1
Factoren die Samenhangen met het
Ontstaan en Verloop van Gender Identity
Disorder
Cécile v an d e Ven 1000 061 2
Begel eid er: M ariss a van d er Slui s Aantal woorden: 6.028
2
Inhoudsopgave
Abst ract 3
In l eidi n g 4
De Ontwi kk elin g v an Gender Id entit eit 7
Factoren di e het Verl oop van Gender Iden tit y Disorder
Voo rsp ell en 12
De M ate waarin M en sen met Gender Identit y Diso rd er Vers chil len v an M ensen met een No rmale Gender
Ont wikk eli n g 16
Conclusi e 23
3
Abstra ct
In dit li teratuu ro verz icht worden de fact o ren di e s amenh an gen met h et ontst aan en h et verlo op van d e o ntwikkeli n g v an Gender Id enti ty Diso rder (G ID) besp rok en. Al lereerst wo rdt gek ek en naar d e h et o ntst aan en d e ontwi kk elin g v an gender i dentit eit . Daarna wordt d e verloop van G ID bes prok en. Ten slott e wo rd en de v erschil len en o vereenko mst en tuss en mens en zon der GID en mens en m et G ID bek ek en. Uit de onderzoeken i s geb leken d at om gevi n gs facto ren van i nvl oed zijn bij de ont wi kkeling v an zowel gen der i dentit eit als d e o ntwikkeli ng v an G ID. Veel ki nderen hebb en na de pu b ert eit geen GID m eer, wat lijk t s am en t e hangen met een mi nd ere mat e v an d ys fori e in de kin dertij d. Er worden overeenkom sten gev onden in hers enst ru ct uren en co gniti es tuss en m en sen met GID en men sen v an het gewenst e ges lacht . Men sen m et GID heb ben een v erhoo gd e kans op
pro blemat iek zo als an gstoorniss en en d epressi e. Facto ren die s am enh an gen met het on tst aan en de ont wikkel in g v an GID, zij n d e om gevi ng, de m ate v an genderd ys fo rie en bepaald e biol ogis ch e en cogn itiev e vers chil len .
4
Inleidin g
Toen o ud -st aatss ecretaris Fred Teeven in 2012 een wets voo rst el i ndi end e waardo or tran s gend ers m ak kelijker de vermeldi n g van hun ges lacht op hun geboo rt eakte ko nd en lat en wijzi gen was dit vo or v eel t rans gen ders i n
Nederl and een mo oi e gebeurtenis. Waar v oor veel m ens en lo gi scherwij s h un gender ov ereen komt met hun geboort eges lacht i s d it v oo r s om mi ge mens en niet zo.
Met gend er id en titeit wo rdt het ges lach t b edo el d waarmee een perso on zich i denti ficeert. Di t kan afwij ken van het ges lach t d at di egene naar
aanl eidi n g van d e geslacht sd elen b ij de g ebo ort e is t oegewezen. Iem and m et een v erst oo rd e gen der id en tit eit k an gedi agnost iceerd wo rd en met gend er identit y di sor der (G ID). Kind eren di e ged iagnosti ceerd zijn m et GID hebben de sterk e ov ertui gin g dat zij ei genlijk bij het and ere geslacht h oren (Walli en, Swaab & Co h en-Kett enis , 2 007 ). Naast d eze id ent ifi cati e m et het ni
et-biolo gis ch e ges lacht ervaren zij oo k een persist ent on gem ak m et de rol v an hun biol o gis ch e gesl acht. Dit wordt gen d er dysfori e (GD) genoem d, wat een sterk e i ncon gru ent ie tuss en het to egewez en gender en h et ervaren gend er inhou dt (Ameri can P s ychiatri c Ass ociatio n, 2013 , aan geh aald in Holt,
Skagerb erg en Du ns ford , 2 014 ). En wat er in som mi ge gevall en to e l eid t dat een persoon zij n gesl acht zou will en l at en veranderen i n h et ge wenst e
gesl acht .
Kind eren m et G ID k unn en vanaf hun zest iende in aanm erkin g kom en voo r pub ert eit sremm ers. Deze hormonen gaan bepaal de ontwi kkelingen in het lichaam t egen, zoals baardgroei en verbreding van de s chouders bij mannen,
5
en bo rst gro ei en v erb redin g v an de heu pen bij vrou wen. Echt er zou h et no g bet er zijn om no g v roeger t e beginn en m et dez e pi llen omdat veel
ontwi kk elin gen al gaand e zij n van af t waalfj ari ge l eeftij d. Het pro bleem is dat het groot ste ged eelt e van d e kin deren di e GD heeft t ijd ens d e kindertijd , dit niet meer heeft n a d e pubert eit (St eensm a, Bi em ond , d e Bo er en Coh en -Ket tenis, 20 11 ). In d e p ub ertei t lij kt er een oms lagpu nt t e zij n, waarn a een deel van d e j on geren geen l ast van GD m eer heeft. Dat gend er id entit eit zo kan fl u ctu eren to ont de compl exiteit v an het begrip aan. En om kin deren en volwas senen als b eh and el aar go ed t e k un nen h elp en is het v an belan g het G ID verd er t e ond erzo ek en.
In dit li teratuu ro verz icht worden d e fact oren di e s amenh an gen met het ontst aan en v erl oo p van G ID onderzo cht . In de eerst e p aragraaf zal wo rd en gek ek en d e ‘n orm al e’ o ntwi kk elin g van gender i dentit eit. Vol gens d e Gend er Sch ema T heor y b egi nt d e ont wikk eli ng v an gend er ident iteit zodra kind eren de gend ers b eginn en te l ab el en , d us zi chz elf en anderen ‘m an ’ of ‘vrouw’ te noemen (M arti n & Halv erson , 1 981 , aan gehaald i n Buss e y & Bandura, 19 99 ). Dit wo rdt vol gens de Gend er S chema Th eory b ein vlo ed doo r d e o m geving. Ho e gen der id entit eit in k inderen o ntwi kkelt z al wo rd en b esp roken.
In de tweed e paragraaf zull en de facto ren di e het verl oop v an GID voo rsp ell en b esp ro ken worden. Een d eel v an de ki nderen h eeft na de
pub ert eit no g s teed s GID, dez e groep worden p ersi st ers geno emd. En een deel van d e kind eren h eeft n a d e pub erteit geen G ID m eer, d eze groep worden desi st ers geno emd . Er zal b es pro k en worden welk e fact oren v an inv loed zij n op de persist ence of desi stan ce van de stoorni s, oft ewel het verloop van G ID.
6
In de d erde p aragraaf wo rdt de m ate waarin m ens en met G ID v erschill en van d e m en sen zon der GID b es prok en. Er word en vergelij kingen gem aakt tuss en m ens en m et een ‘n orm al e’ ontwi k keli ng van gend er id entit eit en mens en m et een afwi jkend e o ntwi kk eling van gend er i dentit eit . Daarnaast wo rdt er o ok bin nen GID ond erscheid gemaakt t uss en twee groep en . Ten eerst e femal e-to -mal e (FTM ) t rans gend ers, t en tweed e mal e-t o-f emal e (MTF) trans gen d ers . FTM t rans genders zijn gebo ren als vrou w m aar v oel en zich een man . M TF t rans gen d ers zijn geboren als man maar voelen zi ch een v rou w. Ten eerst e zu llen er biolo gis ch e ei gen schappen v an mens en m et GID
vergel ek en wo rd en met m ensen zonder GID. Ten t weede zul len oo k
com orb id e st oo rnis sen b esp ro ken worden. Omd at er ho ge com orbi dit eit i s tuss en de v erschill en de ps ychische st oo rn issen wo rdt verwach t dat m ens en met GID ook m eer k ans h ebb en op comorbid e st oo rnis sen, dan mensen zonder GID.
7
De Ontwikk eling van Gend er Id enti tei t
Om eracht er t e k om en welk e factoren s am enhan gen m et h et on tstaan en het verl oop v an Gen der Identit y Diso rder mo et eerst gekeken wo rd en n aar de ‘no rm al e’ ont wik keli n g v an gender i dentit eit. Ki nd eren worden gebo ren als jon gen o f als m eis je en verwach t wordt d at zij zi ch con fo rm aan hun
biologis che ges lacht zullen ont wi kk elen. Verd er zal het j on ge kind zi ch naar verwachti g st eeds m eer id enti fi ceren met zijn bi ologis che ges lacht, naarm at e hij oud er word t. In d eze paragraaf wo rdt bes prok en hoe gen d er id en tit eit zi ch mani fest eert en h oe gen der id entit eit zich ont wik kelt i n m ens en.
Ierv olin o, Hin es , Go lombok, R ust en Plomin (20 05 ) onderzo chten o f de om gevin g, naast gen eti ca, o ok invl oed h ad op het zi ch co nform aan het biologis che ges lacht ged ragen bij kl eine kinderen . Om dit t e onderzo ek en werd d e m at e van s ekse-t yp is ch speel gedrag o nd erzo cht. Met sekse-t yp is ch speel gedrag werd bij voo rb eeld bedoeld dat de jongens au tootj es kozen o m mee t e s pelen en de meisj es poppen. Er werd en 3. 990 kind eren tuss en d e t wee en vi er jaar o ud ond erzocht. On der d eze k ind eren waren m ann elijke
monoz ygot e t weeli n gen (M ZM ), vrouweli j ke monoz ygot e tweel in gen (M ZF), manneli jk e diz ygot e tweeli n gen (DZM ), v rou welijk e diz ygote tweeli n gen (DZF) , j on gen s m et een b ro er en mei sj es met een zu s. Midd el s de Pr e-S ch ool Acti viti es Inventor y (PSAI) werd de m at e van s eks e-t yp is ch s p eel ged rag gem et en. Mo noz ygo t e, diz ygote en b ro ers /zussen werd en m et elk aar en ond erl in g v ergeleken om o nd ersch eid t e kunnen maken tuss en gen eti sche en om gevingsin vlo eden . Uit de res ult at en komt naar voren dat er zowel
8
van v ertoni n g van s ekse-t yp is ch gedrag. Het bl eek dat 2 2% v an het v ers chil in ged rag bepaal d werd doo r de om geving. Wat b etek ent dat ni et all een
gen eti ca v an in vlo ed is, maar dat ook om gevin g een grot e i nvl oed heeft op d e ontwi kk elin g v an gender i dentit eit in kl eine kinderen. Naast het onderzo eken van gend er-t ypi sch ged rag is oo k het on derzo ek en van gend er-t yp is che
comm uni cati e in kin deren een m anier om de on twi kk elin g van gend er identit eit t e ond erzo ek en.
Stenn es , Bu rch , S en en Bau er (2 005) onderzo ch ten d e ont wik keli n g van het geb ruik en v an ge nder-t yp is ch e woorden en gen der-t ypi sch e
comm uni cati estijl in jon ge kind eren. Middels de Ma cArthu r-Bates Communi cat ive Developmen t In ventori es (CD I) werd ond erzocht o f d e
kind eren m eer wo ord en co nform aan hun biologis ch e ges lacht of conform aan hun ni et-biol o gis ch e gesl acht geb rui kten en welk e comm uni catiesti jl zij geb rui kt en. M et com muni cat iestijl werden bepaalde gedragi n gen bedo eld , zo was bij voo rb eeld h et nadoen v an de mo ed er een v rouwelijke
comm uni cati estijl . Er werd en 52 kin deren , waarvan d e h elft jon gen en d e hel ft m eis je, lo n git u din aal on derzocht . De k ind eren werd en v an af d at zij 9. 5 maand en ou d waren t otd at zij 36 m aanden oud waren onderzo cht. Verwach t werd dat d e kin deren zich v an een gender-neut rale m ani er v an prat en en comm uni ceren n aar een gend er-t ypis ch e mani er van p raten en co mmuni ceren zouden o ntwikk el en binn en d eze t ijd. Ui t de res ul aten k omt n aar vo ren dat zowel m eisj es al s jo n gens m eer gen dert ypis ch e woo rd en d an gend erniet -t yp is che wo ord en gebrui k-t en -t oen zij -tuss en de 24 en de 36 maanden m aand en oud waren . In com m uni cati es tijl werd er een vers chil gevonden tus sen
9
comm uni cati estijl v anaf 13 m aanden oud. J on gens gebruikt en een gend er-t yp is ch e com muni caer-t ieser-tij l vanaf 1 8 m aan den ou d. Hi eruier-t kan gecon cl ud eerd wo rd en dat gen der-t ypisch s preken en communi ceren zich on t wikk elt in d e jon ge kind erj aren . Daarb ij zijn meisj es i ets eerd er in het gebruik en van een gen der-t ypis ch e com muni cat iestijl. Een aanv ull end e manier o m d e
ontwi kk elin g v an gender-id enti tei t t e onderzo eken is kijk en n aar wanneer h et bes ef van h et bestaan v an de verschill en de gend ers o ntst aat.
Zosul s et al. (200 9) ond erzoch ten wanneer kind eren begin nen met h et lab el en van gend ers en de s am enhang daarvan m et gender-t ypi sch
speel gedrag. Verwacht werd dat ki nd eren spo ntaan b egi nnen met het no em en van v rouwelijk e wo o rd en als ‘mei sje’ en manneli jk e woorden als ‘j ongen ’. En daarbij werd v erwacht d at het l ab el en s amen hangt m et h et ontstaan v an
gen der-t yp is ch e s pel en in plaats van gend er-n eutraal s pel en. In dit on derzo ek werd en 82 kin d eren l on git udin aal ond erzo cht . Mo eders werden wek elijks geï ntervi ewd van af d at hun kin d 9 m aanden oud was tot dat hij 21 m aan den oud was om zo vast t e k unnen st ell en wanneer h et kind bego n met het l abel en van gend ers. Daarnaast werden d e kinderen all een en s am en met de mo ed er gefilmd t erwijl zij sp eeld en m et zowel gender-t ypis ch als gen der-neutraal speel go ed. Uit d e res ultat en bl eek dat ki nderen ron d h un 19e maand b egonnen met het sp ont aan l ab el en van gen ders . De mei sjes b egonn en hi er gemid deld iets eerd er m ee d an de jon gens. Er werden kl eine vers chi llen gev ond en tu ssen jon gens en m eis jes i n h et s p elen m et gender-t yp i sch sp eel goed, jo n gens
speeld en i ets meer m et gend er-t yp is ch sp eel go ed d an m ei sjes. Maar v oo ral opvall end was d at h et label en van genders het toenem en van gender-t ypis ch spel en bl eek te voors pell en. Zowel de jongens als de m eisj es begonnen meer
10
met gend er-t yp is ch s peel goed t e s pelen nad at zij vo or h et eers t de gen ders begonn en t e l abel en. Hi er k an uit geco ncl udeerd wo rd en d at h et l ab el en van de vers ch illend e gen ders het gen der-t ypi s che gedrag b einv lo edt. In h et vol gen de on derzo ek wo rdt gekek en naar de ont wikkel ing v an attit ud es die kind eren heb ben o ver d e vers chi llende geslacht en .
Crout er, Whit eman, McHal e en Os go od (2007 ) ond erzocht en attit ud es over gend er en de on twikk eli n g hi ervan i n jongeren tus sen 7 en 19 j aar oud . De d eelnemers werd en in dit l on git udo n ale onderzoek zeven keer ond erzo cht. Op dez e m ani er werd de ontwi kkeling v an hun attitu des gem et en. At titud es werd en met b eh ulp v an int ervi ews onderz ocht, waaro nd er d e C hildr en ’s Attitu des tow ard s Women Scal e. Naas t v ergelijkin gen van de d eeln emers zel f op v ers chill end e l eeftijden werd en de deelnem ers ook met elk aar vergel eken . Op basis van t raditio nalit eit van d e o ud ers ten aanzien v an gender,
geb oo rt evol go rd e en het hebben van broers of zuss en werden de k ind eren in ged eel d. Met d e t raditi on alit eit van de ouders werd d e m at e van st ereot yp e gen der ro llen in h un huish oud en en de ou ders attit ud es hi erover b edo el d. Dit werd oo k o nd erzo ch t doo r m iddel van i nt ervi ews , waaron der de Attit ud es toward s Wo men S cal e. In het ond erzoek werd en inderd aad vers chill en
gevonden in at titud es ov er gen der id entit eit t uss en d e v ers chil len de gro ep en kind eren. J on gens m et erg t raditi on el e ou ders hadd en z el f o ok een meer traditi on ele kij k o p d e gen d er ro llen. J on g ens met mi nd er tradi tion ele ou d ers waren gedu rend e h un kind ertij d en vroege adol es centi e ook weini g
traditi on eel . Echter werd en zij v eel m eer tradit ion eel ron d h u n 16e lev ensj aar. Voo r de meisj es gold hetzel fd e, behalve dat zowel m eisj es met tradit ionel e als minder t raditi onele oud ers gedurende hun j eugd li eten zi en dat hun
11
attit ud es s teed s mi nd er traditio neel werden. Verder li et en ook kinderen di e als eerst e geb oren zi jn v eel h o gere tradi ti onaliteit. Hi eruit blij kt dat de attit ud es ov er gend er beinvl oed worden door d e con tex t waari n een ki nd op groeit en d e attit u des v an de ou d ers v an h et kind .
Om eracht er t e k om en welke facto ren s am enh an gen m et h et o ntstaan en het v erl oop v an Gen der Id entit y Disorder werd in d eze p aragraaf eerst
gek ek en worden n aar de ‘norm ale’ ont wikkeli ng van gend er id entit eit . Verwacht werd dat k ind eren zich naarm at e zij ouder werd en st eeds m eer zouden i denti ficeren met hun bio logi sche gesl acht . Uit d ez e o nderzoeken kan gecon cl ud eerd worden d at dat bij kinderen m et een ‘no rm al e’ ontwi kk eling van de gend er id entit eit ook zo is . All ereerst werd ui t t weeli n geno nd erzo ek aan geto ond d at naast de gen eti ca o ok de omgevin g een rol s p eelt in de
ontwi kk elin g v an gender i dentit eit . Daarna werd aan geto ond dat kinderen op jon ge l eeftijd spo nt aan begin nen m et het gebrui k en van gen der-t ypis che woo rd en en een gend er-t yp is ch e com muni catiestijl. Vervo l gen s werd
gen dert yp is ch sp eel ged rag o nd erz ocht en bleek h et b eginn en met l abel en van de gend ers d aar een i nvloed op h ad. Tensl otte werd en attit ud es over gend er ond erzo cht, waaruit bleek d at d e mani er van denken over de genders
bei nvloed wordt d oo r d e co nt ex t waarin een kind op go eit . De ‘norm al e’ ontwi kk elin g v an gender i d entit eit blij kt dus vanuit zowel gen etis ch e als om gevingsin vlo ed en te ontst aan. In de vol gen de p aragraaf zal de afwi jk end e ontwi kk elin g v an gender i dentit eit b esproken worden.
12
Facto ren di e h et Verlo op van Gender I denti ty Di sorder Voorsp ell en
In dit ov erzi cht word t b esp roken wel ke facto ren s am en han gen met het ontst aan en v erl oo p van Gen der Id en tit y Disorder. In d eze p aragraaf wordt gek ek en n aar de fact oren di e h et verl oop van G ID voorsp ell en . M ens en di e gediagno sticeerd zij n m et GID st aan cent raal en m et het verloop wo rdt het ged iagno sticeerd blij ven, o f het ni et gedi agn osti ceerd blij ven met GID na d e pub ert eit b ed oel d. Di t wo rdt aangedui d m et per sist en ce o f des istance v an d e stoo rnis . Per sist en ce betekent d at de st oornis aanhou dt en d esi stance
bet ek ent d at i em an d die eerst gedi agn osti ceerd is m et G ID, hi er l ater ni et meer mee gedi agn ost iceerd k an wo rd en. Zoals eerd er gen oem d is
gen derd ys fo rie (GD) het kerns ym ptoom v an G ID. Verwacht wordt d at m en sen met een ho gere m at e van GD gediagno sti ceerd blij v en m et G ID. En d at
mens en m et een l agere m ate v an GD ni et meer gedi agn osti ceerd ku nn en wo rd en m et G ID. In dez e p aragraaf wordt besproken welk e factoren h et verloo p van G ID v oo rsp ell en .
Walli en en Coh en-Kett enis (200 8) onderzocht en p ersi stence en desi stan ce i n k ind eren v an z esti en j aar of oud er, d ie in hun kin dertijd ged iagno sticeerd waren met G ID. In zowel d e ki nd ert ijd als na de pu bert eit werd d e m at e van GD gem et en. Dit best o nd ui t t wee onderd el en, de m at e v an het zich id ent ifi ceerden m et h et ni et-biol o gis ch e ges lach t en daarnaas t de mat e v an vo el en v an on gem ak m et hun bi ologi sche gesl acht en d e d aarbij beh oren de gen derrol. Dit werd d oor mi dd el van een in tervi ew get est . Dit werd bij 77 jon geren met een gemiddelde leefti jd van acht j aar met de
13
ded en 54 ki nd eren m ee, m et een gemiddel de leeftijd v an negen tien jaar oud . In dez e gro ep werd wederom d e m at e van GD o nd erz ocht. Ze ven en twi nti g procent v an de d eeln em ers h ad den nog st eeds GD, dit is d e persist en ce gro ep en besto nd uit 1 2 j on gen s en negen m eis jes. In de d esist an ce groep m et 43 % van d e d eeln em ers, waarv an 28 jongens en vij f m eisj es , had d en z e geen GD meer. Voo r zo wel d e jon gens als de m eisj es gold d at de jon geren in de per sist en ce gro ep in hun kind ertij d een hogere m at e v an GD h add en d an de jon geren in d e d es ist ance groep. Tegelijkert ijd werd er no g een on derzo ek ged aan naar het v erl oop van GID bij m ei sjes .
Drummon d, P et erso n-Badali, Bradl e y en Zucker (2 00 8) ond erzocht en d e mat e v an GD i n m eis jes met G ID, voor de pubert eit en n a d e pubert eit. M et hun ond erzo ek deden 25 m ei sjes m ee di e gemi dd eld 9 j aar ou d waren bij h et eerst e on derzo ek, en bij het verv ol gond erzoek gemidd el d 2 3 j aar oud . Tijd ens het on derzo ek i n d e kindertijd vol deed 6 0% van d e mei sj es aan all e crit eri a van G ID, 4 0% v an d e m eisj es vo ldeden aan een d eel v an d e criteria, o ft ewel zij hadd en een sub kli nische vorm van G ID. Bij het v ervol gon derzoek h ad den 12% v an de m eisj es GID. GD werd gemet en met v ragenlijs ten en een
intervi ew. Er werd g evo nd en d at m eisj es met een hogere m at e van G ID en een ho gere mat e v an GD in d e kind ertijd m eer kans hadden om GID t e hebb en i n de pub ert eit. In h et v ol gend e onderzoek wordt di eper in gegaan op d e
vers chill en de o ntwi k keli ngs fas en i n per si stence en desist en ce in G ID.
Steensm a, Bi emon d, de Boer en Co hen-Kett enis (201 0) wil d en m et hun ond erzo ek d e vers chi llen de ont wi kkelin gs fasen v an p ersi st ence en d esist en ce van G ID di e kinderen doorl open beli cht en. Om zo erachter t e kom en wanneer precies h et oms chakelpunt was van GID naar geen G ID m eer. Met hun
14
ond erzo ek d ed en 25 jon geren m et GID m ee m et een gem idd el de leeftijd v an 10 j aar ou d bij h et eerste ond erzoek en gemiddel d 1 6 j aar ou d bij het
vervol go nd erzo ek . Het ond erzoek werd ged aan m et b ehul p v an een int ervi ew. Zowel d e p ers ist ers als de d esi sters gaven aan d at de period e tuss en t ien en derti en j aar o ud voo r hun d e cru cial e tijd was waarop zij m erk ten dat zij zi ch of wel, of ni et co nfo rm v oeld en m et hun biolo gis che ges lacht . Facto ren die vol gens d e deeln em ers die gevo el en s vers terkt en waren v eran d eri ngen in hun soci al e om gevi n g, h et ofwel vro uwelij ker ofwel m ann elij ker worden van hun lich aam en hu n eerst e ervari n gen m et v erliefdh eid en s eksu el e
aant rekkin gsk racht. Tuss en d e per sist ers en desist ers werd i n vers chil gev ond en in on derli g gen de moti even v an hun d ys fo ris ch e gevoel ens in de kind ertijd . Zo h ad den m eisj es i n d e d esis ten ce gro ep de ‘wens ’ een j ongen te zijn terwijl de m eisj es i n d e p ersis tence groep aan gav en dat z ij d aadwerk elijk een j on gen ‘zij n’. In het vol gend e o nd erz oek zal di ep er ingeg aan worden op de vers ch illend e fact oren di e geass oci eerd worden m et persist en ce v an G ID.
Steensm a, M cGu ire, Kreu kel s, Beekm an en Coh en -Ket tenis (2 013 )
ond erzo chten d e fact oren di e geass oci eerd werd en m et d e p er sisten ce van GD in d e kind ertijd . Daarn aast h ebben zij de mat e van GD, li chaamsbeel d en sek su ele o ri ënt ati e i n d e p ub ertei t gem et en. Aan h et ond erzoek d ed en 127 pub ers m ee, waarv an 79 j on gens en 48 meisjes . In het eerst e o nderzo ek waren de kinderen gem idd eld 9 jaar o ud, in het vervol gond erzoek waren zij
gemi dd eld 16 jaar o u d. Er werd gek eken naar het onderschei d t uss en de per sist en ce en desist en ce gro ep in de m at e v an GD. Het aanv ankelijk e ond erzoek werd gedaan aan de hand van de medis che gegevens van de kinderen, die allen i n b ehandeli ng waren. Het vervol gonderzoek werd door
15
midd el van v ragenlij sten ged aan. Er werd een as soci ati e gev on den tus sen de mat e v an GD i n d e k ind erti jd en de per si stence van GID n a d e p ub ertei t. Een ho gere mat e v an GD hin g samen m et pers istence van GID n a d e pubertei t. Daarn aast werd er oo k gevo nd en d at m eisj es m et G ID een grot ere k ans heb ben om G ID t e hebben na d e pub ert eit dan jo n gens .
In dez e p aragraaf wo rdt ond erzo cht welk e facto ren h et verl oop van Gend er Id ent ity Di so rder v oo rsp ell en. Er wordt gevonden d at de mat e van GD p ersis tence of d esistan ce van G ID voors pel t. Er werd i n alle ond erzoeken gevond en d at de jo n geren m et G ID n a d e pub ert eit i n h un kin dertijd een ho gere mat e v an GD had den dan de j on geren zon der G ID na d e pubertei t. Verd er werd en er oo k een v erschil gevonden tus sen de p ersis t ers en d esi sters bet reffend e de on derli ggende m oti even van hu n d ys fo ris ch e gev oelens i n d e kind ertijd. Hoe st erk er de overt ui gin g van h et gevo el bij h et niet -bi olo gis ch e gesl acht t e h oren , h o e grot er de k ans ook GID t e hebb en na d e pub ert eit . Er werd d aarn aast gevo nden d at meisj es m et G ID een grot ere kans h add en om no g steeds GID t e hebben n a d e p ub ert eit dan jo ngens . In dez e paragraaf werd de afwi jk end e ont wi kkelin g v an gend er i dentiteit b es prok en. In de ko mend e paragraaf zull en d e v erschill en in ont wikk eling tu ss en m ensen met een ‘norm al e’ gend er id entiteit en mens en m et een afwijk end e gender id entit eit cent raal st aan.
16
De Mate wa arin Mensen met Gend er Id enti ty Di so rder Verschill en van Men sen met een Normal e Gend er O ntwikkeling
Om eracht er t e kom en welk e factoren s am enhan gen m et het o n tstaan en verloo p van Gend er Id entit y Dis order te begrij pen is h et bel angri jk t e wet en waarin mens en m et d eze sto ornis vers chil len van m ensen zond er d eze
stoo rnis . Daarom wo rd en i n dez e paragraaf m ens en met G ID v ergeleken m et mens en m et een ‘n ormal e’ gend er o ntwikkeli ng. Er wo rd en een aantal
vers chill en tus sen m ens en m et GID en z o nder G ID verwach t. Ten eerst e wo rdt er v erwacht d at mens en m et G ID geneti sch v ers chill en v an mens en zonder G ID. Ten tweed e d at ze zi ch ni et ontwi kk el en zo al s m ens en v an hun biolo gis ch e ges lacht , maar zoals m ens en van het t egen ov erges teld e gesl acht, het gesl acht dat zij erv aren . Ten d erde zu llen mens en met G ID een grot ere kans h ebben o p com orbi de st oo rniss en d an dat m ens en zond er GID d at hebben. Er wordt gekek en in welk e mat e mens en m et GID verschi llen van mens en m et een ‘n ormal e’ gend er ontwik keli n g.
Ujik e et al . (20 09 ) o nderzo cht en wat de b iologi sche oors pron g van Gend er Id entit y Di so rd er is. In h et onderz oek werd genetis che ass oci ati e in 74 mal e-to-femal e (MTF) tran s genders en 168 f emal e-t o-mal e (FTM)
trans gen d ers on derzo cht . Van een gen eti s che ass ociati e is sprake als een ei gens chap gemi ddel d v ak er o f j uist m inder vaak v oo rkomt b ij dragers van bep aald e genv arianten (http:/ /www.enc ycl o.nl). De 2 42 trans ge nders werd en vergel ek en m et 27 5 mens en zon der GID. Om dez e t wee groepen met elk aar t e vergelijk en werd bij all en bloed afgenom en, waarna genot ypi s ch onderzoek werd verri cht . Er werd gekeken naar 5 vers chill ende genen di e s am en het
17
biolo gis ch e m ech ani sme vo rm en dat d e gesl achts ho rmon en regelt . Verwacht werd d at d e gesl acht sho rmoo n-genen bij de MTF t rans gend ers meer zouden lijken op de gen en bi j d e v ro uwen d an van d e m an nen. En dat de
gesl acht sho rmo on-genen v an d e FTM t ran s gend ers m eer z ouden lijk en op de gen en v an d e m ann en d an van d e v rou wen. Er werd echt er geen grot ere
overeenko mst gevon den tus sen de gen en van d e t rans gend ers en het d oo r h un ervaren gesl acht en d e t rans genders en hun bio lo gi sche gesl acht. Er werden dus geen gen etis ch e vers chill en gevonden tuss en m ens en met GID en mens en zonder G ID. Naast gen etis che vers ch illen zijn er no g m eer f ys iolo gi sche vers chill en t e m et en. Zo werd in h et vol gende ond erzoek gekeken n aar hers env olum es bij m ens en m et GID en m ens en zonder GID.
Lu d ers et al. (201 2) ond erzo chten v ers chi llen in hers en vol umes bij
mens en m et GID en bij m ens en zonder GID. In het on derzo ek werden 24 M TF trans gen d ers , d ie no g geen h ormoo nb eh andelin g h add en geh ad, v ergel ek en met 24 m an n en van d ezel fd e l eeftijd. Verwacht werd dat h et hersenvol um e van MTF trans gen ders zo u afwijk en v an het hers envol um e bij mannen zond er GID, en d aarnaast m eer ov ereenkomst en zou vertonen met h et hers en volu me van h et erv aren gesl acht , d e vrouw. Uit voorgaan de o nd erzoeken blijkt dat er dikk ere cort eces wo rden gevonden bij vrouwen dan bi j m ann en (So well, Pet ers on, Kan , Woo d s, Yosh ii, Bansal, 20 07, aangehaald in Lu ders et al ., 2012 ). En er werd d an oo k v erwacht dat d e cort eces v an de m annen m et G ID dikk er zou den zijn d an de corteces van de m an nen zonder G ID. De di kte v an de cerebral e co rt ex in beid en h emis feren werd gemeten d oo r midd el v an magnet ic r esonan ce i magi ng (MR I) en m et behul p van deze s cans bl eek dat de co rt eces bi j d e M TF trans genders inderdaad dikker waren dan bij de
18
man nen zon der G ID. Oftewel, h et hers en volum e van M TF t rans gend ers l eek ind erd aad meer o p h et hers en volum e v an vrouwen dan van m annen en het hers env olum e van FTM t rans gend ers l eek inderd aad m eer o p het
hers env olum e van m ann en . Naas t het onderzo ek en v an h et v ol ume v an hers enen, k an ook een b el an grijk e functi e van h ers enen onderz och t worden, nam elij k de co gniti eve vaardi ghed en.
Olso n, Ke y en Eato n (2 015) onderzocht en bij kinderen v an 5 t ot 12 j aar oud gedi agn osti ceerd met G ID, o f hun co gnitie m eer sam enh an gt m et h un biolo gis ch e ges lacht of m et hu n ervaren gesl acht. Tweeënd erti g kin deren di e in h et dagelijks l ev en als hun erv aren gender l eefd en werden vergel ek en m et kind eren zon der G ID. Ten eerst e werden er impl ici et e co gniti e t est s zo als de ‘gend er-voo rk eu r Implici t-Asso ci ation T est ( IAT)’ en de ‘gen der-i d entit eit IAT’ afgen om en. Ten tweed e werd en er ex pliciete co gn itie t es ts afgen om en, er werd z e gevraagd met welk gender ze zich v erbon den v oel den, o f ze li ev er met m an n elijk o f v ro uwelijk sp eel go ed speelden en o f ze li ev er m et kind eren van h etzel fd e gesl acht o f k ind eren v an het an dere gesl acht sp eeld en. Er werd verwacht d at d e kin d eren m et GID o p zo wel de im pli ci ete t es ts als o p de explici et e t es ts ant woorden zouden geven vergelij kbaar met d e an two orden van ki nderen zond er GID v an h et andere gesl acht . De antwoo rden v an d e kind eren m et GID k wam en in derd aad meer overeen m et k ind eren zon der G ID van h et an dere gesl acht d an m et kin deren zond er G ID v an h et zelfde gesl acht. Hierui t bl ijkt dat d e co gniti es van k ind eren met G ID lijk en op de cogn iti es van ki nd eren met h et gewenst e gesl acht en ni et op de co gniti es van kinderen met hetz el fd e ges lacht. Een ander bel angrijk verschil t uss en mens en m et GID en zo nder G ID zou k unnen zij n dat ze, omdat comorbi dit eit hoog i s t uss en de
19
vers chill en de st oo rni ssen, ook een grot ere kans hebb en op andere stoo rn iss en dan G ID.
Walli en, Swaab en C ohen-Kettini s (2007 ) ond erzocht en de preval enti e en t yp e com orbidit ei t in kind eren m et G ID. Er werd verwacht dat ki nderen met GID een grot ere kan s o p com orbid e st oorniss en zoud en hebben d an kind eren m et ADHD. Qu a t yp e com orbidit eit werd o nd erschei d gemaakt tuss en i nt ernal is eren de stoo rn iss en en externalis eren de sto orni ssen.
In t ern alis eren de st oo rnis sen zijn bij voorbeeld depres sie en an gststoornis. M et ex ternalis erend e st oo rnis sen wo rd en gedragssto orniss en b edoel d.
Ps ychop ath olo gie werd doo r m idd el van een int ervi ew gemet en in twee gro ep en ki nd eren tus sen d e v ier en el f jaar oud. De eerste gro ep b estond uit 120 kind eren m et G ID. De t weede groep best ond uit 47 ki nd eren met
Attentio n Defi cit Hyper act ivi ty Di sorder (ADHD). Van de kin deren m et G ID had den 52% n aast GID comorb id e min st ens een and ere st oo rni s. Kind eren met GID hadd en een grot ere k ans como rbi de een int ernalis eren de, dan wel ex tern alis erend e st oo rnis t e h eb ben d an ki nderen met ADHD. Verd er vi el op dat 31 % van d e kind eren m et GID een angststo ornis h ad. Er kan
gecon cl ud eerd worden d at kind eren m et GID een grot ere k ans heb ben o p een com orbid e st oo rnis d an kinderen m et ADHD. Om d at er v ergel ek en is m et een ADHD cont rol egro ep en ni et m et een cont rol egroep zond er st oorni s, i s h et van b el an g d e k ind eren met G ID oo k t e vergelijk en met een control egro ep met enkel h et hebb en van GID o f het ni et heb ben v an G ID als vers chil .
Reisn er et al . (20 15) onderzocht en vers chillen in ps ych is che gezond heid tuss en j ongeren m et GID en jongeren zonder GID. Verwacht werd dat m ensen met GID een grot ere kans hadden op com orbi de ps ychis che st oorniss en dan
20
mens en zon der GID. In t ot aal werd en 180 mensen m et G ID v an 12 tot 29 jaar oud ond erzo cht. Hi erond er waren 106 FTM en 7 4 M TF t rans genders.
Ps ychis ch e gezo ndh eid werd gemet en doo r mi dd el v an regressi e an al ys es v an el ect ro nis ch e pat iënt end ossi ers. Uit de result aten k wam n aar v oren dat
mens en m et GID t wee t ot d ri e k eer zov eel stoorni ss en waaro nd er d ep ressi e en an gststo ornis h add en en kl acht en rapporteerden als zel fmo ord g ed acht en, zelfm oo rdp o gin gen en zel fb es ch adi gin g. Er werden geen vers chill en gevond en tu ssen FTM en M TF t rans gen ders. Hi eruit kan geco ncl ud eerd wo rd en dat i emand met GID een grot ere kans h eeft om oo k co morbid e an gststo orniss en o f d ep ressi e t e hebb en d an iem and zon der G ID. In d e voo rgaand e ond erzoeken werd gekek en naar an gst sto orniss en en d ep ressi es. Een and ere vo rm van co morbidi teit bij G ID is autism e sp ect ru m sto orn iss en (ASS ). In h et vol gen de ond erzo ek wordt dit b es prok en.
De Vri es, No ens, C o hen-Ket tenis, v an Berckelaer-Onn es en Dorel eijers (20 10 ) o nd erzo ch ten de preval ent ie v an ASS in jo ngeren m et GID. Verwacht werd d at j on geren m et GID een grot e k ans h add en op een com orbi de ASS stoornis . Er werden 204 j on geren, di e b ehandeld werden in een kli niek voor GID, ond erzo cht. Mi ddels een vragenl ijst werd d e G ID di agno se
gecon troleerd en v ervol gens werd m et het Dia gnosti c Int er vi ew for So cial and C ommu nicatio n Diso rd ers (DISC O-1 0) ASS gem et en . De prev al enti e van ASS in d eze groep d eeln emers was 7.8%. Deze preval ent ie is tien k eer zo hoo g als d e preval en tie van 0.6 -1 % v an ASS in d e al gem ene bevo lkin g (Baird et al., 2 006 , Fom bon ne, 20 05, aangehaal d in d e Vri es et al ., 2 010). Hi eruit kan gecon cludeerd word en dat m ensen m et G ID een grot ere kans hebben op ASS dan jongeren zonder G ID.
21
Uit v oo rgaand e ond erzoeken wo rdt de m ate van v an v erschill en tus sen mens en m et Gend er Iden tit y Dis order en mens en m et een ‘normal e’
ontwi kk elin g o nd erz och t. Er kom t naar voren dat er verschill en zij n tuss en mens en m et GID en zonder G ID en daarnaast ook dat er ov ereenkomst en zijn tuss en m ens en m et GID en m ens en van hun ni et -bio logi sche geslacht . Dez e vers chill en en o v ereenk omst en werden g evo nd en op v ers ch ill end e gebi ed en. All ereers t werd en er vers chill en gev onden tuss en h ersenvolum es van m ens en met GID en m ens en van h et biol o gis che gesl acht , zonder G ID. Daarbij
werd en er ov ereen ko msten gev ond en tus s en dez e m ensen m et GID en hun niet -bi olo gis ch e gesl acht. Oo k de gesl ach tshormoon-genen werd en
ond erzo ch t. Deze l ieten geen vers chil zien tus sen m ens en m et GID en mens en van h etzel fd e biol o gi sch e gesl acht. W el werd er een v ers chil g evonden tuss en de co gniti e v an m en s en met G ID en m en s en zonder G ID van hetzel fd e
biologis che ges lacht . En daarbij ook een overeenko mst t uss en dez e m en sen en het ni et-biol o gis ch e gesl acht . Verder werd er gekek en naar co morb idit eit naast G ID en h et v erschi l in d e k ans h ierop m et m en sen zo nd er G ID. Ten eerst e werd gevon den d at m ensen m et G ID m eer kans hadd en op een
an gststo ornis d an m ensen zonder G ID maar m et ADHD. Ten t weed e werd er gek ek en n aar an gst st oorniss en en d ep ress ie i n m ens en m et GID en m en sen zonder G ID. Hier werd gevonden d at mensen met GID hi er m eer k ans op hebben. Ten derd e werd gek ek en n aar d e prev al enti e van ASS in m ens en met GID. Dit bl eek veel ho ger d an d e prev alentie v an ASS i n de al gem en e
popul ati e. Er kan gecon cl udeerd worden dat mens en m et G ID op
vers chill ende gebi eden en in grot e m at e verschill en van m ensen zonder GID van hetzel fd e biol ogi sch e gesl acht. Daarnaast werden er ook overeenkom sten
22
gev ond en tu ssen m en sen met GID en men sen zond er GID van het ni et-biolo gis ch e ges lacht .
23
Con clusi e
In dit li teratuu ro verz icht werd en de factoren di e s am enh angen met het ontst aan en v erl oo p van Gen der Identit y Diso rder bes proken . All ereers t werd ‘no rm al e’ont wikk eli n g v an gend er i dentit eit bel icht. Vol gens de Gend er Sch ema T heor y wo rd t d e o ntwi kk elin g van gend er i dentit eit b eïnvlo ed door de om gevi n g, in tegenstelling tot d e genen. In het o nd erzoek van Iervoli no et al. (2 005) kwam do o r mi dd el v an tweelingenonderzo ek naar v oren dat de om gevin g in d erd aad een rol sp eelt i n d e ontwikk eling v an gen der id entit eit. Daarn aast h eeft h et l ab el en van d e genders vol gens de Gen der Schema T heor y tot gevol g d at ki nd eren zi ch meer gend er-t yp is ch gaan ged ragen. Ook dit werd b ev esti gt in h et onderzoek van Zosu ls et al. (2 009). Verder werd gev ond en d at gend er-t yp is ch e woo rd en en een gen der-t ypi sch e
comm uni cati estijl sp ont aan ontst aan i n kl ein e kind eren v an gemidd eld and erh al f j aar oud . Ook werd en attit udes over gender b ij j on geren
onderzo ch t. W at bleek is dat d eze attitudes afhankelijk waren van d e co ntext waarin een kin d werd gebo ren, zowel door zij n o ud ers als do or zij n broers en zussen. W at ook b ev esti gt d at om gev ing i nvloed h eeft op de percepti e van gen der. Gen der ont wikk elt zi ch i n d e jonge kin derj aren en wo rdt beïnvl oed doo r d e om gevi n g van h et kind , ni et al leen door zijn biol o gis che gesl acht.
In de tweed e paragraaf wordt gek eken naar h et verloop van GID. In de ond erzoek en wordt g ezo cht naar de facto r di e ervoo r zo rgt d at kind eren n a de pub ert eit wel of geen G ID meer hebben. Oftewel of zij pers ist ers o f d es ist ers zijn. Uit all e o nderz oek en komt een fact or naar voren en dat is de m at e van genderdysfo ri e di e ervaren wordt i n de j eugd. Deze zou al s indicator van het
24
verloo p van d e stoo rnis kunn en fungeren. Namelijk bij kin deren met een ho gere mat e v an GD was d e kans op GID na de pu b ert eit grot er dan bij kind eren m et een l agere mat e van GD.
Ten sl otte werd besp rok en welk e vers chil len er zij n tuss en m ensen m et GID en mens en zo nd er G ID. All ereerst werden er geen genet is ch e vers chill en gev ond en tu ssen m en sen met GID en men sen zond er GID. Wel werd er een and er biolo gis ch v erschi l gev ond en. Mal e-t o-femal e t rans gen ders blek en m eer overeenko mst en te v ert on en met vrouwen dan m et m ann en i n de structuu r van hun hers en en . Ook bl ijken de cogniti es v an m ens en met G ID m eer te lijk en op h un erv aren gesl acht d an hun bio logi s che ges lacht . Verd er werd er
gek ek en naar como rb iditeit m et an dere st oorniss en . Hieru it bl eek d at mens en met GID een v erhoo gde k ans hebben o p angststo orniss en, d epressi e en
auti sme sp ect rum sto orni ss en, v ergeleken met de al gemen e populati e. Er zij n een aant al kanttekeningen t e p laat sen bij de gen oemd e
ond erzo eken. Ten eerst e wo rdt er uitslui t end onderzo ek ged aan in west erse lan den. Zo als blijk t uit d e ond erzoeken heeft de om geving waari n een kind op gro eit i nvl oed o p de ont wikkel in g van zijn gender i dentit eit . Op h et
moment d at er all een in west ers e landen o nderzoek wo rdt ged aan kan de term ‘om gev in gsinvl o ed en’ niet word en afgebakend. In de to ek oms t is het
bel an grij k o ok in an dere l and en dan W es t-Euro pa en No ord -Amerik a
ond erzo ek t e d oen n aar d e o m geving van j on ge k ind eren m et b etrekking to t de ont wik kel in g v an hun gend er ident itei t .
Verd er word en er bi olo gi sche ov ereen ko msten gevond en tus s en mens en met GID en m ens en van het door hun ervaren gesl acht, in tegenst ell ing tot het biol ogis che gesl acht . De gevonden res ultat en in het onderz oek naar
25
hers enst ru ct uren do en v erm o ed en dat alleen mann en m et G ID een
vergelijk b are hers en stru ct uu r h eb ben als vro uwen . Ech ter wo rdt er geen con tro legroep o nd erz och t m et m ensen di e geen G ID h ebben. Het zou k unn en dat er ook in d e al gemene populatie m annen zij n wiens hers enstru ct uu r m eer overeenko mst en vert oont met vrouwen dan m et m ann en. Er zo u in het v ervol g een ond erz oek ged aan mo et en worden met een cont rol egro ep.
Wat v erd er erg v aag blijft is d e reden van persist ence en d esis tan ce n a de pub ert eit. De k ind eren in d e d esi stan ce groep zijn na d e pubert eit ni et meer on derzo cht. Het eni ge wat zeker i s, is dat zij ni et m eer d e d iagno se G ID heb ben. Dit b et ek ent dat GD i n dez e groep nog o ndui d elijk is. De ki nderen in de desist an ce gro ep zouden v oo r de pu berteit een mi nd ere mate van GD
heb ben dan d e kind eren in de persist an ce groep. Maar mi ss chi en is d ez elfde mat e v an GD no g st eeds aan wezi g na de pubert eit, en zijn er andere fact oren die mees pelen bij d e ontwi kk elin g van h u n erv arin g v an hun gender. In het vervol g zo u o ok dez e gro ep on d erzocht moet en worden om i ets te kunnen zeggen ov er h et vers chil tus sen d eze t wee groepen.
In dit li teratuu ro verz icht zijn de factoren die samenh an gen m et h et ontst aan en v erl oo p van Gen der Id entit y Diso rd er onderzocht. Er facto ren gev ond en di e hi erm ee s am en han gen. Gen der id entit eit en d e o ntwik kelin g is bel an grij k v oo r h et o ntst aan en het v erloop v an de st oornis . In de to ekom st is het belangrijk v erder te kijk en n aar v erschillen b innen mens en met Gender Id entit y Dis ord er .
26
Literatuu rli js t
Bu ss e y, K., & Band ura, A. , (19 99 ). S oci al C ognit iv e Theor y of Gend er Devel opm ent and Di fferenti ation. Ps ychologi cal Revi ew , 1 06(4), 67 6-713.
Crout er, A. C., Whit em an, S. D., M cHal e, S. M., & Os good , D. W. (20 07 ). Devel opm ent o f Gen der Attitude Traditi onalit y Across M iddl e
Childh ood and Ad olescen ce. C hild Devel o pment, 78 (3 ), 91 1-92 6. Drummon d, K. D., P et ers on-Bad ali, M., Bradl e y, S. J ., & Zucker, K. J .,
(20 08). A Fo llo w-Up stud y o f Gi rls Wit h Gend er Id entit y Di so rd er. Develo pment al Psycholog y, 44(1), 34-45.
Huls ho ff Pol, H. E., Cohen-Kett enis , P. T., van Haren, N. E. M., P ep er, J . S ., Brans, R. G. H. , C ah n, W., et al. (2 006). Changin g yo u r s ex chan ges yo u r b rain: in flu en ces o f t estost eron e and est ro gen on ad ult h u man brai n stru ct ure. Eu rop ea n Jou rnal of Endocrinolog y, 155, 107 -1 14.
Iervolin o, A. C., Hi n es, M. , Golom bok, S E., R ust , J ., & Plomi n, R. (200 5). Genet ic and en vi ron ment al in flu ences on sex -t yped b eh avio r duri n g th e pres cho ol years. Chil d Develop ment, 76 , 8 26-840 .
Lu d ers, E., Sán ch ez, F. J ., Tosu n, D., Shattuck, D. W., Gas er, C., Vil ain, E. , et al. (201 2). In creas ed C ortical Thi cknes s in Mal e-to -Female
Trans sex u alism . Jou rnal of Beha vi oral and Brai n S ci en ce, 2(3), 35 7-362.
Olso n, K. R., Ke y, A. C., & Eat on, N. R. (2015). Gend er Co gn ition i n
Trans gender Chil dren. Psych ological Sci ence, 1-8. Opgehaald op 5 m aart 2015, van
27
http:// pss. sagepu b. co m/content/ earl y/ 2015/03/0 5/09567 976 145 68156.full .pd f+html
Reisn er, S. L., Vett ers, R., Leclerc, M., Zaslo w, S., Wolfru m, S., Sh umer, D., et al. (201 5). M ent al Heal th of Trans gen der Youth in Care at an
Adol es cent Urban C ommuni ct y Health C ent er: a M at ched Ret ros pecti ve Coho rt St ud y. Jou rnal of Adol es cent Hea lth, 56, 27 4-279 .
Steensm a, T. D., Bi emond, R. , d e Boer, F., & Coh en -Kett en is, P. T. (2010). Desistin g an d p ersist in g gender d ys phori a aft er childhood : a q ualit ati ve foll ow up stu d y. Cli nical Chi ld Ps ychol o gy, 16 (4 ), 49 9-516 .
Steensm a, T. D., McGui re, J . K., Kreuk el s, B. P. C ., Beekm an , A. J ., & Cohen-Kett enis , P. T. (201 3). Fact ors ass oci at ed wit h d esi sten ce and persist ence of child h ood gend er d ys phori a: a qu antit ati ve foll ow-up stud y. Jou rna l of th e Ameri ca n Academy of Chil d & Ad olescent Psych iatr y, 52(6 ), 58 2-5 90.
Stenn es , L. M ., Burch, M . M ., S en, M. G., & Bau er, J . P., (20 05). A
Lo n gitudi n al Stu d y o f Gend ered Vocab ul ar y an d Communi cati ve Actio n in Youn g Ch ild ren. Develo pment al Psychology, 4 1(1), 75-8 8.
Ujik e, H. , Otani, K., Nakat suk a, M. , Ishi i, K., S as aki, A., Ois h i, T., et al . (20 09 ). Ass ociat ion stud y of gender ident it y di so rder and sex horm on e-rel at ed gen es. Pr ogr ess in N eu ro -Ps ycho phar ma col og y and Biologi ca l Psych iatr y, 33(7 ), 12 41-1244.
De Vri es, A. L. , No ens, I. L. , Co hen-Kett enis , P. T. , v an Berchel aer-Onn es, I. A., & Do rel eij ers, T. A. , 2 010 . Autism Sp ectrum Disorders i n Gender D yspho ri c Chi ld ren and Adol es cents . Journal of Autis m &
28
Walli en, M. S . C. , & Coh en-Kett eni s, P . T. (20 08 ). P s ycho sex ual Ou tcome o f Gend er-D ysp ho ri c C hild ren. Journ al o f t he Ameri can Academy of Chil d & Ad olescen t Psychi atry, 12, 1413-1423.
Walli en, M. S . C. , S waab , H., & Co hen-Ket tenis, P. T. (2 007). P s ychi at ric Comorbidi t y amo n g Child ren with Gend er Identit y Diso rd er. Journ al o f Ameri can Aca demy o f Child & Adol es cent Ps ychiat ry, 4 6(10 ), 1307 -1314 .
Zosul s, K. M. , Ru ble, D. N., Tamis -LeMonda, C. S., Sh rout , P. E., Bo rnst ei n, M. H., & Greuli ch, F. K. (2009). The acquisitio n o f gend er l abels in infan c y: Im pli cation s for s ext yp ed pl a y. Develo pment al Psycholog y, 45(3), 6 88-70 1.
