VenezuelaBoek(lageresolutie)

(1)

VENEZUELA,

ONS BUURLAND

Aardrijkskunde Havo Nieuwe stijl

Tekst- en opdrachtenboek

Drs. E. J. Coster

(2)

Venezuela, ons buurland

Inhoudsopgave

Dankwoord 5 Voorwoord 7 Algemene Inleiding 9 Vragen en opdrachten 17

Hoofdstuk 1 Fysisch-geografische hoofdzaken 23

1.1 Inleiding 25 1.2 Geografische positie 25 1.3 Fysisch-geografische indeling 25 1.4 Geologie en delfstoffen 32 1.5 Hydrografie 33 1.6 Klimaten, bodems en natuurlijke vegetatie 36 1.7 Natuurparken en beschermde zones 42 Extra stof I - Zeegrenzen 47 Extra stof II - Onderhandelingen met Frankrijk over de zeegrens 49 Extra stof III - Köppen klimatenclassificatie 51 Extra stof IV - Het ontstaan van aardolie en aardgas 52 Extra stof V - Geologische kaart 53 Vragen en opdrachten 55

Hoofdstuk 2 De wordingsgeschiedenis van Venezuela in vogelvlucht 61

2.1 Inleiding 63

2.2 Koloniale periode en onafhankelijkheid 63

2.3 Moderne periode, democratie en Chávez 65

Extra stof - Chávez en de Movimiento Quinta República 71

Vragen en opdrachten 73

Hoofdstuk 3 Demografische kenmerken en ontwikkelingen 77

3.1 Inleiding 79 3.2 Bevolkingsgroei vanaf de twintigste eeuw 79 3.3 Kenmerken 83 3.4 De inheemse bevolking, de indianen 88 Vragen en opdrachten 91 ISBN 978-99904-1-292-5 Eerste druk 2010 Drukkerij Interpress N.V. Copyright: het integraal kopiëren van dit boek, op welke wijze dan ook, is niet toegestaan. Willemstad, Curaçao, mei 2010

(3)

Dankwoord

In de allereerste plaats wil ik de Fundashon Material pa Skol (FMS) bedanken voor het in mij gestelde vertrouwen om dit boek te schrijven. Ik kan terugkijken op een prettige samenwerking met de heer Edwin Alexander, hoofd Productie Programma van de FMS. Van het onderwijsveld heb ik de nodige steun mogen ondervinden: de aardrijkskunde-docenten van onze Antilliaanse eilanden zijn zeer te spreken geweest over het eerste concept. Dit geldt ook voor het Bureau Proces Management (BPO) in de personen van Lydia Li Fo Sjoe, Richard Delfina en Hans van der Straaten. Hierdoor heb ik nog meer kracht gekregen om door te zetten teneinde het project succesvol af te ronden. Twee sociaal-geografen hebben mij enorm geholpen met hun kritische evaluatie van het eerste concept en het aandragen van voorstellen ter verbetering: - de heer drs. Eddy Baetens: heel bijzonder is dat hij mij spontaan uit zijn bibliotheek literatuur over Venezuela, waaronder een eigen publicatie over Venezuela, verschaft heeft. Dat heeft mij in staat gesteld de monumentale ‘Atlas de Venezuela’ (1979) te raadplegen. - de heer drs. Wouter van Wieringen: hij is erg enthousiast geraakt over het boek. Op minutieuze wijze heeft hij alles gecontroleerd. Tevens heeft hij veel tips gegeven om het product zowel qua inhoud als qua vormgeving te optimaliseren.

Een collega-schoolleider, mevrouw Mariëla van der Biest, en mevrouw Diana Rosa Fernandez hebben een geweldige bijdrage aan dit boek geleverd door, onafhankelijk van elkaar, uit Venezuela enkele aardrijkskundeschoolboeken van het voortgezet onderwijs voor mij mee te nemen. Mevrouw Simone Boots, graphic designer, heeft uitstekend werk verricht met de op-maak van dit boek. Ik wil dan ook alle personen en instanties bedanken die een bijdrage geleverd hebben aan de realisatie van dit boek. Mijn dank geldt eveneens mevrouw Mavis Ersilia, die het manuscript op taalfouten bekeken heeft en er tevens voor gezorgd heeft dat de teksten vlot leesbaar zijn en nog belangrijker dat er een goede aansluiting is op de taalvaardigheid van onze leerlingen. Het is bekend dat ons onderwijs een schrijnend gebrek heeft aan actuele leermiddelen die bij de leefwereld van de leerlingen aansluiten. Moge dit tekort binnen niet al te

Hoofdstuk 4 Economische kenmerken en ontwikkelingen 97

4.1 Inleiding 99 4.2 Opkomst en verspreiding van de mijnbouw en de industrie 99 4.3 Olie en mondialisering 106 4.4 Hedendaagse economische structuur 113 Extra stof I - De Guridam 123 Extra stof II - La Reforma Agraria: een druppel op de gloeiende plaat? 124 Vragen en opdrachten 125

Hoofdstuk 5 Welvaart, welzijn en democratie 133

5.1 Inleiding 135 5.2 Human Development Index 135 5.3 Lorenz-curve en Gini-coëfficiënt 138 5.4 Failed State Index 141 Vragen en opdrachten 145 Nawoord 149 Bijlage I - Begrippenlijst 151 Bijlage II - Eindtermen Venezuela 159 Literatuurlijst 163

(4)

Voorwoord

Het is een goede zaak dat buurland Venezuela opgenomen is in het examenprogramma van het havo in de Nederlandse Antillen. In dit programma is aangegeven dat havo 4- dan wel havo 5-leerlingen kunnen beschrijven en analyseren: a. sociaal-geografische en fysisch-geografische kenmerken van Venezuela; b. de sociaal-economische positie van Venezuela in de macroregio en in de wereld. Dit wordt verder uitgewerkt in een brede scala van eindtermen waaraan voldaan moet worden. Venezuela heeft 48 studielasturen toegewezen gekregen. Dit komt neer op 30 lesuren van 45 minuten. Venezuela zal centraal getoetst worden, te beginnen met een proef-examen in 2011. In de bijlage Eindtermen wordt aangegeven in welke hoofdstukken de eindtermen behandeld worden. Over het algemeen weten wij, inwoners van de Nederlandse Antillen en Aruba, niet veel af van Venezuela. Nu president Chávez veel in de publiciteit is, wordt onze aandacht meer naar dit land getrokken. Ook de aanwezigheid van de Venezolaanse staatsolie-maatschappij Pétroleos de Venezuela S.A. (PDVSA) op Curaçao draagt bij tot meer in-teresse voor ons nabije buurland.

De politieke ontwikkelingen in Venezuela zijn wereldnieuws. Meer dan ooit is Venezuela een van de invloedrijkste landen in Latijns-Amerika. Met president Chávez ondergaat Venezuela verregaande veranderingen. Sinds 1999 heet Venezuela, op aandringen van president Chávez, officieel República Bolívariana de Venezuela ter nagedachtenis aan Simón Bolívar.

Vergeet niet dat Bolívar de grote leider en bevrijder van Latijns-Amerika is. Chávez wil gezien worden als de nieuwe grote leider van Latijns-Amerika. Dit leiderschap zal gericht zijn op het doorbreken van de door de Verenigde Staten gedomineerde globali-sering die in ieder geval Latijns-Amerika in een wurggreep heeft. Al met al is dit reden genoeg om ons te interesseren voor ons nabije buurland. Met dit boek zal een aanzienlijk deel van de havoleerlingen de nodige kennis en inzich-ten met betrekking tot Venezuela verwerven, met name zij die het profiel Cultuur en Maatschappij of het profiel Economie en Maatschappij volgen en aardrijkskunde gekozen hebben. Hopelijk zullen meer leerlingen van het voortgezet onderwijs en het se-cundair beroepsonderwijs (sbo) in de gelegenheid gesteld worden om Venezuela in het curriculum op te nemen. lange tijd tot het verleden gaan behoren. Op mijn medewerking aan projecten die deze leermiddelen zullen opleveren, kan gerekend worden. In dit verband kunnen we het volgende leren van Venezuela: de geraadpleegde aardrijkskundeschoolboeken hebben overduidelijk ook ten doel de Venezolaanse leerlingen trots te maken op hun land. De leerlingen krijgen het gevoel mee dat hun land veel aan hen te bieden heeft en zij op hun beurt aan Venezuela. Het is voor ons nu zaak om een up to date aardrijkskundeboek te produceren over onze eigen eilanden van de Nederlandse Antillen die over niet al te lange tijd uiteen zullen vallen, en Aruba. Natuurlijk zal dit boek ook moeten dienen om de leerlingen trots te maken op hun eilanden. Erwin J. Coster Willemstad, mei 2010

(5)

Algemene inleiding

Ook voor anderen is dit boek goed geschikt om bij te blijven met de actualiteit. Venezuela is en blijft voor ons het voornaamste Zuid-Amerikaanse buurland. In het boek Venezuela, ons buurland wordt een actieve participatie van de leerlingen nagestreefd. De hoofdstukken zijn zodanig opgesteld dat de leerlingen zelfstandig aan het werk kunnen. Natuurlijk moeten ze wel door de docent actief begeleid worden. De vragen en opdrachten lenen zich goed voor groepswerk. Ook bestaat de mogelijkheid dat aan ‘samenwerkend leren’ gedaan wordt. Anders gesteld, we verlaten hier het do-centgestuurde onderwijs en gaan de richting op van gedeelde sturing ofwel interactief onderwijs.

Dit boek sluit goed aan bij de nieuwe pedagogisch-didactische inzichten omtrent het leren, conform de beleidsuitgangspunten van de regering van de Nederlandse Antillen. Noodzakelijk is de beschikbaarheid van atlassen. Vooral bij de opdrachten zijn er twee nodig: De Grote Bosatlas, 53e editie en de Hebri-atlas Nos Isla i Nos Mundu.

Er is veel zorg besteed aan de taal en vormgeving opdat het boek de leerlingen aan-spreekt. Ook sluiten de leerinhouden goed aan bij de leefwereld van onze leerlingen. Veel thema’s zullen de leerlingen bekend in de oren klinken. Aan de beginsituatie van de leerlingen is de nodige aandacht besteed. Elk hoofdstuk begint met een in een kader geplaatste samenvatting om de aandacht van de leerlingen te richten op wat komen gaat en ter verhoging van hun intrinsieke motivatie. Vervolgens is er een korte inleiding die als opstap dient naar de verschillende paragrafen van het hoofdstuk.

Bij de hoofdstukken 1, 2 en 4 is extra stof opgenomen ter verdieping. De algemene inleiding en de hoofdstukken 1 t/m 5 worden afgesloten met enkele vragen en opdrachten. Achter in het boek zijn twee bijlagen opgenomen: de Begrippenlijst en de Eindter-men Venezuela. Ik hoop dat het boek de leerlingen aanspreekt en wens de docenten en hun leerlingen veel lees- en studieplezier toe. Erwin J. Coster

(6)

10

11

Algemene inleiding

Venezuela ligt in het noorden van Zuid-Amerika en heeft een gunstige relatieve ligging. Het verbindt in belangrijke mate Noord- en Zuid-Amerika wat betreft: • het luchtvracht- en personenverkeer, vooral via de internationale luchthaven Simón Bolívar te Maiquetia aan de kust, nabij Caracas;

• het zeevrachtverkeer, vooral via de havensteden La Guaira, Puerto Cabello en Maracaibo. Ook heeft Venezuela een vrij omvangrijk personen- en goederenverkeer met Europa, Azië en Afrika. Venezuela is een vrij groot land met een aanzienlijke bevolking. De laatste census dateert van 2001. In dat jaar werden 23.054.210 Venezolanen geteld. Het officieuze aantal inwoners in 2008 is 26.414.816. Venezuela is sterk verstedelijkt en kent enkele miljoenensteden. Bron 2 Miljoenensteden Venezuela Het aantal illegalen wordt geschat op circa één miljoen. De grootste groep wordt gevormd door Colombianen die voor een aanzienlijk deel in de grensgebieden tussen Ve-nezuela en Colombia migreren. In de volgende tabel vergelijken we Venezuela met een aantal Zuid-Amerikaanse landen wat betreft oppervlakte en inwoneraantal. Bij de opdrachten komen we hierop terug.

Stad Aantal inwoners

Caracas (stad) 3.196.514 (2008) Groot Caracas 5.000.000 (2008) Maracaibo 2.225.000 (2007) Valencia 1.500.000 (2003) Bron 1 Oppervlakte Venezuela Land 882.050 km2 Water 30.000 km2 Totaal 912.050 km2 Algemene inleiding

(7)

12

1

Bron 4 Politiek-administratieve regio’s - Geografía Económica de Venezuela Bron 3 Totale oppervlakte en inwoneraantal van enkele Zuid-Amerikaanse landen

Om een evenwichtige sociaal-economische groei van het hele land te realiseren heeft de centrale overheid eerst acht (1969) politiek-administratieve regio’s ingesteld. La-ter (1980) is het aantal uitgebreid tot tien. De centrale overheid volgde hierbij het advies op van het CORDIPLAN (Oficina de Coordinación i Planificación de la

Pre-sidencia de la República) dat in 1965 ingesteld was. Deze instelling is sinds 1999

opgegaan in el Ministerio de Planificación i Desarrollo (het Ministerie van Planning en Ontwikkeling). Hiermee is de nationale planning officieel een ministeriële aange-legenheid geworden. Al in 1969 was het duidelijk dat Venezuela, als gevolg van de stormachtige groei van de olie-industrie, een zeer ongelijke groei van zowel de bevolking als van de econo-mie doormaakte: het noordelijke kust- en berglandschap raakte zeer dichtbevolkt en trok de meeste secundaire en tertiaire activiteiten naar zich toe. De rest van het land kende ontvolking en sociaal-economische achteruitgang. De politiek-administratieve regio’s bestaan uit meerdere staten. Zie hiervoor bron 4 en 5. Elke regio telt een eigen corporación (=ontwikkelingsorganisatie). In totaal zijn er 23 staten. Elke staat is weer opgedeeld in municipios (=gemeenten). Verder zijn er twee bijzondere entiteiten: Las Dependencias Federales, die de vele eilanden in de Caribische Zee omvat (uitgezonderd de eilanden die de staat Nueva

Esparta vormen) en de Districo Capital waarin de hoofdstad Caracas opgenomen is.

Venezuela heeft grensgeschillen met Colombia en met Guyana. Het voornaamste grensgeschil tussen Venezuela en Colombia betreft de eilandengroep Los Monjes; deze eilandengroep ten noorden van de Golfo de Venezuela wordt door zowel Vene-zuela als Colombia geclaimd.

Algemene inleiding

Land Totale Aantal inwoners

oppervlakte (km2) (in miljoenen; 2009)

Argentinië 2.766.890 40.913.584 Bolivia 1.098.581 9.775.246 Brazilië 8.514.877 198.739.269 Colombia 1.141.748 46.266.760 Ecuador 256.370 13.625.000 Suriname 163.821 472.000 Venezuela beschouwt een groot deel (twee derde deel) van Guyana als zijn territorium: de Zona de Reclamación (=betwist gebied). Dit grensgeschil is sinds de negentiende eeuw een probleem tussen Venezuela en Engeland. Sinds 1962 ligt het geschil bij de Verenigde Naties, die er een oplossing voor moeten vinden. Afgesproken is het geschil via vreed-zame middelen tot een goed einde te brengen (Akkoord van Genève van maart 1966). Brits-Guyana is in mei 1966 onafhankelijk geworden van Engeland en heet nu Guyana. Ook heeft Venezuela meningsverschillen met verschillende eilandstaten en moederlan-den in de Caribische Zee. Meestal gaat het om economische zeezones waaraan bepaalde rechten verbonden zijn. (Zie hiervoor extra stof Zeegrenzen.) Venezuela is een regionale mogendheid en daardoor niet meer weg te denken uit de internationale politiek. Vanzelfsprekend betekent dit dat Venezuela op politiek en eco-nomisch terrein macht kan uitoefenen. Olie heeft van Venezuela een rijk land gemaakt, maar jammer genoeg is deze welvaart nog steeds zeer ongelijk verdeeld.

(8)

1

1 Voor ons in de Nederlandse Antillen is Venezuela zonder meer van grote betekenis: er zijn vele handelscontacten en de Venezolaanse staatsoliemaatschappij PDVSA is huur-der van de olieraffinaderij op Curaçao, Refineria Isla Curaçao BV. Hugo Chávez, begin 1999 ingezworen als president, wil dat Venezuela een tegenwicht tegen de VS wordt in Latijns-Amerika. Het voornaamste wapen van Chávez in deze strijd is de aardolie. Chávez levert de aardolie tegen een voordelige prijs aan zijn bondgeno-ten en/of verstrekt leningen tegen gunstige voorwaarden. Als tegenprestatie, vaak niet expliciet vermeld, moeten de bondgenoten wel meer goederen uit Venezuela importeren en... het anti-VS-beleid van Chávez politiek ondersteunen. Vooral met Cuba is Venezuela, lees Chávez, goed bevriend. Dit is een doorn in het oog van de Verenigde Staten die Cuba willen isoleren. De regering van de VS vindt dat Chávez een groot gevaar is voor de democratie in Latijns-Amerika. Het is echter de vraag of dit echt waar is. Algemene inleiding

Bron 5 Venezuela opgedeeld in 23 staten en 2 bijzondere entiteiten Ook in eigen land is Chávez actief bezig: hij wil dat de welvaart eerlijker verdeeld wordt. Anders gezegd: de economische groei moet ook economische ontwikkeling van Venezuela bewerkstelligen. Het zal een lang proces zijn om dit te verwezenlijken. Om dit proces te garanderen heeft hij het Venezolaanse volk gevraagd hem een bijzonder mandaat te verlenen: langer als president aanblijven dan de gebruikelijke twee termijnen. In een referendum van begin 2009 is hem dit mandaat ook gegund. Chávez vat zijn binnen-landse en buitenlandse politiek samen met de slogan El Socialismo del Siglo 21. Zijn politieke beweging noemt hij Movimiento Quinta República (MVR) die moet resulteren in een nieuwe samenleving, een nieuw Venezuela met gelijke kansen voor alle burgers. Ondertussen kampt Venezuela met grote interne problemen zoals politieke instabili-teit, enorme welvaartsverschillen (tegenstelling rijk-arm), grote afhankelijkheid van de olie-industrie die sterke prijsschommelingen kent en immens grote milieuproblemen in vooral de uitgestrekte mijnbouwgebieden zoals aantasting van de llanos en het regen-woud. Ook de inheemse bevolkingsgroepen hebben te lijden onder de exploitatie van - tot nu toe - ongerepte gebieden. Laten wij een geografische verkenningstocht in Venezuela gaan maken.

(9)

1

Algemene inleiding

Vragen en opdrachten

(10)

1

Opdracht 1

a. Wat is het verschil tussen absolute en relatieve ligging?

b. Er is gezegd dat Venezuela een gunstige relatieve ligging heeft. Bevordert dit de

globalisering in Venezuela? Licht je antwoord toe.

Opdracht 2

In vergelijking met Curaçao is Venezuela een enorm groot land met veel inwoners. Maar we gaan Venezuela ook vergelijken met andere landen. Ook berekenen we de bevol-kingsdichtheid. a. Zoek de ontbrekende gegevens op en noteer de cijfers afgerond. Venezuela is . . . . . maal groter dan Nederland. De VS is . . . . . maal groter dan Venezuela. Venezuela is . . . . . maal groter dan Curaçao. b. Ben je het eens met de volgende stelling?

Aangezien de bevolkingsdichtheid van Venezuela niet groot is, is het ook geen pro- bleem om alle illegalen te legaliseren. Motiveer je antwoord.

c. Wat verstaan wij onder een metropool?

d. Is Caracas de enige metropool van Venezuela? Motiveer je antwoord. e. Is het juist om Caracas te betitelen als wereldstad? Licht je antwoord toe.

Aantal km² Aantal inwoners Bevolkingsdichtheid

Venezuela

Nederland 41.528 16.447.682 VS 9.629.091 299.454.215 Colombia 1.141.748 46.266.760

Curaçao

(11)

20

21

d. Bekijk de kaart bevolkingsdichtheid Latijns-Amerikaanse landen in De Grote Bos-

atlas. Wat valt je op voor de Zuid-Amerikaanse landen? Leg je antwoord uit.

Opdracht 4

Ben je het eens met de volgende stelling?

De politiek-administratieve indeling van Venezuela heeft zowel een politiek als een eco-nomisch doel. Verklaar je antwoord.

Opdracht 5

a. Vul met behulp van de kaarten (bron 4 en 5) onderstaande tabel in. Politiek-administratieve Bijbehorende staten regio’s van Venezuela van Venezuela 1 . . . . . . . 2 . . . . . . . 3 . . . . . . . 4 . . . . . . . 5 . . . . . . . 6 . . . . . . . 7 . . . . . . . 8 . . . . . . . 9 . . . . . . . 10 . . . . . . . b. Noteer de twee bijzondere entiteiten van Venezuela. 1 . . . . 2 . . . .

Opdracht 3

Bij deze opdracht kan naast De Grote Bosatlas ook het internet gebruikt worden. a. Maak een rangorde van de Zuid-Amerikaanse landen naar grootte. 1 Brazilië 2 . . . . 3 . . . . 4 . . . . 5 . . . . 6 . . . . 7 . . . . 8 . . . . 9 . . . . 10 . . . . 11 . . . . 12 . . . . 13 . . . . b. Maak weer een rangorde van de Zuid-Amerikaanse landen maar nu naar inwoner- aantal. 1 . . . . 2 . . . . 3 . . . . 4 . . . . 5 . . . . 6 . . . . 7 . . . . 8 . . . . 9 . . . . 10 . . . . 11 . . . . 12 . . . . 13 . . . . c. Is er een verband tussen de grootte van de Zuid-Amerikaanse landen en het inwoner- aantal? Licht je antwoord toe.

(12)

22 2

Hoofdstuk 1

(13)

2

In dit hoofdstuk maken we kennis met de fysische geografie

van Venezuela. Vanwege de beperkte omvang van dit hoofdstuk

is een selectie gemaakt van relevante thema’s. Allereerst komt

de fysisch-geografische indeling van Venezuela aan de orde, die

vooral op het reliëf gebaseerd is. Hiernaast is er ook aandacht voor

de volgende fysisch-geografische thema’s: geografische positie,

geologie, hydrografie, bodems, klimaten, natuurlijke vegetatie en

natuurreservaten.

1.1 Inleiding

Venezuela is een land met een grote verscheidenheid aan landschappen, bodems, klimaten, natuurlijke vegetatie en rivieren. Ook is het goed toebedeeld met allerlei natuur-lijke hulpbronnen die steeds meer geëxploiteerd worden. De natuur biedt weliswaar veel mogelijkheden, maar heeft ook haar beperkingen. In de volgende hoofdstukken zullen we zien hoe de natuurlijke hulpbronnen gebruikt worden om Venezuela tot ontwikkeling te brengen.

1.2 Geografische positie

De geografische positie van Venezuela wordt zoals algemeen bekend is, bepaald door de breedte- en lengteligging. In de tropen betekent een ligging op zeeniveau onherroepelijk hoge temperaturen gedurende het hele jaar. Venezuela is een vrij groot land met veel reliëf en daardoor heeft het ook veel variatie in klimaten. De ligging van Venezuela is zoals reeds gezien erg gunstig in Amerika en zo ook voor de rest van de wereld.

1.3 Fysisch-geografische indeling

Algemeen gangbaar is het onderscheiden van vier fysisch-geografische regio’s op het vasteland van Venezuela: 1. het laagland van Maracaibo; 2. het noordelijke bergland, vanaf Colombia richting de Caribische Zee in het noorden; 3. de Orinocovlakte in centraal Venezuela; 4. het Hoogland van Guayana in het zuidoosten. Hoofdstuk 1 Fysisch-geografische hoofdzaken

(14)

2

2 In het laagland van Maracaibo domineert qua grootte het Meer van Maracaibo. Aange-zien er een open verbinding is met de zee, is het water van dit meer niet zoet en kan het niet direct voor onder meer agrarische doeleinden gebruikt worden. We vinden in dit laagland een belangrijk deel van de rijke aardolievelden van Venezuela. Vooral in en rondom het Meer van Maracaibo wordt veel aardolie gewonnen. Het laagland van Ma-racaibo is vrij dunbevolkt. Maracaibo is de dominerende (miljoenen)stad in deze regio. Maracaibo is op één na de grootste stad van Venezuela. In dit laagland zijn de staten Zulia en Falcón te vinden. Het klimaat van dit laagland is voornamelijk een tropisch steppeklimaat (of BS-klimaat volgens de indeling van Köppen). Hier en daar komt ook het woestijnklimaat (BW-kli-maat) voor.

De hoge jaarlijkse temperatuur is niet verwonderlijk: een laaggelegen gebied in de tropen met een passaatwind. De passaatwind wordt hier niet tegen bergen opgestuwd: hij daalt juist – aan lijzijde – na het passeren van het berggebied aan de oostkant. De zon staat het hele jaar door hoog aan de hemel: een intensieve zonbestraling is hier-van het resultaat. De natuurlijke vegetatie van deze regio bestaat uit droogteresistente planten. Het noordwestelijke bergland van Venezuela is een (extensie of) uitloper van het An-desgebergte. Samen met het noordelijke bergland vormt het een afzonderlijke regio. De valleien in dit hoge berglandschap zijn dichtbevolkt. Hier vinden we de grootste concentratie van mensen en van menselijke activiteiten. De metropool Caracas ligt in zo’n vallei.

Bron 8 Maracaibo aan het Meer van Maracaibo

Bron 9 Gemiddelde maandtemperaturen van Maracaibo - Weatherbase.com

Month Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Year Avg high °C 31 31 32 32 31 32 32 33 32 31 31 31 32 Avg low °C 23 23 25 25 25 25 25 26 25 24 24 23 25 Op de volgende kaart van Venezuela zijn deze vier fysisch-geografische regio’s goed te onderscheiden. Zie ook kaartblad 78 in de Hebri-atlas Nos Isla i Nos Mundu, dat zowel de topografie als het reliëf weergeeft.

Bron 7 Venezuela: hoogteligging en absolute ligging - Geography of Venezuela, 2009 Bron 6 Pico Bolívar in de Sierra Nevada de Mérida, de hoogste top van Venezuela (5007 m) Hoofdstuk 1 Fysisch-geografische hoofdzaken

(15)

2

De staten of delen van staten die de LLanos vormen: Apure (1), Barinas (2), Portuguesa (3), Cojedes (4), Guárico (5), Anzoátegui (6) en Monagas (7)

Bron 11 Ligging van de LLanos - Venezuela Tuya

Bron 12 Ongerepte llanos Bron 13 Llanos met overstroming Deze regio omvat de volgende staten: Tachira, Merida, Trujillo, Lara, Yaracuy, Carabobo, Aragua, Vargas, Miranda en Districo Federal en Sucre. In het noordwestelijke en noordelijke berggebied hebben we te maken met variaties in hoogteligging. Hierdoor zijn er ook variaties in temperaturen. Er komen hier gematigde en koude klimaten voor op grond van de hoogte. Caracas (de bebouwing) bevindt zich op een verspreide hoogte tussen 870 m en 1043 m. Het heeft een gematigd klimaat met een droge winter, het CHwi (of Cw) klimaat. Waar het in het noordwestelijke en noordelijke bergland hoger is, komt het koude klimaat, het EThi, voor. De natuurlijke vegetatie van het berglandschap bestaat vooral uit loofbos-sen, uitgezonderd in de zeer hoog gelegen delen waar de vegetatie sterk afneemt. Venezuela kent vier temperatuurzones gebaseerd op de hoogte (conform de gangbare indeling in Zuid-Amerika voor het Andesgebergte): • tierra caliente (tropische zone), 0 tot 800 m gemiddelde maandtemperaturen tussen 26˚C en 28˚C; • tierra templada (gematigde zone), 800 m tot 2000 m gemiddelde maandtemperaturen tussen 12˚C en 25˚C; • tierra fria (koude zone), tussen 2000 m en 3000 m gemiddelde maandtemperaturen tussen 9˚C en 11˚C; • tierra helada (polaire zone), boven de 3000 m gemiddelde maandtemperaturen onder de 8˚C, dus ook onder het vriespunt. Gebie- den met zo’n klimaat worden in Venezuela páramos genoemd. Ten zuiden van het noordelijke bergland en ten noorden van het Hoogland van Guayana vinden we llanos. Oorspronkelijk waren de llanos uitgestrekte grasvlaktes. Dit gebied is maximaal 200 m hoog (t.o.v. de zeespiegel). Bron 10 Gemiddelde maandtemperaturen en neerslag in Caracas - Weatherbase.com

Month Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Year

Average 25 26 27 27 27 26 26 26 27 26 26 25 28.4 high °C (°F) (77) (79) (81) (81) (81) (79) (79) (79) (81) (79) (79) (77) (83) Average 13 13 14 16 17 17 16 16 16 16 16 14 14 low °C (°F) (55) (55) (57) (61) (63) (63) (61) (61) (61) (61) (61) (57) (57) Precipitation 16 13 12 59 80 139 121 124 114 123 73 42 916 mm (inches) (0.63) (0.51) (0.47) (2.32) (3.15) (5.47) (4.76) (4.88) (4.49) (4.84) (2.87) (1.65) (36.06) Hoofdstuk 1 Fysisch-geografische hoofdzaken

(16)

0

1

Een bijzonder natuurelement in dit hoog-gelegen gebied zijn de nog hogere pla-teaus met diepe erosiegeulen, in Vene-zuela tepuis genoemd. Deze plateaus zijn losstaande tafelbergen (mesas) in het reeds hoog gelegen gebied.

De tepui Auyantepui kent de hoogste waterval in de wereld, de Angel Falls of

Salto Angel. Hij bevindt zich in het Par-que Nacional

Canaima. Dit park is een be-schermd gebied door zowel Venezuela als de UNESCO.

Het klimaat dat in deze regio domineert, is het tropisch regenwoudklimaat (Afi-klimaat). De hoge jaarlijkse temperatuur gaat samen met overvloedige regenval. Stijgingsregens zijn hier een normaal verschijnsel. Dit heeft te maken met de Inter-tropische Convergentie Zone (ITCZ). Tussen gebieden met het Afi-klimaat en het Awi-klimaat is er een overgangskli-maat, het Ami-klimaat: de regenval is niet gedurende het hele jaar even constant.

Bron 15 Tepui Auyantepui

Bron 16 Salto Angel of Angel Falls: een waar wereldwonder

Waar komt de naam Angel Falls vandaan?

De waterval is genoemd naar degene die hem - in de moderne tijd - ontdekt heeft, Jimmie Angel. Angel, op zoek naar goud, vloog met zijn eenmotorig vliegtuigje in 1933 over de tepuis Auyantepui en zag de hoge waterval. In 1937 keerde hij terug en wilde landen op de Auyantepui. Het vliegtuigje overleefde deze landing niet. Bij de afdaling exploreerde hij (met twee andere bemanningsleden) de hoge waterval. Natuurlijk wisten de indianen in de omgeving al eeuwenlang af van deze waterval. Bij terugkeer in de ‘bewoonde wereld’ werd Angel een beroemde man. Als beloning werd de waterval naar hem genoemd. Nu is een aanzienlijk deel van de llanos in gebruik genomen door de mens: traditiege-trouw komt hier veel extensieve veeteelt voor. Ook is er akkerbouw te vinden: verbouw van katoen, rijst, maïs etc. De Orinocorivier is de natuurlijke scheiding tussen de llanos en het Guayanagebied. De mijnbouw, productie van olie en ertsen, bloeit in het oostelijk deel van deze regio. De Venezolaanse regering stimuleert de groei van Ciudad Bolívar en de in 1961 gestichte nieuwe stad Ciudad Guayana. Vooral Ciudad Guayana heeft zijn doel, een sterke groei-pool worden, ruimschoots bereikt.

Het klimaat van dit laagland is een tropisch savanneklimaat ofwel Awi-klimaat. Ook komt het Ami-klimaat voor: een overgangsklimaat van Afi (tropisch regenwoudklimaat) naar Awi. Er valt hier meer regen dan in het laagland van Maracaibo. De zomer is de regentijd. Overstromingen komen dan ook vaak voor. Een aanzienlijk deel van de llanos komt dan onder water te staan. Het Hoogland van Guayana in het zuidoosten wordt als de schatkamer van Venezuela gezien. Men ontgint hier al verschillende grondstoffen en in de nabije toekomst hoopt men deze ontginning flink uit te breiden. Niet iedereen is echter blij met deze ontwik-kelingen. Milieubewegingen wijzen op de nadelen van grootscheepse projecten in dit gebied, zoals aantasting van het Amazoneoerwoud en het wegjagen van de inheemse bevolkingsgroepen.

Bron 14 Ligging regio Guayana - Venezuela Tuya

De staten die Guayana vormen zijn: Bolívar (1), Amazonas (2) en (een klein deel van) Delta Amacuro.

(17)

2

• het ontstaan van een diepzeetrog; • het optreden van aardbevingen: de aardkorst is nog steeds in beweging, dat wil zeg- gen dat er spanningen optreden die een beving tot gevolg kunnen hebben. Het ontstaan van het noordwestelijke bergland in Venezuela, overduidelijk een uitloper van de Andes, kan dus verklaard worden aan de hand van de platentektoniek. Het noor-delijke bergland, langs de kust, heeft een zeer ingewikkelde ontstaanswijze. Deze wordt hier buiten beschouwing gelaten. Voor de vorming van aardolie en aardgas wordt verwezen naar de extra stof. Een weten-schappelijke geologische kaart van Venezuela is als extra stof bijgevoegd.

1.5 Hydrografie

Het grootste deel van het grondgebied kent vrij veel tot veel neerslag. Het is dan niet verwonderlijk dat Venezuela een fors aantal rivieren heeft, 124 om precies te zijn. De grootste en meest bekende is de Orinoco. Deze rivier heeft een stroomgebied dat onge-veer 70% van het Venezolaanse grondgebied uitmaakt. Ook bekend zijn twee zijrivieren van de Orinoco, namelijk Apure en Arauca.

De uitgestrekte berglandschappen bepalen de afwatering: richting Caribische zee of richting Atlantische oceaan (en Golfo de Paria). Ook is er een afwatering richting het meer van Valencia. Dit meer kent geen afwatering naar zee. Het stroomgebied van de Esequibo omvat een groot deel van het betwiste gebied tussen Venezuela en Guyana. In het diepe zuiden van Venezuela komt het stroomgebied van de Casiquiare voor. Voor de verspreiding van de verschillende stroomgebieden zie de volgende kaart.

1.4 Geologie en delfstoffen

Het uitgestrekte zuidelijke grondgebied van Venezuela, het Hoogland van Guayana, is ontstaan in het pre-cambrium (3500 miljoen jaar geleden). Dit gebied is dan het oudste deel van Venezuela. De andere delen zijn hierna, in de jongere geologische tijdperken, ontstaan, vooral in het mesozoïcum (245 à 65 miljoen jaar geleden) en het neozoïcum (65 miljoen jaar geleden tot heden). Mesozoïcum: ontstaan van het noordelijke bergland (of kustberglandschap). Neozoïcum: • ontstaan van het Andesgebergte met uitloper in Venezuela; • vorming van aardolie- en aardgasvelden; • vorming van het Meer van Maracaibo (Het gebied kwam onder de zeespiegel te liggen); • vorming van de Orinocodelta. Het Guayanagebied stamt uit de tijd van het ontstaan van landmassa’s op aarde. Het bestaat uit harde gesteentes die niet snel verweren.

De platentektoniek heeft ook gevolgen gehad voor het westelijke deel van Zuid- Amerika. De continentale plaat botst daar tegen de oceanische plaat. Het is bekend dat in zo’n geval de (wat betreft gemiddelde dichtheid) zwaardere plaat onder de lichtere plaat doorschuift. De oceanische plaat gaat dus de diepte in. Dit proces is nog steeds aan de gang. De gevolgen van een dergelijke botsing zijn overal dezelfde: • het omhoogkomen van de aardkorst op het land: er ontstaan gebergtes; • het ontstaan van vulkanisme: de zeebodem komt in contact met het vloeibare materiaal in het binnenste van de aarde; magma staat onder druk en probeert naar boven te komen; waar dit lukt, ontstaat (explosief) vulkanisme; Bron 17 Botsing oceanische en continentale plaat

Subductie van een oceanische onder een continentale plaat. 1. oceanische korst 2. lithosferische mantel (continentale korst) 3. asthenosfeer (buitenmantel) 4. continentale korst 5. gebergtevorming en vulkaanboog 6. oceanische trog

(18)

Op de volgende kaart is overduidelijk te zien dat deze afwateringssystemen met het reliëf samenhangen. Rivieren zijn een belangrijke hulpbron voor de mens. We moeten hierbij denken aan: • de watervoorziening van de landbouw en van de huishoudens (inclusief drinkwater na zuivering); • het koelwater voor de industrieën; • vaarwegen; • de opwekking van hydro-elektriciteit • de zoetwatervisserij; • het toerisme, o.a. natuurparken (Canaima); • grondstoffen, zoals grind, zand en klei. Bron 19 Reliëf en hydrografie - a-Venezuela.com Bron 18 Stroomgebieden - Venezuela Virtual, mapas

Legenda Mar Caribe Golfo de Paria Casiquiare - Río Negro Orinoco Esequibo Signos convencionales: Lago, laguna Embalse Corriente permanente Límite internacional Hoofdstuk 1 Fysisch-geografische hoofdzaken

(19)

Op de kaart worden de volgende klimaatgroepen en klimaten onderscheiden:

I Lluviosos tropicales: tropische, vochtige klimaten met de volgende klimaattypen:

• Selva tipo amazónico: tropisch regenwoudklimaat: hoge maandtemperaturen en zeer veel neerslag.

• Bosque muy húmedo: tropisch regenwoudklimaat met een kort droog seizoen. In deze droge periode verliezen de bomen hun bladeren.

• Sabana: vochtig tropisch klimaat met een langere droge periode.

II Secos tropicales: tropische, droge klimaten:

• Semiárido: semidroog klimaat: hoge maandtemperaturen en steppevegetatie • Desierto/árido: woestijnklimaat: hoge maandtemperaturen en woestijnvegetatie

III Tropicales de altura: tropische klimaten met gematigde temperaturen vanwege

de hoogte:

• Templado de altura húmedo: gematigd vochtig klimaat.

• Templado de altura con periodo seco: gematigd klimaat met een droge periode.

IV. Fríos de alta montaña tropical: bergklimaten:

• Páramo: koud (maar temperatuur boven het vriespunt) met weinig vegetatie. • Nieves perpetuas: eeuwige sneeuw: temperatuur onder het vriespunt; vrijwel geen vegetatie. In Venezuela wordt deze hulpbron (rivieren en rivierwater) intensief gebruikt. Zo levert de hydro-elektriciteit circa 70% van de stroom op die door de huishoudens gebruikt wordt.

1.6 Klimaten, bodems en natuurlijke vegetatie

Hieronder volgt een gedetailleerde klimatenkaart van Venezuela. Op deze kaart is te zien dat wij met generalisaties gewerkt hebben en dat de verspreiding van klimaten in Vene-zuela een ingewikkeld verschijnsel is. De verspreiding van klimaten heeft geen vast patroon van warm of droog naar koud en vochtig. Naast de breedteligging is de hoogteligging van grote betekenis. Ook wind- systemen, zeestromen en de ligging van het reliëf kunnen een grote rol spelen.

Bron 20 Klimatenkaart Venezuela - Kalipedia Venezuela, clima Hoofdstuk 1 Fysisch-geografische hoofdzaken

(20)

Aangezien wij meer bekend zijn met de Köppen klimatenclassificatie met letters wordt er een andere klimatenkaart van Venezuela gepresenteerd. Deze kaart is als extra stof bij dit hoofdstuk opgenomen. Het klimaat en het moedergesteente bepalen in sterke mate welke bodem er gevormd wordt. In Venezuela is een brede scala van bodems te vinden. De bodemtypes op de kaart (bron 21) zijn conform de Amerikaanse classificatie van bodems. We geven hier-onder enige informatie bij elk bodemtype. Bron 22 Bodemtypes van Venezuela: definiëring, vruchtbaarheid en verspreiding

Bodem- Definiëring Vruchtbaarheid Verspreiding

type (fysisch en chemisch)

Entisol Jonge, weinig ontwikkelde Gering Wijdverspreid

bodem (vage A-horizont)

Inceptisol Nog jongere bodem met een Gering Wijdverspreid begin van een A-horizont

Vertisol Bodem in zware klei (zeer fijn Goed Minder verspreid materiaal dat vocht vasthoudt)

dan de 2 voor- gaande bodems

Mollisol Goed ontwikkelde horizont; veel Zeer goed Beperkte organisch materiaal en mineralen verspreiding

Ultisol Uitspoeling A-horizont en Slecht Overvloedig

inspoeling in de B-horizont; aanwezig weinig voedingsstoffen en

hoge temperatuur

Oxisol Sterke verwering, maar geringe Slecht Vooral in de staat vorming van horizonten; weinig Amazonas bodemvorming vanwege het

harde moedergesteente

Aridisol Droge bodem waarbij uitdroging Slecht Weinig verspreid en zoutophoping kunnen optreden;

weinig humus

Histosol Bodem in fluviatiele sedimenten Zeer goed Geringe (rivierafzettingen) met erg veel (drainage noodzakelijk) verspreiding

humus

Alfisol Uitspoeling A-horizont en Matig tot goed Beperkte inspoeling in de B-horizont verspreiding

Bron 21 Bodems van Venezuela - Kalipedia Venezuela, suelos Hoofdstuk 1 Fysisch-geografische hoofdzaken

(21)

0

1 Bron 23 Aantasting van het oppervlakte- en grondwater en de bodem door de mens - Geografía de Venezuela De conclusie is dat de vruchtbare bodems in beperkte mate voorkomen. Het benutten van de bodems voor agrarische doeleinden kent verscheidene belemme-ringen: • droogte, 4% van de bodems; • te veel water, 18% van de bodems; • vruchtbaarheid, 32% van de bodems kent een lage vruchtbaarheid; • te steile hellingen, 44% van de bodems. Slechts 2% van de bodems is goed te benutten door de mens. Maar zoals bekend kan de mens van minder vruchtbare bodems vruchtbare gronden maken. In het Guayanagebied zijn er oxisols (=laterietbodems) te vinden. Dat zijn zoals bekend zeer kwetsbare bodems: als de natuurlijke vegetatie verwijderd wordt, worden ze zeer snel onvruchtbaar. Verder treedt al gauw bodemerosie op: het overvloedige regenwater krijgt de kans om de bovenlaag weg te spoelen. In het laagland van Maracaibo is de droogte een beperkende factor: geringe vegetatie betekent weinig humus en dus geen goede vruchtbaarheid. In het berggebied zijn de bodems van de valleien (mollisols) zeer vruchtbaar. Hier lig-gen namelijk dikke lagen sedimenten met loofbossen. Deze bodems zijn grotendeels in gebruik genomen. De llanos kennen redelijk vruchtbare bodems, maar de beperkende factor is de regen: de ene helft van het jaar regent het veel (er zijn overstromingen en dus staan grote gebieden onder water) en in de andere helft is het droog. In het deltagebied van de Orinoco komen mangrovebossen voor. We laten nu de natuurlijke vegetatie van Venezuela zien. Uiteraard hangt de natuurlijke vegetatie in belangrijke mate af van het klimaat. Een andere bepalende factor is de bo-dem. Het is bekend dat het klimaat ook de bodem beïnvloedt. Een goede bodem gaat samen met voldoende neerslag. Dit resulteert in gebieden met veel natuurlijke vegeta-tie. De mens maakt hier gretig gebruik van. Bij onoordeelkundig gebruik treden echter al gauw bodemerosie en -degradatie op. Dit proces is in principe onomkeerbaar. Bodems worden daarom beschouwd als niet-hernieuwbare hulpbronnen. Hoe bodems aangetast worden, wordt op de volgende kaart zichtbaar gemaakt.

(22)

2

Op de volgende kaart wordt een overzicht gegeven van de verspreiding van natuurparken over het territorium. Deze natuurparken zijn deels of geheel opengesteld voor het ecotoerisme. Zo-als overal in de wereld worden de entreegelden gebruikt om de parken in stand te houden.

Bron 25 Verspreiding natuurparken - a-venezuela.com Bron 24 Natuurlijke vegetatie van Venezuela - Kalipedia Venezuela

Met uitzondering van het Hoogland van Guayana is Venezuela in sterke mate door de mens ingericht. In dit cultuurlandschap zijn er grote verschillen, zoals die tussen stad en platteland en die tussen gebieden met intensieve landbouw en gebieden met extensieve landbouw. Ook zijn grote gebieden in gebruik door de mijnbouw en de bosbouw. Met de bouw van de talrijke stuwdammen zijn ook kunstmatige meren ontstaan, waardoor veel flora en fauna verdwenen zijn. Deze verschillen in inrichting komen in de volgende hoofdstukken duidelijk naar voren.

1.7 Natuurparken en beschermde zones

Over het hele territorium zijn er natuurparken, beschermde zones en natuurmonumenten. In 1978 is een grote groep bij de wet vastgesteld; tussen dat jaar en nu is er nog een flink aantal parken en beschermde zones bijgekomen. Een natuurpark in Venezuela is meestal een uitgestrekt ongerept gebied dat van grote educatieve, recreatieve en wetenschap-pelijke waarde is. Deze parken zijn ook woongebieden van de inheemse bevolking oftewel indianen. Om genoemde redenen worden deze gebieden beschermd. Beschermde zones zijn gebieden van grote ecologische waarde, die verloren dreigen te gaan door uitbreidin-gen van bebouwde gebieden. Natuurmonumenten zijn bijzondere natuurelementen die in hun oorspronkelijke staat behouden moeten worden.

(23)

Hoofdstuk 1

Extra stof

(24)

I Zeegrenzen

Het internationaal zeerecht erkent dat landen zeggenschap hebben over de aangrenzende zeeën. Welbekend zijn de territoriale wateren (maximaal tot 12 zeemijlen oftewel 22,2 km vanaf de kust) en de economische zone (tot 200 zeemijlen vanaf de kust; 1 zeemijl is 1,85 km). De kuststaat mag de bodemrijkdom van de hem toebehorende economische zone tot zijn eigendom rekenen. Op 31 maart 1978 heeft Venezuela met het Koninkrijk der Nederlanden overeenstemming bereikt over de onderlinge zeegrenzen. Venezuela gebruikt de volgende kaart bij afbakening van zijn territorium (op het land en op zee). Deze afbakening is gebaseerd op internationaal gangbare criteria.

Bron 26 Land- en zeegrenzen van Venezuela - Espacios marítimos de Venezuela Hoofdstuk 1 Extra stof

(25)

WILLEMSTAD - Een voorstel van Rijkswet

over de vaststelling van een zeegrens tussen Curaçao en Bonaire, en tussen St. Maarten en Saba is onlangs aangeboden aan de Tweede Kamer. Tijdens de politieke stuurgroep van 26 november 2008 werd al bevestigd dat hierover overeenstemming bestaat.

In oostelijke richting en in westelijke richting zijn de eindpunten van de zeegrens de tripunten, die de snijpunten vormen van de middellijnen tussen de zeegebieden van het land St. Maarten, het openbaar lichaam Saba en Frankrijk. Hier is nog geen overeengekomen grens om op aan te sluiten. De eindpunten liggen derhalve nog niet vast. De onderhandelingen met Frankrijk hierover zijn gaande.

De nieuwe zeegrenzen be-tekenen een afbakening van de territoriale wate-ren, de aansluitende zone en de exclusieve economi-sche zone. Een afbakening van de zeegrens tussen St. Maarten en St. Eustatius is niet nodig, omdat de terri-toriale zee, de aansluitende zone en de exclusieve eco-nomische zone van beide eilandgebieden niet aan elkaar grenzen. Dit komt door de aanwezigheid van het tot Frankrijk behorende eiland Saint Barthélemy (St. Barths). Daarom wordt St. Eustatius ook niet ge-noemd in het ontwerp.

II Onderhandelingen met Frankrijk over de zeegrens

Bron 28 Krantenartikel - Amigoe, 9 september 2009

De maritieme grenzen voor de Benedenwinden

Bron 27 Zeezones op grond van het zeerechtverdrag van de VN - Espacios marítimos de Venezuela De zeegrenzen tussen de Benedenwindse eilanden en Trinidad en Tobago met Venezuela zijn op de kaart (bron 26) goed te zien. Omdat Venezuela talrijke eilanden in de Caribische zee heeft, komen de territoriale wa-teren en economische zones die ver van het vasteland liggen, ook in aanmerking om tot het eigendom gerekend te worden.

Nu ons land, de Nederlandse Antillen, uiteen gaat vallen, moeten er ook bij ons on-derlinge grenzen komen. In de Amigoe van 9 september 2009 is hier aandacht aan besteed.

(26)

0

1

III Köppen klimatenclassificatie

Bron 29 Köppen klimatenclassificatie toegepast op Venezuela - Tiempo i Clima en Venezuela

Wanneer de uitoefening van rechtsmacht wordt overgedragen aan de nieuwe staatkundige eenhe-den, zal de betekenis van de zeegrenzen toenemen, stelt de memorie van toelichting van het wetsvoor-stel. “Voorstelbaar is dat door maatregelen van wet-geving aan weerszijden van de grens afzonderlijke, zij het inhoudelijk misschien nauwelijks verschil-lende regimes ontstaan voor instandhouding en be-heer, exploratie of exploitatie van natuurlijke rijk-dommen, levend of niet-levend, van zeebodem en ondergrond of van de daarboven gelegen wateren.” Ook onderdanen van derde staten die activiteiten van deze aard in het betrokken zeegebied ont-plooien, zullen met die regimes rekening moeten houden. In zoverre is de grens dus ook voor hen relevant.

Venezuela

Het Koninkrijk blijft in volkenrechtelijke zin voor het hele gebied van de exclusieve economi-sche zone aansprakelijk voor de conformiteit van de daar geldende wetgeving van zijn samenstel-lende delen met de door het volkenrecht gestelde normen. Bezien vanuit de bilaterale

verplichtin-gen jeverplichtin-gens naburige staten blijft het Koninkrijk ook voor het hele betrokken zeegebied verant-woordelijk voor de naleving van het bepaalde in het op 31 maart 1978 in Willemstad tot stand gekomen grensverdrag tussen het Koninkrijk en Venezuela. “De daarin neergelegde regels onder meer met betrekking tot doorvaart en overvlucht en met betrekking tot de bouw en aanwezigheid van installaties in zee worden geenszins aange-tast door de vaststelling van een zeegrens tussen het land Curaçao en het openbaar lichaam Bo-naire, noch door de mogelijkheid dat aan weers-zijden van die grens uiteenlopende nationaal-rechtelijke regimes van kracht worden,” aldus de toelichting.

De Rijkswet zal niet gelden op Aruba. Plaatsing in het Afkondigingsblad van Aruba is dan ook geen voorwaarde voor haar inwerkingtreding. Niettemin is het wenselijk dat Aruba de Rijkswet publiceert, vanwege het scheepvaartverkeer tus-sen Aruba en de andere Benedenwindse eilanden, aldus staatssecretaris Ank Bijleveld-Schouten (Koninkrijksrelaties, CDA) die het wetsvoorstel aan heeft geboden.

(27)

2

V Geologische kaart

Bron 30 Geologiekaart (wetenschappelijk) van Venezuela

IV Het ontstaan van aardolie en aardgas

Aardolie en aardgas zijn niet-hernieuwbare grondstoffen. Het duurt zo lang voordat ze zich gevormd hebben dat ze door de manier waarop ze tegenwoordig gebruikt worden, voorgoed uitgeput kunnen raken.

De nu bekende aardolie- en aardgasbronnen zijn zo’n 300 miljoen jaar geleden ontstaan. Organisch materiaal (dode resten van plankton en planten) werd op de zeebo-dems afgezet. Het milieu was zeer zuurstofarm en kende dus relatief weinig bacteriën en dergelijke, waardoor dit organisch materiaal slechts gedeeltelijk verteerd werd. Er ontstond kerogeen (de voorloper van aardolie), ook wel aardwas genoemd. Op dit materiaal werden dikke lagen fijn en grof gesteente oftewel sedimenten afgezet. Deze afdek-kende lagen zijn soms enkele kilometers dik. Onder de ontstane grote druk steeg ook de temperatuur (per 100 m diepte stijgt de temperatuur met 3 graden Celsius). Vanwege zuurstofgebrek werd het afbraak- en verrottingsproces van het kerogeen geminimali- seerd. Op den duur veranderde het kerogeen, via allerlei ingewikkelde chemische pro-cessen, in aardoliedruppeltjes en bij nog hogere temperaturen in aardgasbelletjes (in het brongesteente). Belangrijk is dat de ontstane aardoliedruppeltjes en -gasbelletjes opgevangen werden in lagen (reservoirgesteente) omringd door ondoordringbare aardlagen (afsluitingsge-steente): de olie en het gas hoopten zich hier op in een olie- en/of gasveld. Aardolievoorraden komen overal op aarde voor, maar de verdeling is wel zeer ongelijk; zie de volgende tabel. Een vat of barrel aardolie is gelijk aan 159 liter aardolie. Verdeling bewezen aardolievoorraden (1200 miljard vaten) In Latijns-Amerika zijn Mexico en Venezuela de grote producenten van aardolie. Gebied % van de voorraden Midden-Oosten 62 Europa en aangrenzende delen van Azië 12 Afrika 10 Latijns-Amerika 9 Noord-Amerika 5 Overige delen van Azië 2

(28)

Hoofdstuk 1

(29)

1.2 Geografische positie

1.2 Fysisch-geografische indeling

Opdracht 1

Aardrijkskundigen zijn experts in het verdelen van gebieden. Meestal verdelen zij een land op basis van hetzij fysisch-geografische kenmerken hetzij sociaal-geografische kenmerken. Op grond van welke kenmerken (3) is de fysisch-geografische verdeling van Venezuela gemaakt? Leg je antwoord uit.

Opdracht 2

Maak gebruik van De Grote Bosatlas en/of de bronnen. a. Zoek de coördinaten op van Venezuela (breedte- en lengteligging). b. Hoe kan de hoogteligging van de vier beschreven regio’s getypeerd worden? c. Het laagland van Maracaibo is warm en droog. Verklaar de hoge gemiddelde jaar- temperatuur en de geringe neerslag van deze regio. d. Hoe wordt het BS-klimaat van het BW-klimaat onderscheiden?

e. Door toedoen van de mens kan in het laagland van Maracaibo woestijnvorming

optreden. Leg dit uit.

f. De gemiddelde jaarlijkse temperatuur van Caracas is 24˚C. Kun je op basis hiervan

de hoogte van Caracas herleiden? Leg je antwoord uit.

g. Is de Orinoco, na de Amazone, de langste rivier van Zuid-Amerika? Licht je antwoord

toe.

h. Wat voor een type rivier is de Orinoco, een regenrivier of een gemengde rivier?

Leg je antwoord uit. Hoofdstuk 1 Vragen en opdrachten

(30)

1.5 Hydrografie

Opdracht 7

Stroomgebieden en reliëf hebben met elkaar te maken. Maak dit duidelijk aan de hand van de Orinocorivier in Venezuela. Zie bronnen 18 en 19 (kaarten).

Opdracht 8

Rivieren vormen een belangrijke hulpbron voor de mens. Bespreek drie manieren waar-op dit in Venezuela tot uiting komt.

1.6 Klimaten, bodems en natuurlijke vegetatie

Opdracht 9

a. Verklaar de geringe fysische en chemische vruchtbaarheid van de oxisols (laterietbodems). b. 1. Welke bodems van Venezuela zijn goed vruchtbaar? 2. Verklaar de goede chemische en fysische vruchtbaarheid van deze bodems. 3. Geef de verspreiding van deze bodems aan.

Opdracht 10

Behalve de vruchtbaarheid spelen andere belemmerende factoren een rol bij het benut-ten van bodems voor agrarische doeleinden. Bespreek drie van deze belemmerende factoren die in Venezuela optreden.

Opdracht 11

Vergelijk bron 24 (Natuurlijke Vegetatie) en kaart 79B in Nos Isla i Nos Mundu. Komen deze twee kaarten overeen of zijn er verschillen? Motiveer je antwoord.

Opdracht 3

Zie atlas Nos Isla i Nos Mundu kaart 79A. a. Verklaar de geringe regenval in Falcón, de staat die het dichtst bij Aruba, Bonaire en Curaçao ligt.

b. Verklaar het voorkomen van overvloedige regenval in de regio Guayana. Denk

aan de ITCZ.

Opdracht 4

Zie De Grote Bosatlas.

a. Welk natuurelement wenst Venezuela te hanteren als natuurlijke grens tussen

Venezuela en Guyana? b. Venezuela legt een zware claim op Guyana. Venezuela vindt namelijk dat twee derde deel van Guyana tot zijn grondgebied moet behoren. Vind je dat het standpunt van Venezuela in deze zaak rechtvaardig is? Motiveer je antwoord. 1.4 Geologie en delfstoffen

Opdracht 5

a. Is er een verband tussen de platentektoniek en het ontstaan van gebergtes in het noordwestelijke deel van Venezuela? Motiveer je antwoord. b. Verklaar het ontstaan van aardolie- en gas (in maximaal 120 woorden).

Opdracht 6

Ben je het eens met met de volgende stelling?

De Orinocodelta kan niet ontstaan zijn in het mesozoïcum. Motiveer je antwoord.

(31)

0 1

Hoofdstuk 2

De wordingsgeschiedenis van Venezuela

in vogelvlucht

1.7 Natuurparken en beschermde zones

Opdracht 12

a. Welk verband bestaat er tussen natuurparken en het ecotoerisme? Leg je antwoord

uit.

b. Zoek de Angel Falls op. In welk natuurpark komt deze waterval voor?

Bij de Extra stof

Opdracht 13

a. Liggen Aruba, Bonaire en Curaçao in de territoriale wateren van Venezuela? Motiveer je antwoord. b. En hoe zit het met de economische zone: heeft het Koninkrijk der Nederlanden ook recht op een economische zone ten zuiden van Aruba, Bonaire en Curaçao (dus richting Venezuela)? Verklaar je antwoord nader.

Opdracht 14

Zie het krantenartikel van de Amigoe. a. Klopt de volgende uitspraak?

Bij het uiteenvallen van de Nederlandse Antillen moet opnieuw met Venezuela on- derhandeld worden over de onderlinge grenzen, in dit geval tussen het Koninkrijk der Nederlanden en Venezuela.

Motiveer je antwoord.

b. Vind je het correct dat er zeegrenzen moeten komen tussen de nieuwe landen

en de BES-eilanden, die ontstaan bij het uiteenvallen van de Nederlandse Antillen? Motiveer je antwoord.

(32)

2

Kennis van het verleden van een land is belangrijk om het heden

te kunnen begrijpen. Daarom gaan we in dit hoofdstuk eerst in op

het ontstaan van de moderne Venezolaanse samenleving. Gestart

wordt met de kolonisatie en de koloniale periode. We gaan met

reuzenstappen door de geschiedenis om te belanden in de twintigste

eeuw, het tijdperk van de grote modernisering van het land. Deze

modernisering bracht zowel veel welvaart als grote armoede met

zich mee. Tegen het einde van de twintigste eeuw kwam Chávez

aan de macht. President Chávez wil van Venezuela een prominente

regionale mogendheid maken die het durft op te nemen tegen

het politiek, sociaal en vooral economisch imperialisme van de

Verenigde Staten in vooral Latijns-Amerika.

2.1 Inleiding

Venezuela werd op de derde tocht van Columbus in 1498 ontdekt. Alonso de Ojeda (een Spaanse ontdekkingsreiziger) en Amerigo Vespucci (een Italiaanse ontdekkingsreiziger, historicus en kaartenmaker) onderzochten reeds in 1499 de kolonie in wording wat uitgebreider. De indianen (Arawaken, Cariben en Chibcha’s) in de lage kustgebieden woonden in hutten op palen. Vanwege de vergelijking met Venetië - de bemanning van de genoemde ontdekkingsreizigers bestond deels uit Italianen - ontstond de naam Ve-nezuela oftewel ‘Klein Venetië’.

2.2 Koloniale periode en onafhankelijkheid

Venezuela had in de zestiende en zeventiende eeuw vooral een geografische betekenis voor Spanje: vanuit Venezuela kon de jaarlijkse grote Spaanse vloot - met schatten van Latijns-Amerika - in de Caribische Zee beschermd worden. Venezuela had verder geen grote economische betekenis voor Spanje. Voor die periode betekende dat geen grote productie van edele metalen zoals goud en zilver. Al in 1567 werd Caracas door kolonisten gesticht. Deze en andere kolonisten hadden zich toegelegd op de landbouw. De valleien in de bergen langs de noordkust kenden vruchtbare gronden e geen tropische ziektes. Cacao werd al gauw de voornaamste cash crop. In 1786 kreeg Venezuela van de Spaanse Kroon voor het eerst erkenning als een juridische eenheid, Audiencia Venezuela. Hoofdstuk 2 De wordingsgeschiedenis van Venezuela in vogelvlucht

(33)

Bolívar stierf in 1830. Het spreekt voor zich dat hij bijgelegd is in het Panteón Nacional

de Venezuela dat vooral op hem gericht is.

Reeds in 1830, met de dood van Bolívar, trad Venezuela uit deze statenbond en werd een onafhankelijk land. Het land trof het niet met de caudillo’s (=militaire, au-toritaire leiders) die het land om de beurt gingen besturen. Dit ging zo door tot in de eerste helft van de twintigste eeuw.

Bron 31 Gran Colombia Bron 32 Panteón Nacional de Venezuela

2.3 Moderne periode, democratie en Chávez

In de tweede helft van de twintigste eeuw kende Venezuela democratisch gekozen presi-denten. Men laat dit proces beginnen in 1959 met de tweede ambtstermijn van president Rómulo Bethancourt (1945-1948; 1959-1964). De toenemende welvaart, gebaseerd op de olie-industrie, liet de overheden toe steeds meer te doen aan de armoedeproblema- tiek. De twee grootste politieke partijen tot de eenentwintigste eeuw waren de centrum-linksgeoriënteerde Acción Democrática (AD, opgericht in 1941) en de centrumrechtsge-oriënteerde Comité de Organización Política Electoral Independiente (Copei), opgericht

in 1946). Deze twee partijen, merendeels de AD, leverden de presidenten. Op 4 februari 1992 deed een hoge militair een greep naar de macht: luitenant kolonel Hugo Chávez Frías. Deze staatsgreep mislukte en Chávez belandde in de gevangenis. Op de avond van de staatsgreep verscheen Chávez echter op de tv om zijn manschap-In de negentiende eeuw kende Venezuela veel politieke onrust. Dit had onder meer te maken met de koloniale overheersing: de lokale criollo elite wilde een eigen weg volgen, maar dit werd niet door de Spaanse Kroon toegestaan. De eerste echte op-stand vond plaats in 1810 onder leiding van Francisco de Miranda. Veel steun van de lokale bevolking kreeg hij niet. Caracas (in handen van de ‘vrijheidstrijders’) werd in 1812 vrijwel weggevaagd door een krachtige aardbeving. Deze eerste opstand van betekenis in Venezuela werd uiteindelijk vrij eenvoudig door de Spaanse soldaten neergeslagen. Maar de bevrijdingsoorlog tegen Spanje ging door. De Miranda stierf in de gevangenis (1816) en Simón Bolívar volgde hem op als de grote revolutionaire leider. Van historisch belang is de bijdrage die twee Antillianen geleverd hebben aan de on-afhankelijksoorlog van Venezuela, namelijk Pedro Luis Brion (1782-1821) en Manuel Piar (1774-1817). Brion bereikte de rang van admiraal op de vloot van de revoluti-onairen in Venezuela. Hij heeft de Spaanse vloot gevoelige nederlagen toegebracht. In 1821 moest hij zich vanwege ziekte (tuberculose) uit de strijd terugtrekken. Hij heeft postuum een grote beloning gekregen voor zijn bijdrage aan de Venezolaanse onafhankelijkheid: zijn stoffelijke resten werden in 1882 bijgezet in het Panteón Na-cional de Venezuela, de nationale begraafplaats van helden. Piar bereikte de rang van kapitein-generaal in het revolutionaire leger: hij boekte met zijn troepen verschillende successen op het Spaanse leger in Venezuela. Tussen Piar en Bolívar ontstonden er op den duur grote spanningen. Piar vroeg en kreeg toestem-ming om het revolutionaire leger te verlaten. Toch werd hij later, op bevel van Bolívar, opgepakt en berecht als een deserteur. Piar kreeg de doodstraf en werd doodgeschoten. Dit gebeurde op 16 oktober 1817. In 1997 is Piar in ere hersteld en ook hij heeft een plaats gekregen in het Panteón Nacional de Venezuela. Ciudad Piar in Guayana is naar hem genoemd. Het Spaanse leger in Venezuela werd definitief verslagen bij de slag van Carabobo in 1821. Simón Bolívar werd de grote bevrijder, El Libertador. De Spaanse overheersing in de omliggende landen van Venezuela bezweek vrijwel tegelijkertijd met die van Venezuela.

De nieuwe, staatkundig onafhankelijke landen vormden een statenbond: Venezuela, Colombia, Panama, Ecuador traden toe tot de republiek Gran Colombia in 1821 met Bogota als hoofdstad.

(34)

in 1999/2000, met goedkeuring van de volksvertegenwoordiging, in verschillende opzichten veranderd. Hij laat zijn beleid, zoals veranderingen in de grondwet die al door de volksvertegenwoordiging geaccordeerd zijn, ook rechtstreeks goedkeuren door het volk door middel van referenda. Zo heeft het volk via een referendum goedgekeurd dat in februari 2009 in de Magna Carta werd opgenomen dat de president telkens weer herkozen kan worden. Er is dus geen beperking meer. Dit is geen unicum in de wereld: in veel landen is er geen beperking voor de herverkiezing van de president. Ook op internationaal terrein laat Chávez zich gelden. Hij reist de wereld af om OPEC-landen, zoals Iran, te bezoeken. Hij zegt te strijden tegen het imperialisme van de VS in met name Latijns-Amerika. Ook streeft hij naar meer samenwerking tussen de Latijns-Amerikaanse landen en de landen in de Caribische regio.

Chávez wil graag dat Venezuela toetreedt tot de Mercosur (Mercado Común del Sur), een in 1991 gesloten regionale vrijhandelsovereenkomst tussen Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay. Het uiteindelijke doel is de economische integratie van de Zuid- Amerikaanse lidstaten te realiseren. Bolivia, Chili, Colombia, Ecuador en Peru zijn ge-associeerde leden. Begin maart 2010 hebben de regeringen van Paraguay en Brazilië nog geen beslissing genomen over het Venezolaanse verzoek dat al van 2006 dateert. Argentinië en Uruguay hebben al ingestemd met het Venezolaanse verzoek. pen te vragen zich over te geven. Hij zei erbij dat ze por ahora (=voor dit moment) verloren hadden. Por ahora werd een bekende slogan van Chávez en de grote aanhang die hij nog zou krijgen. Ondertussen groeide onder de bevolking de ontevredenheid over de politieke ontwik-kelingen en de economische malaise door de terugval van de olieprijs. De overheid trok vele subsidies op voedsel en dergelijke in en dit leidde tot grote ontevredenheid onder de midden- en lagere klasse.

President Andrés Pérez werd door het Congres in 1993 afgezet vanwege uitgebreide corruptiepraktijken met overheidsgelden. Dit leidde tot nog meer protesten. De nieuwe president Rafael Caldera moest toegeven aan de grote politieke druk om aan Chávez gratie te verlenen. Chávez kwam vrij en was direct de grote held van het land. Met de komst van Chávez kwam er een derde grote politieke stroming bij, de Polo Pa-triótico, kortweg PP. Deze PP was een combinatie van drie bewegingen/partijen: • twee linksgeoriënteerde partijen: de MAS (Movimiento Al Socialismo) en PPT (Patria Para Todos);

• de door Chávez opgezette nieuwe beweging MVR (Movimiento Quinta República). Bron 33 President Chávez

Chávez won de presidentiële verkiezingen van december 1998 met groot gemak. Hij liet zijn tegenstanders ver achter zich. Vanaf zijn inhuldiging als president begin 1999 is Chávez actief bezig met het snel doorvoeren van politieke, sociale en economische hervormingen in Venezuela. Hiertoe heeft hij de Magna Carta (=grondwet) van Venezuela Hoofdstuk 2 De wordingsgeschiedenis van Venezuela in vogelvlucht

(35)

Hoofdstuk 2

Extra stof

(36)

0

1

Chávez en de Movimiento Quinta República

Chávez heeft in 1994, direct na zijn vrijlating uit de gevangenis, een nieuwe politieke stroming in Venezuela opgericht, de Movimiento Quinta República (Stroming Vijfde Repu-bliek; de V staat voor quinta=vijfde). Hij wil een nieuw Venezuela tot stand brengen. Al direct na zijn beëdiging als president van Venezuela is hij bezig gegaan met een uitgebreide herziening van de Grondwet. Zo heeft de president meer bevoegdheden ge-kregen en is het Nationale Congres, bestaande uit twee kamers, afgeschaft. Daarvoor in de plaats is het Nationale Assemblee gekomen bestaande uit één kamer. Ook is de naam van Venezuela veranderd in República Bolívariana de Venezuela. Deze wijzigingen zijn in een referendum door het volk, lees de kiesgerechtigden die eind 1999 zijn gaan stemmen, goedgekeurd. Sindsdien spreekt Chávez van de Quinta República de

Venezu-ela (=vijfde Venezolaanse republiek). Hiermee geeft hij aan dat er een nieuw Venezuela ontstaan is dat als basis het socialisme meekrijgt. Historici - ze zijn het niet met elkaar over dit onderdeel van de Venezolaanse geschiede-nis - schrijven de volgende periodes toe aan de verschillende republieken: • Eerste Republiek (1810-1812): opstand in Caracas tegen de Spaanse overheersers; uitroepen van een Venezolaanse republiek; uiteindelijk herstelde het Spaanse leger zijn heerschappij; • Tweede Republiek (1813-1814): wederom een opstand die weer neergeslagen werd; • Derde Republiek (1817-1819): vrijheid van Spanje en toetreding van deze jonge re- publiek tot het grotere verband Gran Colombia; • Vierde Republiek (1830-1961) nieuwe grondwet (of 1999: weer een nieuwe grondwet); • Vijfde Republiek: 1999, het jaar van de vergaande wijzigingen in de Grondwet, als het ware het uitvaardigen van een nieuwe Magna Carta. Hoofdstuk 2 Extra stof

(37)

2

Hoofdstuk 2

Vragen en opdrachten

Hoofdstuk 2 Extra stof

Wat het socialisme van Chávez is, is niet duidelijk. In eigen land wil Chávez de sociale ongelijkheid zeer zeker verminderen: hij doet veel voor de armeren. In het buitenland wil hij, vooral in Latijns-Amerika, landen verenigen tegen de Amerikaanse overheersing. Maar nergens strijdt Chávez tegen het kapitalisme zoals het een ware socialist betaamt. Hij verbindt zichzelf en Venezuela nog meer aan het kapitalisme: hij wil dat Venezuela nog meer aan de aardolie verdient. Hierdoor moet hij meer aan de VS verkopen. Met het verdiende geld schaft hij ook steeds meer wapens aan, nu vooral van Rusland en China. Ook laat Chávez nu hij president is, weer buitenlands kapitaal toe in vooral de aardgas-industrie en in mindere mate ook in de olie-industrie. De Venezolaanse economie wordt weer ten dele bepaald door buitenlandse multinationals. Chávez doet dit om pragmati-sche redenen, maar feit is dat hij niet meer principieel is. Chávez ontpopt zich steeds meer als een hervormer die strijdt tegen de scherpe kanten van het kapitalisme. Erger nog, Venezuela gaat ook macht uitoefenen. Het aankopen van nieuwe wapens en onderdelen kan niet meer in de VS plaatsvinden en, op com-mando van de VS, ook niet in andere westerse landen. Chávez moet zich daarom tot Rusland en China wenden voor zijn wapenaankopen. Veel aanhangers van Chávez vin-den de wapenaankopen geldverspilling. Ook zij scharen zich achter de volgende vraag:

Sr. Presidente: ¿A dónde para la colosal cantidad de dinero de la renta petrolera que entra en este país?

(38)

2.2 Koloniale periode en onafhankelijkheid

Opdracht 1

In de koloniën heeft de criollo elite heel vaak een determinerende rol gespeeld in de vrijheidsstrijd tegen de moederlanden.

a. Omschrijf de term criollo elite.

b. Verklaar de leidende rol van de criollos tegen het kolonialisme in Latijns-Amerika.

Opdracht 2

Ben je het eens met de volgende stelling?

Het stichten van de Republiek Gran Colombia had een bepaald politiek doel. Motiveer

je antwoord.

2.3 Moderne periode, democratie en Chávez

Opdracht 3

De na 1950 democratisch gekozen presidenten deden steeds meer aan het armoede-vraagstuk. Geef een verklaring voor dit beleid.

Opdracht 4

Chávez zegt te strijden tegen het Amerikaanse imperialisme in Latijns-Amerika. a. Wat dient verstaan te worden onder Amerikaans imperialisme? b. Chávez wil dat Venezuela lid wordt van Mercosur. 1. Wat wordt met de Mercosur nagestreefd? 2. Welke landen zijn lid van Mercosur?

3. Is er een verband tussen het anti-VS-beleid van Chávez en het streven van Chávez om toetreding tot de Mercosur voor Venezuela te realiseren? Verklaar je antwoord.

(39)

Hoofdstuk 3

Demografische kenmerken

en ontwikkelingen

c. In de Venezolaanse media wordt vaak melding gemaakt van Petrocaribe. Waar staat Petrocaribe voor?

Opdracht 5

Aan Chávez wordt door opposanten gevraagd: ‘¿Donde quedan o no quedan los reales?’

Wat is het antwoord dat jij op deze vraag geeft?

Bekijk in dit kader de powerpoint-presentatie* Dubai versus Venezuela. Is dit een goede vergelijking?

* Dit ontvangen de aardrijkskundedocenten te zijner tijd per e-mail.