PERSOONLIKHEIDSVERSKILIE TUSSEN GROEP SUBNORMALE SEUNS MET CEDRAGSPROBIBME EN 'N GROEP SEUNS SONDER SODANIGE PROBIEME SOOS WEERSPIEEL DEUR
DIE RORSCHACHTOETS
deur
JOHAN CHRISTIAAN JACOBS
•n Verhandeling voorgel@ ter gedeel telike nakoming van die vereistes vir die graad
MAGISTER ARTIUM (Psigologie) aan die
Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Ho~r Onderwys
Studieleier: Prof . T.A. van Dyk
DANKBETVTG I NGS
By die aanbieding van hierdie verhandeling wil ek my opregte dank en waardering teenoor bepaalde persone uit~preek:
My studielei er, prof. T.A. van Dyk onder wie se bekwam~ leiding hierdie studie voltooi is.
Dr . M. Brink vir haar hulp met die simbooltoekenning van die Rorsahaahresultate.
Dr. R.R.C. Horne vir sy wenke en daadwerklike hulp mef die sta= tistiese verwerki ng van die Rorsahaahresultate.
Mnre. H.F. Malan, R.C.J. van Rensenburg en C. Le Rou~ Snyman vir die taalkundige ~ersorging.
Mev. H. Mul ler wat hierdie verhandeling so keurig getik het.
Mare l, vir haar aanmoediging en opoffering en aan Pierre, Riaan en Stefan wat eers later sal verstaan.
Aan my ouers wat sedert my vroegste jare reeds ontsaglik veel byiedra het aan liefde en opofferings tot my opvoeding en akade= miese vorming, 'n woord van opregte erkentlikheid.
i. I N H 0 U D S 0 P G A W E
HOOFSTUK I
ORIENTERING EN LITERATUUROORSIG 1
1. INLEIDENDE OPMERJCINGS EN BEGRIPSTOELIGTING ••••• ,... 1
A. INLEI.DING . . . • . . . • • . . r • • 1 B. D'Eli'INISI:ES • • • . • • . . . • . • . . . • . . • . . . . • . • . . • . . . • . . • • . • • • • • • 3
2. HIS TORI ESE PERSPEKTIEF • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 10 3. OORSAl\E Vi\N VERSTANDELIKE GESTREMDHEID •••••••••••••••• , , ••• . 13 A.. G ENETIESE F AKTORE •.•..•• , • • • • • . . • • • • • • . . • • . . • • • • . • • • • • • • • • • 14
B. DIE FISIESE OMO-EWING ...••..•..•...•...•..•••• , • • 17
1. Voorgeboortelike faktore
...
'...
.
(a) Sosio-kulturele faktore...
'
...
.
(b) Akute in~eksies...
18 18 18 (c) Chroniese infeksies . . . 19( d) Sensitiwiteit van die moeder . . . ... . . 19
( e) (f) Ouderdom van die moeder Ouderdom van die vader • • • • f • • • • • • • • • • • • • • • • ~ • • • • • • • • • • • • • 20 20 (g) Aantal swangerskappe van die moeder ... 20
(h) Bestraling . . . 20
(i) Emosies van die moeder tydensswangerskap ... 21
2. Gevare tydens geboorte . . . • . . . 21
(a) •n Voortydige of premature geboorte ... , . . . 21
(b) Brein,beser:;ing . . . 22
C •. PSIGOLOOIESE OMO-EWING • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 22 (:i,) Ongenoegsame liggaamlike en emosionele versorging . d' .. k' d . m ie vroee i n er3are ... .
23
ii.
( v) Kul tuurverskille . . . 26
(vi) Intra-psigiese veranderlikes ... 27
4
.
KLASS IFIKAS IE . . . 28A. VOLGENS VERSTANDELIKE VERMOENS ... 29
B. VOLGENS SOSIALE KRITERIA ... 30
C. VOLGENS ETIOLOGIE . . . 31
1. Fisiologiese (Akliniese/Subkulturele) verstandelike ge= stremdheid:... ... 31
2. Patologiese verstandelike gestremdheid ... 31
(a) Endogeen . . . 31
(i) Verstandelike gestremdheid wat berus op •n dominante gene . . . 31
(ii) Verstandelike gestremdheid wat berus op •n enkel resessiewe gene ... ; . . . 32
(iii) Verstandelike gestremdheid wat berus op onbepaalde genetiese meganismes ... , . 32
(b) Eksogeen . . . .. . . 32
(i)
Verstandelike gestremdheid veroorsaak deur inf eksie 32 (ii) Verstandelike gestremdheid veroorsaak deur toksiese toe stande . . . 32(iii) Verstandelike gestremdheid veroorsaak deur 1n trauma ... 33
(iv) Verstandelike gestremdheid veroorsaak deur endokriene= versteurings . . . • 33
(v) Verstandelike gestremdheid veroorsaak deur psigose in die kin.derjare . . . 33
(vi) Verstandelike gestremdheid veroorsaak deur kulturele depri vasie . . . 33
iii.
5. VOORKOMS . . . • . • • . . . • . • • . . . • . • • . • . . • . . . • • . • . . . • . . • • . • . . • • . 34
6. ENKELE ASPEKTE VAN DIE ONDERWYS VAN DIE VERSTANDELIK GESTREMDE LEERLING • • . . . • . . . • . . . • . • • • . . . 37
A. DIE LEERLING IN DIE SPESIALE SKOOL ••....•.••...•.••...•••.•.. 37
B. DIE DOEL VAN SPESIALE ONDERWYS .. .. .. • .. .. .. .. .. .. .. .. .. • .. .. .. .. .. 38
C. ONDERWYSPERSONEEL . • . . . . • . . . • . • . . . • . . . . • . • • . • 39
7.
DIE PERSOONLIKHEID VAN DIE VERSTANDELIK GESTREMDE LEERLING • • . . • . . . • • . . . • . . • . . . 40A A. DIE PRIMERE PERSOONLIKHEIDSEIENSKAPPE •..•...•.. ...•....•.•..• .• 41
1. Fisieke eienskappe . . . 41
(a) Algemene ontwikkeling . . . 41
(b) Sintuiglike defekte .. . . .. .. .. .. .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. 42 ( c) (d) 2. (a) (i) Visueel . . . 43
(ii) Oudi tief . . . 44
(iii) Ander sensoriese reseptore . . . 44
Motoriese def ekte Kwale en siektetoestande ... . Kognitiewe eienskappe ... . Ko gni tiewe on twikkeling ... . 44
45
46 47 (i) Sensomotoriese intelligensie (Geboorte tot twee jaar) ... 47(ii) Voorbegripsmatige intelligensie (Agtien maande tot vyf jaar). 48 (iii) Intu!tiewe intelligensie (Vier tot agt jaar) ... 48
(iv) Konkrete intelligensie (Sewe tot twaalf jaar) ... 48
(v) Abstrakte intelligensie (Elf jaar en ouer) ... 48
(b) Leerproses . . . 50
(i) Assosiasie • . . . . . . 51
iv. (iii) Gewoontevormin.g . • . . • • . . • . . . • • . . • . . • . . . . , . . . • . . • • . . • • • . . • • 52 ( c) Taalontwikkeling • . • • • . . • . . • . . . • . • . • • • • • . . . • . • . . . . . • . • • • . . . • . • • . . . • 52 B. SEKONDERE PERSOONLIKHEIUSEIENSKAPPE •...•••.•.•....•.• , ••.••.. ,., ••• 54 1. Selfdevaluasie • . • • . . . . • . . . . • . . . . • . . . • . . • . . • . . . . . • . . • • . • • • • • . . • •
55
2. Frustrasie • . • . • • . . • • • • • . • . . • . . . . . . . . • • . • . • • • . • • . . • . . • • • • • . • . • • • . • • • 58 3, Gevoelseienskappe ••••.•..•..••.••...•...•.. •.... ...•..•••••...• , . . . 59 (a) Woede en aggressiwiteit ..•...•.•••..•. . • . . . • . . . ..•...•• , • • • . • 61 (b) Angs • • . • • . . • . • . • . . . . • . • . . . . . . . . . . . • . • . . . • . . • . • • . . • . . • . • • . • • . • . . • • • 61 ( c) Oorafhanklikheid • . • . . . . • . . . • . . . ...•.•.••. . . . , • . . . . . • . • • . . . • 624.
Ander sekond@re pesoonlikheidseienskappe • . . . • . . . . • •.•.•.••.•.••.•.•64
8. INTELLIGENSIE EN GEDRAGSPROBLEME . . . • . • • . . • . • • • . • . . • . . . • 66 9. MOTIVERING EN DOEL VAN DIE ONDERSOEK . . . • . . . • . • • • • • . . • , • • . 67HOOFS'J'UK II
DIE METODE VAN ONDERSOEK • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • ' • • • •" • r • •
1. INLEIDING EN DOEL VAN DIE ONDERSOEK •...•..•.•.. ...•..• •..••...• 69 2. VERDERE AANBIEDING VAN HIERDIE HOOFSTUK • • • . . • . • . . . . • . . . . • • . • . • • • . • . 69 3. PROEFPERSONE •.••....••...•..••.•.. . . . • • . • . . • . . . • . . • . . . • . . • , • • . . 70 A. SELEKSIE VAN DIE GROEP MET GEDRAGSPROBLEME (Eksperimentele groep)... 70 B. SELEKSIE VAN DIE GROEP SONDER GEDRAG3PROBLEME (Die kontrolegroep)... 72 C. CHRONOLOGIESE OUDERDOM ... . . . .. . . , •• , • 73 D. VERSTANDSOUDERDOM • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •• • • • • • • t • • • • • • • '" 'I • 73
4.
ONDERSOEKTEGNIEK: DIE RORSCHACH-INKVLEKTOETS ..•.••..•...•••.•..74
A. RASIONAAL ...•.. •....••...•. ...•.•.•.••...••••.••.•.••••• , • . • • 7 4v.
KAART I : • . . . • . • . • . • • • • . . • . . • . • . • . . • . . . • . . . • . . • . . . • . • . • . • . • • . . • • • . •77 .
KAART II: . . . • . . . . • • . . • . . . • • • • . • • . . . • . . • . . • . . • . . • • • • . • • . . • • .77
KAART III: .•....••...••.. •.•• •.•••.•••••...•.•...••••. , •.•••...• 78 KAART IV: . . . • . . • . • • . • • . • . . . • . . . • • • . . • • . • . . • . . • . . • • . • • . . . . • . • • . • • . • 78 KAART V: . . . • . • . . • . . • . . • . • . . • . . . • . • • • . . • • • . . . • . . . . • . . • . . . . • • • • • • • . . . • •78
KAART VI: • . . • • • . • • . . . . • . • • • • . . . . • . . . • . . • • . • . • . . . • • . • . . . 78 KAART VII: . . • . . . • . . • • . . • • . . • . • . . . • . . . . • . . . • . . . • • . • . • • . • • . • • 78 KAART VIII: .••.•.. •.. •.. .•. •.•.•...••..•..••••...•..•..••••••. , • • • . • . 79 KAART IX: . . . • . • • • • • . . • • . . • • . . . • . . . • . . . • • . • . • . • • . . • • . • • . . • • • . . . • . . . . ?9 KAART X: ••...•...•..•••.. ...•...•....•. , • • . . . . • • . • . • . • . . 79 C. TOEPASSING EN VERWERKING . . . • . . . • . . • . • • . • . . . • . . • • . • • . • • • • • . . 80 1. Toepassing . . . 802. Besondere probleme tydens toepassing . . . 81
3. Simbool toe kenning . . . . . . 82
4. Hipoteses en interpretasies . . . 82
5.
Statistiese verwerking van die resultate . . . 836. Die Rorschachresul tate . . . 86
HOOFSTUK III DIE RORSCHACH-RESULTATE • • • . . . . • . . . . • • • . . . . • • • . • . . • . . . • . • • • . . . . 88
1. INLEIDING •..••...• ..•.••••...•..•..•••. ••.•.•...•..•.•..•••••• , • 88
2. GEMIDDELDE AANTAL RESPONSE (R) •••..••.•...•••.•.• .••.•••.•.• , ••...• 88
( 1) O~skrywing en voorkoms . . . 88
(~) Resultate . . . 89
( 3) Bespreking van die resul tate . . . ... , . . . 89
yi.
A. GEHEELRESPONSE (W) •• •••..•...••.•..••...•.•.• .. , . • • • • . • • . • • • • • . 91
1. Omskrywing en voorkoms . . . 91
2. Resul tate . . . 91
3. Be spreking van die re sul ta te . . . 92
B. DEELRESPONSE ( D) • • • . . • • • . . • . . . • • . • • . . . • . . • . . • . . . • • . . . . • • • . • • . . 94
l. Omskrywing en voorkoms . . . 94
2. Resultate . . . • . . . 95
3, Bespreking van die resultate ... . . . , .... , .. 95
c.
1. 2. 3, D. 1. KLEIN DEELRESPONSE (d).
..
.
...
.
...
....
....
... .
Omskrywing en voorkoms...
..
...
...
.
..
.
...
Resultate ... . . ... : . , . . . . Bespreking van die resultate . . . .. . . . ONGEWONE DEELRESPONSE (Dd) ...••.•.•...••.•..•. •••••.•.•••... Omskrywing en voorkoms . . . ... . . . . 97 97 98 98 99 99 2. Resul tate . . . • . . . 1003. Bespreking van die resul tate . . . ... r • • • • • • , • , •• , • 100 E. RESPONSE OP WIT OPPERVLAKTES (S) •••••....••...•••.••.•••••.••.•. 101 1. Omskrywing en voorkoms . . . .. . . , . . 101
2, Resul tate .... ... . . . ...•... 1• • • • • • • 101
3,
Bespreking van die resul tate . . . .. . . , ... 102 F. SAMEVATTING TEN OPSIGTE VAN R EN DIE LOKALITEITE .••.••.••..••.••.•• 1034 . I1ETERMIN ANTE • . . • • . • • . • • • • • . . • • • . . • • . . . • . • • • • • . . • . . . . • , • • 10
5
A. MENSLIKE BEWEGING (M) •.•..•..•...••....••.•.•....•.•.••.•.••• , ••.•• 1051. Omskrywing en voorkoms . . . 105
2. Resul tate . . . ... . . , ...•....• lo6
3
.
Bespreking van die resultate . . . ... , .•... 107B. I. 2. 3.
c.
I. 2. 3. D. I. 2. 3. E. l, 2. 3. F. I. 2. 3. G. I. 2. 3. H. DIERLIKE BEWEGING (FM) Voorkoms en omskrywing ResultateBespreking van die resultate
BEWEGING VAN LEWELOSE VOORWERPE OF KRAGTE (m)
Voorkoms en omskrywing Resultate
vii.
Bespreking van die resultate
DRIEDIMENSIONELE SKADUERING OP 'N TWEEDIMENSIONELE VLAK (k).
Voorkoms en omskrywing Resultate
Bespreking van die resultate SKADUERING AS DIFFUSIE (K) Voorkoms en omskrywing Resultate
Bespreking van die resultate • • • • ••11 •••••oe e11 •ef'fll e•••o•
SKADUERING AS VISTA OF PERSPEKTIEF (FK) Omskrywing en voorkoms
Resultate
Bespreking van die resultate SUIWER VORMRESPONSE (F) Omskrywing en voorkoms Resultate
Bespreking van die resultate
OPPERVLAKTE OF TEKSTUURRESPONSE (Fe)
110 110 110 1 l 1 113 113 114 114 I 15 115 116 116 116 116 117 117 119 119 119 120 121 121 122 123 125
I. 2. 3. I. I. 2. 3. J. I. 2. 3. K. I. 2. 3.
L.
I. 2. 3. M. I. 2. 3. Voorkoms en omskrywing ResultateBespreking van die resultate
ONGEDIFFERENSIEERDE TESKTUURRESPONSE Voorkoms en omskrywing
Resultate
Bespreking van die resultate ACHROMATIESE KLEURRESPONSE (C') Voorkoms en omskrywing
Resultate
Bespreking van die resultate VORMKLEURRESPONSE (Fe)
Voorkoms en omskrywing
(c)
Resultate • •• • •fl ••• •••• o ••• •• ••••o 111~••••• 0 •1• oe • •11 0•••••••• Bespreking van die resultate
KLEURVORMRESPONSE (CF) Voorkoms en omskrywing • • ~ e
Resultate O • D .. 0 I I 0 1 1!1 0 9 0 0 I I I I I I f) t 0 e 0 I flO ' \ f l I Ot 11 ti t t I 0 I I I fl t t Bespreking van die resultate
SUIWER KLEURRESPONSE (C)
I t I t I ,. 0 I t II fl 0 0 0 0 0 fl 0 I I I I I fl II I I I I t I
Voorkoms en omskrywing t l l Ot l t Ol l O l'l l 0 1 1 1 I ftOO ll O O f'l l ~ I O l t Ot t t l l Resul tate t t t f l t t l O O t t I I I t t t l I t t f l t O l t O OOO I O O O t t O O O I ) I Ol l t t l t t t Bespreking van die resultate
viii 125 125 126 127 127 127 128 128 128 129 129 131 131 131 132 133 133 134 135 136 136 136 137
N. SAMEVATTING VAN DIE RESULTATE TEN OPSIGTE VAN DIE DETERMINAN= TE 1o • 1 0 •it• •oil! 1 ' " • •• • • • 1 o o •a • • • • o • e" 1 • 1 • fl oo e t t o o t t 1f l o e 1 1 1 1 • 11 6. INHOUD VAN DIE RESPONSE
138 141
ix. A. RESPONSE MET DIERLIKE INHOUD (A) .... •...•... .... ....•... 141
1 . Omskrywing en voorkoms .. . . . ... e • 0 ,. • • 0 • • • • • .. • • • • • • • • • 141
2. Resul ta te " " ,. .... o . ... l'I • • ,. o • •• • • • • fl . . . .. .... fl . . . .. . . . .. . . ., • • • • • • 14 l
3. Bespreking van die resultate ...•...•.••...•...•.••. .•.. 142 ~
B. PO PULE RE RESPONSE (P) ... .. , ...•...•.••... •....•.••..•.. , • • • 14 2
I . Voorkoms en omskrywing ... ... " . . . o .. . . o • • • • " . . . ., 142
2. Resultate .... ... . . . ... . . . .... ... ,, ... . . . o • tl 143
3. Bespreking van die resultate .•..•... .•••..••... .. ....•• .. . 143
C. SAMEVATTING VAN DIE RESULTATE TEN OPSIGTE VAN DIE INHOUD
VAN DIE RESPONSE . . . • • . . . . • . • . . . . . . • . . • . 144
HOOFSTUK IV
SAMEVATTING EN SLOTSOM 145
I. OPSO~ING . . . I) • • • • • • • • • • • .. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 145 2. DOEL VAN DIE ONDERSOEK .• ....•. .. .. .... •.•.... , . . . . • . • . . . • . • . . . • 146
A. SAMEVATTING VAN DIE VERNAAMSTE BEVINDINGE VAN DIE ONDERSOEK 146
1) Die Rarschachtaets se differensiasie tussen die graep met
gedragsprableme en die graep sander sadanige gedragsprableme 146 2) Vergelykende persaanlikheidsbeelde t .a.v. die graep met
gedragsprableme en die graep sander sadanige gedragsprableme 148
a) Algemene persaanlikheidsbeeld van ans graep verstandelik
gestremde leerlinge · · ~ ••• ••• o ••• •• • ••• • • o oe r. e •• • ••o ••n111 ••• ••••" 148
b) Die differensiele persaanlikheidsbeelde van die graep met
gedragsprableme en die graep sander gedragsprableme ... ... ,. 154
x.
QPSQ}1MING n o " o o o o a o o o t: ti,.. o o·n o o" e o o (I fl n no o " o , , o o c- o c oo o o o l'I o fl on,., no :i o o e o 159
AB ST RA CT 0 0 " 0 ,.. 0 Cl 0 0 0 " Cl 0 Ill 0 0 0 0 u 0 ti 0 0 n tt n " ti ,.. () I) 0 ,.. • ti "' (\ n ,. (' fl I" (' 0 C' ('I 0 n ti 0 (' ti (I 0 0 I') I 6 0 BIBLIOGRAFIE
TABEL NR. I
AANTAL RESPONSE (R) EN RORSCHACH-LOKALITEITE VIR DIE GROEP MET
GEDRAGSPROBLEME
TABEL NR. I
161
176
AANTAL RESPONSE (R) EN RORSCHACH-LOKALITEITE VIR DIE KONTROLEGROEP 177
TABEL NR. 2
RORSCHACH-DETERMINANTE VIR DIE GROEP MET GEDRAGSPROBLEME on••···· 178
TABEL NR. 2
RORSCHACH-DETERMINANTE VIR DIE KONTROLEGROEP ••••..••. , .• ,... .. 179
TABEL NR. 3
ENKELE INHOUDSRESPONSE VIR DIE GROEP MET GEDRAGSPROBLEME EN DIE
HOOFSTUK I
ORIENTERING E'N LITERATUUROORSIG
1. INLEIDENDE OPMERKINGS EN BEGRIPSTOELIGTING A. INLEIDING
Soos later duidelik uiteengesit sal word, handel hierdie ondersoek oor die
persoonlikheidseienskappe van verstandelik gestremde leerlinge.
As diagnostiese begrip sluit verstandelike gestremdheid •n wye verskeidenheid
toestande in wat ten opsigte van etiologie en kliniese manif esta~ie uiteen=
lopend van mekaar verskil .. Hierdie toestande word onder die genoemde begrip
saamgebundel op grond van een algemene eienskap, naamlik •n betekenisvolle
tekort aan intellektuele ontwikkeling. Dus, "the field of mental deficiency
is concerned with individuals whose adjustments, achievements, and happiness
are thwarted or rendered inadequate by conditions or influences which pro~
duce a level of intellectual development markedly below normal or average"
(Wolman, 1965, p. 838).
In die literatuur bestaan daar •n groot variasie in die terminologie om hier=
die toestande aan te dui of te omskryf. In die praktyk word die kinders ge=
klassifiseer as di~ met •n I.K. van 80 of laer. In die Anglo-Amerikaanse
literatuur staan so •n kind bekend as •n moroon, terwyl die begrip debiel mees=
tal in die Europese literatuur voorkom (Van der Merwe, 1972, p. 95).
In Engeland word amensie dikwels gebruik om persone aan te dui wat nie aan
die vereiste standaarde van gedrag, wat veronderstel is om intelligensie
Jaslow (1972, pp. 36 - 37) is die mening toegedaan dat die terminologie eerder
beskrywend moet wees van die indiwidu se probleme, as die persoon self.. Hier=
die tendens in die vakliteratuur om weg te beweeg van te spesifiek omlynde
terme soos "mental dificiency," "mental retardation," "zwaksinnigheid" en so
meer en die verskynsel opvoedkundig, sielkundig en maatskaplik te herwaardeer,
is te verwelkom omdat dit die besef bring dat hierdie kinders •n ander eiewaar=
de het wat met •n ander maat gemeet behoort te word (Van. Liefland, 1952, p. 29).
Ook in die Suid-Afrikaanse navorsingsliteratuur word daar van •n wye verskei=
denheid terme soos agterlik, subnormaal, vertraag~. swaknormaal., domnormaal
en geestelik ·afwykend, gebruik. __ gemaak wann.eer na die kind in •n spesiale skool
of klas verwys word.
Die vraag is egter of die benadering tot die Spesiale Skoolkind soos verge=
stalt in bogenoemde terme, posLtief verantwoordbaar is. Dra die negatiewe
-die feit dat -die kind intellektueel "minder. .g.oed bedeel.d" is en sy skolas=
tiese vordering nie na wense is nie, nie meer gewig by die daarstelling van
•n beeld van die kind nie? (Hamil ton, 1971, p. 15).
Vir die doel van die ondersoek sal daar aan die term verstandelik gestremd
voorkeur gegee word omdat dit minder verkleinerend is as ander benaminge en
ook ~ minder negatiewe konnotasie dra. Al besit die verstandelik gestremde
kind •n lae verstandspeil, beklee hy dieselfde waardigheid as enige and.er
normale kind. "Of die mens normaal of verstandelik vertraagd mag.wees, hy
bly steeds •n unieke wese met ~ eie, uiteenlopende reeks eienskappe waaruit
B. DEFINISIES
In die iiteratuur bestaan daar •n groot aantal definisies oor verstandelike gestremdheid wat elk •n besondere aspek daarvan beklemtoon. Daar is derhalwe selektief te werk gegaan en slegs enkele definisies sal na verwys word.
Met die hulp van die Nasionale Instituut vir Geestesgesondheid het die
"American Association on Mental Deficiency" (A.A.M.D.) •n baie bruikbare lei= draad vir terminologie en klassifikasie gepubliseer. Heber (1961, p.
4)
gee daarin die volgende definisie:. "Mental retardation refers to subave= rage general intellectual ftm.ctioning which originates during the develop= mental period and is associated with impairment in. one.or more of the fol.= lowing:(i) maturation, (ii) learning and
(iii) social adjustment."
Hy noem dat die term "mental retardation" ook alle begrippe soos "amentia",
"feeblemindedness", "mental deficiency", "mental subnormality", "idiocy",
"imbecility", en 11moronity11 insl.uit.
Heber (p.
4)
verduidelik verder: subnormaal dui op •n prestasie van meer as een standaardafwyking onder die gemiddelde ouderdomsgroep se prestasie op die meting van intellektuele ftm.ksionering.Die definisie hierbo spesifiseer dat verstandelike gestremdheid op •n ver= swakking of ontwrigting van een of meer van die volgende aspekte van aan= pass:ende gedrag sinspeel:
(i) ryping, (ii) leer,
(iii) sosiale aan.passing.
Die graad van. ryping in die vroe@ kinderjare dui op die graad van. chronolo=
giese ontwikkeling van. die "selfhel.p"-vaardighede byvoorbeeld:sit, kruip, staan., loop, praat, ens.
Leervermo@ dui op die vaardigheid waarmee kennis verkry word as •n funksie van. ervaring. •n Verswakte leervermo@ is derhalwe •n besonder belan.grike kri terium vi.r verstan.delike gestremdheid... __
Sosiale aanpassing is ewe-eens •n belan.grike maatstaf vi.r verstan.delike ge= stremdheid - veral op •n volwasse vl.ak waar dit geskat word in terme van. die graad van. onafhan.klikheid waaroor die persoon beskik sowel as die vermo@ om te konformeer met persoonlike en sosiale veran.twoordelikhede en stan.daarde wat deur die gemeenskap bepaal word.
Heber (p. 4) s@ verder dat binne die raamwerk van. die huidige.-def.inisie verstan.delike gestremdheid •n term is wat beskrywend is. van.. die hu.idige.sta= tus van. die indiwidu met verwysing na intell.ektuel.e funksionering en aan.=
pasbare gedrag. Gevolglik mag •n indiwidu.op •n gegewe tydstip as verstande=
lik gestremd beskou word, terwyl dit later nie_ die .. geval mag. wees nie. •n Persoon se status mag veran.der namate sosiale stan.daarde veran.der of as ge~
volg van. veran.deringe in sy intellektuele funksionering waar die graad van.. effektiwiteit altyd gesien word in verhouding tot die gedragstan.daarde en
Die volgende definisies het ook in •n groot mate prof essionele erkenning ont=
vang. Elk beklemtoon die idee dat verstandeLik .. ge.stremde persone as gevolg
van beperkte intellektuele vermo~, hulself nie bevredigend by hul omgewing
kan aanpas nie.
Tredgold (1952, p. 4) definieer dit as •n toestand van onvolledige geesteLike
ontwikkeling synde van so •n aard dat dit vir die. in.d.iwidu onmoontlik is om
homself by sy normale omgewing aan te pas sonder enige voorligting, kontrole
of ekstenie steun.
Eugene Doll (1941, pp. 214 - 219) is meer spesifiek..met sy definisie.. .. _Hy
beklemtoon die voorkoms daarvan in die. kin.d.erjare, die konstitusionele eer=
der as die emosionele aard en die ongeneesbaarh.eid daarvan. Hy s@: "We
observe six criteria .. ... , whicb_..have been generally considered
essential to an adequate definition and concept. These are:
(i) social incompetence,
(ii) due to mental subnormality,
(iii) which has been developmentally arrested,
(iv) which obtains at maturity,
(v) is of constitutional origin and
(vi) is essentially incurable. 11
Kanner (1960, pp. 70 - 71), in teenstelling met Doll en Tredgold, definieer
twee klasse verstandelike gestremdheid in terme van die volwasse status van
die indiwidu. Die eerste groep bestaan uit persone wat so opmerklik in hul
in enige bestaande kultuur as subnorrnaal beskou sal word. Die tweede groep
bestaan uit indiwidue wie se beperkinge beslis verwant is aan die standaar=
de van die besondere kul tuurgroep waarin. hulle huls.elf. _ bevind - 11 •••••••••
it is preferable to speak of such people as intellectually inadequate rather
than mentally deficient. 11
Volgens Robinson e.a.
(1965,
pp.35 - 38)
verskil die definisies van boge=noernde persone op rneer as een wyse van di~ van Heber soos ge!rnplirnenteer
deur die A.A.M.D.
Heber hou rneer die ontwikkeling van die indiwidu.in gedagte,m.a.w. hy sien
horn teen die skerrn van sy eie ouderdornsgroep. Daarenteen beklerntoon die
ouer def inisies die verwagte standaarde van volwasse gedrag rnaar verloor
uit die oog dat dit rnoeilik van toepassin.g.op kinders kan wees.
Die definisie van die A.A.M.D. stel dit verder duidelik dat die diagnose
van subnorrnaliteit •n beskrywing van die huidige gedrag van die persoon rnoet
wees en negeer dan ook daarrnee die be grip. 11potensit!le intelligensi e. _
"-Besondere waarde word ook deur die A.A.M.D. geheg aan die objektiewe toet=
sing van algernene intelligensie deur dit in verband te bring met talle sup=
plernent@re evaluasies van faktore soos huidige gedrag, ontwikkelingsgeskie=
denis, akaderniese prestasie, rnotoriese vaardigheid, sosiale rypheid, ens.
•n Verdere Renmerk van die definisie van die A.A.M.D. is dat dit •n spesi=
vermy. Indien •n kind op •n subnormale intellektuele vlak fllll.ksioneer, kan hy wettiglik as •n verstandelik gestremde beskou word, hetsy die simptoom prim@r of sekond@r aan organiese of emosioneie versteurings. te wyte is.
Laastens laat die definisie van die...A.A.M.D. die kl.em_ ook meer val op die groter groep wat normaalweg as grensgevalle bekend staan. Die definisie aanvaar dat alma! wat meer as een standaardafwyking.. henede die al.gemene populasie val, as subnormaal beskou kan word. Maak ons dit van toepassing op die Stanford-Binetskaal, sal die grens op •n I.K. van 84 gestel word.
Vir •n meer volledige beeld oor verstandelike gestremdheid kan die_ volgende
definisies ook genoem word: Jervis (1965, p. 1289): Medies.
Hy meld dat verstandelike gestremdheid, vanuit. •n mediese oogpunt, gedefini= eer kan word as •n toestand van vertraagde of onvoll.edige geestelike ont=
wikkeling. Dit kan veroorsaak word deur •n siektetoestand of breinbesering voordat adolessensie bereik word. Dit kan-ook op •n genetiese basis berus.
Seymour (1955, pp. 440 - 442): Psigo-sosiaaL
Hy sien verstandelike gestremdheid as •n toestand wat verwys na •n indiwidu wat as gevolg van tydelike of permanente oorsake,. in.tellektueel benede sy gemiddelde ouderdomsgroep filllksioneer. Sy sosiale vermo~ word egter nie bevraagteken nie. Indien wel, bestaan daar die moontlikheid dat die indiwi= du kan leer om as volwaardige en onafhanklike lid van die samelewing te fu:nksioneer.
van verstandelike gestremdheid waar daar dikwels weinig of geen sprake van
aanpasbare gedrag is nie.
Porteus ( 1953, pp. 103 - 104): Wetl.ik..
Vanuit wetlike oogpunt, beskou Porteus dit as •n permanente toestand van ver=
traagde geestelike ontwikkeling wat reeds op •n jeugdige ouderdom te voorskyn
kom. Hy beklemtoon die onvermo~ om onafhanklik, self onderhoudend en self=
verantwoordelik te wees.
Benoit (1959, p.559): Neuropsigol.ogies.
Verstandelike gestremdheid kan gesien word as •n gebrekkige funksionering
van die intellek wat voortspruit uit verskeie intrapersoonlike en/of ekstra=
persoonlike faktore. Hierdie toestande het alma!. .een gemeenskaplike ge=
volg naamlik •n onmiddellik verminderde effektiwiteit van.die senustelsel. Dit bring mee •n verminderde kapasiteit vir ontwikkeling in perseptuele en konseptuele integrasie en gevolgl.ik..o.ok •n onvermo~ om sosiaal aan te pas.
Gesien teen die lig van die enorme hoeveelheid.navorsing.w.at in lande soos Amerika, Engeland en Australi~ oor die verstandel.ik...gestremde kind gedoen
is, bestaan daar in Suid-Afrika •n betrekliID groot agterstand. Die af ge=
lope paar dekades het daar sporadies stemme in .. di~ .. rigting. o.pgegaan.
Malan en De Vos (1945, p. 154) gee die volgende definisie: ... 11•n Verstandelik.. afwykende kind is •n kind wat op grond van •n gebrekkige verstandsvermo@ nie behoorlik voordeel uit die gewone onderwys kan trek nie, maar wat wel behoor= lik kan vorder in •n spesiale klas of skool. In die ret!l sal sulke kin=
ders •n intelligensiekwosi~nt van_ tussen 50 en 80 toon, maar tot hulle sal ook
gereken word enkele gevalle met •n I.K. van 45 en 50, as hulle opvoedbaar ge=
ag word."
Van der Merwe (1972, p. 95) pleit vir •n wetenskaplik aanvaarbare benadering
van die verstandelik gestremde kind en-ook van intelligensie. Hy vra homself
die volgende vrae af:
(i) Wat is •n wetenskaplik aanvaarbare mensbeskouing?
(ii) Wat hou so •n mensbeskouing in .vir die agt.erlike .. kind .en vir sy
intelligensie-aktualisering. en dus vir sy. opvoeding?
As •n aanvaarbare mensbeskouing stel hy •n ontologie.s....,antropologiese werklik=
heidsbeskouing voor wat sy oorsprong in.Europa het. Die mensbeskouing is
daargestel deur die fenomenologiese skooL.
Hy beklemtoon verder:
(i) Intelligensie moet saam met al die wyses waarop
die mens in verhouding tot die. w@reld tree, be= studeer word, want die mens is. altyd.as totali=
teit betrokke op die w@reld.
Aanslui tend sien Nel ( 1967, p. 22) die mens as •n
liggaamlik-psigies-geestelike .. wese wat gedurig.
in •n verhouding, in •n gesprek, in. •n dial.o.og. me.t. die w@reld is. Soos die verstandelik .ge.stremde.
kind se voorsorge tot ontwikkeling aan. mislukte
situasies al groter word, raak sy kommunikasie.
beperkter; krimp sy horison saam met sy waaginstelling.
bestudeer moet word binne die raamwerk 11mens-w@reld11 •
11Wie mens s@, s@ meteens w@reld en •n v:erwy..s.i.ng. na die
w@reld impliseer meteens mens11 (Gouws, 1966, p. 5). (iii) •n Mens moet jou ook vergewis van die. in:tell i gensie-ak=
tualiseringsmiddele waaroor die kind beskik.
(a) Taal:
Wat is die stand van die kind se taal?
{b) Dehke~
Dit gee jou ook •n beeld van.intelligensie . .
Om saam te vat: •n Groot aantal definisies. wat. v:erstandelike-gestremdheid probeer omskryf, sinspeel direk of indir.ek.-op_.die gepaardgaande sosiale on=
vermo~. Die intellektuele beperking van die verstandelik. gestremde raak vele
terreine van die kind se persoonlikheid, vandaar die __ uite.enlopende_ as.pekte
wat deur die verskillende definisies beldemtoon word. Daar bestaan egter ook •n groot mate van ooreenstemming ten opsigte van-die _vol.gentle:
(i) Dit is •n aangebore of verworwe toestand wat reeds vroeg in die .
indiwidu se lewe te voorskyn kom;
(ii) die moontlikhede om te herstel is skraal;. en.
(iii) dit gaan gepaard met verswakte intellektuele vermo~ns; en (iv) belemmerde sosiale aanpassing.
2. HISTORIESE PERSPEICTIEF
Dwarsdeur die geskiedenis van die mensdom was daar altyd indiwidue.met beperk=
te vermo~ns wat nie suksesvol deel kon gehad het aan die ekonomiese, kulturele,
hou dan ook verband met wat ons kan_beskryf as van.die wreedste hoofstukke
in die geskiedenis van die kinderpsigologi.e. Onder die mees primitiewe
groepe of stamme is •n proses van formele uitskakeling.. v:oorgestaan. Alle ge=
stremdes is as •n ekonomiese en lewenslas beskou. Hulle het dikwels die prooi
geword van wilde diere of aanvallende stamme omdat hulle agtergelaat is wan=
neer daar gevlug moes word.
Daar is nie genoegsame bewys dat die primitiewe. seleksieme.to.d.es _voortge.duur
het tydens die Griekse en Romeinse beskawin.gs.-nie,--1loewel-so.mmig.e Griekse
skrywers melding maak van die gebruik om gestremde kinders aan die elemente oor te laat of by geboorte dood te maak. Daar blyk selfs getuienis te wees
dat die Romeine "gekke" vir hul eie plesier en vermaak aangehou het (Trapp
e.a., 1962, p. 23).
Die vroegste opgetekende studie vanuit psigologiese oogpunt beslrou, is waar=
skynlik di~ van •n Franse opvoedkundige, Itard (1801), wat.onderneem het om
die "wilde seun var.. Aveyron 11 op te voed (Wolman, _1965, p. 838). Hierdie stu= die van Itard het die klem verskuif van die_ idee dat .daar aan.verstandelike
gestremdheid niks ged en kan word nie, na die behandeling. .en opvoeding.. van.
sodanige persone. So het •n latere werk van S.equin-(-1.846) ook aange..toon dat
daar in baie gevalle verbetering na behandeling inge.tree..het. Sy geduldige
en sistematiese opleidingsprogram het die hedendaa.gse metode voorafgegaan ..
Hy het voorgestel dat die probleem aangepak moes word deur die. stigting.van
•n nasionale organisasie. Hieraan het die !!American Association of Mental
In 1905 het Alfred Binet •n belangrike .. bydrae gel.ewer deur •n wetenskaplike..
en betroubare metode daar te stel. waarmee intel.ligensie _ geme.e:t.. kan .. word. Hiermee het daar nuwe deure oopgegaan vir kliniese diagnose, klassifikasie en opvoedkundige bepla.nning.
In Amerika is daar betreklik vinnig.. gereageer op die-werk van. Binet.. . In 1910 het Goddard •n gestandaardiseerde Amerika.anse uitgawe van. die Bine.t- .
skaal die lig laat sien. Dit op sy beurt, het weer aanleiding gegee tot nu= were klassifikasies en beskouinge oor die verstandelik-.gestremde.
Die opkoms van die inrigtings en spesiale skol.e vir die ver~tandelik gestrem= des, kan direk teruggevoer word na die pionierswerk van Binet, Sequin en veral Itard.
Pogings om die verstandelik gestremdes op te hef en tot hulp te wees, kan. eers gevind word met die opkoms van-die Chzj_stendomen die. demokratiese ideale. Daar het n sterk medelye _met die armes, blindes, gebreklikes, dui= ..
welbesetenes en die psigies-geestelik.afwykendes gekom. Sover ons weet, is daar geen bewuste pogings tot opvoeding. en onderrig_ van di~. tip.es. aangew.end.
nie en ons weet o k nie in hoeverre die leerstell.inge van Christus in daar= die tyd ten opsigte van hierdie ongelukkiges ui.tgevoer · ~nie.. (N.el,. 1967, p. 24). Vanaf die 13de eeu het die meeste kerke in Europa versta.ndelik ge= stremdes in kloosters opgeneem.
In Suid-Afrika het hierdie probleem baie lank die aandag. van die owerheid ..
ldasse vir 11verstandsafwykendes 11 het die eerste spesiale skool in Transvaal.
eers in 1931 tot stand gekom. Eers in 1950 was daar sprake van •n werldik
konstruktiewe beleid (Vorster, 1971, p. 80). Vanaf 1952 het daar groot ver=
andering ingetree. Voorui tgang is gemaak met die stigtin.g .van spesiale. skol.e.
en ldasse. Geen koste is ontsien om die nodige fa.siliteite. te skep nie. Waar
daar in 1949 meer as 7 000 sertifiseerbaar was, is.sl.egs vir. 1 110 leerlinge.
voorsiening gemaak (T .0.D.-verslag,. 1949, p. 144). In 1970 was daar reeds
20 spesiale skole met •n leerlingtal_ v.an 8 660 in. Transvaal, . terw.yl 63 spe=
siale klasse die opvoeding van 1 254 leerlinge behartig het (T.O.D. se Onder=
wysburo. Kwartaalstate - 4de kwartaal, 1970).
Spesiale onderwys is tans die duurste onderwys waarvoor die Provinsie. mo.et
instaan. Waar die koste per leer ling in die-laerskool vir. 1962 R90 bedra
het, het die spesiale onderwys die Provinsie R186 per leerling per jaar gekos
(T .O.D., Spesiale Onderwys in Transvaal, 1962, p. 4) ·
-3. OORSAKE VAN VERSTANDELIKE .GES.TREMDHEID.
Daar
kan
baie selde n enkel oorsaak of eenvoudige .verduideliking_vi~-enigevorm van verstandelike gestremdheid gegee word. In sommige .. gevalle wil dit
voorkom of dit prim@r •n funksie van oorerwing. kan. wees; in .. ander gevalle blyk dit
~n komplekse interaksie tussen genetiese en omgewin.gsfaktore te wees; in-nog .
antler gevalle
kan
dit weer slegs aan omgewingsfaktore gekoppel word. Hier=by
kan
ons nog voeg verstandelike gestremdheid waarvan die oorsaak heeltemalVir •n nadere bespreld.ng van die verskeidenheid oorsake kan ons dit onder die volgende hoofde doen:
A. Genetiese faktore of oorwerwing; ..
B. die fisiese omgewing; en
C. die psigologiese omgewing.
A. GENET IESE F AKTORE
Is intelligensie •n erflike eienskap of •n produk. van .die omgewing. .of omstandi~ _ .
hede? Intelligensie as aangebore aanleg~ is onveranderbaar. Dit is..dus van
groot praktiese belang om te weet of ons hier te doen het met •n erflike eien=
skap of •n produk van die omgewing.
Intellektuele doeltreffendheid soos deur intelligensietoetse gemeet, en soos
dit in die praktyk tot uiting kom, is onge.twyfeld afhanldik. van aangebore eien= skappe van die menslike organisme sowel as van. sy ondervin.ding. en die leerpro= sesse wat hy ondergaan het (Du Toit e.a., 1966, p. 376). Dit impliseer dat die verstandelik gestremdes uit hoofde van hulle basies-geg.ewe in:tellektuele toe= rusting, in ieder geval van meet af aan uitgesluit.is. van ho~ prestasie. Aan die ander kant egter, kan ideale omgewingsomstandighede..aan diegene me.t . ge= ringe vermo~ nietemin optimale ontplooiingsgeleenthede bied (Le Roux, 1970, p. 15). Volgens Wolman e.a. (1965, p. 842) is vroe~r aanvaar dat 90% van alle vorme van verstandelike gestremdheid direk die gevolg is van oorerwing. Die studie van Goddard (1912) oor die Kallikak-familie. het .baie .. daartoe by= gedra om hierdie idee te laat posvat. Dieselfde skrywers is die mening toe=
Statistiese korrelasieberekenings het die.erflike grondslag van intelligensie ..
bevestig. Studies is gedoen met fam:iliegro.epe,_ .tw.eeling.e-(id.entie.s
.en-nie-identies) en met nie-verwante gro.epe. Dexter het •n positiewe .korrelasie van.
0,25 tussen die I. K. 1 s van neefs en niggies g.evind+ .Thorndike •n_korrelasie.
van
o,
80 by tweelinge. Hildreth het •n korrelasie. van. O, 63 tussen die I. K. 1 s van broers en susters gevind (Barnard, 1972, p. 176). Ander ondersoeke h~t aan die lig gebring dat die korrelasie tussen die. I.K. 1 s van identie.se twee= linge wat saam grootgeword het, baie hot!r is as die nie-identiese tweel.inge.Maar selfs die identiese pare wat geskei is, het nog ho~r korreleer ten
spyte van hulle heeltemal verskillende omgewings, as die. nie-.identiese pare,
ten spyte van hulle enerse omgewings (Du Toit e.a., 1966, p. 377). Burt
( 1957, p. 1325) beskou oorerwing ook as •n belan.grike .. faktor. in .. die ... e.tiologie..
van verstandelike gestremdheid en meen dat
7'3'/o
van die totale variasie opintelligensietoetse aan oorerwing toegeskryf kan word.
Hierdie korrelasieresultate kan egter nie s~nder meer as maatstaf dien om die
rol van oorerwing te bepaal nie. Die mens kan nooit volkome losgemaak word
van invloed wat van sy omgewing uitgaa:n nie. Daarby moet ons in gedagte
hou dat I.K.-toetse nie onfeilbaar is nie. In indiwiduele gevalle kan die
I.K. soms met 20 punte of meer wissel. Om die I.K. dus te verabsoluteer,
openbaar net oningeligtheid (Van Dyk, 1973, p. 8).
Nieteenstaande bogenoemde voorbehoude laat die ondersoeke na die intellek=
tuele vermo~ns van tweelinge min -q.ryfel omtrent die feit dat erflikheid
wel •n baie belangrike rol speel in die bepaling van die intellektuele aan=
leg (Du Toit e.a. 1966, p. 378). (Dat die omgewingsinvloede ook ·n belang= rike rol speel, sal aanstons aangetoon word).
•n Radikale standpunt word deur Sarason en Gladwin ingeneem: "We do not propose
to deny that heredity is a factor particular in mental deficiency, but rather
that we should leave it out of our accounting until it is supported by more
than spe ulation and bias" (Aangehaal. deur Masland e.a., 1958, p. 196).
Met sulke implikasies van twyfel wat by so •n bret'! benadering betrokke is, is
dit miskien beter om op meer spesifieke elemente te konsentreer wat in ieder
geval ook •n rol kan speel by verstandelike ge.stremdheid.
Die rol wat genetiese faktore in verskeie vorme van verstandelike gestremd=
heid speel, kan nie ontken word nie. In die afgelope aantal jare is metodes
vervolmaak wat wetenskaplikes in staat stel om die chromosome waar te neem
en selfs te tel. Tussen 1959 en 1961 is merkwaardige ontdekkings op die ge=
bied van die genetositologie van mongolisme gemaak (Grundlingh, 1970, p.31).
•n Direkte gevolg hiervan is dat daar vasgestel is dat •n hele aantal toestande
deur foutiewe selverdeling veroorsaak word, met die gevolg dat die bevrugte
eiersel oor te veel of te min chromosome beskik (Robinson e.a., 1965, p. 103).
Ook ten opsigte van minder ernstige verstandelike tekortkominge kaxt sulke,
tot dusver onontdekte def ekte die grondslag van die gestremdheid wees (Le=
Jeune e.a., 1966, p. 212).
Verstandelike gestremdheid kcµi ook aan metaboliese afwykings toegeskryf wor~
-wat op •n oorerwingsbasis berus. Abnormale genes veroorsaak gebrekkig.e en;:=
siemwerking wat aanleiding gee tot •n versteurde metabolisme (Robinson ·e. a.,
1965, p. 108). In. sulke gevalle hang die verstandsgebrek dan saam-me·t .die
vette, en so meer, nie behoorlik kan verwerk nie (Le Roux, 1970, p. 17). •n Tipiese voorbeeld hiervan is f enielketonur:ie.. (.Hilliard e. a., 1965, p. 78).
Robinson e.a. (1965, p. 116) noem verder ook endokrinedisfunksies wa-t o.p •n genetiese grondslag berus as mooILtlike oorsaak-Yan verstandelike gestremdheid.~
Hormonale ge!ntegreerdheid hang_ ten nouste saam met ~owel fisiese as psigiese. werkinge. Indien •n enkele klier_dus weens erflike of antler redes ondoeltref= fend funksioneer, kan di t aanleiding gee tot •n groot aantal psigofisiese tekortkominge (Ganong, 1966, aangehaal deur Le Roux, 1970, p. 17). Die mees bekende sindroom hier is sekerlik die oorge@rfde vorm van kretinisme wat ontstaan as gevolg van •n teko~t of gebrek aan die thirotde-hormoon.
Samevattend kan ges@ word dat, hoewel die ouer skrywers die rol van oorerwing waarskynlik oorbeklemtoon het, daar vandag •n neiging bestaan om te min waarde daaraan te heg (Geldenhuys e.a., 1971, p. 275). Dit blyk dat intellektuele
vermo~ •n onstabiele veranderlike is waar onder andere ook genetiese variante •n rol speel. Weens die subtili tei.t. van die werking van sommige van hierdie variante, is die uiteindelike rol daarvan nog nie bepaal nie (Le Roux, 1970,
p. 18).
B. DIE FIS IESE OMGEWING
Hieronder word enkele omgewingsf aktore genoem wat die sentrale senuweestelsel van die mens kan beskadig. Aangesien hierdie faktore eerder .op die mediese terrein tuishoort, sal dit slegs sketsmatig aangebied word.
van ontwikkeling van die orgaan en die verlies aan, of vertraging van ont= wikkeling~ is van die grootste belang. Verskeie navorsers is dit eens dat
die ongebore fetus tydens sekere stad.:Lums v.an ontwikkeling besonder kwesbaar is. Die gevare blyk grater te wees tydens vroe~ swangerskap, veral gedurende die eerste drie maande wanneer spesifieke strukture en ftmksies tot stand
kom en selverdeling op sy hoogste is (Robinson e.a., 1965, p. 124).
1. Voorgeboortelike faktore
(a) Sosio-kulturele faktore
Hier dink ons veral aan die voeding van die moeder tydens swangerskap, die mediese sorg wat sy ontvang, ens. Indien die moeder fisiek en inderdaad
ook geestelik nie goed versorg word nie, word die risiko's van verstandelike tekortkominge noodwendig ho@r (McDonald, 1966, p. 173). •n Dieet waar die moeder •n tekort aan kalsium, fosfor, vitamines B, C en D ontwikkel, toon •n ho~ korrelasie met misvormde fetuss~. Bewyse hiervoor is gevind tydens die Duitse besetting van Nederland in 1944 - 1945: Premature geboortes het die hoogte ingeskiet e!l gewig by geboorte, sowel as die lengte van die ba= bas, het gedaal. Hierdie toestand het herstel nadat daar weer voldoende voedsel beskikbaar was (Robinson e.a., 1965, p. 135). Krynski (1970, pp.
19 - 22) meld ook dat ger.egebreke kan ontstaan as gevolg van wanvoeding van
die moeder. Hy noem egter dat hierdie probleem nie net beperk is tot die
onderontwikkelde volke nie.
(b) Akute infeksies
lik die rubellasindroom (Meyer, 1969, p. 17). Indien die verwagtende moeder Dui tse mas els opdoen gedure de die eerste drie maande van swa.ngerska:p,~--is
die moontlikheid
50
tot 60 persent dat die kind blind, doof of verstan.delik gestremd sal wees (Geldenhuys e.a., 1971, p. 276).(c) Chroniese infeksies
Pitt e.a., (1970, pp.9 - 22) bring aan die lig dat
5
-
6% van alle vorme van verstandelike gestremdheid veroorsaak word deur ander infeksies as ru= bella. Sommige hroniese siektes kan op die fetus oorgedra word, wat skade aan die voor~ sowel as die nageboortelike ontwikkeling kan veroorsaa-k-v •nVoorbeeld hiervan is kongenitale sifilis (Robinson e.a. 1965, p. 137). Hoe= wel die fetus oor die algemeen goed beskerm is teen bakteri@le siektes wat die moeder mag opdoen, is dit in die geval van sifilis vir die spirocheet mqontlik om deur die plasenta te dring en die fetus te beskadig (Geldenhuys e.a., 1971, p. 276).
(d) Sensitiwiteit va.t1 die moeder
Soms mag die moeder allergies wees vir sek--ere biochemiese bestan.ddele in die fetus9 en die teenliggaampies wat sy dan opbou, mag skade aru: die fetus veroorsaak (Robinso. e.a., 1965 p. 139). Die bekendste voorbeeld hiervan is die Rh-onversoenbaarheid. Slegs •n klein persentasie Rh-positiewe kin=
ders van Rh-negatiewe moeders ontwikkel simptome sodat hierdie o: '\tersoenbaar= heid die oorsaak is van minder as een pers~nt van alle verstandelik ge=
(e) Ouderdom van die moeder
Daar bestaan sterk getuienis dat ouer moeders •n ho@r risiko loop om die lewe te skenk aan 1n verstandelik gestremde kind. Hierdie verskynsel is veral op=
vallend in die etiologie van mongolisme en hidrosefalie (Robinson e.a., 1965,
p. 142). Wolman (1965, p. 847) s@ dat tagtig persent van die mo.eders va...-ri
mongole tussen die ouderdom 30 - 45 jaar by die geboorte van die kind was,
met 1n gemiddelde ouderdom van 41 jaar. Goldstein (1954, p. 15) meen dat die versxeuring in hormonale balans gedurende die menopouse 1n belangr±ke f ak= tor in die etiologie van hierdie sindrome kan wees.
(f) Ouderdom an die vader
Enkele afwykings korreleer ook posi tief met 1n ho~ oud.erdom van die vad.er
(Robinson e.a. 1965, p. 143). Volgens Penrose (1954, p. 505) speel die ou= d.erdom van die vader geen rol nie. Ander navorsers het egter bevind dat die vaders van mongole gemiddeld 1n ho@r ouderdom gehad het as die vaders van nor;= male kinders (Grundlingh, 1970, pp. 18 - 19).
(g) Aantal swangerskappe van die moeder
Die risiko an onderontwikkeling vermeerder na die derde of vierde swanger= skap (Robinson e.a., 1965, p. 144).
(h) Bestraling
Blootstelling hieraan. kan baie maklik die senuweestelsel van die fetus be= skadig (Jervis, 1965, p. 1306), veral tydens X-straalondersoeke van die
moeder gedurende swangerskap. Die nadelige gevolge van bestraling is ~orbe= kend. Di.nk maar aan die tragiese nagevolge vci.p. die atoom9om-aanva11e· op
die Japanse stede, Nagasaki en Hi.ro.sjima!
(i) Emosies van die moeder tydens swangerskap
Daar bestaan spekulatiewe gegewens dat dit wel die fetus kan be!nvloed.
Daar is byvoorbeeld gevind dat waar die moeder tydens swangerskap aan bui= tengewone en langdurige angs onderhewig is, dit die aktiwiteitsvlak, pols,
geboortegewig en motoriese ontwikkeling van die fetus nadelig be!nvloed.
Ook blyk die moeder se aanvaarding of verwerping van haar swangerskap, die kind op vele wyses te affekteer (Robinson e.a., 1965, p. 147).
2. Gevare tyd.ens geboorte
Realisties gesien is die geboorteproses •n normale verskynsel wat die meeste babas sonder enige komplikasies behoort deur te gaan (Robinson e.a., 1965, p. 148). On.der die grootste potensHHe gevare tydens geboorte en direk
daarna is:
(a) •n Voortydig~ of premature geboorte
Uit die literatuur blyk daar relatief min ooreenstemming te wees of •n pre=
mature geboorte op sigself wel enige gevaar vir die kind inhou. Robinson
e. a. (1965, p. 148) sien die premature geboorte as •n enkel veranderlike in •n ingewikkelde reeks veroorsakende faktore. Hierdie geboortes is dikwels die gevolg van •n lae sosio-ekonomiese status, ho~ ouderdom, swak gesondheid
(b) Breinbesering
By geboortes, waar die posisie van die fetus abnormaal is en daar van instru~ mente gebruik gemaak moet word, bestaan daar altyd •n moontlikheid dat brein=
besering mag voorkom. Breinbloeding en breinskade as gevolg van •n gebrek aan suurstof ,is die belangrikste vorms van breinskade wat tydens geboorte opgedoen kan word.
Die simptome van breinbesering:kan ui teenlopend wees en hang af van die lokali=
teit sowel as die er.ns daarvan (Geldenhuys e.a., 1971, p. 277). Klapper e.a. (1950, pp. 288 - 313) het •n studie gemaak van drie pare identiese tweelinge. By elke paar was daar een wat breinbesering tydens die geboorte opgedoen het. By die eerste paar was die I.K. 1s 106 en 65 onderskeidelik; by die tweede paar
136 en 96. Hierdie verskil in I. K. 1 s was ongetwyfeld toe te skryf aan brein=
beserings. By die derde paar was geen betekenisvolle verskil nie; hulle I.K.1s was 106 en 102 onderskeidelik.
Jervis (1965, p. 1308) skat dat vyf tot vyftig persent van alle idiote en inF besiele tydens geboorte breinbeserings opgedoen het, en dat die sterfte van meer as die helfte van die babas tydens of net na geboorte hieraan toege=
skryf kan word.
C. PSIGOLOGIESE OMGEWING
Soos reeds onder die genetiese oorsake aan.getoon, is dit nie moontlik om die spesifieke bydrae van omgewingsf aktore tot verstandelike gestremdheid te bepaal nie. Die wisselwerking met oorerwingsfaktore is so groot dat dit
moeilik, indien nie onmoontlik is om tussen die twee te differensieer nie.
Daar bestaan egter besliste getuien.is dat verskeie faktore uit die psigo= logiese omgewing van die kind •n nadelige invloed op die verstandelike ont=
wikkeling kan h@.
(i) Ongenoegsame liggaamlike en emosionele versorgin_g in die vroe~ kinderjare
•n Ongenoegsame, emosioneel onbevredigende omgewing waar die kind afgeskeep of verwerp word, bied nie uitdagings nie, gee nie rigting nie, verskaf nie
oefeningsgeleentheid nie, het globaal gesien, nie motiverende stukrag om die kind tot sy volle kapasiteit te laat ontplooi nie (Le Roux, 1970, p. 15). Die bui te-egtelike kind is •n goeie voorbeeld hiervan. Syf ers toon aan dat ongeveer ses tot tien persent van alle verstandelik gestremdes buite-egtelik
gebore word. Daar kan maklik geredeneer word dat verwaarlosing, emosionele afstomping, inrigtingversorging sedert •n vroe~ leeftyd en gebrek aan kultu=
rele stimulasie vir hierdie ho~ syfers verantwoordelik is (Geldenhuys e.a. 1971, p. 279). Spanning en konflik kortwiek ook maksimale intellektuele groei. Daarom sal baie verworpe kinders, wat andersins op •n normale intel= lektuele vlak sou funksioneer, dik.wels binne die vlak van verstandelike ge=
stremdheid val (Robinson e.a., 1965, p. 188).
Verskeie navorsers is dit eens dat die kind se behoeftes aan moederlike ver=
sorging wissel tydens verskillende ontwikkelingstadia. Die mees kritieke tydperk blyk die tweede helfte van die eerste lewensjaar te wees. Waar
die kind op •n latere stadium deur die moeder emosioneel verwaarloos word
(ii) Verstandelik gestremde ouers
Af gesien van die genetiese komponent sal die .onmiddellike omgewi.ng van
kinders met verstandelik gestremde ouers ongunstig inwerk op die ontwik=
keling en groei van intelligensie (Robinson e.a., 1965, p. 191). Die
bevindinge aangehaal deur Telford e.a. (1967), Langenhoven (1960) en Fouch~
(1968) dui daarop dat ouers se akademiese prestasies 1n positiewe verband
met I.K. toon. Die verstandelik gestremde moeder besit dikwels geen kennis
oor gesinsbeplanning nie, is onge~rg oor die kind se teenwoordigheid en
gee meer aandag aan haar eie behoeftes as aan di~ van die kind. Sy rea=
geer inkonsekwent wanneer die kind huil en.laat horn dikwels vir lang perio=
des alleen. Aangesien die huisgesin gewoonlik groot is, ontvang die baba
min aandag en affeksie en word meermale deur •n ouer broer of suster versorg.
Die moeder moedig die baba nie aan in sy eerste response op sy omgewing
nie en straf horn eerder vir sy lompheid en nuuskierigheid. Ten slotte:
daar is waarskynlik ook 1n gebrek aan speelgoed en boeke waarmee die kind
sy vaardighede kan ontwikkel en sy nuuskierigheid kan prikkel (Sarason,
1953, pp.157 - 159).
Dat bogenoemde aktore wel •n invloed uitoefen op die verstandelike ontwik=
keling van die kind, word gestaaf deur die betreklik ho~ positiewe verband
wat Langenhoven (1960, pp. 59 - 61) gevind het tussen die opvoeding van
ouers en die intelligensiemetings van hulle kinders.
(iii) Grootte van die huisgesin
aan te toon nie (Robinson e.a., 1965, p. 192). Langenhoven (1960, p. 57) toon egter aan dat die gemiddelde I.K. 1s daal met •n toename in grootte van die gesin. Volgens Nisbet (1953, p. 42) sal veral die verbale vermo~
van die jonger ldn~ers in •n groat gesin ongunstig be!nvloed word. Hierdie
aanspraak is deur Langenhoven (1960, p. 66) bevestig. Op grond van •n oorsig
van die literatuur, kom Telford e.a. (1967) tot die gevolgtrekldng dat daar
•n omgekeerde verband tussen I.K. en gesinsgrootte bestaan. Dit word onder=
steun deur die ondersoek van Fouch~ (1968, p. 159). Volgens horn blyk dit
dat relatief meer verstandelik gestremdes enigste ldnders is:
In
gesinnewaar daar twee, drie of vier ldnders is, kom skynbaar relatief meer bo-ge=
middeldes voor, terwyl die aantal gestremdes weer relatief meer is waar vyf
of meer ldnders in die gesin aangetref word.
Laat ons kortliks kyk na die moontlike effek wat die groat huisgesin op
die psigiese welstand van die ldnd kan h@. Hoewel die kameraadskap en
buigsaamheid van •n groat gesin sy voordele mag h@, gebeur dit al te dik.=
wels dat, namate die huisgesin uitbrei, elke kind minder aandag van die
ouers kry en die meeste lewenslesse word aan horn gegee deur •n ouer broer
of suster wat oor weinig meer wysheid as hyself beskik. Ook kan ons ver=
wag dat sy taalontwikkeling nadelig geraak sal word, daar die model wat hy kry, dikwels die van ldnders is wie se spraak self nog gebrekkig is.
(iv) Sosio-ekonomiese klas
Ondersoeke dwarsdeur die w@reld het aangetoon dat ldnders en volwassenes
mo~ns, neig om uit die laer sosio-ekonomiese klasse te kom. "A thorough
survey of the literature on these deficits shows that children from depri=
ved backgrounds score well below middle-class children on standard and group
measures of intelligence {a gap that increases with age); .... 11 {Mussen e.a.,
1969, pp. 313 - 3140.
Vernon {1969, pp. 34 - 38) wys daarop dat siektes en ondervoeding algemeen
onder die minder gegoede klasse voorkom en dat dit •n nadelige uitwerking
op die ontwikkeling van intelligensie het.
Langenhoven (1960) het ~ verband gevind tussen intelligensie en verskeie
sosio-ekonomiese faktore waarvan elkeen. afsonderlik met I.K. in verband ge=
bring is. Hy vind nl. dat ho@ intelligensie saamhang met kleiner gesins=
grootte, gunstige bewoningsdigtheid, grater aantal vertrekke per huis en
•n groat aantal geriewe. Volgens Eels (1951, pp. 18 - 21) stel die meer
gegoede ouer ook meer in hulle kinders se skoolvordering belang as die minder
gegoedes en is die ouer ook beter toegerus om hulle met probleme te help.
Die gesamentlike uitwerking van talle ongl,11lstige omgewings-toestande mag ook
gedeeltelik aanleiding gee tot die verskil in I.K.-prestasie tussen Blankes
en Bantoes:{spangenberg, 1964, p.
7;
Cryns, 1962).{v) Kultuurverskille
Die mees opvallende beeld wat uit •n literatuuroorsig deur Cryns (1962) en
intelligensie van die Blanke en die Bantoe het egter beperkte waarde, aan= gesien die toetse wat in Suid-Afrika gebruik word van Westerse herkoms is. Hierdie aktor het direk betrekking op die interpretasie en geldigheid. van toetse vir die Ban.toe (Swanepoel1 1971, p. 15).
By die vergelykings tussen nrasse" moet altyd in gedagte gehou word dat
intelligensie as sodanig nie gemeet kan word nie, maar slegs die uiting
daarvan in waarn.eembare gedrag. Aangesien dit wat gemeet word, in •n groot
mate •n funksie van die bepaalde toets is, kan rassegroepe of nasionale groepe nog slegs in terme van hul prestasies in bepaalde toetse vergelyk
word en nie in terme van onderliggende basiese intelligensie nie (Langen= hoven, 1960, pp. 22 - 23). Cole (1971, pp. 867 - 876) maak dan heeltemal
tereg beswaar teen die gebrek aan eksperimentele bewyse en logiese oor= weginge in die beskouing van kulturele deprivasie as faktor in die etio=
logie van verstandelike gestremdheid.
(vi) Intra-psigiese veranderlikes
In.telligente gedragJ> soos reeds aangetoon, is die resultaat van die in=
teraksie van •n magdom veranderlikes9 waarvan verstandelike vermo~ maar
een is.
Faktore soos moti ring om te presteer asook angs, be!nvloed die intellek= tuele unksionering. Verstandelik gestremde kinders blyk minder tot pres=
vind weinig effektiewe leer plaas. Ondersoeke na die invloed van angs op
intelligensie lewer nie ooreenstemmende resultate nie. Die meeste navor=
sers is di t egter eens dat oormatige angs die ho~r kogni ti ewe funksies af= fekteer {Robinson e.a., i965, pp.201 - 203).
4.
KLASSIFIKASIEVoor die era van intelligensietoetse was dit aan die orde van die dag om
verstandelike gestremd.heid in terme van drie kategorie~ te beskryf geba=
seer op die uitgesprokenheid van die defek. Hiervolgens word •n persoon as •n ho~graadse swaksinnige of •n moroon beskryf wanneer hy in die hoogste van
die drie kategorie~ al; •n imbesiel wanneer hy in die middelgroep val, en •n idioot wanneer hy in die laagste groep val {Wolman, 1965, p. 840).
Tydens die vyf de seminaar van die w@reldgesond.heidsorganisasie oor psigia= triese diagnose, klassi ikasie en statistiek van die verstandelik gestremde
(1972, pp. 3 - 14), is eenparig besluit dat die huidige klassifikasie van verstandelike gestremd.heid onbevredigend is. •n Multi-dimensionele skema, wat uit die volgende drie vlakke bestaanj is voorgestel:
(a) intellektuele vlak, {b) etiologiese :aktore en
{c) kliniese en psigiatriese aspekte.
Ewalt (1972, pp. 18 - 20) opper die beswaar dat die Britse en Amerikaanse
opvattings oor verstandelike gestremd.heid sodanig verskil dat •n uniforme internasionale klassi ikasie onmoontlik is. Die Britte definieer verstande=
like gestremd.heid as •n vertraagde o onvolledige ontwikkeling van die brein,
In die literatuur bestaan daar 1n groot aantal klassifikasieskemas, afhangende van die veld of dissipline waaruit die klassifikasie benader word. Die vol= gende dien vermeld te word:
A. VOLGENS VERSTANDELIKE VERMOENS
Die mees popul@re klassi ikasie van verstandelike gestremdheid berus op in= tellektuele vermoens soos gemeet deur •n gestandaardiseerde intelligensie= toets.
Thorpe (1961, p. 489) onderskei binne •n I.K.-omvang van 0 - 80, vier kate= gorie~:
0 24: Idioot
25 49: Imbesiel
50 69: Moroon
70 79: Grensgevalle.
Wolman (1965, p. 840) noem dat die eenvoudigheid van sodanige psigometriese definisies enkele on.gelukkige gevolge in.hou. Eerstens skryf dit •n onrede= like 11alwetenheid11 aan die intelligensietoets toe - selfs die opstellers van
die toetse maak nie daarop aanspraa nie. Van Dyk (1973, p. 8) sluit hier= by aan deur te s@ dat die meting van men.slike vermo~ns •n ingewikkelde taak is, en die opvatting dat dit met natuurwetenskaplik-tegniese presiesheid
gedoen kan word, is heeltemal ongegrond.
•n Verdere tekortkoming van die intelligensietoetse, aldus Wolman, is dat hulle nie kultuurvry is nie. Soos in enige ander toets, word die presta=
