De Invloed van de afmetingen van kassen op de exploitatiekosten

NN31545,0668

NOTA 668 maart 1972

Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding Wageningen

DE INVLOED VAN DE AFMETINGEN VAN KASSEN OP DE EXPLOITATIEKOSTEN

C. G. J. van Oostrom

BIBLIOTHEEK STARINGGEBOUW

SM^2'

Nota's van het Instituut zijn in principe interne communicatiemiddelen, dus geen officiële publikaties.

Hun inhoud varieert sterk en kan zowel betrekking hebben op een e e n voudige weergave van cijferreeksen, als op een concluderende d i s -c u s s i e van onderzoeksresultaten. In de m e e s t e gevallen zullen de - con-c l u s i e s econ-chter van voorlopige aard zijn omdat het onderzoek nog niet i s afgesloten.

Bepaalde nota's komen niet voor verspreiding buiten het Instituut in aanmerking

I N H O U D

biz.

INLEIDING 1 DE FACTOREN DIE VAN INVLOED ZIJN 1

EXPLOITATIEVERSCHILL EN A L L E E N AFHANKELIJK

VAN DE KASBREEDTE 2 De i n t e r n e ontsluiting 2 De b e t e e l b a r e o p p e r v l a k t e 2 EXPLOITA TIE VERS CHILL EN AFHANKELIJK VAN

KASBREEDTE EN O P P E R V L A K T E 4 Kosten d u u r z a m e p r o d u k t i e m i d d e l e n 4

Het b r a n d s t o f v e r b r u i k 5 De k o s t e n van het oogsten 11

Het randeffect 11 GRAFISCHE WEERGAVE VAN DE RESULTATEN 12

INLEIDING _ , ,r

De laatste, jar en is de georganiseerde vestiging van tuinbouwbedrij-ven met glasteelten in Nederland en ook elders goed op gang gekomen* De bezwaren die .samenhangen met een zogenaamde vrije vestiging . werden steeds m e e r gevoeld en zijn van planologische, technische en bedrijfseconomische aard.

Zo bestaat bij vestiging, van eenrflink aantal glastuinbouwbedrijven in een groter complex de mogelijkheid te zorgen voor een passende landschappelijke aankleding en ontsluiting van het gebied. Verder zul-len de aansluitkosten op de openbare nutsvoorzieningen in .het alge-,.... meen lager zijn dan bij een meer verspreide vestiging het geval is,, Van groot belang is ook dat meestal ten aanzien van de vorm, de af-metingen en de inrichting van de kavels waarop de bedrijven worden gevestigd een grote mate van vrijheid bestaat. Vroeger, toen nog a l -leen sprake was van individuele vestiging, was een tuinder meestal al lang blij wanneer hij ergens een stuk grond van geschikte kwaliteit kon bemachtigen. Vorm en afmetingen waren voor hem meestal een gegeven waaraan hij zonder medewerking van buren-grondgebruiker s weinig of niets kon veranderen.

In het navolgende zal getracht worden de invloed van de kavelafme-tingen p.p. de bedrijfsresultaten te bepalen.

DE FACTOREN DIE VAN INVLOED ZIJN

De kosten- en opbrengstverschillen die samenhangen met de breed-te én grootbreed-te van de kas i.e. de kavel zijn:

1. de i n v e s t e r i n g e n in de i n t e r n e ontsluiting; . . •-,,t..,.-<..-.

2. de verschillen in beteelbare oppervlakte;

3. de investeringen in duurzame productiemiddelen (kas, inventaris, werktuigen etc. );

4. het brandstofverbruik; 5. de kosten van het oogsten; 6. het zogenaamde randeffect.

Al deze factoren hebben betrekking op de kosten die op de bedrij-ven zelf worden gemaakt. Daarnaast zijn er nog kosten verschillen die samenhangen met verschillen in benodigde weglengte per bedrijf, schillen in aansluitkosten voor de openbare nutsvoorzieningen, ver-schillen in aan- en afvoerkosten van water etc. Deze laatste kosten-factoren, zijn sterk aan plaats en vooral ook aan de grondsoort gebon-den. Hierna^ zullen deze factoren.buiten beschouwing blijven.

De factoren genoemd onder 1 tot en met 6 zullen stuk voor stuk

worden behandeld. Hierbij zullen steeds de exploitatieverschillen wor-den uitgedrukt in gulwor-dens per vierkante meter grondoppervlakte onder glas. .;,-.,.

EXPLOITATIEVÈRSCHILLEN ALLEEN AFHANKELIJK VAN DE

KAS-BREEDTE

Van de zes genoemde factoren die de exploitatiekosten beïnvloeden zijn er twee die alleen van de breedte van de kas afhankelijk zijn. Dit zijn de interne ontsluiting en daarmee samenhangend de beteelbare oppervlakte onder glas.

1. De i n t e r n e o n t s l u i t i n g

Voor de, interne ontsluiting (transportpad) van de glasopstanden is in alle gevallen uitgegaan van een betonpad met een breedte van 1, 80 meter, dat in de kas is gelegen. Het transport van de produkten vanuit de kas naar de schuur kan dus binnen plaatsvinden. De benodigde

in-2 vesteringen voor dit betonpad zijn gesteld op ƒ 18, - per m . Voor de bepaling van de jaarkosten is 8% van dit bedrag genomen. Stellen we de bféèdtë van de kas voor door ;B dan is per vierkante meter

kasopper-1 8 2

vlakte -5=- m betonpad nodig. De jaarlijkse kosten hiervan bedragen , , 1,8 18x8 2,6

dus m guldens: " g " x 100 = ~W

De oppervlakte betohpac. is ui tér à a ï ar gelijk ä a h h e t verlies in be- ïr>>

teelbare oppervlakte onder glas. De waarde van'êéii vierkante-meter beteelbare oppervlakte is bepaald door de bruto-produktiêwâârdë te stellen"op ƒ "20,-. Hierbij is gedacht aan de teeltcombinaties. tomaten/. sla of komkomrnèrs/sla onder zwaar verwarmd glas. Van deze bruto-prodüktiëwaarde is volgens I_EI-gegevens 60% niet -variabel me.t_.de_

2 beteelbare oppervlakte. In dit geval is dit dus ƒ 12, - per m en dit bedrag dient als verliezen te worden aangemerkt. Deze verliezen kan men zich ongeveer als volgt opgebouwd denken:

Ko"StëTï duurzame produktiemiddelen - ƒ 6,..-.. kosten brandstofverbruik ƒ 4, arbeidskosten ƒ 1 , nettooverschot f 1, totaal ƒ 1 2 ,

-P e r vierkante meter kasopperylakte met een breedte van B meter hebben we dus een verlies in guldens van: ~ - x 12 = —g— . Hieruit blijkt dat de j a a r kosten van* het ibettoripad slechts van geringe beteke-nis zijri in vergelijking met-dè verliezen aan beteelbare oppervlakte. Dit verlies is de belangrijkste óoirzaak geweest, dat men vooral in de oudere glasopstanden de transportpaden buiten de k a s s e n aantreft, een toestand die-niet meer past bij: een moderne bedrijfsvoering» Vooral ;wkhneér ïüJdé kas verwarmingsbuizen'aanwezig zijn is het naar bîïïhën verleggen-van het transportpad echter meestal een dure aangelegenheid.

In tabel 1 zijn voor een aantal kasbreedten de jaarlijkse ko sten-en opbrsten-engstYer,schjjy.sten-en weergegevsten-en tsten-en opzichte van de kasbreedte van 80 m. Hieruit bjijkt dat (eengrotere breedte dan 80 m zeer wei-nig voordeel meer zal opleveren. De grootste winst wordt i m m e r s behaald bij een vep.breding yan 30 m naar 45 m . De verbreding van 60 m naar 80 m levert a l l e i n i g kostenbesparing m e e r op.

Tabel,1.. J a a r l i j k s e k o s t e n - en o p b r e n g s t v e r s c h i l l e n ( g l d / m g l a s ) , \ , die alleen afhankelijk zijn van de k a s b r e e d t e ( r e f e r e n t i e

-niveau 80 m k a s b r e e d t e ) B r e e d t e p e r c e e l 30 4 5 60 8 0 g l i n a s -m B e t e e l b a r e o p p e r v l a k t e 0,45 0,21 0 , 0 9 0 K o s t e n betonpad 0 , 0 5 0,03 0 , 0 1 0 Totaal 0,50 0 , 2 4 0 , 1 0 0

EXPLOITATIEVERSCHILLEN AFHANKELIJK VAN KASBREEDTE EN OPPERVLAKSTE

3 . K o s t e n d u u r z a m e p r o d u k t i e m i d d e l e n

De v e r s c h i l l e n in j a a r k o s t e n van de d u u r z a m e p r o d u k t i e m i d d e l e n bij v e r s c h i l l e n in b r e e d t e en grootte van de k a s zijn ontleend aan g e gevens van het LEI (MEIJAARD en VAN VEEN). De b e r e k e n d e e x p l o i t a t i e v e r s c h i l l e n hebben betrekking op de k o s t e n van r e n t e , o n d e r -houd en afschrijving van de d u u r z a m e p r o d u k t i e m i d d e l e n .

Voor z w a a r v e r w a r m d e V e n l o - k a s s e n m e t v e r s c h i l l e n in grootte i s in t a b e l 2 een o v e r z i c h t gegeven van de i n v e s t e r i n g s k o s t e n en de j a a r l i j k s e k o s t e n . Tabel 2. K o s t e n d e g r e s s i e voor z w a a r v e r w a r m d e V e n l o - w a r e n h u i z e n met v e r s c h i l l e n in g r ó ó t t e '(JtóEÏJAARD, 1970) Opp. k a s I n v e s t e r i n g e n g l d / m2 J a a r k o s t e n g l d / m2. j a a r K o s t e n v e r s c h i l t. o. v. een k a s van 18000 m2 3000 6000 9000 12000 15000 18000 6 2 , 1 4 5 3 , 9 0 5 0 , 7 2 4 9 , 2 1 4 8 , 2 1 4 7 , 4 1 7 , 0 6 5 , 9 6 5,53 5,38 5 , 2 4 5 , 1 4 1,92 0,82 0 , 3 9 0,24 0,10 0

N a a s t de invloed van de k a s g r o o t t e i s e r ook hog s p r a k e van een g e r i n g e invloed vän d e k ä s b r e e d t e óp de j a a r k o s t e n (tabel 3).

Tabel 3. V e r s c h i l l e n in j a a r k o sten van d u u r z a m e p r o d u k t i e m i d d e l e n bij een z w a a r v e r w a r m d V e n l o - w a r e n h u i s van v e r s c h i l l e n d e b r e e d t e ( r e f e r e n t i e n i v e a u 80 m k ä s b r e e d t e ) B r e e d t e k a s (m) K o s t e n v e r s c h i l in g l d / m . j a a r 3000 m2 6000 m2 30 0,18 0,23 -45 0,07 0,11 : 60 0 , 0 3 0 , 0 5 ....,.,.. 80 ^ ö 0 • .t: 2

Voor een k a s m e t een Oppervlakte van m e e r dan 6000 m v e r a n d e -r e n de b e d -r a g e n genoemd in de l a a t s t e kolom n i e t n o e m e n s w a a -r d i g . De k o s t e n v e r s c h i l l e n hebben v o o r a l b e t r e k k i n g op de v e r s c h i l l e n in bouwkosten van de k a s . Oe g u n s t i g s t e bouwkosten b e r e i k t m e n a l s de verhouding t u s s e n o m t r e k eri Oppervlakte zo klein mogelijk i s ; dan i m m e r s i s de gevellengte óók "zo klein mogelijk. Beschouwen wé a l leen r e c h t h o e k i g e percèleri dan i s ' dit het geval bij h e t v i e r k a n t . D a a r n a a s t zijn e r natuurlijk ook v e r s c h i l l e n in k o s t e n van m a c h i n e s , g e -bouwen, aanlegkosten b u i z e n n e t e t c .

4 . H e t b r a n d s t o f v e r b r u i k

Voor h e t bepalen van de v e r s c h i l l e n in k o s t e n van b r a n d s t o f v e r b r u i k i s h e t nodig dat de w a r m t e v e r l i e z e n van k a s s e n m e t v e r s c h i l l e n in v o r m en grootte worden b e p a a l d . Omdat de o p p e r v l a k t e van het g l a s -dek in a l l e gevallen p e r v i e r k a n t e m e t e r k a s o p p e r v l a k t e gelijk blijft, zijn de w a r m t e v e r l i e z e n door de grond en h e t dek niet van belang voor een v e r g e l i j k i n g . De w a r m t e v e r l i e z e n die ontstaan door v e r v e r s i n g van de lucht in de k a s kunnen, eveneens buiten beschouwing blijven, d a a r i m m e r s h e t luchtvolume in de k a s p e r v i e r k a n t e m e t e r grond onder g l a s s t e e d s gelijk i s .

Voor z o v e r bekend i s e r in N e d e r l a n d nooit e m p i r i s c h o n d e r z o e k gedaan n a a r v e r s c h i l l e n in w a r m t e v e r l i e z e n bij v e r s c h i l l e n d e k a s -afmetingen. .Wel e c h t e r in Duitsland o. a. d o o r ,;p r . Hiller en Prof.

R e n a r d uit .Hannover. Zij hebben ook een t h e o r e t i s c h e g r o n d s l a g ; a a n deze v e r l i e z e n gegeven.

Zoals_bekend zijn e r bij een w a r m t e s t r o o m door een vlakke wand e e n d r i e t a l fasen te o n d e r s c h e i d e n , n a m e l i j k : ,

A. de w a r m t e - afgifte van de lucht in de k a s aàh de glaswand; B. de geleiding;

C. de w a r m t e - a f g i f t e van de glaswand a a n de buitenlucht. A. De w a r m t e - a f g i f t e van de lucht in de k a s aan de glaswand

De lucht in de k a s , de grond en de pTahteh"staan w a r m t e af aan" hëtr g l a s o p p e r v l a k door: konvektie ( a . ) , geleiding (a.), s t r a l i n g ( ag) en

condensatie (a ), Voor de totale w a r m t e - a f g i f t e m o e t e n we dus de s o m van d e z e v i e r componenten bepalen.

. a = ai + ak + ag + aQ (1)

We zullen d e z e w a a r d e n s t e e d s u i t d r u k k e n in k c a l / m h C. a. Konvektie en geleiding (a. + a^ r ;a ^o r i)

De w a r m t e o v e r g a n g door geleiding en konvektie kan niet a f z o n d e r -lijk worden beschouwd. Voor de w a r m t e - a f g i f t e a l s gevolg van deze twee f a c t o r e n i s door D r . H i l l e r een e m p i r i s c h e v e r g e l i j k i n g afgeleid. In de k a s hebben we te doen m e t h e t p r o b l e e m d e r v r i j e konvektie, welk p r o c e s goed b e s c h r e v e n kan w o r d e n door de vergelijking van H ä u s e r : . . IA n A

N ^ o . i M G ^ ^ M G ^ r ; (2)

' - I J ' . : ! . . . - • • - . . . • _•• . . .

H i e r b i j i s N ihet getal van Nus s e i t en i s gedefinieerd a l s

••••'•• '> . •. • a , z L. • ; - . - , .

N =

°

•. • . • u ,-. = , \ ••

:.-G i s h e t g e t a l van :.-Grashof en kan w o r d e n w e e r g e g e v e n a l s

G =

i?^Mt -t„)

•'•••" 7 '

n C P i s h e t g e t a l van P r a n d t l en dit i s gedefinieerd a l s : P = ——*

..De,gebruikte symbolen hebben de volgende betekenis: L : karakteristieke afmeting (hier de hoogte van de kas) g : versnelling van de zwaartekracht

/3 : ruimtelijke uitzettingscoëfficiënt

t--t : het verschil in temperatuur tussen de lucht in de kas (gem. temperatuur) en de glaswand

V : de kinematische viscositeit (0,15 cm / s e c )

n : dynamische viscositeit lucht (1,75x10" g/cm. sec)

, A : warmtegeleidingsvermogen lucht (6x10 cal/cm sec C) C__ : soortelijke warmte lucht (24x10 c a l / g C).

Wanneer het temperatuurverschil (t.-t ) en de afmeting bekend zijn kunnen we a.v oplossen. Nemen we voor het verschil in t e m -peratuur tussen de lucht in de kas en de glaswand 10 graden aan en voor dé hoogte van de kas 200 cm, dan vinden we voor

a, = 2, 6 k c a l / m h C.

b. Warmte-overgang door condensatie

Bij het glasoppervlak van de kas wordt de verzadigingstemperatuur van het mengsel waterdamp-lucht lang niet bereikt. Als gevolg daar^ van slaat op het glasoppervlak water neer, waardoor condensatie-warmte vrijkomt. Deze condensatiecondensatie-warmte wordt aan het glasopper-vlak overgedragen. Zij bedraagt volgens de betrekking van Lewis:

Q = ^ 2 - F ( xi- xw) r (3) P

Hierin i s i

Q ;;\ de vrijkomende hoeveelheid warmte

C_ : de soortelijke warmte van hét water-lucht mengsel (0, 25 cal/g C) F : de oppervlakte

r : de verdamping s warmte van water bij de temperatuur in de kas :•::, (580 c a l / g } ! " ~ ' T "

x. : de vochtigheidsgraad in g water per g lucht bij de temperatuur in de kas (bij een temperatuur van 20 C en een luchtvochtigheid van 70% geldt: x. = 0, 010 gram)

xw : de verzadigingsgraad bij de temperatuur van de glaswand (bij een temperatuur van de glaswand van I O C geldt: x = 0, 0075 gram).

De h o e v e e l h e i d w a r m t e Q die door de condensatie vrijkomt k a n m e n ook m e t behulp van een equivalente w a r m t e o v e r g a n g b e s c h r i j -ven. We vinden dan:

= Q = % F , ( t i - ; tw. ) ;: (4)

Uit de v e r g e l i j k i n g e n (3) en (4) kan w o r d e n a f g e l e i d : (xi - xw ) r

- ^ : • } * - r % = ak o n C ^ - tw)

V/anneer we dit u i t r e k e n e n voor het geval dat de t e m p e r a t u u r in de k a s (t.) en de, t e m p e r a t u u r van de k a s w a n d (t ) r e s p . 20 C en 10 C zijn vindden we ,a = 1,7 k c a l / m h C.

c. W a r m t e - o v e r g a n g door s t r a l i n g

R e e d s bij kleine t e m p e r a t u u r v e r s c h i l l e n w i s s e l e n de g l a s o p p e r vlakten van de k a s s e n w a r m t e uit m e t de grond door middel van s t r a -ling. Volgens de wet van Stephan Boltzmann i s de e m i s s i e vàn êen volkomen z w a r t l i c h a a m E e v e n r e d i g m e t de v i e r d e m a c h t van de t e m -p e r a t u u r E = CJ~T . De constante o" is onafhankelijk van het betreffende m a t e r i a a l en van de t e m p e r a t u u r en heeft e e n w a a r d e van

4, 95 x 1 0 "8 k c a l / m2 h ° k4.

/ T \4

Gewoonlijk schrijft m e n Q *=s>E = C | .Q Q j , H i e r i n is Q de u i t g e

-s t r a a l d e w a r m t e en C het -s t r a l i n g -s g e t a l van het z w a r t e l i c h a a m èn z

i s dus gelijk aan 10 er . Voor een l i c h a a m m e t a b s ö r p t i e v e r h o u d i n g 'A

geldt d u s : 6 = 4 , 9 5 A / - j ~ y . r

Wanneer twee l i c h a m e n aan e i k a a r s s t r a l i n g zijn blootgesteld m o e t voor i e d e r geval worden u i t g e m a a k t welk deel van de s t r a l i n g van h e t e e r s t e l i c h a a m het tweede treft. In het bijzondere geval dat het ene l i c h a a m h e t a n d e r e geheel o m s l u i t i s dit niet zo moeilijk.

We k r i j g e n dan:

Q -F

l

T,I;

1

!

0

i_ "-siK-Tz)": <*>

1 2 z met'•••a- = a C

s

H i e r i n i s :

c , = stralingscoëfficiënt van het lichaam, dat w a r m t e afgeeft

a = tempe ratuurf actor

1WÜ

C C i c *+ c

...L -••:::.- • • • : : . l 2 z •

• Bij oppervlakten die elkaar niet omsluiten (het geval waar we ook hier me« temaken hebben), is de situatie veel ingewikkelder. Er geldt danr. a_ = a c1c2 TTC f " f c o s ' ^ cos (^2 z f4 f2 d flf2

Hierin zijn if A en ^ de hoeken tué s en de normalen op de stralende lichamen en hun verbindingslijnen.

R

Vi

U

Deze vergelijking is geïntegreerd door Prof. Renard en voor een temperatuur van de glaswand van 10 C en van de grond van 15 C vond hij: a = 1,3 kcal/m2 h °C.

S

De totale warmte-overgang van de lucht in de kas naar dé glas-wand kan nu worden berekend floor de drie gevonden waarden te som-meren:

a = ai + ak + ag + aQ = 2, 6 + 1, 7 + 1, 3 = 5, 6 kcal/mZ h °C.

Voor de verdere berekening is het dienstig om met het omgekeerde van a te rekenen. We noemen dit de warmte-overgangsweer stand r = —-? = 0,18 m2 h °C/kcal.

B. De warmtegeleiding

De warmte-overgangsweerstand voor gewoon vensterglas van 2, 8 mm dikte bedraagt r = 0, 004 m h C/kcal en is dus praktisch verwaarloosbaar.

C. De w a r m t e - o v e r g a n g n a a r buiten (glaswand - buitenlucht) De w a r m t e - o v e r g a n g door m i d d e l van geleiding en konvektie i s s t e r k afhankelijk van de windsnelheid. Holtinger vond de f o r m u l e a, _ •'•'•'= 2 + 10 vw w a a r b i j w de windsnelheid in m e t e r s p e r seconde i s . Gedurende p e r i o d e n van r e g e n of van sneeuwval kon deze w a a r d e e c h t e r tijdelijk verveelvoudigd w o r d e n . De w a r m t e v e r l i e z e n ten g e -volge van a f s t r a l i n g n a a r buiten zijn van e e n g r o o t a a n t a l f a c t o r e n afhankelijk z o a l s :

- luchtvochtigheid

- wolkenhoogte en b e d e k k i n g s g r a a d - t e m p e r a t u u r

- hoek t u s s e n kaswand en g r o n d o p p e r v l a k

Voor N e d e r l a n d s e omstandigheden heeft m e n gevonden dat deze w a r m t e v e r l i e z e n (a ) o n g e v e e r kunnen w o r d e n g e s t e l d op 13 k c a l / m2 h C. Bij een windsnelheid van 4 m / s e c k r i j g e n we een a.

(geleiding en konvektie) van 22 k c a l en b e d r a g e n de t o t a l e v e r l i e z e n dus a = 22 + 13 = 35 k c a l / h mr ° C . De t o t a l e w e e r s t a n d tegen de w a r m t e - o v e r g a n g n a a r b u i t e n i s dan r, = -r-^ Ä 0, 03 m h C / k c a l . We zien h i e r u i t dat deze w e e r s t a n d r e l a t i e f klein i s v e r g e l e k e n m e t de w e e r s t a n d die o p t r e e d t bij de o v e r d r a c h t van w a r m t e van de lucht in de k a s n a a r de glaswand, die 0,18 m h C / k c a l b e d r o e g . Zelfs bij volkomen windstil w e e r i s r, niet m e e r dan 0, 07 m h C / k c a l . Voor de t o t a l e w e e r s t a n d vinden we dus r. = 0 , 1 8 + 0, 03 = 0, 21

m2 h C / k c a l . Het o m g e k e e r d e h i e r v a n i s w e e r het t o t a l e w a r m t e -r

v e r l i e s en dit b e d r a a g t dus o n g e v e e r -=q- Ä^-5 k c a l / m h C.

Stallen we het a a n t a l stookdagen op 150 en het gemiddelde t e m p e -r a t u u -r v e -r s c h i l t u s s e n binnen en buiten op 15 Ç, dan b e d -r a a g t het w a r m t e v e r l i e s p e r m ^ glas d u s : 5 x 15 x 150 x 24 = 270 000 k c a l . De p r i j s v a n z w a r e stookolie kan m o m e n t e e l worden g e s t e l d op ƒ 7 0 , p e r ton m e t een v e r b r a n d i n g s w a a r d e van 10 miljoen k c a l en een r e n

-2 d e m e n t van 70%. De k o s t e n van het w a r m t e v e r l i e s p e r m g l a s b e -d r a g e n -dan ƒ 2 , 7 0 . Dit betekent -dat ca 70% van -de totale stookkosten benodigd zijn o m de verliezen, door h e t glas goed t e m a k e n .

Voor de hoogte van de zijwanden van de k a s kan 2, 20 m w o r d e n aangehouden en voor de gemiddelde hoogte van de kopgevels 2, 60 m . In feite zijn deze afmetingen wat g r o t e r , m a a r bij deze b e r e k e n i n g is

rekening gehouden met een wat lager warmteverlies door de beton-yoet. De algemene formule voor de oppervlakte kaswand per opper-vlakte-eenheid grond onder glas wordt dan:

2 L x 2 , 6 U B x 2, 2

waarin L dé kaslengte, B de kasbreedte en O de kasoppervlakte voor-stellen.

We kunnen nu de warmteverliezen door de wanden van kassen met v e r s c h i l i n oppervlakte en breedte berekenen. Als voorbeeld dient hierbij een kas van 18 000 m met een breedte van 80 m en een kas vanjSOOO m met een breedte van 30 m. In het eerste geval bedraagt

L" 2

de wandoppervlakte 0,085 m per vierkante meter kasoppervlakte • - ' 2 " ••:•

-vergeleken m e t 0, 217 m in het laatste geval. Het verschil is dus

• y

0,132 m i , In geld uitgedrukt betekent dit een extra kostenpost voor ,de kas met een oppervlakte van 3000 m6, van:

0,132 x ƒ.2,70 = ƒ 0,36 /vcir kasoppervlakte per jaar. 5. De k o s t e n v a n h e t o o g s t e n '

De kosten van het oogsten hangen samen met de wisselende loop-afstanden in de kas. Bij doorrekening van een aantal mogelijkheden door het Rijkstuinbouwconsulentsçhap te Naaldwijk bleken deze ver-schillen minimaal te zijn. Dit komt voornamelijk doordat de laatste jaren apparatuur op de markt is gekomen, die de nadelige gevolgen van een grotere loopafstand grotendeels compenseert (plukrails, plukwagentjes e. d. ). De mogelijk optredende kleine verschillen i n d e kosten van het oogsten zijn daarom buiten beschouwing gebleven. Ook ten aanzien van de andere werkzaamheden (grondbewerking, planten en verzorging) gaat het slechts om minimale verschillen in arbeids- en overige kosten.

6. H e t r a n d e f f e c t

Door een betere belichting van de planten die langs de wanden van de kas staan geven deze. in de regel ook een hogere opbrengst. Dit geldt echter niet voor laag blijvende-gewassen zoals sla. Bovendien gaat het voordeel van een hogere kg-opbrengst vaak teniet door een

k w a l i t e i t s v e r m i n d e r i n g a l s gevolg van m e c h a n i s c h e b e s c h a d e g i n g en v e r b r a n d i n g . Dit facet i s dus moeilijk te kwantificeren en i s h i e r e v e n e e n s buiten beschouwing gelaten.

Een s a m e n v a t t i n g van de exploitatie v e r s c h i l l e n die s a m e n h a n g e n m e t zowel de k a s b r e e d t e a l s de o p p e r v l a k t e van de k a s geeft t a b e l 4. A l s . r e f e r e n t i e n i v e a u i s een k a s gekozen m e t een o p p e r v l a k t e van 18 000 m2*

Tabel 4. J a a r l i j k s e k o s t e n - en o p b r e n g s t v e r s c h i l l e n ( g l d / m ) die af-hankelijk zijn van de k a s b r e e d t e en de o p p e r v l a k t e van de

2 k a s ( r e f e r e n t i e n i v e a u 80 m k a s b r e e d t e - 1 8 000 m glasopper-vlakte B r e e d t e g l a s p e r c e e l O p p e r v l a k t e g l a s ( m2) 3000 6000 9000 12000 15000 18000 _0 ( w a r m t e v e r l i e z e n (bouwkosten ( w a r m t e v e r l i e z e n (bouwkosten ( w a r m t e v e r l i e z e n (bouwkosten ( w a r m t e v e r l i e z e n (bouwkosten) 45 m 60 m 80 m 0,36 2,05, 0,26 1,96 0 , 2 4 1,93 0,26 1 , 9 2 , 0,30 1,00 0,17 0,90 0,12 0,85 0,11 0,82 0 , 2 8 0 , 5 7 0 , 1 4 0,47 0 , 0 8 0,42-0,05 0 , 3 9 0,27 0,42 0,13 0 , 3 1 0,07 0, 27 0,02 0 , 2 4 0,26 0 , 2 8 0,12 0,17 0 , 0 3 0 , 1 3 0 , 0 1 0 , 1 0 0 , 2 6 0 , 1 8 0 , 1 1 0 , 0 8 0 , 0 4 0 , 0 3 0 0

Ook h i e r blijkt dat de g r o o t s t e winst w o r d t v e r k r e g e n bij v e r g r o -ting van de k l e i n s t e o p p e r v l a k t e r e s p e c t i e v e l i j k v e r b r e d i n g van de s m a l s t e k a s s e n . Vooral de daling van de k o s t e n van de d u u r z a m e p r o -duktiemiddelen bij toeneming van de o p p e r v l a k t e i s z e e r aanzienlijk.

GRAFISCHE WEERGAVE VAN DE RESULTATEN

Door s o m m e r i n g van de b e d r a g e n g e n o e m d in tabel 1 en 4 w o r d t de totale invloed'van de k a s b r e e d t e en o p p e r v l a k t e op de e x p l o i t a t i e k o s ten v e r k r e g e n . Hierbij w e r d , zoals gezegd, een k a s m e t een o p p e r

-2

vlakte van 18 000 m en een b r e e d t e van 80 m a l s r e f e r e n t i e n i v e a u

g e k o z e n . In fig. 1 zijn deze r e s u l t a t e n w e e r g e g e v e n door m i d d e l van i s o k o s t e n l i j n e n . Op de h o r i z o n t a l e a s i s de o p p e r v l a k t e glas u i t g e -zet en de d a a r m e e verband houdende k a v e l g r o o t t e , welke i s afgerond op 5 a r e . Op de v e r t i k a l e a s s e n s t a a n de k a v e l b r e e d t e n en de d a a r v a n afgeleide k a s b r e e d t e ( b r e e d t e g l a s p e r c e e l ) . Als v e r s c h i l t u s s e n kavel-b r e e d t e en k a s kavel-b r e e d t e i s s t e e d s 7 m aangehouden. De v e r s c h i l l e n in e x p l o i t a t i e k o s t e n kunnen w o r d e n w e e r g e g e v e n door de f o r m u l e : 2 14 10 E = *' *• r = 0, 94 F1 , 1 3B1 , 3 2 H i e r i n i s : E = v e r s c h i l l e n in exploitatiekosten ( g l d / m k a s o p p . j a a r ) F = o p p e r v l a k t e g l a s p e r c e e l ( a r e ) B = b r e e d t e g l a s p e r c e e l (m)

Binnen de b e g r e n z i n g e n van fig. 1 kunnen de exploitatie v e r schillen oplopen tot o n g e v e e r 15% van de b r u t o o p b r e n g s t . B e r e k e n i n g e n voor o n v e r w a r m d e k a s s e n m e t dezelfde t e e l t c o m b i n a t i e geven a l s u i t k o m s t dat de t o t a l e v e r s c h i l l e n in exploitatiekosten m e t ca 50% daleru O m dat e c h t e r ook de bruto g e l d o p b r e n g s t , v e r g e l e k e n m e t de z w a a r v e r -w a r m d e t e e l t e n m e t o n g e v e e r de helft afneemt, blijft h e t v e r s c h i l van ca 15% van de bruto geldopbrengst ook in dit geval b e s t a a n .

kavel breed te in m

9 0

breedte glasperceel in m

-, 83

0.45 0.80 1.15 1.50 1.85 2.20

kavelgr. in ha

_J I I I

3 0 6 0 9 0 120 150 180

opp. glas ( x100 m

)

Fig, 1. Exploitatiekostenverschillen ( g l d / m g l a s / j r ) als afhankelijke van opp. glas en breedte g l a s p e r c e e l fcwaar verwarmd)