Westerse visie op man-vrouwverhoudingen: BDSM

Zoals hierboven beschreven, lijkt het Westen in de ogen van de personages te staan voor een bepaalde (seksuele) vrijheid. Dit komt in de roman vooral tot uiting in het dubbele BDSM- leven van Maan. Het feit dat BDSM zo een grote rol speelt in de roman, kan gezien worden als seksualisering van de cultuur. Dit houdt in dat er een herleving plaatsvindt van discoursen omtrent seks en seksualiteit in alle vormen van media en waarin meisjes en vrouwen in toenemende mate erotisch gepresenteerd worden. (Gill (a) 150, Evans et al. 114). Ariel Levy beschrijft de opkomst van dit fenomeen in haar boek Female chauvinist pigs: De opkomst van

de bimbocultuur (2007) en stelt dat de pornoficatie van de samenleving tot mainstreamcultuur

We hebben besloten dat een geëmancipeerde vrouw haar seksualiteit openlijk uitdraagt, en omdat het enige teken van seksualiteit dat we herkennen een directe verwijzing naar rosse entertainment is, hebben we de ranzige esthetiek van een toplessbar of een fotoreportage voor Penthouse door onze hele cultuur geweven. (31) De afkorting BDSM staat voor B/D (bondage en discipline), D/S (dominance en submission) en S/M (sadism en masochism). Deze vorm van seksuele voorkeur omvat verschillende seksuele praktijken zoals rollenspellen, fysieke restricties, machtswisselingen en soms ook de administratie van pijn. Beoefenaars kunnen verschillende rollen vervullen waaronder de dominante rol (Dom, degene die controle heeft) of de onderdanige rol (Sub, degene die de controle opgeeft). (Luo & Zhang 2017) De BDSM-community heeft als lijfregel ‘safe, sane and consensual’, bovendien is er een code binnen de gemeenschap omtrent de grenzen van veilige BDSM. (Holt 2016)

Het feit dat mensen openlijk kunnen uitkomen voor hun seksuele voorkeur, dus ook een voorkeur zoals BDSM, lijkt te passen binnen een vrij en Westers seksueel moraal. De succesvolle roman Fifty Shades of Grey, waar BDSM een hoofdthema is, worden immers (onterecht) gezien als romans die vrouwelijke seksualiteit bevrijden. (Musser 122) Ondanks het feit dat het gaat om een seksuele voorkeur waarbij wederzijdse toestemming en veiligheid hoog in het vaandel staan, lijken enkele zaken binnen BDSM in feministisch oogopslag zorgelijk. Wanneer het om BDSM gaat, heeft het neoliberale discours volgens Musser gezorgd voor een culturele shift waarin BDSM onderdeel is geworden van de “mainstream consciousness” en waarin het gedachtegoed hierover is verschoven van: “the structural towards the privileging of the individual and personal responsibility.” (129) De nadruk ligt wederom op vrije keuze waardoor er niet kritisch gekeken wordt naar de onderliggende machtsstructuren die ten grondslag liggen aan BDSM. In de roman is het personage Maan de onderdanige, haar ‘meester’ is Gomor:

Gomor: hij die een masker draagt, hij die zich Meester laat noemen en strikte

gehoorzaamheid eist. Hij die mij meer dan ooit in zijn macht heeft. […] Bij hem mag ik probleemloos zijn wat ik me al een tijdje voel: een mestkever. (11)

De machtsstructuur ziet er dus als volgt uit: Maan is de onderdanige en haar Dom is een man. Het is dus het geval dat de man in deze situatie dominant is. Nu zou beargumenteerd kunnen worden dat binnen BDSM dit soort rollenspellen gangbaar zijn. Het is echter opvallend dat Maan zichzelf een ‘mestkever’ voelt. Meerdere keren in de roman komt naar voren dat het

personage zich reduceert tot het minimale. Zij voelt zich sinds zich te hebben gehuwd over het algemeen waardeloos:

Zoals gezegd heb ik helemaal niets te zeggen. Dat is wat ik momenteel de mensheid te melden heb. Met mijn tieten die zonder bijvoeglijke naamwoorden geen moer

voorstellen. Met mijn pancake bepleisterde gezicht. (13)

Het enige wat haar na haar huwelijk nog in beweging brengt, is wanneer zij bezig is met BDSM: “Alleen dan loop ik vol. Met bloed, vaginaal sap en druppels levenslust.” (10) Het personage voelt zich in haar dagelijks leven waardeloos, het is echter opvallend dat de waarde die ze zichzelf toedraagt binnen de context van BDSM zeer denigrerend is. Ze voelt zich een “mestkever” (11) bij Gomor, wanneer zij onderweg is naar het Keurkorps Sodom voelt zij zich “gewoon een slet. Plat, eendimensionaal. Makkelijk te hanteren.” (91)

Het lijkt dus niet het geval te zijn dat het personage zich zelfverzekerd voelt door het rollenspel. Eerder wordt zij gereduceerd tot iets bijna niet menselijks. Bovendien lijkt het personage zich niet altijd veilig te voelen en wordt er niet voldaan aan de ‘safe, sane and consensual’ regel, zoals blijkt uit het volgende citaat:

Hij had de deur achter zich gesloten […]. Ik was bang. Ik had me vergist. […] Waarom had hij de deur dichtgedaan? Alleen maar om mij de stuipen op het lijf te jagen? Om Gomors houdbaarheid te testen? Of ging hij iets met me doen wat het daglicht niet verdroeg? Iets wat geen getuigen kon gebruiken? (106)

Er is dus sprake van een personage dat binnen BDSM wordt gereduceerd, of zichzelf reduceert tot een object waarin zij zich niet altijd veilig voelt binnen de situatie en er bovendien geen sprake lijkt te zijn van toestemming of overleg. Hiernaast is het ook

opvallend dat er sprake is van objectivering van Maan door de mannen in de BDSM-scene en ondanks haar vrijwillige keuze lijkt deze objectivering haar op z’n allerminst te bevallen:

Ze staarden naar me zoals in India de jongens in glittertruien naar mij hadden gestaard alsof ik een kermisattractie was. Met hun blik kleedden ze me uit en dadelijk zouden ze ook hun handen over mijn lichaam laten dwarrelen. Hun geslacht in mijn mond duwen. Hun tong in mijn kut. Ik was verhandelbaar, ik zou van hand tot hand gaan, van pik tot pik. (94)

Deze citaten laten zien dat Maan door BDSM tot een verhandelbaar object wordt gereduceerd. Enerzijds raakt het personage opgewonden van de BDSM praktijken. Anderzijds zou gesteld

kunnen worden dat het personage niet instemt met de praktijken en de angst en objectivering de overhand hebben. De vraag rijst waarom het personage dat in India met zo een

feministische bril naar machtsverhoudingen kon kijken, deze machtsverhoudingen niet lijkt te zien wanneer het gaat om haar BDSM leven. De zaken zouden anders liggen wanneer er sprake was van wederzijds instemming en overleg. Maar hier lijkt geen sprake van te zijn, het personage is angstig, voelt zich ‘verhandelbaar’ en bovendien lijkt het geweld excessief en de BDSM-grenzen te overschrijden.

Volgens de theorieën van Gill, Evans et al. en Levy kunnen deze tegenstrijdigheden in het personage worden verklaard aan de hand van de seksualisering van de samenleving. We zijn het als de normaalste zaak van de wereld gaan zien dat vrouwen hun seksualiteit

uitdragen en dat de ‘up for it’ feminist haar seksualiteit tot uiting laat komen in bijvoorbeeld Burleske- of paaldansen. In mainstream cultuur wordt hiermee de suggestie gewekt dat vrouwen agency en controle krijgen over hun eigen seksualiteit. In academische context wordt dit als discutabel gezien, omdat er nog steeds een beeld wordt geproduceerd waarin de vrouw wordt geobjectiveerd. (Evans et al. 116) In het geval van BDSM, zoals Musser uitlegde, worden in de mainstream cultuur ook de onderliggende machtsstructuren bekritiseerd en ligt de nadruk op vrije keuze en vrije seksuele moraal.

Het lijkt bijna ironisch dat het personage zich in India expliciet afkeert tegen een cultuur waarin groepsverkrachtingen worden gezien als de normaalste zaak van de wereld (64), maar zij in dezelfde roman geslachtsgemeenschap bedrijft met meerdere mannen tegelijk en het onduidelijk is of hier toestemming voor is gegeven. Wellicht lijkt BDSM te passen binnen een neoliberale samenleving met een vrij seksueel moraal. Wanneer echter in de BDSM-scènes wordt gekeken naar de onderliggende machtsstructuren, lijken deze alleen maar hetero-normatieve machtsstructuren en vrouwelijke passiviteit te bevestigen waarin de vrouw wordt geobjectiveerd en het discutabel is in hoeverre zij agency heeft over haar eigen seksualiteit.