4: Casus 3: Maan Leo
4.2 Roman: Huwelijkse voorwaarden
4.2.3 Persoonlijke visie op man-vrouwverhoudingen: het huwelijk
Een laatste visie op man-vrouwverhoudingen die in de roman wordt gegeven is de
machtsverhouding tussen de personages Maan en Ian. Deze verhouding staat in het teken van de vraag aan welke huwelijkse voorwaarden voldaan moet worden om hun huwelijk te laten slagen.
Voor Maan geldt dat zij zich sinds haar huwelijk geketend voelt: “En zo liet ik mij in de echt verbinden. Zo liet ik mij ketenen. Zo werd ik lamgelegd.” (19) Binnen haar huwelijk
is zij passief geworden, ze zit als verlamd op de bank en walgt van zichzelf (11) en heeft geen zin meer in seks met haar partner want echtelijke seks windt haar niet op. (15) Om deze redenen zoekt zij haar heil in BDSM.
Ian daarentegen is/wordt een zeer dominant personage door het huwelijk. Hij lijkt op welk gebied dan ook zijn vrouw te willen overtreffen en haar onder de duim te willen houden. Het overtreffen van zijn vrouw komt naar voren in het feit dat hij niet overweg lijkt te kunnen met het succes dat de debuutroman van zijn vrouw had, om die reden is hij in het geheim bezig met het schrijven van een roman: “In werkelijkheid wijdde hij zich aan een geheim project: een autobiografische roman die het literaire succes van zijn jonge echtgenote royaal moest overtreffen.” (51) Ook lijkt het personage een fysieke geldingsdrang te voelen:
Wat de vrouw zich in haar hoofd haalt krijg je er met geen mogelijkheid meer uit geredeneerd of gemept. Dat laatste overigens hypothetisch, want als beschaafde Brit houd ik mijn handjes thuis, hoezeer ze soms ook jeuken. (71)
Alhoewel hij geen fysiek geweld gebruikt, is het iets waar het personage wel aan denkt. De citaten wijzen erop dat het personage alles doet om zijn vrouw de baas te blijven. Ook wanneer hij lucht krijgt van het dubbele leven dat zijn vrouw leidt, gaat hij op onderzoek uit: “Opdat de onderste steen bovenkomt, de steen waaronder wormen en mieren krioelen. Opdat de vrouw die ik heb gemaakt maar die een eigen leven is gaan leiden weer onder mijn gezag zal staan.” (138) Ook hier zien we wederom een extreme behoefte van het personage om zijn vrouw te controleren. Dit citaat lijkt erop te wijzen dat het Ian er meer om te doen is zijn vrouw te controleren dan dat het hem daadwerkelijk gaat om de ontmaskering. Wat hier ook op wijst is dat hij een zoektocht opent op Gomor en hen achtervolgt. In plaats van de
confrontatie aan te gaan met zijn vrouw door haar te vragen naar de waarheid, wil hij oog in oog staan met de persoon die zijn vrouw domineert in plaats van hijzelf. Er lijkt bovenop de machtsstrijd met zijn vrouw ook sprake te zijn van een klassieke machtsstrijd tussen twee mannen die strijden om een vrouw.
De huwelijkse voorwaarden tussen Maan en Ian lijken dus te berusten op een scheve man-vrouwverhouding waarin de vrouw haar vrijheid opgeeft om onder de controle van een dominante man te staan. Ian wil zijn vrouw ontmaskeren terwijl de ironie er wellicht in zit dat zijn vrouw vlucht in BDSM omdat zij zich geketend en gedomineerd voelt binnen het
huwelijk. Het boek is daarom een kritiek op het huwelijk wanneer dit inhoudt dat de vrouw hiervoor haar vrijheid moet inleveren.
De roman Huwelijke voorwaarden gaat over machtsverhoudingen. Via de wereld van ‘the Other’, BDSM en het huwelijk wordt een bepaalde feministische kritiek gegeven op man- vrouwverhoudingen. Er wordt kritiek gegeven op de objectivering van de vrouw. Waar echter frictie zit is dat het personage, dat zich enerzijds kritisch uitlaat over de objectivering van de vrouw, zich anderzijds voortdurend laat objectiveren. Dit gebeurt niet alleen door de mannen in de BDSM, Maan en Ian reduceren haar vaak tot haar lichaam en dan met name tot de omvang van haar boezem. Ian omschrijft het als “het meest verleidelijke onderdeel van mijn vrouw” (77) en Maan zelf omschrijft zichzelf als “een wijf met abnormaal dikke tieten. Pik je erin, dan loopt ze leeg.” (16) Bovendien objectiveert Maan zelf ook andere vrouwen in de roman.
4.3 Conclusie casus 3
Zoals we in het eerste gedeelte van dit hoofdstuk zagen, is er ook bij de publieke performance van Maan Leo een bepaalde spanning te bemerken tussen feministische idealen enerzijds en antifeministische kenmerken in haar performance als Burleske danseres en haar nadruk op het uiterlijk anderzijds.
Zowel in haar werk als in haar publieke performance speelt Leo met haar
vrouwelijkheid. Er wordt misschien juist een poging gedaan om op deze manier vrouwelijke seksualiteit te bevrijden. Dit idee komt overeen met wat in de literatuur is omschreven als de seksualisering van de mainstream cultuur waarin een ‘up for it’ feminist is gecreëerd die juist haar vrouwelijkheid en haar seksualiteit inzet om te emanciperen. De vraag is natuurlijk in hoeverre er sprake is van emancipatie, in de woorden van Levy:
‘Hoerig’ en ‘geëmancipeerd’ zijn niet synoniem. We moeten ons afvragen of deze obscene wereld van borsten, billen en benen eigenlijk wel laat zien hoe ver we gekomen zijn, of alleen maar hoe ver we nog te gaan hebben. (13)
Het lijkt erop dat er bij Leo sprake is van een geïnternaliseerde male gaze. Waarom zou een feminist ook als Burleske danserer optreden waarin het lichaam continu via een male gaze wordt geobjectiveerd? Waarom zou een feministisch schrijver, die op een bepaalde manier een link legt tussen zichzelf en haar gelijknamige karakter in haar romans, haar
hoofdpersonage zo laten objectiveren door BDSM?
Zowel polemisch als in haar roman heeft Maan Leo een schrijverschap laten zien waarin feminisme wordt gekoppeld aan (vrouwelijke) lichamelijkheid en het openlijk uitdragen van seksualiteit. Dit komt bij Leo in haar columns en publieke performance tot
uiting in haar Burleske dansen. In de roman valt hier een parallel aan te wijzen met het BDSM-leven van het personage, ook dit wordt in de roman neergezet als een vorm van een (Westerse) vrije, seksuele moraal. Tegelijkertijd zien we zowel in de columns als in de roman een kritisch feministisch geluid: het is niet de bedoeling dat vrouwen worden nagefloten, geobjectiveerd of betast. Het schrijverschap van Leo bestaat, kortom, uit een focus op
vrouwelijke seksualiteit als vorm van emancipatie. Tegelijkertijd laat dit de seksualisering van de maatschappij zien zoals beschreven door Gill, Evans et al. en Levy. De postfeministische
sensibility beschreven door Gill, wordt bij Leo zodoende heel goed zichtbaar. Over haar werk
zegt Leo in het interview met Oh Magazine het volgende:
In Nederland wemelt het van de schrijvers die weinig aandacht besteden aan de vorm van het verhaal dat ze willen vertellen. Met name veel van mijn schrijvende leeftijds- en seksegenoten hanteren een stijl die je anorectisch kunt noemen: uitgebeende zinnen waar amper een bijvoeglijk naamwoord in voorkomt. Daarmee doe je de Nederlandse taal ernstig tekort, vind ik. Ik omarm dan ook een exuberante, barokke stijl, die vaak gekoppeld is aan een tamelijk extreme inhoud.
Al eerder zagen we dat Leo haar werk benoemt als vrouwelijk. In dit citaat omschrijft ze haar werk als exuberant en gekoppeld aan een extreme inhoud. Leo positioneert zichzelf daarmee toch als schrijver met masculiene eigenschappen: het citaat wekt de suggestie dat Leo zichzelf ziet als autonoom en literair schrijver. De extreme inhoud kan gezien worden als haar
rebellious speech act, deze inhoud zou namelijk kunnen staan voor de verandering die de
auteur teweeg wil brengen als het gaat om vrouwelijke seksualiteit.
Conclusie
In deze scriptie is gekeken naar het feministisch auteurschap van drie Nederlandse auteurs. Er is geprobeerd een antwoord te geven op de vraag hoe postfeminisme van invloed is op het feministisch schrijverschap van nu.
De invloed van het postfeminisme is bij alle drie de auteurs zichtbaar. Bij alle drie is er in hun schrijverschap een tegenstelling te bemerken tussen feministische en antifeministische tendensen terwijl alle drie de auteurs zich expliciet uiten als feminist en dit feminisme
gebruiken in hun schrijverschap. Dit zagen we
bijvoorbeeld bij Stella Bergsma: een auteur die haar feminisme zowel polemisch als literair sterk inzet. Eén van haar kenmerken is haar expliciete, platte, Bukowskiaanse taalgebruik en ook gebruikt zij ironie in haar rebellious speech om zo een feministisch punt te maken. Deze
ironie slaat alleen op bepaalde punten door: er wordt hierdoor steeds een stereotype beeld van de vrouw herhaald terwijl er geen sprake is van kritische reflectie op deze beeldvorming. Dit zorgt bij Bergsma voor een schrijverschap waarin seksisme is geïnternaliseerd. Het
schrijverschap van Bergsma is daarom op een bepaalde manier masculien van aard. Haar werk heeft daarnaast ook de masculiene eigenschappen dat het onafhankelijk en autonoom is. Dit maakt het schrijverschap van Bergsma tot op een bepaalde hoogte masculien van aard, ondanks de sterke feministische boodschap die Bergsma heeft.
Bij Simone van Saarloos is er sprake van een auteur die zich enerzijds publiekelijk etaleert als publiek intellectueel, zij wordt vaak geassocieerd met intellectuele zaken zoals haar achtergrond in de filosofie en de literatuur, haar columns voor prestigieuze kranten en tijdschriften en uiteraard haar roman. Een van haar speerpunten wanneer het gaat om feminisme is dat zij zich verzet tegen hokjesdenken. Anderzijds bestaat een deel van haar imago ook uit de associatie met stoere hobby’s zoals motor rijden en rugbyen. Van Saarloos geniet hierin een bepaalde uitzonderingspositie als vrouw. Uiteraard kunnen deze zaken naast elkaar bestaan. Het is alleen opvallend dat een persoon die zichzelf zo vereenzelvigt met hoge cultuur en zich zo verzet tegen hokjesdenken, tegelijkertijd nog steeds meedoet aan het bevestigen van hokjes. De postfeministische sensibility is op deze manier ook voelbaar bij Van Saarloos en dit komt dan ook terug in het personage in haar roman. Juist bij Van Saarloos ligt bij het imago van haar schrijverschap de nadruk op zaken als intellect, onafhankelijkheid en autonomie. Hiermee wordt haar schrijverschap zeer
masculien van aard. Maan Leo is in het rijtje een bijna klassieke postfeminist. Zowel in haar werk als haar publieke performance (haar mediaoptredens als Maan Leo en haar performances als Burleske danseres) lijkt er een constante spanning aanwezig tussen enerzijds een vrouw die staat voor feminisme en seksuele bevrijding en anderzijds een vrouw die schrijft over BDSM en zelf Burleske danser is: zaken waarin juist sprake is van een geïnternaliseerd seksisme en waarin de vrouw om een bepaalde manier nog steeds wordt onderdrukt. Leo lijkt juist gebruikt te maken van haar vrouwelijkheid in haar performance en haar schrijverschap. Dit zou een feministische daad kunnen zijn maar niet wanneer je je bedenkt dat deze vrouwelijkheid wordt gecreëerd vanuit een klassieke male gaze. Het schrijverschap van Maan Leo is in die zin masculien omdat er in haar werk een bepaalde nadruk ligt op onafhankelijkheid: er zou beargumenteerd kunnen worden dat Burleske dansen en BDSM staan voor seksuele emancipatie en dus zorgen voor agency en onafhankelijkheid. Tegelijkertijd toont dit juist de seksualisering van de samenleving.
romans is dat deze alle drie op een bepaalde manier bezig zijn met controle: het personage Eva in Pussy Album probeert de controle over haar leven te houden door excessief te drinken en met mannen te slapen. Het personage Jeanine in De vrouw die probeert de controle over haar leven terug te krijgen na haar ontslag door zich bezig te houden met creatieterrorisme. Het personage Maan in Huwelijks voorwaarden probeert op een bepaalde manier controle te krijgen via BDSM wanneer ze zich verloren voelt in haar huwelijk, waar haar man de controle over haar probeert te krijgen. Deze controle kan gezien worden als onderdeel van het
masculien schrijverschap: de personages proberen hiermee een bepaalde onafhankelijk en
agency te verkrijgen. Als gekeken wordt naar hoe de invloed van het postfeminisme op het feministische schrijverschap van de auteurs kan het volgende geconcludeerd worden. De postfeministische sensibility is bij alle auteurs te bemerken. Deels kan dit verklaard worden doordat masculien schrijverschap nog steeds aan de orde van de dag is: er ligt bij alle drie een nadruk op onafhankelijkheid in het werk en dit autonome stempel is een
karaktereigenschap van masculien schrijverschap. Het lijkt er dus op dat dit helemaal niet ten einde is gekomen na de Tweede Wereldoorlog. Succesvol schrijverschap wordt nog steeds geassocieerd met masculiniteit. Bij Bergsma heeft dit de vorm gekregen van geïnternaliseerde misogynie, bij Van Saarloos is haar imago als publiek intellectueel gebaat bij een associatie met masculiene eigenschappen en bij Leo is haar succes te danken aan een vrouwbeeld dat wordt gepromoot waarbij de vrouw geobjectiveerd en onderdrukt wordt.
Als er gekeken wordt naar alle drie de auteurs kan geconcludeerd worden dat het schrijverschap van hedendaagse feministische schrijvers nog steeds wordt gekoppeld aan masculiene eigenschappen zoals onafhankelijk en autonoom. Alle auteurs overziend, is het wel zo dat zij allemaal gebruik maken van rebellious speech om hun
feministische punt over te brengen. Dit is hoe hun verzet eruit ziet. Het gaat dus om masculien schrijverschap, maar de de rebellious speech geeft het het feministische karakter. Dit gebeurt echter wel aan de hand van een geïnternaliseerd seksisme.
De vraag rijst wat er tegenover dit masculiene schrijverschap van Glass staat. Hij beschreef de feminisering van de literaire markt, maar welke eigenschappen worden hieraan toegedicht? Gedacht zou kunnen worden aan connectiviteit en verbondenheid. In dat geval haalt het feministische karakter van het werk van de auteurs de masculiene mythe onderuit. Er dus sprake van masculien schrijverschap, maar wel met een feministisch randje.
Bibliografie
Bakker, Bram. Interview met Stella Bergsma. Café Weltschmerz. 19 augustus 2015. <http://www.cafeweltschmerz.nl/category/gasten-en-interviewers/stella-bergsma/> Bergsma, Stella. Pussy album. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar, 2016.
Bergsma, Stella. Interview in Nooit Meer Slapen, VPRO. 26 augustus 2016. <http://www.npo.nl/nooit-meer-slapen/26-08-2016/RBX_VPRO_707803> Bergsma, Stella. “Laten we de bobbelbillen vieren.” De Volkskrant. 7 januari 2017. Print. Bergsma, Stella. “Dit is een mannencolumn.” HP/De Tijd. 7 januari 2017.
<http://www.hpdetijd.nl/2017-01-07/dit-is-een-mannencolumn/> Bergsma, Stella. “Kutje quotumkip.” HP/De Tijd. 4 maart 2017.
<http://www.hpdetijd.nl/2017-03-04/kutje-quotumkip/>
Bergsma, Stella. “Een brief aan alle mannen.” HP/De Tijd. 27 mei 2017. <http://www.hpdetijd.nl/2017-05-27/brief-aan-alle-mannen/>
Besten den, Tim. Interview Simone van Saarloos. Zomergifjes 2014 VPRO. <https://www.youtube.com/watch?v=z3Bwky1IeZU>
Binswanger, Christa., Davis, Kathy. “Sexy stories and postfeminist empowerment: From
Häutungen to Wetlands.” Feminist Theory. 13.3 (2012): 245-263.
Butler, Judith. Excitable Speech: A Politics of the Performative. New York: Routledge, 1997. Evans, Adrienne., Riley, Sarah., Shankar, Avi. “Technologies of Sexiness: Theorizing
Women’s Engagement in the Sexualization of Culture.” Feminism & Psychology. 20.1. (2010): 114-131.
Gill, Rosalind. (a). “Postfeminist media culture: Elements of a sensibility.” European journal
of cultural studies. 10.2 (2007): 147-166.
Gill, Rosalind (b). “Media, Empowerment and the ‘Sexualization of Culture’ Debates.” Sex
Gill, Rosalind. (c). “Critical Respect: The Difficulties and Dilemmas of Agency and ‘Choice’ for Feminism.” European Journal of Women’s Studies. 12.1 (2007): 69-80.
Glass, Loren. Authors Inc.: Literary Celebrity in the Modern United States, 1880-1980. New York, London: New York University Press, 2004.
Holt, Karen. “Blacklisted: Boundaries, Violations, and Retaliatory Behavior in the BDSM Community.” Deviant Behavior. 37.8 (2016): 917-930.
Houten van, Maaike. “De nieuwe feministen komen eraan!” Trouw. 3 maart 2015.
Keller, Jessalynn Marie. “Virtual Feminisms: Girls’ blogging communities, feminist activism, and participatory politics.” Information, Communication & Society. 15.3 (2012): 429-447.
Kemperink, Mary. “Kunstenaar, aristocraat en zakenman: Couperus’ self-fashioning.” Spiegel
der Letteren. 55.3 (2013): 375-401.
Keulen, Willeke. “Simone van Saarloos.” PS. 28 februari 2015. Print. Korte Golf. Radiofragment Maan Leo. “De vrouw, de schoonheid, de pop.”
<https://soundcloud.com/nikkidekker/de-vrouw-de-schoonheid-de- pop? in=nikkidekker/sets/korte-golf\>
Leo, Maan. Huwelijkse voorwaarden. Amsterdam: Lebowski Publishers, 2014. Leo, Maan. “Olifanteske muizenissen.” PZC. 22 mei 2015. Print.
Leo, Maan. “Sispolitiek.” PZC. 2 februari 2016.
<http://www.pzc.nl/maan-leo/sispolitiek~ab825d4b/> Leo, Maan. “Voorbeeld.” PZC. 24 februari 2017.
<http://www.pzc.nl/maan-leo/voorbeeld~ab75e0b7/>
Levy, A. Female chauvinist pigs: De opkomt van de bimbocultuur. Vert. Esther Ottens. Amsterdam: Meulenhoff, 2007.
Luo, Siyang., Zhang, Xiao. “Empathy in Female Submissive BDSM Practitioners.”
Meijer, Maaike. In tekst gevat: Inleiding tot een kritiek van representatie. Amsterdam: Amsterdam University Press, 1996.
Musser, Amber Jamilla. “BDSM and the boundaries of criticism: Feminism and neoliberalism in Fifty Shades of Grey and The Story of O.” Feminist Theory. 16.2 (2015): 121-136. Nporadio1. “Dumoulin is niet de eerste Nederlander die de Giro wint.” 30 mei 2017.
<http://www.nporadio1.nl/homepage/4401-dumoulin-is-niet-de-eerste-nederlander- die-de-giro-wint>
Oh Magazine, interview Maan Leo. Oh Magazine. <http://ohmagazine.nl/? p=254>
Ozdogan, Ada. “Simone van Saarloos: Het feministische creatieterrorisme.” SSBA-Salon.nl. 5 januari 2017. <http://ssba-salon.nl/#!/literatuur/interview-simone-van-saarloos-het- feministische-creatieterrorisme>
Parool. “Duizenden lopen Women's March tegen haat.” Parool. 11 maart 2017.
Pruis, Marja. “Het nieuwe feminisme - Vrouwelijk, slim en sexy: Who’s bad?” De Groene
Amsterdammer. 18 februari 2015.
Saarloos van, Simone. “Het nieuwe feminisme van Simone van Saarloos.” Vrij Nederland. 6 juni 2013.
Saarloos van, Simone. “Naar bed met Fred Teeven,” nrc.next. 14 februari 2014. Saarloos van, Simone. Het monogame drama. Amsterdam: De Bezige Bij, 2016. Saarloos van, Simone. De vrouw die. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar, 2016.
Siebler, Kay. “What’s so feminist about garters and bustiers? Neo-burlesque as post-feminist sexual liberation.” Journal of Gender Studies. 24.5 (2015): 561-573.
Stehle, Maria. “Pop, Porn, and Rebellious Speech: Feminist politics and the multi-media performances of Elfriede Jelinek, Charlotte Roche, and Lady Bitch Ray” Feminist
Media Studies. 12.2 (2012): 229-24.
Velden van der, Koen. “Simone van Saarloos.” Runner’s World Magazine. 23 maart 2017. Print.
Vullings, Jeroen. “In Pussy Album word je gerieflijk meegevoerd op een ongerieflijke helletocht.” Vrij Nederland. 17 april 2016. <https://www.vn.nl/pussy-album-stella- bergsma-jeroen-vullings/>
Website Simone van Saarloos
<http://www.simonevansaarloos.nl/> Website Stella Bergsma
<http://www.stellabergsma.nl/> Website University College Roosevelt.
<http://www.ucr.nl/about-ucr/Faculty-and-Staff/Staff/Pages/Maan-Leo.aspx> Website Zomergasten introductie Simone van Saarloos
<https://www.vpro.nl/programmas/zomergasten/kijk/afleveringen/2015/simone-van- saarloos.html>
Witteman, Sylvia. “Feminisme is schijt hebben aan wat mannen van je denken.” De
Volkskrant. 17 februari 2016.
Bronnen afbeeldingen voorblad:
Stella Bergsma:
<http://www.singeluitgeverijen.nl/auteur/stella-bergsma-2/> Simone van Saarloos:
<http://www.singeluitgeverijen.nl/auteur/simone-van-saarloos-2/> Maan Leo: