee l a n d e b e s p r e e k en o n o p g e l o s g e l a a t i s , h e t wapen- t u i g en t r o e p e vanaf Engeland en e l d e r s S u i d - A f r i k a i n g e s t r o o m .
Op b e v e l van h u l l e owerheid h e t d i e l a n d d r o s t e i n d i e be- t r o k k e d i s t r i k t e i n t u s s e n gedoen wat h u l l e hand v i n d om t e doen. S o b y v o o r b e e l d h e t l a n d d r o s Hugo van K r u g e r s d o r p op 7 Feb. 1899 van d t e kommandant-generaal v e r l o f g e v r a om ' n e l e k s i e t e open v i r d i e v e r - k t e s i n g van ' n v e l d k o r n e t v i r w y k flo.3 i n d i e p l e k van J . J . K l o p p e r s . Die kommandant-generaal h e t hom d i e gevraagde o u t o r i s a s i e v e r l e e n , 2, e n p e r m i n u t d g e d a t e e r 6 Maart 1899 h e t d i e l a n d d r o s d i e u i t s l a g van d i e v e r k i e s i n g aan eg. g e s t u u r w a a r u i t g e b l y k h e t d a t S.F.Oost- h u i z e n van d i e p l a a s D w a r s v l e i , w y k 3. D i s t . K r u g e r s d o r p , v e r k i e s e n i n g e s w e e r i s . Die datum van s y d i e n s a a n v a a r d i n g sou wees 9 Maart
o S S ~ ~ L ~ K
1 8 9 9 . ~ ) Met ' n m e e r d e r h e i d van stemme i s C . J . Kruger g e k i e s a s uw&. ve l d k o ~ w '!
&tb,
d i e amp wat v r o e g r d e u r O o s t h u i z e n b e k l e e i s m 4 ) I n w y k No.2 5)i s J . M . van Wyk h e r k i e s t o t v e l d k o r n e t , t e r w y l L. J.C. d u T o i t sou ( o p t r e e a s
. ..
-
1 1L ' ~ ~ . 2 2 9 5 R . 7 9 3 2 . v g l . o o k : V a l l e n t i n p.20.
2)drgieJ' X r u g e r s d o r p , Landdros M i n u t e , Band No. 2a.
bid.
Volgnommer 1 3 9 / 9 9 ( 9 / 3 / 9 9 ) .4 ) ~ b i d . Volgno. 1 4 0 / 9 9 ( 1 0 / 3 / 9 9 ) ~ v g l . ook: SS.2257 ~ . 4 1 3 5 / 9 9 . 5 ) q g i e f K r u g e r s d o r p , Landdros M i n u t e Band No. 2a; V 0 l ~ n o . 1 4 1 / 9 9 . ~
- 9 -
4
v e l d & ~ - ~ e bsou
o p t r e e a s a s s t . - u k t . P.R. F o u r i e h e t nog d i e rang van -v?rb.o s i s l e ~ C - t4 ~clkorvet
i n wyk No.1 b e k l e e en P.H. de V i l l i e r s sou hom a s H r - t f k t . by-
s t a a n . Die g e b i e d e Roodepoort, F l o r i d a e n M a r a i s b u r g h e t onder l g . s e a s s i s t e n t v e l d k o r n e t s k a p g e v a l . 7,
Op 24 A p r i l b e t komdt.-genl. J o u b e r t s i r k u l g r e C B 9 / 9 9 ( 2 4 / 4 / 9 9 ) aan a l l e kommandante van d i e a f s o n d e r l i k e d i s t r i k t e ge- s t u u r e n h u l l e daarop geujys om s t e e d s gereed t e wees m e t i z u l l e bur- g e r s en o f f i s i e r e i n g e v a l van o n v e r m y d e l i k e m o e i l i k h e i d m e t Enge- l a n d . Die l e z r o w e r s t e s e manende woorde sou d i e wakkere kommandant
van K r u g e r s d o r p n i e l e d i g vang n i e . Komdt. P o t g i e t e r was s t e e d s i n merkbare y w e r i g h e i d b e s i g met d i e w a p e n t u i g e n d i e g e r e e d b r i n g van
s y kommandantskap s e b u r g e r s v i r d i e onverhoede a a n v a l , s o d a t h y hom s o o s v o l g kon verantwoord op bg. s i r k u l g r e :
ge-eerd e n a c h t i n g u ~ a a r d i g e C i r c u l a i r e van 2 4 A p r i l 1899
-
h e & i k de e e r , t e r w i j l aan de v o e t van genoemde C i r c u l a i r e m i j e e n con- f i d e n t i e e l e r a p p o r t gevraagd word, of aan h e t g e e n i n genoemde C i r -c u l a i r e omschreeven i s , v o l d a a n i s . I k moet U E d e l e g e s t r e n g e rap- p o r t e e r e n d a t i k a l t o o s op e e n e c o n f i d e n t i e e l e w i j z e de b u r g e r s e n
m i j n e o n d e r - o f f i c i e r e n gewaarschuwd e n wakker gemaak heb, om t o g gereed t e z i j n e n a l t o o s waakzaam t e z i j n z o o d a t i k n i e t a n d e r s k a n r a p p o r t e e r e n dun d a t z o o v e r m i j bekend ben, a l l e s i n orde z i j n . Maar i k z a l zoo s p o e d i g m o o g e n l i j k t r a g t e n om opnuw de v e l d k o r n e t -
t e n e n b u r g e r s op e e n e ' a l l e r v o o r z i g t i g s t e w i j z e gereed t e maaken e n t e houden, z o o d a t u ed l e g e r u s kan weezen d a t door m i j geen war of o p s t a n d z a l koomen. tt 8 7 .
Randeel van d i e K r u a e r s d o r p s e Hiermee moet n i e v e r s t a a n word a m t e n a r e om o o r l o g t e v e r m x
d a t d i e b u r g e r s e n h u l l e o f f i s i e n t e n g u n s t e van o o r l o g was n i e . Op 4 A p r i l h e t d i e Wes-Randse koe- r a n t j i e I I D ~ V o o r t r e k k e r " In k r a g t i g e a k s i e b e p l e i t t e n behoewe van d i e r e g e r i n g t e e n d a a r d i e n u u s b l a u i e wat v o o r t d u r e n d d i e makl i k
o n t v l a m b a r e gemoedere van d i e U i t l a n d e r b e v o l k i n g opsmeep t e e n d i e b e s t a a n d e s t a n d van s a k e . Die blad v e r k l a a r d a t d i e b u r g e r s h i e r d i e u i t s p r a a k v e r e i s m e t d i e doe1 om d i e v r i e n d s k a p l i k e v e r h o u d i n g s wat daar we1 t u s s e n d i e B r i t s e r e g e r i n g e n d i e R e p u b l i e k b e s t a a n , n i e t e s t e u r n i e . H i e r d i e k o e r a n t wat i n K r u g e r s d o r p u i t g e g e e i s , h e t d i e l a a s t e p e t i s i e van d i e U i t l a n d e r s beskou a s ' n d i r e k t e aan- s p o r i n g v i r Chamberlain om d i e v r e d e t e b r e e k . 9,
( O D 27 A ~ r i l . . .
6 / ~ . ~ . 156 CR. 4?31/99.
7 ) ~ r g i e f K r u g e r s d o r
,
Y k t . Briewe- e n Telegramboek No.85 p.256.B ~ R .
C. 150 CR. 2 9 8 8 b 8 .-
1 0-
Op 27 A p r i l i s ' n v e r g a d e r i n g d e u r Mnr. D i e p e r i n k ( l i d van d i e Tweede v o l k s r a a d ) i n K r u g e r s d o r p gehou. A l l e l e i d e n d e f i - gure van d i e dorp was t e e n w o o r d i g e n R e g s k o m m i s s a r i s J.C. B o d e n s t e i n h e t a s v o o r s i t t e r o p g e t r e e . Alma1 h e t d i e e r n s van d i e sank b e s e f ; v e r a l h e t h u l l e d i t b e t r e u r d a t s e k e r e n u u s b l a a i e onbeskaamde po- g i n g s aanwend om onrus t e kweek e n ' n a l g e h e l e v a l s i n d r u k i n Europc t e skep aangaande d i e o p v a t t i n g s van d i e Boere e n h u l l e k a r a k t e r . Die v o o r a a n s t a a n d e s i n d i e v e r g a d e r i n g h e t v e r k l a a r d a t d i e Boere by u i t s t e k ' n v r e d e l i e w e n d e v o l k i s ; d a t j u i s h i e r d i e k a r a k t e r t r e k h u l l e g e b r i n g h e t waar h u l l e i s . Maar nou kan h u l l e n i e v e r d e r wyk n i e . H u l l e i s omring cieur a n d e r s t a t e e n h i e r m o e t h u l l e In f i n a l e s t a n d p u n t inneem v i r v r y h e i d e n onaJ'hanii1 i k h e i d , i n d i e n n o d i g . Jiog- t a n s wens h u l l e v r e d e t e bewaar e n r a a i d i e b u r g e r s aan om v e r d r a a g - saam t e wees e n d i e v e r l o o p van s a k e n o u k e u r i g dop t e hou. 1 O) Bu i-
tengewone u i t e r s t e s h e t d i e dorp dan ook n i e o n t s t e l n i e : K r u g e r s - d o r p , May 9 ( ~ e a d e r s p e c i a l )
h here
i s a l m o s t an u n u s u a l l u l l i n p o l i t i c a l c i r c l e s h e r e , and i t i s g e n e r a l l y b e l i e v e d amongst t h ei n t e l l i g e n t c l a s s e s t h a t t h e d i s t u r b e d s t a t e of t h e a t m o s p h e r e w i l l be s p e e d i l y c l e a r e d , and t h a t w i t h o u t a n y t h i n g a p p r o a c h i n g a con- f l i c t a t arms. d l )
V o o r b e r e i d i n g s v i r - .- d i e Die gesaghebbende amptenare sou n i e t e m i n o n v e r m y d e l i k e s t r ~ d t
s o r g d a t h u l l e o n l e d i g b l y w a t b e t r e f d i e a a n v u l l i n g van d i e ammunisievoorraad i n d i e p l a a s l i k e magasvn. Van t y d t o t t y d i s d i e l a n d d r o s , v e l d k o r n e t t e of a s s i s t e n t - v e l d k o r - n e t t e l a s t i g g e v a l d e u r b u r g e r s wat wens gewapen t e word n e t n i k s m i n d e r a s ' n g o e i e geweer, ' n p a a r honderd p a t r o n e e n d i e d a a r b y -
behorende b a n d o l i e r n i e . K o r r e s p o n d e n s i e t u s s e n d i e bevoegde ampte- n a r e e n d i e magasynmeester t e P r e t o r i a i s oor e n weer g e v o e r i . s . d i e aanvraag e n v e r s e n d i n g van ammunisie. Nadat d i e kommandant-ge- n e r a a l op 17 Mei 1899 ' n k o n f i d e n s i z l e s i r k u l g r e ( ~ ~ . 1 0 / 9 9 ) aan a l - l e l a n d d r o s t e van d i e d i s t r i k t e g e s t u u r h e t om d i e komnandante weer- e e n s op t e d r a om n o u k e u r i g u i t t e v i n d h o e v e r e l k e e n s e kommandant- skap aan d i e v e r e i s t e voorraad a m n u n i s i e t e k o r t s k i e t , h e t e g . onop- h o u d e l i k aansoeke o n t v a n g om meer w a p e n t u i g . Met d i e oog op d i e v e l e
( o n g u n s t i g e ~ e r u u t e . .
.
l o ) he s t a n d a r d and Diggers 'flews 2 8 / 4 / 9 9 p.4.-
11-
o n g u n s t i g e g e r u g t e e n o n l u s t e t e J o h a n n e s b u r g , was l a n d d r o s Hugo v a n K r u g e r s d o r p d i e mening t o e g e d a a n d a t daar geen u i t s t e l v e r l e e n k a n word n i e e n meen hy d a t daar In a a n m e r k l i k e voorraad van ammu- n i s i e i n e l k e magasyn v o o r hande b e h o o r t t e wees. Om h i e r d i e r e d e v e r s o e k hy d i e kommandant-generaal om so s p o e d i g n o o n t l i k 40,000 M a r t i n i Henri- e n 25,000 m a u s e r p a t r o n e ann t e s t u u r . Op 3 J u n i e i s
d i e gevraagde h o e v e e l h e i d v a n u i t P r e t o r i a g e s t u u r e n op 9 J u n i e h e t d i e magasynmeester d i e o n t v a n g s daarvan e r k e n . 1 2 ) Na l a t e r e aan- vraag h e t Hugo weer 15,000 W e s t l e y R i c h a r d s d o p p i e s , 15,000 k l e i n - d o p p i e s e n 200 I b s . b u s k r u i t o n t v a n g . 1 3 )
U i t wyk No.3 was d i t v k t . S.F.Oosthuizen w a t op 27 Y e i aansoek gedoen h e t om 110 Guedesgewere a a n g e s i e n daar i n s y a f d e - l i n g nog 80 ,,guns ongewapende b u r g e r s z i c h b e v i n d " Maar ook was d a a r 30 b u r g e r s wat i n b e s i t van d e f e k t e gewere was. H y s l u i t d i e
d i e
l y s i n van 30 name van b u r g e r s w a t i n b e s i t i s v a n ~ d e f e k t e gewere e n 80 w a t ongewapen i s . 120 gewere i s v e r v o 1 g e n s vanaf P r e t o r i a aan hom g e s t u u r , 110 waarvan d i e v e l d k o r n e t op 30 J u n i e aan d i e be- t r o k k e b u r g e r s u i t g e d e e l h e t . 1 4 ) K o r t h i e r n a h e t O o s t h u i z e n ook 12,000 G u e d e s p a t r o n e o n t v a n g . 1 5 )
Met h u l l e k e u s e van gewere h e t d i e Boere a1 meer k i e s - k e u r i g geword n a t u u r l i k weens d i e f e i t d a t d i e moderner geweer so- v e e l m i n d e r o m s l a g t i g e n t r o u e n s b e t r o u b a a r d e r was ad d i e o u e r t i - p e s . T e e n d i e m i d d e l van J u l i e o n t v a n g d i e kommandant-generaal bv.
' n v e r s o e k van ' n s e w e - e n - v y f t i g t a l b u r g e r s van wyk 2, B r a n d v l e i , waar L.J.C. du T o i t a s s i s t e n t - v e l d k o r n e t i s om h u l l e m e t Mauserge- were t e bewapen i n h i e r d i e k r i t i e k e t y d . O n g e l u k k i g kon g e n l . J o u b e r n i e aan h u l l e v e r s o e k v o l d o e n n i e a a n g e s i e n h y nog geen i n s t r u k s i e s van d i e r e g e r i n g o n t v a n g h e t i . s . d i e s o o r t wapens w a t u i t g e d e e l moet word n i e . 1 6 )
Op 17 J u l i e maak ook v k t . P.R.Fourie van d i e Delulerye (wyk 1 ) a p p l i k a s i e om ammunisie ,,want de b u r g e r s l a a t m g n o o i t v o o r e e n h a l f - u u r m e t r u s t . eweer e n patronen."
Die Ianddros... W ~ . ~ . 1 6 2 cii;3440/99.
14)K.G.152 ~ ~ . 3 6 5 6 / 9 9 . K.G.155 ~ ~ . 4 3 4 6 / 9 9 . 16)K. 0.156 CR. 4731/99.
Die l a n d d r o s b e v e e l s y a p p l i k a s i e s t e r k aan by d i e kommandant-gene- r a a l e n op 31 J u l i e i s 1,500 m a u s e r p a t r o n e , 3,000 M a r t i n i Henri-pa- t r o n e e n 500 Guedespatrone d e u r F o u r i e o n t v a n g . 1 7 )
A l d u s i s n o u g e s t aandag gegee aan d i e n o o d s a a , k l i k e be- wapening e n kommando-ordening i n K r u g e r s d o r p . Die r e g e r i n g h e t weer op 14 J u l i e 1899 aan a l l e kommandante telegramme g e s t u u r om s e k e r t e maak of h u l l e gereed i s om t e r e n i g e r t y d nu d i e g r e n s e van d i e R e p u b l i e k t e v e r t r e k i n d i e n d i e b e v e l sou kom. K o m d t . P o t g i e t e r ,
k o n s e n s i e u s i n d i e nakoming van s y p l i g , kon b e v e s t i g e n d antwoord: d k kan n i e t a n d e r s dun z e g g e n : w i j z i j n k l a a r e e n i g e a d , h e t z i j nag of dug, want i k h e t aan e e n i g e C i r c u l a i r e d i e i k o n t v a n g e n , u i t - v o e r i n g gegeeen
N
fay
d a t e l k b u r g e r nu a1 op d e h o o g t e ben e n ook z i c lgereed houden.
H i e r d i e drama,tiese betuapening van dZe Republ i e k sou be- s l i s t e e n s t a n d u i t l o k i n Engeland e n onder d i e p r o - E n g e l s e . Die Paramount Power kon geen b e v r e d i g e n d e r e d e s i e n waarom d i e R e p u b l t e i
so n a n r s t i g l i k wapens i n v o e r e n onder s y i n w o n e r s u i t d e e l n i e e n sor b e s l i s e e n of u n d e r s t a p doen om d i e l o k a l e bewapening t e b e h e e r . Ook i s d i t bekend d a t a l l e O F gedurende d i e maand Juziie op Bloem- f o n t e i n g e r i g was waar, op n e u t r a l e grond, d i e g e w i g t i g s t e p r o b l e e m
wat i n r e s e n t e j a r e i n S u i d - A f r i k a o p g e d u i k h e t , n l . d i e toekom- s t i g e me1 v a a r t van d i e T r a n s v a l e r s e n d i e U i t l a n d e r s , behandel i s d e u r d i e bekwaamste s t a a t s m a n n e . Maar o r a l h e t p r o p a g a n d i s t i e s e ge- s k e l oor o o r l o g i n e l k e e n s e o r e a d n a u s e a m g e & i t . Om- s t a n d i g h e d e wou d a t d i e k o n f e r e n s i e o n g u n s t i g u e r l o o p . S e d e r t d i e n h e t d i e s i t u a s i e d e l i k a t e r geword maar d i e v o l k h e t h u l l e p r e s i - d e n t s e d o e l g e r i g t e o p t r e d e n i e g e l a a k n i e .
Op S a t e r d a g 1 0 J u n i e 1899 word daar bu. ' n v e r g a d e r i n g i n d i e K r u g e r s d o r p s e l a n d d r o s k a n t o o r gehou, s a o m g e s t e l h o o f s a a k J i k u i t d i e D u i t s e gemeenskap van d i e d o r p . Dr.Rosenberg h e t o p g e t r e e a s v o o r s i t t e r . V e r s k e i e v o o r s t e l l e i s v o o r g e l 6 , d i e k e r n waaruan was d a t h u l l e t e v r e d e was m e t d i e b e s t a a n d e p o l i t i e k e t o e s t a n d e i n h i e r d i e s t a a t ; h u l l e o n d e r s k r y f d i e h a n d e l s w y s e van d i e p r e s i d e n t op d i e l a a s t e k o n f e r e n s i e t e n v o l l e e n meen d a t d i e oordrewe inmeng ftng van G r o o t - B r i t t a n j e i n d i e i n t e r n e a a n g e l e e n t h e d e van d i e R e p u -
b l i e k ongegrond en ongevraagd i s e n t r o u e n s n a d e l i g v i r d i e v o o r u i i gang e n v r e d e i n Suid--4j'rika. Die v e r g a d e r i n g h e t t e n s l o t t e v e r s o e
( d a t a - k r i - f t e . .
.
.
.
-
d a t a f s k r i f t e van d i e b e s l u i t e aan d i e D u i t s e k o n s u l g e s t u u r moet word e n daarvandaan na d i e h o o f k w a r t i e r e i n B e r l y n . H i e r d i e b e s l u t t -
i s d e u r meer a s 100 K r u g e r s d o r p s e i n w o n e r s o n d e r t e k e n . 1 9 )
E n k e l e dae l a t e r i s ' n ander p u b l i e k e v e r g a d e r i n g i n l a m d d r o s Human s e h o f s a a l gehou, alwaar d i e b e l o f t e s gemaak d e u r p r e s . Kruger t e
B l o e m f o n t e i n ) u i t g e l d is. 'n A a n s i e n l t k e a a n t a l d o r p s - e n d i s t r i k s - bewoners was aanwesig en v k t . F o u r i e h e t d i e v o o r s i t t e r s t o e l i n g e - neem. Ook h i e r d i e v e r g a d e r i n g h e t d i e 7 j a a r - s t e m r e g - v o o r s t e l een- d r a g t i g l i k o n d e r s k r y f . 'O) Die " K r u g e r s d o r p S t a n d a r d " l a a t horn v e r d e r
s o o s v o l g u i t : " I n t h e meantime t h e r e has b e e n a d i s t i n c t and unmis- t a k e b l e bymptom of a g e n u i n e d e s i r e on t h e p a r t o f t h e b u r g e r s t o grasp t h e s i t u a t i o n f a i r l y and i n t e l l i g e n t l y . The m e e
t
i n g h e 1 d a t K r u g e r s d o r p on Tuesday e v e n i n g gave s t r i k i n g e v i d e n c e o f t h i s . The c r i t i s i s m s o f t h e v a r i o u s s p e a k e r s were d i s t i n g u i s h e d by a b r o a d n e s s of v i e w t h a t c o n t r a s t e d w e l l w i t h t h e n b r r o w n e s s of v i s i o n o f t e n w r o n g l y imputed t o t h e p o l i t i c a l b u r g h e r . I t was a good s i 8 2 f 7 , n o r was i t c o n f i n e d t o t h e b u r g h e r s of t h e P r e s i d e n t i a l d o r p .Hoewel d i e K r u g e r s d o r p e r s o n e n i g h e i d e n geweld wou vermy, i s daar t o g g e d u r i g ammunisie aangevra wat v a n u i t oanerheidswee aan- g e s t u u r i s . Behalwe d i e v o o r r a d e wat r e e d s v e r s e n d e n o n t v a n g i s , k r y ons d i e v o l g e n d e l a n d d r o s i n o n t v a n g s 17 Mei 1899: 7 J u n i e 1 8 9 9 ; 1 0 J u l i e 1899:
opgawes van ammunisie wat d e u r d i e K r u g e r s d o r p s e geneem i s : 50 Hausergewere. 20 M a r t i n i Henri-gewere. 25,000 M a r t i n i H e n r i - p a t one. l 8 , O O O M a u s e r p a t r o n e . 2 2 j 24,000 M a u s e r p a t r o n e . 40,000 M a r t i n i H e n r i - p a t r o n e . 23) 4 k i s t e = 100 Mausergewere. 25
"
= 25,000 M a r t i n i H e n r i - p a t r o n e . 20"
= 30,000 M a u s e r p a t r o n e . 20"
= 16,000 G u e d e s p a t r o n e . 24) 20 I b s k r u i t . 30,000 d o p p i e s . 2 5 ) 250 Mausergewere. 30,000 M a u s e r p a t r o n e . 2 6 )300 Bdausergeu~ere. Aan d i e l d k o r n e t van 30,000 M a u s e r p a t r o n e . wyk 2.
100 Mauserpatroonband
.
2 v 30,000 Y a u s e r p a t r o n e . 289.
Die v o l g e n d e i s ' n a a n d u i d i n g van d i e bedrae waarvoor ammu. n i s i e p e r maand i n Krugersdorp verkoop i s vanaf Maart t o t O k t o b e r l 8 9
(diaart:
...
- f v / ~ e y d s 6 3 4 1 1 ) d d 10 6 / 9 9 ; v g l ook: The K r u g e r s or S t a n d a r d , 1 0 / 6 / 9 9 p . 6 - he K r u g e r s d c r p S t a n d a r d , 2 $ 6 / 6 9 . p .3. 3 ) 1 b i d . p.5.@
i g i e f K r u g e r s d o r p , l a n d d r o s l i n u t e Band IVo. Zo23)
I b i d . v o l g n o . 3 0 8 / 9 9 . Pro1 gno. 265/99. ~ C R41 .4 3 / 9 9 .25)
CR. 4635/99.26)
K . G. 159 CR. 5552/99m ~ .
0.159 CR. 5706/99028)
K. G. 160 CR. 5880/99.-
1 4-
3. M a a r t : 4 5 A p r i l : 137 Mei : 470 J u n i e : 21 '7 J u l i e : 1 6 7 A u g u s t u s : 202 S e p t e m b e r : 259 O k t o b e r : 37 T o t a a l 31538 Ongeag d i e y w e r i g e b e w a ~ e n i n g e n a m m u n i s i e v o o r s i e n i n g aan d i e b u r g e r s van K r u g e r s d o r p , h e t d i e o f f i s i e r e nog g e k l a d a t d a a r manskappe onder h u l l e i s w a t n i e gewapen i s n i e . Op 27 J u l i e h e t v k t . Van Wyk van wyk 2 nog 20 Mausergeu!ere ( e n ' n a a n t a l p a t r o n e ) o n t v a n g i n r u i l v i r u n d e r o n g e s k i k t e gewere. 30) Op 3 0 A u g u s t u s i s 200 K r a g j o r g e n z o n p a t r o n e aan a s s t . u k t . F.J.C.du T o i t van myk 2 ( ~ r a n d v l e i ) o o r h a n d i g . 31)
Die v e l d k o r n e t van d i e d o r p , P.R.Pourie, d e e l d i e kommandant-generaal mee ( 1 2 Aug.) d a t d i e n s w i l l i g e q f r i k a - n e r s hom van a l l e k a n t e o o r v a l om wapens t e k r y . Die l a a s t e honderd h e t h y j u i s d i e s e l f d e dug u i t g e g e e dog d a a r i s nog aanvraag v i rr u i m 1 5 0 , p l u s p a t r o n e . 3 2 )
I n antwoord op ' n t e l e g r a m van d i e kommandant-generaal aan d i e l a n d d r o s t e o o r d i e voorrnad ammunisie a a n w e s i g i n d i e d o r p s - magasyne, h e t l a n d d r o s Hugo van K r u g e r s d o r p d i e v o l g e n d e s t a a t k o n l e w e r op 20 S e p t . 1 8 9 9 ; 59,955 M a u s e r p a t r o n e . 228 Mausergewere. 59,050 M a r t i n i H e n r i - p a t r o n e 7 9 M a r t i n i H e n r i - g e w e r e . 17,880 G u e d e s p a t r o n e . 1 0 Guedesgewere. 7,660 Lee M e t f o r d p a t r o n e . 927 S n y d e r hro.2 p a t r o n e . 2,030 K r a g j o r g e n z o n p a t r o n e . 2,100 W e s t l e g R i c h a r d s No.2 pa ror 33f:
Die aanvraag om Jdausergewere e n - - p a t r o n e h e t hoog g e b l y - 34i e n s o v e r m o o n t l i k h e t d i e kommandant-generaal d i e p e r s o n e t e g e m o e t gekon. Op 1 6 Rug. i s o.a. ' n s i r k u l g r e u i t g e s t u u r w a a r i n o u t o r i s a s i c aan l a n d d r o s t e v e r l e e n i s om d i e b u r g e r s t o e t e l a a t om h u l l e ou gewere v i r Y a u s e r s i n t e r ~ i l ~ ~ ) a a n ~ e s i e n rrde b u r g e r s b i j honderdel k l a g e n o v e r de W e s t l e g R i c h a r d s ,
-
M a r t i n i H e n r i ' s d a t z i j w e i g e r e n de h u l z e n u i t t e g o o i e n - " 36) Aansoeke om Mausergewere h e t e g t e r so v i n n i g i n g e s t r o o m by a l l e l a n d d r o s k a n t o r e d a t d i e m i l i t g r e owerhede In p l a n moes beraam. flu e r n s t i g e oorroeging i s d t e v o l g e n d e b e s l u i t( o e n e e n : .
.
.
2 y j ~ r g i e f K r u g e r s d o r p , Ma y n m e e s t e r : R e g i s t e r van Ammuni s i e u e r - koop, No. 7 5 . K.C.156 ~ ~ . 4 9 5 3 / 9 9 . 3 1 ) ~ . 0.157 CR. 5 1 8 6 / 9 9 K.G.157 ~ ~ . 5 3 1 5 / 9 9 j v g l . o o k : ~ r ~ i e f ; K r u g e r s d o r p , V e l d k o r n e r i e w e - e n T e l e g r a m b o e k , N o . 8 5 p. 261..*
3 3 ) ~ . 0 . 1 6 3 C R . 6 9 3 1 / 9 9 .j48
K . G.160 CR.6125/99; v g l . ook: CR. 6133/9:-
1 5-
geneem: a l l e e n d i ; b u r g e r s wat p e r d e h e t en e n i g e o o m b l i k gereed
i s om op t e r u b , mag m e t Mausers gewapen word. . T o o r l o p i g moet d i e ander genoeg neem m e t d i e M a r t i n i Henri-gewere. Hoe g r e t i g l i k h u l l e o o k a l d i e manskappe van d i e d o e l t r e f f e n d e r geweer uou v o o r s i e n , moes ook d i e K r u g e r s d o r p s e beamptes h u l l e h i e r b y b e r u s . 3'7) L a t e r
i s ' n w e i n i g t o e g e w i n g gemaak n l . d a t d i e h e l f t e van d i e b u r g e r s van e l k e wyk of d i s t r i k , moar by v o o r k e u r h u l l e mat g e r e e d i s om a s p e r d e r u i t e r s op t e r u k , m e t H a u s e r s gewapen mag word. 38)
T e e n d i e m i d d e l van A u g u s t u s i s weer In s i r k u l g r e u i t g e - s t u u r w a a r i n d i e o f f i s i e r e opdrag o n t v a n g om d i e b u r g e r s i n h u l l e d i s t r i k en b i n n e h u l l e j u r i s d i k s i e t e v e r w i t t i g om by h u l l e h u i s e t e b l y e n i n g e r e e d h e i d t e wees om b t n n e ' n o o m b l i k s e k e n n i s g e w i n g t e r e a g e e r op ' n o f f i s i g l e oproep. En d i e Boere mas g e r e e d . Aan- s i e n l i k e v o o r r a d e van b e s k u i t e n b i l t o n g i s r e e d s v e r g a a r e n d i e
\
m e e s t e mans was v o o r b e r e i d on d i e b e v e l om d i e wapen op t e neem. K o m d t . P o t g i e t e r e n s y v e l d k o r n e t t e h e t v o o r t d u r e n d waarskuwend on-
d e r d i e b u r g e r s beweeg om h u l l e & l a a r t e houden" i n g e v a l van ' n on- m i d d e l l i k e oproep. I n K r u g e e s d o r p s e l f i s ' n memorie g e e s d r i f t i g l i k
o n d e r t e k e n w a t d i e r e g e r i n g v e r s o e k om g e e n v e r d e r e t o e g e w i n g s t e maak n i e t e n s y d i e e i s e van d i e B r i t s e r e g e r i n g onderwerp word aan
' n b i l l i k e hof van a r b i t r a s t e . 3 9 )
Die R e p u b l i e k was w a a r l i k i n In s t a a t van b e 1 1 u m i n p a c e e n geen wonder d a t d i e noodgerug uan d i e r e g e r i n g d a t o o r l o g i n ' n oogwenk waarheid kon word, e l k e e n i n yzoerende ge- hoorsaamhetd na s y wanen l a a t gryp h e t n i e . I n K r u g e r s d o r p sou d i e n o b e l e k r a g wat g e v l o e i h e t u i
t
d i e g e e s d r i f van komdt.F. J . P o t g i e t e by d i e b u r g e r s oorgaan i n v e r t r o u e v o l l e f i e r h e t d .Komm i s s a z f
ma
Na d i e b e s t e van s y vermog sou d i e r e p u b l i k e i n s e r e g e r i n g m a a t r e c l s t r e f om t e v o o r s i e n i n d i e be. h o e f t e van lewensonderhoud van d i e b u r g e r s wat nu d i e o o r l o g s t e r -.
r e i n gaan e n ook i n d i e van arm g e s i n n e w a t a g t e r b l y . Die manne
moes goed onderhou word want h u l l e word weggeroep vanaf h u l l e haard- s t e e ; h u l l e gaan na d i e f r o n t m e t g r o o t v e r w a g t i n g e en mag geen o n g e r i e f u i t s t a a n n i e . ' n H o o f p r o v i a n d k o m i t e e i s d e u r d i e r e g e r i n g
( i n d i e .
.. ...
R , rK . G.158 CR. 54-12/99 e n
T.
G.160 CR. 6133/99. 38) K. G. 1 6 1 CR. 6 4 7 7 / 9 9 .-16
-
i n d i e l e w e geroep w a t d i e b u r g e r s van k l e r a s i e e n l e w e n s m i d d e l e sou v o o r s i e n . H i e r d i e k o m i t e e h e t b e s t a a n u i t Mnr. P o t g i e t e r ( b u r g e - m e e s t e r van P r e t o r i a ) , C.H. de Waul ( i n s p e k t e u r - g e n e r a a l van i n v o e r - r e g t e , ) J . D . C e l l i e r s , e n e e n van d i e i n s p e k t e u r s van k a n t o r e . *') I n d i e d i s t r i k t e kon o n d e r k o m i t e e s g e k i e s word v i r s a k e b e t r e f f e n d e v e i l i g h e i d , o n d e r s t e u n i n g aan mense, e n s .
Reeds op 9 S e p t e m b e r 1899 h e t ' n g r o o t m e n i g t e i n K r u g e r s - d o r p , saamgeroep d e u r s p e s i a l e l a n d d r o s J.C.Human, b y s y k a n t o o r by- eengekom m e t d i e doe1 om d i e vorming van ' n o n d e r s t a n d s k o m i t e e v i r d i e d i s t r i k t e b e s p r c e k e n mat gereed m o e t mees i n g e v a l van s e k e r e g e b e u r l i k h e d e . Meer a s 300 mense was t e e n w o o r d i g , i n s l u i t e n d e b y k a n s e l k e l e i d e n d e b u r g e r e n a1 d i e amptenare. Die l a n d d r o s h e t d i e doe1 van d i e v e r g a d e r i n g v e r d u i d e l i k , n l . d a t g e s k i k t e p e r s o n e g e k i e s m o e t word w a t t o e s i g s a l m o e t hou oor d i e we1 e n wee van d i e g e n e zoat o n d e r s t a n d van node h e t i n g e v a l d i e b u r g e r s t o t f r o n t d i e n s op- geroep s a l word. Die a a n w e s i g e s h e t t a l r y k e v r a e g e s t e l b e t r e f f e n d e d i e omvang van d e r g l i k e k o m i t e e . Mnr.Human h e t v e r k l a a r d a t d i t sou beoog om s t e u n t e v e r l e e n aan d i e r e g t e mense e n s o r g s a l d r a d a t g e e n d i s k r i m i n a s i e p l a a s v i n d n i e . Die i d e e i s v e r d e r om ' n s e n t r a l e k o m i t e e v i r K r u g e r s d o r p saam t e s t e l e n ' n k l e i n e r e k o m i t e e v i r d i e b h i t e l i g g e n d e p l e k k e , a a n g e s i e n e l k e oord s y e i e mense k e n . Daar m o e t v y f w e l b e k e n d e p e r s o n e van a a n s i e n g e k i e s word. ' n Algemene b e s p r e k i n g h e t g e v o l g oor d i e w e n s l i k h e i d a1 dun n i e van e e n sen- t r a l e k o m i t e e of v e r s k e i e k o m i t e e s . Die e v e n t u e l e b e s l i s s i n g was t e n g u n s t e van e e n k o m i t e e v i r K r u g e r s d o r p . Die- v e l d k o r n e t kon s y e i e d i s k r e s i e g e b r u i k of d i e l e d e v i r kommendodiens opgeroep mag word of n i e .
Die v e r r i g t i n g e h e t a1 meer g e s e l l i g geword maar u i t e i n - d e l i k i s d i e v o l g e n d e p e r s o n e g e k i e s t o t d i e K r u a e r s d o r ~ s e Onder- s t a n d s k o m i t e e : Mnre. Human, R a d l o f f , Van Graan, T . Bedford e n S c h l oeman ( n a t u r e l l e - s e n d e l i n g ) . V i r Burgershoop sou d i e v o l g e n d e p e r s o n e op d i e k o m i t e e d i e n : Mnre.P.le Roux, J . Wienand e n M.Beukes
~ i e s e l f d e dug sou d i e k o m i t e e byeenkom om v e r d e r besonderhede t e ( ~ k i k . ~ ~ f .
. .
.
4 0 ) ~ ~ . ( i ) U i t v o e r e n d ~ Raad A r t . 8 6 7 ( 2 8 / 9 / 9 9 ) e n
( i i ) U i t v o e r e n d e Raad A r t . 870 ( 2 9 / 9 / 9 9 ) , Band U.R. 47. 4 1 ) The K r u g e r s d o r p S t a n d a r d 9 / 9 / 9 9 p.5.
-
17-
V i r d i e v e i l i g h e i d van d i e dorp sou o o k g e s o r g word. Op 1 9 S e p t . s t e l s p e s i a l e Landdros J.C.Human d i e kommandant-generaal
i n k e n n i s d a t A.T.Horack en G.Bdorton v i r d i e a f d e l i n g R a n d f o n t e i n e n Kocksoord op d i e ~ ~ a a k z a a m h e i d s c o m i t e e
'
sou dien.42)0p 20 S e p t .i s ook ' n v e r g a d e r i n g Cn d i e l a n d d r o s k a n t o o r gehou u a a r t y d e n s d i s -
t r i k s l a n d d r o s H. Hugo ( v o o r s i t t e r ) F.de Cowicy, J . J . J o u b e r t , S. J . van d e r Merwe en A.P. Botha v e r k i e s i s t o t l e d e van d i e K r u g e r s d o r p s e Waaksaamheidskomitee. 43)
D i t h e t gou g e b l y k d a t genoemde l i g g a m e n i e t e v e r g e e f s s a a m g e s t e l i s n i e . Die l u g was sumnger van o n h e i l s p e l l e n d e g e r u g t e o o r e e n of ander d r e i g e n d e k a t a s t r o f e , hoewel niemand m e t s e k e r h e i d kan s 6 w a t t e r vorm d i t sou aanneem n i e . Die g e r u g t e was n i e s o n d e r f ondament n i e . Die K r u g e r s d o r p s e o u d - v e l d k o r n e t , B. J . V i l joen, h e t
a1
OF
23 Aug. g e a k r y f d a t t o e s t a n d e haas o n d r a a g l i k word; m e t t o e - stemming van haar o o r l o g s - d e p a r t e m e n t k o n d i g Engeland k e e r op k e e r l u i d aan hoe d u i s e n d e s o l d a t e m e t d o s y n e b a t t e r y e a r t i l l e r i e e n honderde t o n n e o o r l o g s m a t e r i a a l nu 8 u i d - A f r i k a kom; ko1.Baden- P o w e l l i s a k t i e f werksaam i n d i e werwing van v r y w i l l i g e r s t e Kaap-s t a d , Grahamstad, K i m b e r l e y e n ander p l e k k e v i r ' n e k s t r a b e r e d e 1 - m p e r i a l e mag w a t op d i e R e p u b l i e k s e w e s t e r g r e n s kampeer. U i t Jo- hannesburg word o u d g e d i e n d e s v u r i g l i k nu N a t a l a a n g e s t u u r om by d i e l e g r aan t e s l u i t ; p e r d e word by d u i s e n d e v i r d i e t r o e p e aangekoop
-
a l l e s op d i e mees openbare wyse. 4 4 )V a n s e l f s p r e k e n d was h i e r d i e h a n d e l s w y s e v i r d i e R e p u b l i - k e i n e h e m e l t e r g e n d . Die l e w e van d i e b u r g e r s e n d i e o n m i d d e l l i k e v o o r t b e s t a a n van d i e R e p u b l i e k was aan d.ie a n d e r k a n t van d i e weeg- s k a a l . Die K r u g e r s d o r p e r s was v n s b e r a d e om n i e t e swig n i e , want t o ( d i e r e g e r i n g op ' n k l e i n t o e g e w i n g i n g e s t e m h e t w a t b e t r e f d i e d i n a - m i e t - k o n s e s s i e op d i e Randse goudmyne, h c t D.J.Theron e n ' n aanta.1
van s y v e r t r o u e l i n g e d i e r e g e r i n g g e t e l e g r a f e e r d a t h u l l e s a l w e i e r om t e veg i n d i e n d i e k o n s e s s i e n i e g e k a n s e l l e e r s a l word n i e . 4 5 ) I n s y p o g i n g om v r e d e t e bewaar moes d i e r e g e r i n g d u s v e r s i g t i g wee3
(om n i e . . .
.. .
-/99. 4"j K . G. 1 6 3 CR. 6946/99.
4 4 ) ~ e V o l k s s t e m 2 3 / 8 / 9 9 . ~
