CORONA ALS VLOEDGOLF, BOSBRAND OF VIJAND
METAFOORGEBRUIK DOOR WETENSCHAPPERS EN
WETENSCHAPSJOURNALISTEN IN TALKSHOWS RONDOM COVID-19
UNIVERSITEIT LEIDEN
MA JOURNALISTIEK EN NIEUWE MEDIA
BEGELEIDER
DR. T. VAN HOUT
TWEEDE LEZER
DR. A.J. PLEIJTER
28/10/20
LEONIE KORT
Inhoudsopgave
H1 – Inleiding ... 4
1.1 Maatschappelijke relevantie ... 4
1.2 Wetenschappelijke relevantie ... 5
1.3 Doel van het onderzoek ... 5
1.4 Talkshows ... 6 1.5 Centrale onderzoeksvraag ... 6 H2 – Theoretisch Kader ... 7 2.1 Metaforen ... 7 2.1.1 Bron- en doeldomein ... 7 2.2 Framing ... 7 2.2.1 Pandemie ... 8 2.3 Wetenschappers en journalisten ... 8 2.4 Discussie en debat ... 9 2.4.1 Medialogica ... 9 2.4.2 Experts... 10 2.5 Metaforen in wetenschapsjournalistiek ... 10
2.6 Metaforische framing van infectieziekten ... 11
2.6.1 De uitzondering: SARS ... 12
2.7 Conclusie literatuuronderzoek ... 12
H3 – Methode ... 13
3.1 Critical Metaphor Analysis ... 13
3.2 Contextuele analyse ... 13 3.3 Metafooridentificatie ... 13 3.4 Metafoorinterpretatie... 14 3.4.1 Brondomeinen ... 14 3.4.2 Doeldomeinen ... 14 3.5 Onderzoekscorpus ... 15 3.6 Format ... 16 3.7 Analyse ... 17 H4 – Resultaten ... 18 4.1 Discussie en debat ... 18
4.1.1 Expertise aan de talkshowtafel ... 18
4.1.2 Viroloog ... 20 4.2 Spreektijd wetenschappers/journalisten ... 20 4.3 Brondomeinen ... 21 4.3.1 Natuurmetaforen ... 21 4.3.2 Navigatie- en constructiemetaforen ... 22 4.3.3 Oorlogsmetafoor ... 23
4.3.4 Sport, spel- en dramametaforen ... 23
4.3.5 Alledaagse metaforen ... 24
4.4 Doeldomeinen ... 25 4.4.1 Schematische weergave... 26 4.4.2 Samenvatting schema’s ... 27 4.5 Metaforische tijdlijn ... 28 4.6 Kritiek op metafoor ... 28 H5 – Conclusie ... 29 5.1 Expertise ... 29 5.2 Metaforen COVID-19... 29 5.3 Publieke debat... 30
5.4 Suggesties voor vervolgonderzoek... 30
Literatuurlijst ... 30
Bijlagen ... 34
Bijlage 1 – Overzicht totaalaantal corona persconferenties NPO1 ... 34
Bijlage 2 – Transcripten ... 35
De Wereld Draait Door – 12 maart 2020 ... 35
De Wereld Draait Door – 16 maart 2020 ... 38
De Wereld Draait Door – 17 maart 2020 ... 45
De Wereld Draait Door – 19 maart 2020 ... 49
De Wereld Draait Door – 23 maart 2020 ... 52
M – 31 maart 2020 ... 55 M – 2 april 2020 ... 60 M – 7 april 2020 ... 63 M – 15 april 2020 ... 67 M – 21 april 2020 ... 69 M – 29 april 2020 ... 72 M – 6 mei 2020 ... 74 M – 13 mei 2020 ... 78 M – 20 mei 2020 ... 81 M – 3 juni 2020 ... 83 M – 24 juni 2020 ... 85 Bijlage 3 - Codeboek... 89
H1 – Inleiding
Het nieuws over het coronavirus domineert sinds de uitbraak het globale medialandschap. De wereld staat op zijn kop en er wordt naarstig gewerkt aan een vaccin om deze pandemie zo snel mogelijk onder controle te krijgen. In tijden van een pandemie is het van belang dat de maatschappij op de hoogte is van de beschikbare (wetenschappelijke) informatie om zo verdere verspreiding van het virus te voorkomen. Het is de taak van de wetenschapper en wetenschapsjournalist om de resultaten van wetenschappelijk onderzoek rondom COVID-19 zo te vertellen aan het publiek dat iedere leek de informatie kan begrijpen. Hierbij wordt er gebruik gemaakt van metaforen om wetenschappelijke kennis voorstelbaar te maken (Meulenberg en Oderwald, 2002, 288).
Onderzoek van Brugman en anderen (2017, 192) laat zien dat metaforen alomtegenwoordig zijn in de wetenschap en wetenschapsjournalistiek en dat deze grote invloed hebben op de
overtuigingskracht binnen de publieke en politieke sfeer. Metaforen benadrukken bepaalde aspecten of laten juist onderdelen achterwege wat leidt tot framing. Het is zowel van maatschappelijk als wetenschappelijk belang om inzicht te verkrijgen in de metaforische framing rondom COVID-19 omdat onderzoek aantoont dat beeldtaal bijdraagt aan tekstbegrip en bepaalde denkkaders normaliseert (Van Gorp, 2007, 13).
1.1 Maatschappelijke relevantie
De studie van Chao, Xue, Liu, Yang en Hall (2020, 1) benadrukt de noodzaak van tijdige communicatie over volksgezondheid uit officiële bronnen in tijden van de pandemie. In een gezondheidscrisis spelen de media namelijk een belangrijke rol bij het mobiliseren van de gemeenschap, het
verstrekken van gezaghebbende informatie, maar ook het bieden van emotionele steun waaronder het helpen van geïsoleerde individuen om zich verbonden te voelen (Chao, Xue, Liu, Yang en Hall, 2020, 1).
In tijden van een pandemie is het van belang dat de maatschappij op de hoogte is van de beschikbare (wetenschappelijke) informatie om zo verdere verspreiding van het virus te voorkomen. De media dragen bij aan het vergroten van het bewustzijn bij de maatschappij om zo de infecties kunnen verminderen (An en Gower, 2009). In onzekere tijden, zoals een pandemie, gaan mensen op zoek naar informatie. Volgens Hoogleraar Affectieve Processen en Emoties Agneta Fischer (2020) willen mensen weten hoe reëel de dreiging voor hen is, of een snotneus betekent dat ze corona hebben, en wat ze kunnen doen om de kans op besmetting te verkleinen. Het internet en de media faciliteren deze informatie aan de maatschappij.
Metaforen spelen een cruciale rol tijdens de communicatie over de volksgezondheid bij de publieke representatie van wetenschappelijke en technologische vraagstukken. Door middel van metaforen kunnen abstracte problemen concreter worden gemaakt zodat een breed publiek ingewikkelde kwesties kan begrijpen (Lakoff en Johnson, 1999, 11).
In een pandemische situatie is het belangrijk dat ingewikkelde resultaten van wetenschappelijk onderzoek en cijfers over de ontwikkeling van het virus begrijpelijk zijn voor een groot publiek. Volgens Hellsten (2002, 150) zijn metaforen cruciale elementen bij zowel het behouden van de maatschappelijke samenhang als bij het bijdragen aan maatschappelijke verandering. De maatschappelijke relevantie van het gebruik van metaforen is dus om de begrijpelijkheid te
vergroten zodat het publiek de maatregelen in acht kan nemen. Daarom is het van belang om inzicht te krijgen in de metaforen die worden gebruikt in de berichtgeving over COVID-19. Daarnaast is het identificeren van metaforen die door de media worden gebruikt in een context van volksgezondheid volgens Kothari (2016, 23) van belang vanwege individuele, politieke en sociale implicaties voor degenen die mogelijk geïnfecteerd raken of moeten zorgen voor een geliefde die met een ziekte leeft.
1.2 Wetenschappelijke relevantie
De journalistiek is belangrijk voor het beschermen van de democratie. In een democratie vervult de journalistiek een vijftal functies: informeren, controleren, platform voor discussie en opinie, duiden en analyseren en agenderen (d’Haenens en anderen, 2009). Het verband tussen publiek debat en democratie is volgens Willemars (2014, 24) een centraal element. In tijden van een pandemie, zoals het coronavirus, is de media de belangrijkste informatiebron voor burgers. Het is voor Journalism Studies wetenschappelijk van belang om te achterhalen hoe er in de media door wetenschappers en wetenschapsjournalisten wordt gesproken over een levensbedreigende ziekte.
In de coronacrisis spelen namelijk niet alleen veel verschillende belanghebbenden een rol, maar staat ook de politiek op scherp en is wetenschappelijk onderzoek over het virus belangrijker dan ooit. Het is voor Journalism Studies belangrijk om tegenkracht te geven aan machtshebbers en daarnaast onvolkomenheden bloot te leggen om zo het publiek volledig te kunnen informeren (d’Haenens, 2009). Hiermee is de is journalistiek ‘waakhond voor de democratie’, berichtgeving vanuit verschillende perspectieven is essentieel in een democratie. Het is van belang dat journalistiek bijdraagt aan het publieke debat omtrent een maatschappelijk relevante kwestie (NVJ, 2020). De informatievoorziening door media en journalistiek heeft een centrale rol in de (post)moderne samenleving (Bardoel, 2003, 20). Uit onderzoek naar mediacommunicatie gedurende pandemische dreigingen is gebleken dat hoe er over gezondheid en epidemieën wordt gesproken, invloed heeft op zaken als burgerschap en overheidsvertrouwen (Briggs en Nichter, 2009, 197). Volgens Briggs en Nichter (2009) is het daarom van belang om inzicht te verkrijgen in de tijd en ruimte die journalisten krijgen om informatie over te brengen aan het publiek en of dit open staat voor discussie en debat.
1.3 Doel van het onderzoek
Metaforen zijn effectieve instrumenten voor wetenschapspopularisering, maar ze hebben een nadeel: ze bieden slechts één perspectief op een probleem tegelijk, wat betekent dat ze andere perspectieven onbelicht laten (Hellsten, 2002, 1). De behoefte aan betrouwbare en kwaliteitsvolle wetenschapsjournalistiek is in de huidige situatie rondom het coronavirus belangrijk om de verspreiding van het virus af te remmen. Om wetenschappelijke kennis op een verantwoordelijke manier te populariseren is het van belang dat wetenschap wordt gepopulariseerd als “een 'levend organisch proces' van open discussies en debatten, waarin wetenschappers het vaak niet met elkaar eens zijn, en waar wetenschap niet iets verhevens heeft maar juist iets alledaags.” (Esmeijer, 1999). Het doel van het onderzoek is om te achterhalen welke metaforen worden gebruikt in de
berichtgeving over COVID-19 en hoe metaforische framing bijdraagt aan het publieke debat. Het publiek is afhankelijk van de journalistiek en media wanneer het gaat om het vergaren van informatie over de pandemie. Hierom is het belangrijk dat wetenschappers en journalisten alle aspecten van wetenschappelijk onderzoek naar buiten brengen zodat het publiek breed
geïnformeerd wordt. Op basis van deze informatie kan het publiek een oordeel vormen en ontstaat er ruimte voor discussie en debat.
In dit onderzoek worden talkshows ingezet als onderzoekscorpus. Talkshows bieden de mogelijkheid om een groot publiek te informeren aan de hand van verschillende inzichten. In een talkshow krijgen verschillende gasten met verschillende achtergronden en invalshoeken de ruimte om informatie over te brengen aan het publiek. De talkshow biedt daardoor een forum voor het publieke debat
1.4 Talkshows
Het huidige onderzoek richt zich op het metafoorgebruik van wetenschappers en
wetenschapsjournalisten in de Nederlandse talkshow. Volgens Schohaus (2017, 300) is het hoofddoel van een talkshow om ‘het gesprek van de dag’ te faciliteren. In een talkshow wordt de actualiteit van de dag besproken aan de hand van genodigde gasten en fragmenten uit de media.
Talkshows voorzien het publiek niet alleen van (nieuwe) informatie, maar er is ook ruimte om persoonlijke verhalen te delen en er is mogelijkheid voor discussie tussen de genodigde gasten in de show. Doordat talkshows de actualiteit bespreken en hierbij verschillende invalshoeken, meningen en feiten aanhalen dragen talkshows bij aan het publieke debat. De talkshow is een manier om serieuze onderwerpen op een ontspannen manier over te brengen aan een breed publiek (Schohaus, 2017, 112).
Nieuws en informatie is belangrijk in tijden van onzekerheid zoals een pandemie. Het publiek wil op de hoogte worden gebracht waar de besmettingen zijn, welke maatregelen worden genomen, hoe het gaat met familie en vrienden in het buitenland en hoe de economie en werkgelegenheid ervoor staat. Volgens het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek (2020) groeien de kijkcijfers van
nieuwsprogramma’s zoals het journaal en talkshows sinds de uitbraak van het coronavirus in Nederland en trekt het dagelijks ruim een miljoen extra kijkers (Stimuleringsfonds voor de Journalistiek, 2020).
1.5 Centrale onderzoeksvraag
De centrale onderzoeksvraag binnen deze scriptie is:
Welke metaforen gebruiken wetenschappers en wetenschapsjournalisten om de coronacrisis uit te leggen aan een breed publiek tijdens talkshow en hoe draagt dit bij aan het publieke debat? De centrale onderzoeksvraag wordt beantwoord door middel van een kwalitatieve
onderzoeksmethode: de Critical Metaphor Analyse van Charteris-Black (2018). Het doel van CMA is om metaforen te identificeren en te interpreteren.
H2 – Theoretisch Kader
Dit hoofdstuk bespreekt de rol van metaforen in de framing van wetenschapsjournalistiek in het licht van wetenschappelijke literatuur over infectieziekten en virussen.
2.1 Metaforen
Een metafoor is een talig concept dat abstracte domeinen aan concretere domeinen verbindt. Metaforen zoals ‘het leven is een reis’ zijn alomtegenwoordig in ons taalgebruik. Vaak is de conventionele manier om over verschijnselen te spreken metaforisch van aard. Volgens Lakoff en Johnson (2011) structureren metaforen ons denken: metaforen in taalgebruik zijn manifestaties van metaforische ideeën. “Ons conceptuele systeem is niet iets waarvan we ons normaal gesproken bewust van zijn. In het leven van alledag gaan we meestal – meer of minder automatisch – volgens bepaalde patronen te werk.” (Lakoff en Johnson, 2011, 11). Hierdoor is onze directe fysieke ervaring sterk gebaseerd op metaforen. Onderzoek van Briscoe (1991, 187) heeft aangetoond dat
metaforische taal een buitengewoon krachtig hulpmiddel kan zijn waarmee wetenschappers kennis kunnen overdragen aan een groot publiek. Hier wordt dieper op ingegaan aan de hand van vier begrippenparen: bron- en doeldomeinen, framing en infectieziekten, wetenschappers en journalisten en productieformats en pluralisme.
2.1.1 Bron- en doeldomein
Een metafoor bestaat uit twee conceptuele domeinen: een bron- en doeldomein. De kennisinhoud en structuur van het brondomein wordt overgedragen naar het doeldomein. Neem een
oorlogsmetafoor als ‘discussie is oorlog’. Hierbij is oorlog het brondomein om het doeldomein discussie concreter te maken: ‘Je stelling verdedigen, een standpunt aanvallen, vernietigend
oordelen en praten over strategieën’ bevestigen het gebruik van de oorlogsmetafoor. Volgens Lakoff en Johnson (2011, 12) gebruiken we dit soort beeldspraak om abstracte concepten te kunnen begrijpen.
Metaforen benadrukken en verhullen bepaalde aspecten. Ze kaderen de werkelijkheid in een frame (Entman, 1993). “Het concept framing gaat uit van de idee dat gebeurtenissen, personen of kwesties betekenis krijgen door het frame of de invalshoek van waaruit ze in een tekst worden belicht.” (Van Gorp, 2007, 13). Het doel van metaforen is om een abstract concept te begrijpen op basis van een ander, concreet concept. Hierdoor wordt de aandacht op één aspect van iets gericht (zoals bijvoorbeeld het strijdaspect van de discussie) en raken andere aspecten die inconsistent zijn met deze metafoor op de achtergrond of blijven deze verborgen (Lakoff en Johnson, 2011, 18).
2.2 Framing
Als metaforen samen aansturen op een eenzelfde interpretatie van een bepaald aspect dan kan er worden gesproken van een frame. “To frame is to select some aspects of a perceived reality and make them more salient in a communicating text, in such a way as to promote a particular problem definition, causal interpretation, moral evaluation, and/or treatment recommendation for the item described.” (Entman, 1993, 52).
Entman (1993, 52) beweert hier dat framing ervoor zorgt dat bepaalde aspecten meer worden geaccentueerd, waardoor deze prominenter worden en meer betekenis krijgen. Hierdoor zal het publiek deze bepaalde aspecten in een tekst eerder opmerken. Het ‘framen’ van tekst heeft volgens Entman (1993, 52) vier functies: (1) het definiëren van een probleem, (2) een causale interpretatie geven, (3) een probleemevaluatie naar voren brengen en/of (4) een mogelijke oplossing voor een probleem aanbevelen en promoten.
Volgens Van Gorp (2007, 14) kan iedere specifieke kwestie vanuit diverse frames en invalshoeken worden gezien: er meerdere manieren zijn om een bepaalde kwestie te ‘framen’. Dit houdt in dat
één kwestie meerdere frames kan hebben waarbij ieder frame verwijst naar een alternatieve logische keten van reasoning devices: “een andere definitie, oorzaak, verantwoordelijkheid en oplossing van de problematiek.” (Van Gorp, 2007, 14). Frames kunnen zowel bewust als onbewust worden toegepast door middel van framing devices: “woordgebruik, formuleringen, metaforen, beeldmateriaal, argumenten en voorbeelden, die alle naar het frame als omvattend idee verwijzen” (Van Gorp, 2007, 14). De samenwerking tussen reasoning devices en framing devices zorgen ervoor dat er een bepaalde interpretatie wordt opgeroepen van de kwestie.
Volgens Brugman en anderen (2017) komt metaforische framing het vaakst voor bij onderwerpen die meer uitleg nodig hebben zodat het door het publiek goed begrepen kan worden. Dit komt overeen met de bevindingen van Lakoff en Johnson (1999) dat abstracte concepten vaker metaforisch worden uitgelegd dan concrete concepten.
2.2.1 Pandemie
Gedurende een pandemie is de behoefte aan betrouwbare informatie belangrijker dan ooit. De maatschappij heeft een houvast nodig en wil antwoorden op allerlei vragen omtrent het woekerende virus. Om informatie over het coronavirus begrijpelijk over te brengen aan een breed publiek worden metaforen ingezet (Blommaert, 2020).
Een pandemie is een snel evoluerende omgeving, waarin onderzoekers en medische professionals voortdurend leren en bijdragen aan dynamische aanpassingen in het overheidsbeleid. De overheid maakt besluiten op basis van wetenschappelijk onderzoek. In een constant veranderende omgeving en nieuw wetenschappelijk onderzoek heeft dit als bijgevolg dat er onsamenhangende berichten en aanbevelingen kunnen ontstaan (The Lancet Infectious Diseases, 2020).
Als voorbeeld hierbij de vraag of mondmaskers beschermend zijn tegen de overdracht van het virus. In de beginfase van de coronapandemie heeft de overheid de werkzaamheid van mondkapsel ter discussie gesteld, het wetenschappelijk onderzoek voor het mondkapjes gebruik was voor de overheid niet overtuigend genoeg om deze te verplichten in de openbare ruimte. In een later stadium zijn mondkapjes toch verplicht door de overheid, dit door nieuw wetenschappelijk onderzoek. Deze onsamenhangende overheidsberichten en omkeringen in aanbevelingen op basis van nieuw opkomend bewijs het vertrouwen van het publiek aantasten (The Lancet Infectious Diseases, 2020).
2.3 Wetenschappers en journalisten
De taak van wetenschappers en journalisten is om wetenschappelijke informatie zo feitelijk en concreet mogelijk over te brengen aan een breed publiek. Daarentegen is de wetenschappelijke informatie vaak abstract en complex waardoor wetenschappelijk onderzoek vaak wordt
gesimplificeerd om het begrijpelijk en concreet over te brengen aan het publiek (Ritchie, 2017, 150). Op het moment dat informatie wordt gepopulariseerd, door onder andere metaforen, kunnen er nieuwe ideologieën worden vormgegeven, nieuwe betekenissen worden geconstrueerd en kan de aandacht op een specifiek onderdeel worden gevestigd. Dit betekent dat de manier waarop wetenschappers of journalisten bepaalde informatie overbrengen op het publiek kunnen beïnvloeden (Kothari, 2016, 23).
De ‘stem’ van een wetenschapper of journalist speelt dus een belangrijke rol tijdens het overbrengen van informatie. Om deze reden wordt de metafoor analyse binnen dit onderzoek uitgevoerd onder wetenschappers en journalisten.
2.4 Discussie en debat
De wetenschapsjournalistiek zorgt ervoor dat resultaten van wetenschappelijk onderzoek en informatie terecht komt bij het grote publiek. Hierbij wordt het publiek geïnformeerd over nieuwe wetenschappelijke bevindingen, het proces en haar instituties. Daarnaast heeft de
wetenschapsjournalistiek de functie om het publieke debat te voeden met kennis en expertise vanuit de wetenschap. Hierbij functioneert de wetenschapsjournalistiek als waakhond van de wetenschap. Dit houdt in dat de wetenschapsjournalistiek naast het uitvoeren van gezag, ook organisaties, instituties, bedrijven en individuen controleert (Korthagen, 2016, 6).
De wetenschapsjournalistiek speelt een belangrijke rol in de oordeelsvorming over wetenschap en het publieke debat. Het publieke debat is “voor een brede groep mensen, actief dan wel passief, toegankelijke confrontatie van verschillende meningen over politieke maatschappelijke zaken” (Propper en Van Kersbergen, 1995, 6). Het publieke debat wordt door de wetenschapsjournalistiek gevoed: het grote publiek komt namelijk vooral in aanmerking met wetenschappelijke verhalen en berichten door middel van nieuwssites, tijdschriften, het journaal, televisie of de radio (Korthagen, 2016, 8).
De wetenschapsjournalistiek maakt het democratisch functioneren van onze samenleving mogelijk. Een belangrijke voorwaarde hierbij is dat de wetenschapsjournalistiek voldoende de
meerstemmigheid in de berichtgeving laat klinken (Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, 2014, 13).
2.4.1 Medialogica
Het publiek wordt op de hoogte gehouden van informatie door middel van de media, zowel officiële overheidsberichten als massamedia. De massamedia maakt zich volgens The Lancet Infectious Diseases (2020) vaak schuldig aan snelle, sensationele berichtgeving in plaats van zorgvuldig
geformuleerde wetenschappelijke berichten met een evenwichtige interpretatie. Hierdoor wordt het vertrouwen van het publiek aangetast: de perfecte omstandigheden voor de verspreiding van schadelijke desinformatie die een vicieuze cirkel begint (The Lancet Infectious Diseases, 2020). Om die vicieuze cirkel te breken en het publiek te voorzien van betrouwbare informatie is het de taak van journalisten en wetenschappers om enkel feitelijke informatie te verspreiden. In talkshows zijn de wetenschappers en journalisten onder andere afhankelijk van het format, de regie, de stijl en de vragen van de presentator (Schohaus, 2017). Volgens Blommaert (2020) bepalen de redacties van de talkshows wat al dan niet relevant is, welke persoonlijkheden er op de buis komen en welke vragen er worden gesteld. De manier van framing zorgt ervoor dat de talkshows bepalen welke gedachten aan bod komen en hoe de crisis wordt gerepresenteerd (Blommaert, 2020).
Het publieke debat wordt steeds meer bepaald door de medialogica, dit houdt in dat de
mogelijkheden en begrenzingen van het medium een dominante rol spelen. De media laten zich steeds meer leiden door de wensen van de consument om op die manier hogere kijkcijfers te halen. De nieuwswaarde voor massamedia wordt in toenemende mate bepaald door criteria als ‘het persoonlijke conflict, ‘de wedren naar de macht (horse race), verbeeldbaarheid en entertainment of vermaak van het publiek (Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, 2003, 11). De nieuwswaarden van de massamedia komen niet volledig overeen met de nieuwswaarden van de journalistiek. De nieuwscriteria voor journalisten zijn: actualiteit, nabijheid, controverse, bekendheid,
uitzonderlijkheid en impact (Kussendrager en anderen, 2018, 15).
De redacties van talkshows zijn op zoek naar herkenbaarheid, volgens Blommaert (2020) is feitelijke informatie verschaffen van weinig belang. “Wanneer men een krant openslaat of de kijkbuis aanklikt, dan “weet je wat je zal krijgen”. Je kan veelal op voorhand voorspellen wie er aan bod komt en in
welke vorm de boodschap zal gecommuniceerd worden. Dit alles maakt ook maatschappelijke duiding gemakkelijk verteerbaar op cognitief vlak. Het is dan ook geen toeval dat het concept van format zijn oorsprong kent in de principes van productontwikkeling.” (Blommaert, 2020).
De onderwerpen die aan bod komen, de perspectieven de worden uitgelicht, de gasten die worden uitgenodigd en de vragen die worden gesteld in een talkshow komen allemaal voort uit de
medialogica en dus ‘de vraag van het publiek’. Hierdoor kan worden gesteld dat talkshows framen en dat een zeer kleine groep aan mensen ons publieke communicatiekader bepaalt (Blommaert, 2020). Volgens Schohaus (2018) heeft iedere talkshow een bepaald format dat kan worden onverdeeld in drie niveaus, namelijk: de audiovisuele vorm, de inhoud en de flow. Met de audiovisuele vorm worden de setting, het licht en decor, cameravoering en het gebruik van technische en audiovisuele elementen bedoelt. De inhoud van de talkshow bestaat uit de gevoerde gesprekken, de selectie van de gasten, het gespreksonderwerp en de stijl van het gesprek. De vorm en inhoud van de talkshow staan in wisselwerking met de flow van de formats. De flow bepaalt het tijdstip van uitzenden, de duur, de doelgroep, de zender, het tempo en de volgorde van het programma (Schohaus, 2018, 62). Doordat talkshows gebruik maken van een vast format zorgt het ervoor dat het programma gepland, geregisseerd en doordacht is. Het geconstrueerde karakter van een talkshow is vaak niet zichtbaar en daardoor is het publiek niet op de hoogte van de afspraken die zijn gemaakt tussen bijvoorbeeld de gasten en de gespreksleider in een talkshow. De vaste elementen van een talkshow zorgen ervoor dat het voor zowel journalist als wetenschapper moeilijk is om alle bekende feitelijke informatie over te brengen vanuit verschillende perspectieven (Schouhaus, 2018, 62).
2.4.2 Experts
Journalisten en wetenschappers moeten de concurrentie aangaan met allerlei mensen die
willekeurig gebombardeerd worden tot expert. Tegenwoordig is expertise niet enkel meer gebaseerd op wetenschappelijke kennis, maar bestaat expertise volgens Blommaert (2020) uit niets meer dan een communicatieve techniek. In talkshows worden vaak zelfbenoemde experts uitgenodigd om te praten over uiteenlopende onderwerpen. Deze zelfbenoemde experts hebben een mening of commentaar over een bepaald onderwerp waarover hij of zij goed geïnformeerd is (of op zijn minst kan lijken te beschikken). De medialogica zorgt ervoor dat de zelfbenoemde experts of ondeskundige gasten veel ruimte krijgen in een talkshow. Wetenschappers en journalisten kunnen en willen vaak niet aan de medialogica voldoen waardoor zij weinig spreektijd krijgen in de talkshow of zelfs niet meer worden uitgenodigd aan tafel. De talkshows hebben meer belang bij zelfbenoemde experts met scherpe opvattingen dan genuanceerde wetenschappers die complexiteit willen benadrukken (De Jong, 2019).
Het verschil in nieuwswaarde tussen de talkshows en de wetenschappers en journalisten is een belangrijk punt binnen dit huidige onderzoek. Het is interessant om te onderzoeken in hoeverre de journalist en wetenschapper feitelijke informatie over het coronavirus kan verkondigen binnen de het format van de talkshow.
2.5 Metaforen in wetenschapsjournalistiek
In de wetenschap worden metaforen gebruikt om een onbekend fenomeen of concept te koppelen aan een meer bekend fenomeen door ze te vergelijken. Bij publieke communicatie van wetenschap kan dit volgens Bucchi (1998, 25) worden onderverdeeld in twee categorieën: populariserend en constitutief. Bij popularisering worden metaforen gebruikt in de terminologie en kennisoverdracht tussen de verschillende fasen van wetenschapscommunicatie. Hierbij wordt de wetenschap gesimplificeerd om het begrijpelijk te maken voor een groter publiek. Het doel van
wetenschapspopularisering is om wetenschap te vereenvoudigen, maar toch zo volledig mogelijk voor te stellen aan de brede lagen van de bevolking (Bucchi, 1998, 25).
Metaforen zijn bepalend voor bepaalde visies op de wereld. Met het constitutieve karakter van publieke communicatie van wetenschap wordt bedoeld dat wetenschappers metaforen kunnen gebruiken om het perspectief te veranderen en nieuwe ideeën te genereren (Hellsten, 2002, 23). Wetenschappers en journalisten kunnen het perspectief veranderen of nieuwe ideeën genereren door een bepaald aspect meer uit te lichten of juist geen aandacht geven. Dit komt overeen met de resultaten uit het onderzoek van Entman (1993) waarbij wordt beweerd dat framing ervoor zorgt dat bepaalde aspecten meer geaccentueerd worden waardoor deze prominenter worden en meer betekenis krijgen.
Voor wetenschappers vormen metaforen een dankbaar instrument om kennis te delen met een groot publiek. Metaforen zijn alomtegenwoordig in de wetenschapsjournalistiek en zorgen ervoor dat het publiek wetenschap makkelijker kan begrijpen.
2.6 Metaforische framing van infectieziekten
Sinds de opkomst van het HIV-virus hebben wetenschappers en sociologen onderzoek gedaan naar de metaforische framing van infectieziekten in zijn sociale context. Het onderzoek van Relf (2020, 264) beweert dat de metaforen die tijdens de coronacrisis worden gebruikt vergelijkbaar zijn met de frames die de media hebben gebruikt tijdens de HIV-epidemie. De HIV-epidemie werd omschreven als “invading the society, and efforts to reduce morality … are called a fight, a struggle, a war” (Sontag, 1989, 10). Bij het coronavirus moeten we ook ‘vechten’ om de last van het virus te
verminderen, maar we mogen elkaar niet bevechten en individuen en regeringen en landen mogen elkaar niet de schuld geven van het veroorzaken van deze huidige pandemie (Relf, 2020, 264). Oorlogsmetaforen zijn alomtegenwoordig in discussies: van politieke campagnes tot de strijd tegen kanker, tot oorlogen tegen misdaad, drugs en armoede. De oorlogsmetafoor wordt in deze grote regelmaat gebruikt omdat het zorgt voor saamhorigheid en begrip. Volgens Vasterman en anderen (2011, 7) biedt de oorlogsmetafoor een kader om de crisis te begrijpen, met één gezamenlijke vijand. De oorlogsmetafoor kan zorgen voor eenheid en saamhorigheid over de ernst van de situatie. Met een oorlogsmetafoor wordt het direct duidelijk dat het gaat om een uitzonderingssituatie
(Vasterman en anderen, 2011). Het gebruik van de oorlogsmetafoor kan zowel positieve als
negatieve uitkomsten met zich meebrengen, dit komt omdat metaforen nauw verbonden zijn met de context waarin ze worden gebruikt (Flusberg en anderen, 2018, 1).
Oorlogsmetaforen roepen een gevoel van angst op. Dit is volgens Flusberg en anderen (2018, 6) dan ook de belangrijkste functie van deze metafoor. Deze angst kan mensen motiveren om op te letten, ideeën aan te passen en actie te ondernemen over belangrijke sociale kwesties. De taal van oorlog kan mensen helpen om de bedreiging die ziekten voor de volksgezondheid vormen, te herkennen en hierop te anticiperen, zoals het meewerken aan maatregelen of geld doneren voor de ontwikkeling van behandelingen.
De oorlogsmetafoor wordt het vaakst gebruikt bij ziekten en virussen (De Visser, 2015). In de
berichtgeving over COVID-19 heeft de media een breed scala aan militaire metaforen gebruikt: ‘in de frontlinie’ en ‘Ruttes oorlogskabinet’ (Mutsaers en Van Pelt, 2020). Volgens de Amerikaanse filosoof Sontag (1989) werkt het gebruik van oorlogstaal bij ziekten stigmatiserend en leidt het ertoe dat we in een permanente staat van apocalyptische dreiging verkeren. Het gebruik van oorlogsmetaforen bij ziekten vergroot volgens Sontag (1989, 154) het lijden van de getroffenen en creëert onnodige angst bij de bevolking als geheel.
2.6.1 De uitzondering: SARS
Wallis en Nerlich (2005) hebben onderzoek gedaan naar de framing en het gebruik van metaforen in de UK-media van het SARS-virus. Hierbij stonden twee metaforen centraal, namelijk (1) de
moordenaar-metafoor en (2) het probleem-metafoor. De moordenaar-metafoor werd veelal ingezet om de lokale en menselijke impact en de individueel reacties op het SARS-virus te bespreken. Bij het probleem-metafoor werd juist de nadruk gelegd op de menselijke en economische gevolgen van het virus. Hierbij werd er specifiek ingegaan op het ontstaan van een infectieziekte en hoe dit ‘probleem’ werd aangepakt in een geglobaliseerde context waarin geneeskunde, nationale en internationale volksgezondheid, politiek en handel met elkaar in verbinding staan in tegenstelling tot het
moordenaar-metafoor die SARS presenteerde als wereldwijde bedreiging (Wallis en Nerlich, 2005, 2629).
Het opvallende aan het gebruik van metaforen in de media rondom het SARS-virus is de grote afwezigheid van militaristische metaforen. Zulke metaforen werden lange tijd gezien als kenmerkend aan berichtgeving over ziekten en virussen. De oorzaak hiervan is volgens Wallis en Nerlich (2005) dat er in de media consequent over het SARS-virus werd bericht in termen als: ‘supporting’,
‘collaborative effort’ en ‘partnership’. Het effect hiervan is dat er op geen enkel moment een ‘oorlog’ tegen het SARS-virus werd verklaard. Het streven om SARS ‘in te dammen’ in plaats van ‘uit te roeien’ belicht een ander perspectief van de kwestie namelijk het insluiten van het virus door middel van samenwerking in plaats van actief en agressief vechten (Wallis en Nerlich, 2005, 2637).
Het onderzoek van Wallis en Nerlich (2005) laat zien dat het gebruik van oorlogsmetaforen binnen infectieziekten en virussen niet meer de reguliere standaard is. Het is daarom interessant om te bestuderen of deze verandering ook door wordt gezet in de berichtgeving over het COVID-19 virus.
2.7 Conclusie literatuuronderzoek
Tijdens een pandemie, zoals de coronacrisis, heeft naast de overheid, de media en belangrijke rol bij in informeren en mobiliseren van een gemeenschap, het verstrekken van informatie en het bieden van emotionele steun. Een van de fora waarin deze rollen aan bod komen zijn talkshows.
Talkshows zijn net als andere televisieproductieformats afhankelijk van: onder andere de regie, de stijl, de inhoud en de gasten die worden uitgenodigd zijn vooraf vastgesteld. Het vooraf plannen en regisseren van de talkshow zorgt voor framing. Bij framing wordt een bepaald perspectief uitgelicht of krijgt een bepaald onderwerp minder aandacht. In de talkshow is bijvoorbeeld de keuze van het aantal gasten en de expertises van de gasten belangrijk, maar ook de ruimte voor de discussie aan tafel en de vragen die gesteld worden door de presentator. Al deze onderdelen zorgen voor een bepaald frame.
Naast framing door het format kunnen metaforen ook zorgen voor framing. Het gebruik van metaforen in wetenschapscommunicatie zorgt ervoor dat wetenschappelijke informatie
gemakkelijker te begrijpen is voor een breed publiek. Metaforisch taalgebruik zorgt voor framing. In de coronapandemie krijgt bijvoorbeeld ‘corona is een marathon’ een hele andere betekenis dan ‘corona is een sprint’.
De sturende werking van metaforen en het geconstrueerde karakter van de talkshow zorgen voor framing van wetenschapscommunicatie. Het concept framing geeft inzicht in de manier waarop er in de media wordt gesproken over een levensbedreigende infectieziekte, zoals corona. In dit onderzoek wordt dan ook verder onderzoek gedaan naar metaforische framing in de berichtgeving over corona door wetenschappers en wetenschapsjournalisten in talkshows.
H3 – Methode
Onderzoek naar metaforen en frames in de media kan worden onderverdeeld in twee categorieën, namelijk (1) het identificeren van frames en framing devices en (2) het onderzoeken van de effecten van nieuws framing (Zhongdang, 2008, 2). In dit onderzoek ligt de focus op type 1, het identificeren van metaforen middels de Critical Metaphor Analysis van Charteris-Black (2014).
3.1 Critical Metaphor Analysis
Volgens Charteris-Black (2018) hebben metaforen een sturende werking en zijn deze ideologisch geladen. Het weerspiegelt machtsverhoudingen, maatschappelijke ongelijkheid en
onrechtvaardigheid en speelt een centrale rol in het stand houden ervan. Om de ideologische geladenheid van taal en metaforen bloot te leggen en te herkennen kan de Critical Metaphor
Analysis worden ingezet. Het doel van de analyse is daarnaast ook om bewustzijn te creëren zodat er verandering tot stand kan worden gebracht. Volgens Charteris-Black kunnen metaforen namelijk onbewust bepaalde gevoelens oproepen bij de ontvanger waardoor deze sturend van kracht kunnen zijn (Charteris-Black, 2018, 202).
De stappen van de Critical Metaphor Analysis die binnen dit onderzoek worden uitgevoerd zijn de contextuele analyse, het identificeren en interpreteren van de metaforen. De stappen worden hieronder nader uitgelegd.
3.2 Contextuele analyse
De eerste stap van de Critical Metaphor Analysis is de contextuele analyse. Deze stap richt zich op het samenstellen van het onderzoekscorpus (Charteris-Black, 2018, 217). Het onderzoekscorpus van deze scriptie bestaat uit getranscribeerde fragmenten van twee talkshows: De Wereld Draait Door en M. De eerste coronabesmetting in Nederland vond plaats op 27 februari 2020 en op 6 maart 2020 begon het RIVM en de overheid met het uitzenden van wekelijkse persconferenties op NPO1 om 19:00. Het onderzoekscorpus van dit onderzoek betreft de afleveringen van de talkshows
uitgezonden op NPO1 na afloop van de persconferenties tussen 27 februari en 26 juni 2020. In de periode van 27 februari tot en met 27 maart betreft dit ‘De Wereld Draait Door’, in deze talkshow wordt de actualiteit van de dag besproken onder leiding van presentator Matthijs van Nieuwkerk. Deze talkshow is op 27 maart 2020 gestopt en hierbij heeft Matthijs van Nieuwkerk het stokje overgedragen aan de Margriet van der Linden, de presentatrice van ‘M’. M is de opvolger en vervanger van DWDD en bespreekt, net als DWDD, het nieuws van de dag. De talkshows worden uitgezonden op NPO1 en hebben als doelgroep zowel mannen als vrouwen in de leeftijd van 25-67 jaar. De talkshow bereikt dagelijks 1 miljoen kijkers (SKO, 2020).
3.3 Metafooridentificatie
Bij de identificatie van de metaforen wordt er onderzocht of iets wel of niet als metafoor kan worden beschouwd. Charteris-Black (2018) definieert een metafoor als een woord (of uitdrukking) dat gebruikt wordt op een manier die afwijkt van de meest gebruikelijke betekenis die het woord heeft. De eerste stap, om metaforen te kunnen identificeren, is dan ook om te bepalen of een woord op een afwijkende manier wordt gebruikt. De definitie van Charteris-Black (2018) wordt ook binnen dit huidige onderzoek gehanteerd.
Wanneer de letterlijke betekenis van een woord of uitdrukking afwijkend wordt gebruikt binnen een bepaalde culturele associatie of sociale context wordt dit bestempeld als een metafoor (Charteris-Black, 2018, 218). Bij een metafoor wordt een vergelijking gemaakt tussen twee dingen die op het eerste gezicht niks met elkaar te maken hebben, zoals bijvoorbeeld: discussie is oorlog. Hier wordt niet letterlijk ‘oorlog’ bedoelt, maar wel het aspect van het ‘winnen’ en ‘verliezen’ van een discussie, een standpunt ‘verdedigen’ of in de ‘aanval’ gaan. Door middel van de vergelijking wordt de tekst beeldend en begrijpelijker.
3.4 Metafoorinterpretatie
In de derde stap worden de metaforen geïnterpreteerd. Dit betekent dat de metaforen worden geclassificeerd, georganiseerd en gerangschikt. De classificatie vindt plaats door middel van lexicale kenmerken waardoor het brondomein kan worden vastgesteld. In deze fase wordt de betekenis van een woord of woordgroep overgeschakeld naar de metaforische betekenis van een woord, zoals bijvoorbeeld: ‘transport, ‘oorlog’ of ‘sport’. Bij het voorbeeld discussie is oorlog is het brondomein ‘oorlog’ (Charteris-Black, 2018, 230).
3.4.1 Brondomeinen
Door middel van categorisering is het mogelijk om te zien uit welk brondomein wetenschappers putten in hun metaforisch taalgebruik. Volgens De Landtsheer en anderen (2011, 10) zijn brondomeinen onder te verdelen in zes verschillende categorieën.
1. Volkse en alledaagse metaforen: zij maken het abstracte tastbaar. In de huidige coronacrisis zouden zit bijvoorbeeld metaforen kunnen zijn als ‘tijd is geld’, dat er gerefereerd wordt naar hoe langer het duurt om een vaccin te maken hoe meer geld dat Nederland gaat kosten.
2. Natuurmetaforen: deze kunnen in twee richtingen worden gebruikt, de natuurlijke orde wordt bevestigd maar de mens heeft hierover minder of meer controle. In de huidige coronacrisis zijn dit bijvoorbeeld metaforen als ‘corona als golf over de wereld’ of dat we als Nederland ‘in zwaar weer’ zijn beland.
3. Navigatie-, constructie – en andere ‘gesofisticeerde’ metaforen: zij hebben een ambivalent karakter en laten politici toe meerdere dimensies van ingewikkelde problemen te verwoorden. Architectuurmetaforen bevorderen discussie, maar mechanische metaforen laten zien dat men als burger niet altijd de controle kan hebben. De mechanische metafoor zou bijvoorbeeld in de coronacrisis ‘de muur van immuniteit’ kunnen zijn.
4. Rampen-, onheils- en geweldmetaforen: zij verwijzen naar negatieve emoties als angst, wanhoop en agressie; toch kan de burger nog enige controle uitoefenen. Onder deze categorie vallen
bijvoorbeeld ook de oorlogsmetaforen, zoals ‘het is virus is onze vijand’.
5. Sport-, spel- en dramametaforen: zij geven een onrealistisch beeld van de realiteit, maar spreken veel mensen aan omdat zij toelaten aan de ‘echte’ realiteit te ‘ontsnappen’. Als voorbeeld bij deze categorie zou corona kunnen worden gezien als ‘marathon’ of ‘sprint’.
6. Lichaams-, ziekte- en doodsmetaforen: de krachtigste, zeer emotionele metaforen die suggereren dat de burger alle controle heeft verloren, er is behoefte aan ‘een dokter’.” (De Landtsheer en anderen, 2011, 10/11). In de huidige coronacrisis zou deze metafoor bijvoorbeeld kunnen gebruikt worden op de manier waarop de economische impact wordt omschreven: ‘de economie is in slaapstand’.
In dit onderzoek worden de metaforen rondom COVID-19 die worden gebruikt in de talkshows onderverdeeld in een van deze zes brondomeinen. Het is bij de zes brondomeinen van De Landtsheer en anderen (2011) mogelijk om alle verschillende typen metaforen en hun brondomeinen te
categoriseren.
3.4.2 Doeldomeinen
Wanneer het brondomein is vastgesteld dan moet het doeldomein worden vastgesteld. Bij het doeldomein wordt er onderzocht over welk abstract onderwerp er door middel van een metafoor iets wordt gezegd. Bij het voorbeeld van discussie is oorlog dan is discussie het doeldomein waarover
gesproken wordt. Wanneer zowel het brondomein als doeldomein zijn vastgesteld dan kan de conceptuele metafoor hieraan worden verbonden.
3.5 Onderzoekscorpus
Voor dit onderzoek zijn de afleveringen van M en DWDD, die uitgezonden zijn op dezelfde dagen van de landelijke persconferenties, het onderzoekscorpus. De eerste persconferentie over de
ontwikkelingen van het coronavirus is gehouden op 6 maart 2020. Dit is dan ook de startdatum van het onderzoekscorpus. De aflevering die op 26 juni 2020 is uitgezonden is de laatste uitzending binnen dit onderzoek, 1 juli is namelijk de startdatum voor de versoepeling van de maatregelen. Wekelijks zijn er twee standaard persconferenties, namelijk na afloop van de ministerraad en na het crisisberaad. De ministerraad vindt iedere vrijdag plaats en het crisisoverleg, met een enkele
uitzondering, op woensdag. Daarnaast vinden er met regelmaat extra persconferenties plaats om bijzondere maatregelingen aan te kondigen.
De geanalyseerde afleveringen zijn uitgezonden na afloop van de ‘bijzondere persconferenties’. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in het gebruik van metaforen door wetenschappers in talkshows. Om deze reden is het van belang om in de weken waarin geen ‘bijzondere
persconferenties’ plaatsvinden toch een analyse te doen, om zo de ontwikkeling in de coronacrisis te kunnen bestuderen.
In de weken waarin geen bijzondere persconferenties plaatsvinden zullen de afleveringen van de talkshows die zijn uitgezonden na ‘persconferenties na crisisberaad’ worden bestudeerd. Dit betekent dat er vanaf de start van de persconferenties (week 9) tot en met het einde van de persconferenties en versoepeling van de maatregelen (week 27) er wekelijk minimaal één talkshow aflevering wordt onderzocht. Daarnaast kan het voorkomen dat er weken zijn waarin twee of drie ‘bijzondere persconferenties’ plaatsvinden, in dit geval zullen dan ook al deze momenten worden meegenomen binnen dit onderzoek. Wanneer een persconferentie plaatsvindt in het weekend, dan zal de eerste aflevering na het weekend worden meegenomen binnen de analyse.
Persconferentie
Aanleiding
Talkshow
12-03-2020 Persconferentie over maatregelen tegen coronavirus.
DWDD 15-03-2020 Persconferentie over sluiting scholen en
horeca.
DWDD
17-03-2020 Persconferentie (YouTube): over
miljardensteun voor bedrijven en zzp’ers.
DWDD 19-03-2020 Persconferentie over nieuwe
corona-maatregelen en aftreden minister Bruins.
DWDD 23-03-2020 Persconferentie over nieuwe maatregelen
vanwege coronavirus.
DWDD 31-03-2020 Persconferentie over de Tijdelijke
noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW).
M
02-04-2020 Persconferentie na crisisberaad M
07-04-2020 Persconferentie: minister-president Rutte en minister De Jonge vragen aandacht voor het volgen van de huidige maatregelen.
M
21-04-2020 Persconferentie over verlenging van de (meeste) huidige maatregelen tot en met 19 mei 2020.
M
29-04-2020 Persconferentie na crisisberaad M
06-05-2020 Persconferentie na crisisberaad M
13-05-2020 Persconferentie na crisisberaad M
20-05-2020 Persconferentie over de verlenging en uitbreiding van het noodpakket banen en economie.
M
03-06-2020 Persconferentie na crisisberaad M
24-06-2020 Persconferentie na crisisberaad M
Tabel 1 – Overzicht bijzondere persconferenties
3.6 Format
DWDD en M zijn talkshows waar de actualiteit van de dag wordt besproken. De talkshows worden dagelijks om 19:00 op televisie uitgezonden door de KRO-NCRV op NPO 1. In de talkshow worden gesprekken gevoerd over human-interest, sport, politiek, economie, amusement en cultuur. DWDD wordt gepresenteerd door Matthijs van Nieuwkerk en M wordt gepresenteerd door Margriet van der Linden. De talkshow trekt dagelijks gemiddeld 1 miljoen kijkers (SKO, 2020).
Om het format van de twee talkshows in kaart te brengen is de talkshow globaal geanalyseerd op basis van opbouw en type gasten die aan het woord komen in de aflevering. Bij de start van de aflevering introduceren de presentatoren bij beide talkshows kort de onderwerpen en gasten. Op het moment dat de presentatoren aan tafel schuiven worden de beide talkshows geopend met een opvallend en actueel nieuwsfragment. Aan de hand van dit fragment wordt de talkshow en het interview met de gasten geopend.
Gemiddeld komen er +/- 3 verschillende onderwerpen per aflevering aan bod met hierbij specifieke gasten die hier een expertise in hebben. De gasten aan tafel hebben bijvoorbeeld een politieke achtergrond, zijn ervaringsdeskundigen, hoogleraren, wetenschappers, topsporters of
wetenschapsjournalisten.
De indeling van de gasten en onderwerpen is globaal als volgt: 00:00 – 02:00 – Intro van de talkshow
02:00 – 03:00 – Introductie van de gasten en onderwerpen 03:00 – 05:00 – Actueel nieuwsfragment
05:00 – 20:00 – Onderwerp 1 21:00 – 40:00 – Onderwerp 2 40:00 – 55:00 – Onderwerp 3 55:00 – 57:00 – Outro
Bij ieder onderwerp wordt één specifieke gast (of gasten) geïnterviewd, maar heeft de rest van de gasten rondom de talkshowtafel ook de mogelijkheid om te reageren en interrumperen. Bij de afleveringen die worden geanalyseerd voor dit onderzoek wordt er vaak geopend met een wetenschapper of wetenschapsjournalist die informatie over de maatregelen rondom corona en onderzoeken verschaft. Wanneer er in de talkshow aandacht wordt besteed aan live-muziek dan wordt dit iedere keer gedaan aan het eind van de aflevering. Binnen dit onderzoek ligt de focus op het moment in de talkshow waarin de wetenschapper of wetenschapsjournalist aan het woord komt, dit is aan het begin van de talkshow bij ‘Onderwerp 1’.
3.7 Analyse
De analyse van de afleveringen richt zich specifiek op de fragmenten waarin wetenschappers of wetenschapsjournalisten aan het woord komen in de talkshow. Deze worden onderzocht door middel van een codeboek. Het codeboek is opgesteld aan de hand van de Critical Metaphor Analysis van Charteris-Black (2018). De kolommen: datum, talkshow, tijd fragment, wetenschapper en expertise bekleden de contextuele analyse. In de kolom ‘metafoor’ wordt de metafoor geïdentificeerd.
De definitie die is gehanteerd bij het identificeren van de metaforen is als volgt: wanneer een woord wordt gebruikt in een bepaalde context en afwijkt van de alledaagse betekenis. Het is een vorm van figuurlijk taalgebruik op basis van een vergelijking. Wanneer er een vergelijking wordt gemaakt tussen twee dingen die op het eerste gezicht niks met elkaar te maken hebben gaat het om een metafoor.
Bijvoorbeeld: “We laten het virus een beetje woeden zoals een veenbrand”, hierbij is de metafoor: VIRUS=VEENBRAND. Het doeldomein de virusverspreiding en het brondomein is veenbrand (een natuurmetafoor).
Bij de kolommen bron- en doeldomein wordt de metafoor geïnterpreteerd. Het is volgens Charteris-Black (2018, 238) raadzaam om eerst de brondomeinen vast te stellen, deze brondomeinen worden vastgesteld door middel van de metaforische brondomeinen van De Landtsheer en anderen (2011, 10)
Tabel 2 - Codeboek
H4 – Resultaten
In dit hoofdstuk wordt uiteengezet welke wetenschappers en journalisten aan het woord komen in de talkshow en hierbij wordt geanalyseerd hoeveel spreektijd zij toebedeeld krijgen. Aan de hand van deze gegevens wordt de discussie en het debat in de talkshow geanalyseerd. De volgende stap van de CMA is om de metaforen te identificeren. In het codeboek zijn alle metaforen die worden gebruikt in de talkshow door wetenschappers en journalisten schematisch weergegeven. Het codeboek is in dit document beschikbaar onder de bijlagen. Als laatste stap worden de metaforen geïnterpreteerd, dit is gedaan aan de hand van de zes brondomein categorieën van De Landtsheer en anderen (2010). In de laatste paragraaf van dit hoofdstuk worden de doeldomeinen waarover
metaforisch wordt gesproken nader uitgewerkt.
4.1 Discussie en debat
Het voornaamste doel van de talkshow is om de persconferentie en toespraak van Rutte te
analyseren en nader toe te lichten aan het publiek. De vraag naar heldere en duidelijke informatie is groter dan ooit, hierdoor is de meerstemmigheid en discussie in de uitzendingen van de talkshows nihil. In de uitzending wordt vooral aandacht gegeven aan het overbrengen van de beschikbare informatie in plaats van het bekritiseren van deze informatie. Het uitleggen van de aangekondigde maatregelen en de consequenties van het virus spelen, zoals ook te zien is in de tijdlijn (afbeelding 1), een hoofdrol in de afleveringen van de talkshow.
De talkshow wordt iedere keer geopend met de vraag wat een specifieke tafelgast vindt van de zojuist uitgezonden persconferentie. De nadruk hierbij ligt op de persoonlijke ervaring van de tafelgast. De vragen die hiervoor onder andere zijn gebruikt door de presentator zijn als volgt: “Wat vond je van de toespraak van Rutte?”
“Geert, ik begin bij jou, wat vind je van deze persconferentie, van wat er wordt gezegd?”
“Marleen, direct met jou te beginnen. We komen net uit de persconferentie, op de vorige was nogal voor kritiek, er was veel onduidelijk. De premier die zei dat ook, dat moeten we beter doen. Was het beter?”
“Jeroen, jij hoopte in deze persconferentie van Rutte wat perspectief te horen. Heb je dat gehoord?” De presentator spreekt iedere keer bij de opening een specifieke gast aan en nodigt de gast uit om de crisiscommunicatie over Covid-19 te beoordelen. Het is hierbij opvallend dat de focus ligt op de manier waarop er wordt gecommuniceerd in plaats van de feiten.
4.1.1 Expertise aan de talkshowtafel
Aan de talkshowtafel zijn verschillende gasten aangeschoven met allemaal een ander expertisegebied. De expertises die binnen de talkshow spreektijd hebben gekregen zijn:
- Economie (zowel wetenschappers als journalisten) - Politiek (journalisten)
- Kunst en cultuur (journalisten) - Psychologie (wetenschappers)
- Geschiedenis (zowel wetenschappers als journalisten) - Sociologie (wetenschappers)
- Microbiologie (wetenschappers) - Nieuws (journalisten)
Een interessant resultaat binnen dit onderzoek is dat er aan de talkshowtafel in geen enkele uitzending meerdere gasten aan tafel zitten met hetzelfde expertisegebied, bijvoorbeeld twee economen of twee sociologen tegelijk. Het nadeel hiervan is dat dit ten koste gaat van de meerstemmigheid aan tafel.
De coronacrisis is voor alle experts een nieuw onderwerp, hierdoor is het lastig voor experts met verschillende expertisegebieden om met elkaar in discussie te gaan. Als voorbeeld: de econoom richt zich volledig op de economische situatie en gevolgen van het virus, de politiek journalist heeft de focus op het effect van corona op de politiek en de socioloog kijkt naar sociale aspecten zoals bijvoorbeeld eenzaamheid. Doordat het een totaal nieuwe situatie is voor alle experts ontbreekt het bij de experts ook aan expertise. Het gevolg hiervan is dat de experts zich op hun eigen vakgebied goed inlezen en informeren waardoor ze in mindere mate op de hoogte zijn van andere expertise- en vakgebieden.
Doordat alle experts zich voornamelijk richten op hun eigen expertisegebied (en de kennis op andere expertisegebieden nihil is), is het lastig om met andere experts in discussie te gaan. Dit komt
simpelweg aan gebrek aan kennis. De econoom heeft te weinig kennis om uitspraken te kunnen (en durven) doen over het sociale aspect, en vice versa heeft de socioloog dit over de economie. De discussie en meerstemmigheid aan tafel zou vergroot kunnen worden door twee experts aan tafel te zetten met hetzelfde expertisegebied, maar met andere inzichten. In de talkshow is dit echter niet het geval waardoor de discussie en het debat aan de talkshowtafel niet wordt aangewakkerd. De uitspraken van de experts worden als waarheid aangenomen en worden niet ter discussie gesteld. In de uitzending vragen de experts daarentegen wel om meer uitleg en verduidelijking. Voorbeelden hiervan zijn:
Uitleg van de situatie: de econoom aan de talkshowtafel praat over de financiële regelingen die worden getroffen door het kabinet en welke steunpakketten er allemaal beschikbaar zijn. Aan de hand van deze informatie stelt een journalist de vraag over wat deze pakketten precies zijn, door een vraag te stellen vraagt hij de econoom om verduidelijking:
“Dat moet je even uitleggen, als ZZP’er, dat dat nu versoepelt. Ik ben ook ZZP’er. “
Een ander voorbeeld van een situatie waarbij om verduidelijking wordt gevraagd betreft de immuniteit. Uitleg van de situatie: een microbioloog legt de besmettelijkheid van het virus uit en richt zich op het immuun worden voor het virus. Aan de hand van deze informatie stelt een journalist de volgende vraag om duidelijkheid te verkrijgen:
“Dus als je het virus hebt gehad, dan ben je niet immuun?”
Het derde voorbeeld betreft een inschatting van de situatie: een journalist vraagt aan een econoom wat de verwachtingen zijn in de toekomst wat betreft de economie. De vraag die de journalist vraagt is als volgt:
“Maar dat is precies in verkiezingstijd, dat is begin maart. Verwacht jij dan dat we echt al die economische crisis merken?”
Een ander voorbeeld waarbij het gaat om de specifieke kennis van een expert over het verloop van de situatie is het moment waarop de presentator aan een politiek journalist vraagt of er al meer informatie beschikbaar is over de eventuele verdere maatregelen die nog komen. De vraag die de presentator aan de politiek journalist stelt is als volgt:
Er zijn al een aantal maatregelen aangekondigd, er komen waarschijnlijk nog meer. Weet jij daar al iets van?
De vragen die de experts onderling aan de talkshowtafel aan elkaar stellen zijn dus vooral gericht op verduidelijking van de situatie in plaats van het bekritiseren van de uitspraken en situatie.
4.1.2 Viroloog
Een ander bijzonder resultaat is het feit dat in de talkshow binnen dit onderzoekscorpus niet één keer een viroloog is uitgenodigd om te praten over het virus. In de uitzending is wel meerdere keren een microbioloog uitgenodigd. Een microbioloog houdt zich bezig met onderzoek naar micro-organismen. Een specialisatie van microbiologie is virologie, virologen bestuderen specifiek virussen en hun eigenschappen (Verhoeven, 2020). Het zou daarom logisch zijn dat in de talkshow ook een viroloog een plek aan de talkshowtafel krijgt, maar dit is binnen de uitzendingen van dit
onderzoekscorpus niet het geval geweest. Daarnaast is er ook geen epidemioloog aan het woord geweest. Een epidemioloog bestuurt het voorkomen en de verspreiding van infectieziekten zoals corona (Verhoeven, 2020). Het is een opvallend resultaat dat deze twee specialisaties geen plek hebben gekregen aan de talkshowtafel.
4.2 Spreektijd wetenschappers/journalisten
Het onderzoekscorpus van dit onderzoek zijn 16 afleveringen van de talkshows DWDD en M. In onderstaand overzicht is per uitzending te zien hoeveel minuten deze heeft geduurd en het aantal spreekminuten per uitzending die wetenschappers en/of journalisten hebben gekregen in de uitzending.
Datum uitzending Totaal minuten uitzending Spreektijd
wetenschappers/journalisten 12-03-2020 00:50:00 00:05:04 16-03-2020 00:35:00 00:22:30 17-03-2020 00:48:00 00:09:05 19-03-2020 00:46:00 00:05:05 23-03-2020 00:28:00 00:09:12 31-03-2020 00:31:00 00:15:28 02-04-2020 00:50:00 00:08:05 07-04-2020 00:34:00 00:10:18 15-04-2020 00:36:00 00:07:47 21-04-2020 00:19:00 00:15:00 29-05-2020 00:50:00 00:04:18 06-05-2020 00:25:00 00:15:46 13-05-2020 00:50:00 00:09:22 20-05-2020 00:50:00 00:03:43 03-06-2020 00:31:00 00:05:32 24-06-2020 00:24:00 00:16:57
Tabel 3 – Spreektijd wetenschappers/journalisten
Het totaalaantal minuten van de uitzendingen verschilt per aflevering, dit komt omdat de talkshow afhankelijk is van de tijd die de persconferentie inneemt op diezelfde avond. Wanneer de
persconferentie uitloopt gaat dit ten koste van de zendtijd van de talkshow.
Het gemiddeld aantal minuten van de talkshow is 00:37:56 (totaal minuten alle afleveringen : 16 afleveringen). De gemiddelde spreektijd van wetenschappers en/of journalisten is 00:10:12 per uitzending (totaal spreektijd alle afleveringen : 16 afleveringen).
In de talkshow krijgt een wetenschapper en/of journalist gemiddeld ±10 minuten om zijn/haar expertise te verkondigen. Dat betekent dat bij een aflevering van ±38 minuten de overige tijd beschikbaar is voor ervaringsdeskundigen, gedeputeerden en andere onderwerpen. De tijd die wetenschappers en/of journalisten krijgen in de talkshow is enorm kort. Dit is een verrassend resultaat omdat de verwachting is dat er bij complexe zaken zoals het coronavirus behoefte is aan duidelijke informatie op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het mediaformat dwarsboomt hierbij de eerste taak van de journalistiek, namelijk: informeren.
4.3 Brondomeinen
In deze paragraaf worden de brondomeinen van De Landtsheer en anderen (2010) nader uiteengezet om inzicht te verkrijgen in de metaforen die worden gebruikt in de talkshow door journalisten en wetenschappers. De metaforen die in dit onderzoek naar voren zijn gekomen zijn: natuurmetaforen, navigatie en constructiemetaforen, oorlogsmetaforen, sport-, spel en dramametaforen, alledaagse metaforen en lichaamsmetaforen.
4.3.1 Natuurmetaforen
De natuurmetaforen geven volgens De Landtsheer en anderen (2010) aan dat de natuurlijke orde wordt bevestigd en dat de mens hierover meer of minder controle kan uitvoeren. In de talkshow wordt de natuurmetafoor regelmatig ingezet door zowel wetenschappers als journalisten. Hierbij wordt het coronavirus gezien als een storm, regen en vloedgolf die over de wereld raast.
De hoogleraar economie gebruikt de rampspoedmetafoor meerdere malen in de uitleg wanneer het gaat over de ontwikkeling van het coronavirus.
“Het wordt ongelofelijk zwaar weer. Hij weet niet precies hoe zwaar, wat de windkracht zal zijn of het een orkaan wordt of een langdurige storm.”
“Het moet eerst stoppen met regenen, die pandemie moet beheersbaar worden.”
Ook een hoogleraar microbiologie spreekt in metaforische termen over de ontwikkeling van het virus:
“[…] dat er een tweede golf opkomt”
Daarnaast spreekt de wetenschapper met als expertisegebied psychologie ook over een gevecht met het water:
“En dat maakt dat dit ook geen gevecht is met het water”
Ook journalisten maken gebruiken van rampspoedmetaforen, deze zijn als volgt: “[...] maakten ze duidelijk hoe dit als een golf over ons heen kan komen.”
“[…] een vloedgolf over ons heen”
“[...] de strijd tegen het water te vieren.”
De rampspoedmetaforen worden ingezet wanneer het gaat om de ontwikkeling van het virus. Naast de rampspoedmetaforen wordt er over het coronavirus gesproken als natuurbrand. De
De hoogleraar microbiologie spreekt meerdere malen metaforisch over de maatregelen die worden genomen om verdere verspreiding van het virus te voorkomen:
“We laten dat virus een beetje woeden zoals een veenbrand” “Ze blijven blussen”
“[…] we gaan specifiek brandjes blussen wat ze in Duitsland doen.”
Journalisten spreken in de talkshow niet over het coronavirus door middel van brandmetaforen. Wat betreft de natuurmetaforen spelen er drie typen de hoofdrol: storm en regen, vloedgolf en natuurbrand. Aan het begin van de coronacrisis werd er over het virus gesproken als een storm en regen, dit omdat het virus werd gezien als onvoorspelbaar. Op het moment dat het virus langer in Nederland aanwezig en bekend was werd er meer gesproken over een natuurbrand: iets wat wel zijn eigen weg gaat, maar waarbij met middelen en een strategie de schade zou kunnen worden beperkt.
4.3.2 Navigatie- en constructiemetaforen
Het voornaamste kenmerk van navigatie-, constructiemetaforen is het feit dat hierbij meerdere dimensies van ingewikkelde problemen verwoord kunnen worden. Wanneer het gaat om het opbouwen van immuniteit wordt de constructiemetafoor gebruikt.
De hoogleraar economie gebruikt de muurmetafoor meerdere malen om de immuniteit rondom het coronavirus uit te leggen:
“We bouwen een muur van immuniteit om onze kwetsbare mensen heen”
“Bijna door ziek te worden kun je een steentje bijdragen aan de muur om de kwetsbaren.” Ook de hoogleraar microbiologie gebruikt de muurmetafoor:
“[…] beschermende muur om de kwetsbaren heen.
Journalisten spreken in de talkshow niet over immuniteit door middel van de constructiemetafoor. Naast de constructiemetafoor speelt ook de navigatiemetafoor een rol wanneer het gaat om de aankondiging en het uitleggen van de genomen maatregelen. De hoogleraar microbiologie benoemt dat het heel moeilijk is om maatregelen te nemen omdat het virus nog in de beginfase zit en
onvoorspelbaar is:
“Dus daarop valt niet te sturen.”
“[…] van twee weken later in de achteruitkijkspiegel te kijken.”
De quotes van journalisten die de navigatiemetafoor gebruiken zijn als volgt: “Welke wegen gaan we zoeken?”
“Het is een route he, die stip op de horizon.” “[…] over het begin van de weg terug”
“We hadden dus die routekaart.:”
De navigatiemetaforen worden veelal gebruikt wanneer het gaat over de getroffen maatregelen die worden genomen om het virus onder controle te krijgen.
4.3.3 Oorlogsmetafoor
De rampen-, onheils- en geweldmetaforen verwijzen naar negatieve emoties zoals angst, wanhoop en agressie, desondanks kan de burger bij dit type metafoor nog wel enige controle uitoefenen. Hoogleraar filosofie gebruikt een oorlogsmetafoor om de aangekondigde maatregelen uit te leggen: “Dat heeft echt gevolgen voor keuzes zoals die in vredestijd niet worden gemaakt en die nu wel gemaakt moeten worden”
Daarnaast ziet hoogleraar psychologie de aangekondigde maatregelen als offers die de maatschappij moet brengen om het virus onder controle te krijgen:
“[…] offers te brengen.”
De quotes van journalisten die de oorlogsmetaforen gebruiken zijn als volgt: “We zitten nu in een oorlogssituatie”
“Iedereen wil altijd de held zijn, iedereen wil altijd de soldaat zijn die het land bevrijdt. En je kan nu een held zijn door eigenlijk heel simpel thuis te gaan zitten.”
“[…] strijd tegen corona voorlopig lijken gewonnen te hebben” “[…] de harde strijd die je hebt gevoerd.”
Naast dat het coronavirus wordt gepresenteerd als oorlog waar we tegen moeten strijden wordt het ook geïdentificeerd door een journalist als een spanningsveld.
“Dus, hoe ga je om met dat spanningsveld?”
Met het spanningsveld wordt het onheilspellende karakter van het virus benadrukt waardoor deze ook valt onder onheilsmetafoor. Met de rampen-, onheils-, en geweldmetafoor worden er letterlijke verwijzingen naar oorlogen gedaan, door bijvoorbeeld ‘vredestijd’ of ‘phoney war’ te benoemen in de talkshow. Daarnaast wordt het leveren van een ‘strijd’, het brengen van ‘offers’ en een
‘bedreiging’ ook frequent gebruikt als metafoor om de crisis uit te leggen.
4.3.4 Sport, spel- en dramametaforen
De dramametaforen geven een onrealistisch beeld van de realiteit, maar spreekt veel mensen aan omdat zij toelaten aan de ‘echte’ realiteit te ontsnappen. De sport en spel metaforen hebben meer een competitief karakter. Het coronavirus wordt in de talkshow een aantal keer gepresenteerd als marathon of sprint, dus een sportmetafoor.
“[…] hoe gaan we ervoor zorgen dat de mensen bereid zijn om die marathon, zoals jij die omschrijft, ook echt te gaan lopen?
De quote van de journalist om de genomen maatregelen uit te leggen is als volgt: “[…] het is geen sprint het is een marathon”
Verder wordt het virus en de bijbehorende maatregelen ook gezien als een oefening en examen dat de maatschappij moet afleggen, dit zijn spelmetaforen.
De quotes van journalisten die de spelmetafoor gebruiken zijn als volgt: “[…] u wacht een oefening in soberheid”
“[…] het eerste examen zijn we allemaal voor geslaagd.”
“[…] van wat is nou ons gezamenlijke belang en op welk schaakbord willen wij eigenlijk gaan spelen?” Wetenschappers maken binnen dit onderzoekscorpus geen gebruik van spelmetaforen. Als laatste binnen deze categorie komen de dramametaforen aan bod. Bij de dramametafoor ligt de focus op het ‘beleven’ en ondergaan van het virus. Hierbij wordt het gezien als een toneelstuk waarbij een script kan worden gevolgd en waaruit zich verschillende scenario’s voortvloeien.
De hoogleraar filosofie gebruikt de dramametafoor om de ontwikkeling van het virus uit te leggen: “Dat betekent dat uiteindelijk, dat zwartste scenario uitbreekt, dat er enige richting moet worden gegeven over hoe die keuzes gemaakt moeten worden.”
De quote van de journalist die de dramametafoor gebruikt is als volgt: “[..] en dat we het samen beleven”
De sport-, spel-, en dramametaforen worden veelal gebruikt wanneer in de talkshow de maatregelen worden uitgelegd.
4.3.5 Alledaagse metaforen
De volkse en alledaagse metaforen maken het abstracte tastbaar, in de talkshow gaat het hier om de transportmetafoor, vakantiemetafoor, geldmetafoor en slotmetafoor. De slotmetafoor wordt ingezet wanneer er wordt gesproken over de lockdown in Nederland.
Hoogleraar microbiologie gebruikt de slotmetafoor om de lockdown uit te leggen: “[…] je samenleving grotendeels op slot gooien.”
De lockdown wordt in de talkshow door een journalist ook uitgelegd als vakantie: de coronavakantie. Daarnaast wordt er met de transportmetafoor in de talkshow door een journalist uitgelegd dat de economie door de opkomst van het coronavirus in een grote crisis terecht komt.
“De hele economie gaat volgens mij niet naar 100 kilometer per uur, maar naar 80 kilometer per uur.“
De hoogleraar economie gebruikt een metafoor om de tegenslag die de economie te verduren krijgt door de crisis uit te leggen. Met de diepe zakken wordt hierbij gerefereerd aan het geld dat er ter beschikking wordt gesteld door de overheid:
“Wij zullen onze diepe zakken…ter beschikking stellen.”
Er zijn dus vier verschillende typen alledaagse metaforen gevonden in de talkshows, hierbij heeft ieder type een ander doeldomein waarover gesproken wordt. Dit zijn: transportmetafoor, geldmetafoor, vakantiemetafoor en slotmetafoor.
4.3.6 Lichaamsmetafoor
Het kenmerk van lichaams-, ziekte-, en doodsmetaforen is dat deze zeer emotioneel en krachtig zijn, dit omdat ze suggereren dat de burger alle controle heeft verloren (De Landtsheer en anderen, 2010) De lichaamsmetaforen die worden gebruikt gedurende de coronacrisis in de talkshow hebben
betrekking op de economie, dat deze in een slaapstand terecht is gekomen en dat ondernemers naar ‘adem happen’ en ‘stikken’.
De hoogleraar microbiologie legt de maatregelen die worden genomen uit aan de hand van de lichaamsmetafoor met ‘ademen’:
“Terwijl de rest van de wereld nog naar adem hapt.”
Hoogleraar economie gebruikt het woord ‘stikken’ wanneer er wordt uitgelegd dat de consequenties van het virus enorm schadelijk zijn voor de ondernemers en de Nederlandse economie:
“[…] men stikt al.”
De quotes van journalisten die de lichaamsmetafoor gebruiken zijn als volgt: “Iedereen heeft over de economie is in slaapstand”
“Want als ze niet wakker kunnen worden dan is de ramp niet te overzien.”
De lichaamsmetaforen worden veelal ingezet wanneer het gaat om de consequenties van het virus voor de Nederlandse economie.
4.4 Doeldomeinen
Aan de hand van de vorige paragraaf is het duidelijk welke brondomeinen worden gebruikt in de talkshow gedurende de coronacrisis. De brondomeinen zijn: natuurmetaforen, navigatie en
constructiemetaforen, oorlogsmetaforen, sport-, spel en dramametaforen, alledaagse metaforen en lichaamsmetaforen.
Het doeldomein is het domein waarop het brondomein wordt toegepast, het is voor het
beantwoorden van de onderzoeksvraag van belang om te achterhalen over welke facetten van de coronacrisis (de doeldomeinen) metaforisch wordt gesproken.
Uit de analyse van de talkshow blijkt dat er door wetenschappers en journalisten over negen
verschillende doeldomeinen wordt gesproken aan de hand van metaforen. Deze doeldomeinen zijn: 1. Virusconsequenties
2. Immuniteit 3. Economie
4. Virusontwikkeling 5. Virusmaatregelen 6. Lockdown 7. Virus 8. Besmetting 9. Perspectief
Ieder doeldomein put uit één of meerdere brondomeinen, deze zijn vervolgens aan de hand van het schema van De Landtsheer en anderen (2010, 20) ingedeeld in de zes verschillende categorieën.
4.4.1 Schematische weergave
In deze paragraaf worden alle doeldomeinen schematisch weergegeven. Virusconsequenties
Om de consequenties van het virus te bespreken wordt er uit vier verschillende brondomeinen geput: oorlogsmetafoor, lichaamsmetafoor, natuurmetafoor en de transport metafoor.
Immuniteit
Wat betreft immuniteit en het coronanieuws wordt er uit een specifiek brondomein geput, namelijk de navigatie-, constructie – en andere ‘gesofisticeerde’ metaforen.
Ontwikkelingen en maatregelen
De ontwikkeling van het virus en de bijbehorende maatregelen hiervan worden door middel van een verschillende typen brondomeinen uitgelegd.
Economie
Over de economie wordt aan de hand van drie categorieën brondomeinen gesproken, dit is een alledaagse metafoor, oorlogsmetafoor en lichaamsmetafoor.
Perspectief en virus
Aan het eind van de crisis wordt er voornamelijk in verschillende brondomeinen gesproken over het bieden van een perspectief voor de maatschappij. Daarnaast wordt er over het virus zelf gesproken aan de hand van twee brondomeinen: natuurmetafoor en de oorlogsmetafoor.
4.4.2 Samenvatting schema’s
Aan de hand van bovenstaande schema’s kan worden vastgesteld dat er veelal over de consequenties, maatregelen en ontwikkeling van het virus wordt gesproken aan de hand van metaforen. Hieruit kan worden geconcludeerd dat dit dus onderwerpen zijn die voor het publiek lastig te begrijpen of te abstract zijn waardoor deze concrete termen en voorbeelden nodig hebben om tot meer begrip te komen. Wanneer er wordt gesproken over immuniteit en het coronanieuws zelf wordt maar één type metafoor gebruikt. De constructiemetafoor ‘muur’ is een duidelijke metafoor om immuniteit uit te leggen en zorgt voor een begrip bij het publiek.
