Interview 1 algemeen
● Van waar is uw interesse voor biobased economy ontstaan? ● Hoe breed ziet u het begrip circulaire economie?
● Wat zijn de belangrijkste speerpunten binnen het verduurzamen van de landbouw en dan specifiek de veeteelt?
fosfaat
● Wat is uw visie op dit moment als het gaat over het sluiten van fosfaatkringlopen (of andere nutrienten zoals stikstof en kalium) binnen de mestverwerking?
4.1 Hoe schat u de urgentie van dit probleem in?
4.2 Is het mogelijk dat Nederland in de toekomst op relatief korte termijn kan stoppen met het importeren van fosfaat? (en zou dat niet gewoon de oplossing zijn?)
● Waar denkt u dat knelpunten liggen voor de verschillende betrokken belanghebbenden/stakeholders? fosfaat m.b.t. circulaire economie
● In de transitieagenda van 2018 staat aangegeven dat “kringlopen op verschillende schaalniveaus gesloten kunnen worden waarbij het streven is naar “zo klein als mogelijk en zo groot als nodig: Voordelen daarvan zijn: transportbeperking, kostenefficiëntie, governance van de kringloop en transparantie in de voedselketen.” Kunt u wat meer uitleg geven over waarom dit kostenefficiënt is? ● Is cascadering binnen het sluiten van de fosfaatkringloop een onderdeel van de oplossing? Mestverwerking
● Heeft u een idee over hoe het proces van terugwinning werkt? Weet u wat voor soort technieken/oplossingen hiervoor bedacht zijn?
● Hoe verhouden ‘mestverwerking’ en de terugwinning van nutriënten in mest zich tot elkaar? 9.1 Waar kan mestverwerking verder allemaal toe leiden?
Afsluitend
● Wat moeten we niet vergeten/ is er iets waarvan je het belangrijk acht dat wij er aandacht aan besteden?
● Heb je misschien nog tips voor beleidsstukken en/of onderzoeken waarin we feiten en cijfers over biomassa, fosfaat, circulaire economie en veeteelt kunnen terugvinden?
● Zijn er nog mensen die we zouden kunnen spreken? Afsluiting
Interview 2
1. Vanwaar bent u geïnteresseerd in duurzame veehouderij?
2. Waar bestaan uw werkzaamheden precies uit / wat is uw vakgebied? 3. Houdt u zich bezig met het thema fosfaat?
4. Hoe urgent denkt u dat het probleem van het niet recyclen van fosfaat is?
5. Wat zijn op dit moment de grootste problemen die samenhangen met het fosfaat overschot in Nederland? (eutrofiering, of ook veel uitstoot van co2)?
6. Hoe groot ziet u hierin de verschillen per sector? (melk/varken/pluimvee) → Is er een specifieke sector in de veehouderij waar wij meer aandacht aan zouden moeten besteden?
7. Waar ziet u knelpunten als het gaat om sluiten van fosfaat kringlopen? (boer, regelgeving, techniek, huidige afzetmarkt, verwerkingsbedrijven of communicatie/samenwerking tussen alle partijen.) 8. Wat zijn de knelpunten waar de wageningers/techneuten tegenaan lopen?
9. U coördineert ook met het bedrijfsleven. Kunt u een indicatie geven van waar zij tegenaan lopen en wie de belangrijkste spelers zijn?
10. Hoe belangrijk denkt u dat het creëren van een markt voor fosfaat is? / hoe belangrijk is economische rentabiliteit?
11. Wat is uw visie op wat er het best met het Nederlandse fosfaatoverschot gedaan kan worden ? (recyclen→ exporteren, groene energie? kunstmest?)
12. Welke opties zijn er allemaal? + Hoe breed ziet u de opties binnen de landbouw/veehouderij om duurzamer met fosfaat om te gaan?
13. hoe ver zijn de huidige technieken als het gaat om het terugwinnen/hergebruiken van fosfaat? 14. En zijn hier voorlopers in? Wie zijn hierin de grootste betrokken spelers?
15. Hoe kijkt u aan tegen de rol van de overheid als het gaat om de fosfaat keten? Hoe zou deze rol moeten/kunnen veranderen?
Afsluiting
* Zijn we nog iets vergeten te vragen/ is er nog iets wat u kwijt wilt? Interview 3
1. Hoe bent u hier terecht gekomen? / Wat vindt u zo interessant aan Twence? 2. Hoe zou u Twence en de algehele bedrijvigheid binnen het bedrijf omschrijven? 3. Is er een groot verschil in de werkwijze van Twence in vergelijking tot andere
mestverwerkingsbedrijven? Zijn er (veel)gelijksoortige bedrijven in Nederland?
4. Met wat voor belanghebbenden heeft u als mestverwerkingsbedrijf allemaal te maken? 5. Hoe zijn de relaties met verschillende belanghebbenden? Met wie loopt de samenwerking
gemakkelijk en met wie stroef?
6. Wat is de rol/toegevoegde waarde van transporteurs?
7. Hoe ziet jullie verdienmodel eruit? & vanuit welk perspectief is het werk dat jullie doen rendabel? 8. Wie zijn de afnemers van fosfaten/mestverwerking producten?
9. Hoe kijkt u tegen de fosfaatmarkt aan?
10. Is het ook mogelijk in teruggewonnen fosfaat zo te concentreren dat ze naar land van herkomst kunnen worden afgezet? (en zo de kringloop daadwerkelijk te sluiten?)
11. Sommige biologische boeren slagen erin om al hun mest uit te rijden om omringende gebieden. Wat zou dit voor u betekenen als dit grootschaliger plaats gaat vinden?
12. Bestaat er denkt een mogelijkheid voor u om samen te werken met waterschappen? Waar ligt uw unieke ‘selling point’?
13. Heeft de overheid in jullie onderneming geïnvesteerd/ontvangen jullie subsidies? 14. Hoe zou de overheid het ondernemingen als jullie makkelijker kunnen maken? 15. Hoe succesvol vindt u de bedrijvigheid binnen Twence als het gaat om het sluiten van
fosfaatkringlopen?
17. Denkt u dat (meer) bedrijven zoals Twence een oplossing zijn voor het Nederlandse fosfaatoverschot?
Afsluiting
* Zijn we nog iets vergeten te vragen/ is er nog iets wat u kwijt wilt? Interview 4
Hoe bent u hier terecht gekomen? / Wat vindt u zo interessant aan biologische landbouw? Over Louis Bolk instituut
● Wat is het belang van wetenschappelijk onderzoek specifiek voor biologische landbouw? ● Wat zijn de knelpunten waar het Louis Bolk instituut tegenaan loopt?
● Voor welke partijen zijn jullie zoal werkzaam? ● Met welke partijen werkt Louis Bolk samen? Over duurzame landbouw
● Hoe duurzaam is de veehouderij/landbouw sector op dit moment naar uw idee? Kan een intensieve veehouderij samengaan met duurzame landbouw?
● Waar zien jullie knelpunten binnen de duurzame landbouw sector?
● Hoe vinden jullie dat er samengewerkt wordt tussen verschillende stakeholders in de landbouw/veehouderij sector?
● Kunt u iets meer vertellen over de verschillende belangen van betrokken partijen in de keten? ● Hoe denkt u dat het komt dat ook de niet biologische sector nu naar de biologische sector kijkt voor
oplossingen? Wat begrepen zij al wel wat mainstream boeren niet begrepen?
● Welke rol ziet u weggelegd voor biologische boeren in de transitie naar circulaire landbouw? ● Wat denkt u dat er nodig is om meer reguliere boeren enthousiast te maken voor duurzame
landbouw/veehouderij?
● Moeten reguliere boeren gaan samenwerken met biologische boeren?
● Hoe belangrijk is de filosofie achter biologische landbouw? bent u er een voorstander van al reguliere boeren te dele oplossingen uit de biologische landbouw overnemen?
Over fosfaat
● Hoe urgent denkt u dat het probleem van het niet recyclen van fosfaat is?
● Waar ziet u knelpunten als het gaat om sluiten van fosfaat kringlopen? (boer, regelgeving, techniek, huidige afzetmarkt, verwerkingsbedrijven of communicatie/samenwerking tussen alle partijen) ● Wat is uw visie op wat er het best met het Nederlandse fosfaatoverschot gedaan kan worden ?
(recyclen→ exporteren, groene energie? kunstmest?)
● Hoe denkt u dat er het best een markt voor fosfaat gecreëerd kan worden?
● Is het mogelijk om fosfaat zó te concentreren dat het makkelijk afgezet kan worden naar bijv. zuid- amerika/land van herkomst?
Afsluiting
* Zijn we nog iets vergeten te vragen/ is er nog iets wat u kwijt wilt? Interview 5
Bedrijfsvoering LTO
- Wat is het grootste belang vanuit LTO Nederland? - Kunnen alle boeren in NL zich aansluiten bij LTO?
- Hoe verloopt het contact tussen boeren? wordt er veel samengewerkt? Duurzame landbouw/veehouderij
- Kunt u wat meer vertellen over de transitie in het ‘boeren’ naar meer duurzame bedrijfsvoering? - Hoe lastig is het voor een bedrijf met intensieve veehouderij om te verduurzamen? tegen welke
problemen loopt men aan?
- In hoeverre stuurt LTO aan op / zijn jullie voorstander van duurzame landbouw? Is verduurzaming van een sector een lange termijn oplossing voor veel problemen?
- Hoeveel haast denkt u dat met deze transitie gemoeid is?
- Denkt u dat de sector toe zou kunnen zonder het gebruik van kunstmest? Boeren
- Hoe helder is het onderscheid tussen de biologische boer/ kringloopboer/ duurzame boer?
- Ons valt op dat zoals het huidige mestprobleem nu georganiseerd is, boeren de zwaarste last dragen. Hoe kijkt u aan tegen de positie van boeren binnen deze keten?
- Hoeveel kost het mestoverschot boeren?
- Op dit moment zijn er al veel boeren die hun mest zelfstandig verwerken door bijvoorbeeld hun dikke en dunne drab te scheiden en hun dikke drab zelf te vergisten. Denkt u dat dit een duurzame oplossing is? of denkt u dat mestverwerkingsbedrijven op de lange termijn meer soelaas kunnen bieden?
- Waar ziet u de speling bij de boer om een langetermijnvisie te handhaven wanneer hij geen familie- bedrijf structuur meer heeft? Zijn er andere oplossingen waardoor het voor de boer voordelig wordt om verder de toekomst in te kijken?
Fosfaat
- Komen jullie veel boeren tegen die bewust bezig zijn met het recyclen van fosfaat?
- Waar denkt u dat de grootste mogelijkheden voor de gemiddelde boer liggen om stappen te zetten richting duurzamere omgang met fosfaat?
- Wat denkt u dat een betere lange termijn oplossing is: het uitbreiden van de veestapel of het inkrimpen ervan?
- Er begint een verandering in eetpatroon zichtbaar te worden in het eetpatroon van de consument. We eten minder vlees. Hoe is LTO van plan in de toekomst hierop in te spelen? Zien jullie bijvoorbeeld een meer exportgeoriënteerde markt voor je, of juist meer biologisch en dan ook duurder vlees, of ? Overig
- Met wie werkt u al samen? Met wie werkt u nog niet samen maar zou u wel samen willen werken? Op welk niveau kan samenwerking het best georganiseerd worden?
Afsluiting
* Zijn we nog iets vergeten te vragen/ is er nog iets wat u kwijt wilt?
- Kunt u ons in contact brengen met boeren die vooruitlopen op dit gebied in de regio? Interview 6
- Kunt u iets meer vertellen over uw werkzaamheden en verantwoordelijkheden binnen LNV? - Hoe zou de visie binnen LNV tov duurzame mestverwerking op dit moment omschrijven? (→
specifieke beleidsspeerpunten).
- Welke innovatiestrategieën gebruikt de overheid nu?
- In hoeverre is de overheid bereid/ in staat om beleid op maat aan te bieden aan innovatieve boeren / in welke mate wordt hier gebruik van gemaakt?
- Er is ons gewezen op het gevaar dat een inventieve beleidsoplossing weer nieuwe problemen kan creëren. Een maatregel moet dan een bepaald probleem oplossen door het speelveld te veranderen. Maar vervolgens speelt een nieuwe actor in op de vrijgekomen ruimte, waardoor het beleid niet het juiste of een ongewenst (neven)effect heeft. Zoals nu bijvoorbeeld gebeurd is met ‘frauduleuze’ mestverwerkers die geld binnenharken van boeren, maar het mestprobleem niet oplossen. Vanuit dit perspectief lijkt het strategisch om elke vorm van beleid zo veel mogelijk te richten op degene die door het beleid geraakt wordt. Hoe kijkt u tegen dit risico aan? Heeft u een strategie om zulke neveneffecten te voorkomen?
- Hoe kijkt u aan tegen de input van verschillende partijen in de keten mbt de doelstellingen verkleinen van reststromen en (fosfaat) kringlopen sluiten? en ook: duurzame landbouw in het algemeen. - → zijn er partijen die een duurzame transitie van de sector lastiger maken?
- Hoe vind u dat er door verschillende partijen binnen de keten wordt samengewerkt?
- Kunt u ons wat vertellen over het NCM (Nederlands Centrum voor Mestverwaarding)? Hoe komt het dat u (als wij het goed begrijpen) heeft besloten juist dit project te ondersteunen met financiering? - Hoe positief kijkt u in algemene zin aan tegen de verduurzaming van de sector?
- Denkt u dat verduurzaming van de sector gepaard kan gaan met met intensieve veehouderij? - Waar ziet u de grootste knelpunten als het gaat om het sluiten van fosfaat kringlopen? ( → Te lange
ketens / economisch perspectief en/of afzetmarkt / techniek ?)
- In hoeverre kan er gesteld worden dat er meer sprake is van een economisch probleem ipv daadwerkelijk een mestprobleem?
- Dinsdag werd ons verteld dat op dit moment het totale overschot aan fosfaat- dat niet gebruikt kan worden voor nederlandse grond- volledig gerecycled/hergebruikt wordt. Klopt dit?
- Ziet u mogelijkheden voor Nederland om de import van fosfaat via diervoeder en kunstmest op middel- tot korte termijn te beperken tot 0?
- Wat is uw visie op het gebruik van bodemverbeteraars? Moet de wetgeving tov het gebruik versoepeld worden?
- idem voor kunstmestvervangers.
- Waarom is er geen ‘einde mestwet’? Verschillende actoren hebben nu al aangegeven hieraan behoefte te hebben, wil het rendabel worden om mest te veranderen in een hoogwaardig exportproduct
Afsluiting
* Zijn we nog iets vergeten te vragen/ is er nog iets wat u kwijt wilt? Interview 7
De Zonnehoeve:
- Op uw site staat dat uw boerderij biologisch-dynamisch is. Wat houdt dit precies in, en hoe verhoudt dit zich tot een duurzaam / kringloop bedrijf?
- Waarin ligt het onderscheid voor u?
- We hebben vaak gehoord dat er harde definities zijn voor biologisch en biodynamisch. Welke definities zijn dat? Aan welke regels moet men minstens voldoen om dat certificaat te krijgen? - Hoe kijkt u aan tegen het toekomstperspectief van uw onderneming?
Fosfaat:
- Welke rol speelt het sluiten van kringlopen binnen uw bedrijf? - Hoe groot is uw mestprobleem / mestoverschot ?
- Op wat voor manier voldoet u aan uw mestverwerkingsplicht? - Hoe denkt u over het gebruik van kunstmest?
- Ons is verteld dat u langdurig teelt met met relatief weinig gebruik van fosfaat. Kunt u hier iets meer over vertellen?
- Als u geen gebruik maakt van kunstmest / input P in diervoer → In hoeverre vindt u dat u bijdraagt aan het Nederlandse fosfaatprobleem?
- Hoe schat u in dat dit probleem bij andere reguliere/meer gangbare boeren is? Beleid/regelgeving:
- Heeft de overheid in jullie onderneming geïnvesteerd/ontvangen jullie subsidies? - Hoe zou de overheid het ondernemingen als de uwe makkelijker kunnen maken?
- Is er sprake van algemene wet- of regel voor de sector die u als biologische / innovatieve boer in de weg zit? Hoe belangrijk is derogatie voor u als boer?
Algemeen:
- Waar ziet u in het algemeen verbeterpunten voor de veehouderijsector? - Wat zouden andere boeren van u kunnen leren, en u van andere boeren?
- Hoe positief kijkt u in algemene zin aan tegen de verduurzaming van de sector?Ziet u kansen? - Hoe vind u dat er wordt samengewerkt tussen verschillende partijen in de sector/keten? - Met wie zou u het liefst samenwerken?
- Vindt u dat verantwoordelijkheden van verschillende belanghebbenden goed worden opgepakt? Bij wie ligt op dit moment de grootste verantwoordelijkheid? / Wie draagt welke verantwoordelijkheid? Afsluiting
* Zijn we nog iets vergeten te vragen/ is er nog iets wat u kwijt wilt? Interview 8
Wanneer bent u zo naar het mestprobleem gaan kijken?
- Wat zijn de belangrijkste bevindingen die u daaruit ben tegengekomen?
- Hoe denkt u dat het komt dat het mestprobleem al zo lang duurt?
Tijdens ons onderzoek hebben wij verschillende signalen ontvangen over de huidige status van het
mestprobleem in Nederland. Sommige partijen stellen dat er in zekere zin geen probleem meer is omdat het totale mestoverschot (los van fraude) al wordt verwerkt. Hoe kijkt u hier tegenaan?
- Hoe zou u de grootste knelpunten in de mestverwerking op dit moment omschrijven?
- In het stuk dat u ons doorgestuurd heeft wordt veel gesproken over (falende) samenwerking tussen partijen in de keten. Hoe ziet u dit op dit moment?
Vanuit welke groep(en) stakeholders denkt u dat op dit moment de grootste winst te behalen valt als het gaat om mestverwerking? (veehouders, mestverwerkers, etc. )
- Binnenkort hebben wij een afspraak met het Nederlands centrum voor mestverwerking. Hoe kijkt u aan tegen dit initiatief / denkt u dat dergelijke initiatieven voor een doorbraak kunnen zorgen in de mestverwerking/mestproblematiek?
- De kosten van het mestoverschot liggen nu bij de individuele boeren. Denkt u dat dit een goede verdeling is?
- Welke rol speelt overheidsbeleid/wetgeving in mestproblematiek, en ziet u hierbinnen ruimte voor mogelijkheden?
- Is er binnen de overheid consensus over hoe het mestprobleem aangepakt moet worden? - In de update ‘markt voor mest’ neemt de overheid eigenlijk al positie in binnen sommige debatten. - Hoe zit het op dit moment met de ‘eind mest-status’?
- Hoe groot schat u het fraude probleem in?
- Hoe afhankelijk is Nederland van intensieve landbouw? In het verlengde daarvan: moet de veehouderij groeien of krimpen?
- Kent u eventueel nog (varkens of koeien) boeren met wie u ons in contact zou kunnen brengen? - Heeft u nog beleidsstukken in gedachte waarvan u zegt: dit moet terugkomen in jullie beleidsrapport? Afsluiting
Interview 9 Algemeen
- Een woordvoerder van LTO die wij gesproken hebben, droeg uw mestverwerkingsbedrijf aan als een van de bedrijf waarin bewezen wordt dat een beursgenoteerd mestverwerkingsbedrijf succesvol kan zijn. Hoe denkt u dat het kan dat het bij BMC wel gelukt is om een afzet waardig mest/fosfaat product te creëren ?
- Zou u iets meer kunnen vertellen over het verdienmodel van BMC?
- Met wat voor partijen werken jullie allemaal samen/ wie zijn jullie belangrijkste partners? Overheid
- Wordt BMC door de overheid gesubsidieerd?
- Welke rol speelt de overheid (beleid, wetgeving) in de bedrijvigheid van BMC?
- Tegen wat voor problemen loopt u aan in relatie tot bepaald overheidsbeleid? / Wat heeft u van de overheid nodig?
Mest
- Hoe groot is naar uw idee het mestprobleem in NL?
- Hoe denkt/vindt u dat BMC gepositioneerd is binnen dit probleem?
- Welke partij ziet u als het meest verantwoordelijk hierbinnen / Wie kan het makkelijkst een oplossing aandragen?
- Ziet u mogelijkheden om in de toekomst ook met varkens- en/of rundermest te werken ? - Ziet u mogelijkheden voor die sectoren om een succesvolle mestverwerking te ontwikkelen? - Wat gebeurt er met het fosfaat in het mest dat jullie aangevoerd krijgen?
Afsluiting
* Zijn we nog iets vergeten te vragen/ is er nog iets wat u kwijt wilt? Interview 10
1. Kunt u meer vertellen over de kijk vanuit het nutriëntenplatform op de noodzaak om op een circulaire manier met mineralen uit mest om te gaan?
2. Hoe urgent schat u het fosfaatprobleem in? (schaarste). Heeft u een bepaalde kijk op hoe dit zich de komende jaren gaat ontwikkelen?
3. Waar ziet u potentie tot verandering / verbetering met betrekking tot circulaire omgang met mest en fosfaat?
4. Hoe vindt u dat de samenwerking tussen de verschillende actoren binnen de keten verloopt? 4.1 Welke actoren werken er gemakkelijk samen en wie juist niet?
5. Hoe zou u de grootste knelpunten met betrekking tot duurzame mestverwerking en circulaire omgang met nutriënten uit mest omschrijven?
6. Kunt u meer vertellen over de rol van nationale/europese wetgeving op de ‘mest transitie’ van lineair naar circulair? → Is er sprake van beleid dat hergebruik van mineralen uit mest belemmert /
bevordert?
7. Wat is er voor nodig volgens u om een innovatief project, zoals bijvoorbeeld GENIAAL van Nijhuis industries, te doen slagen?
8. Op welke schaalgrootte denkt u dat mestrecycling het best gerealiseerd kan worden? Afsluiting
* Zijn we nog iets vergeten te vragen/ is er nog iets wat u kwijt wilt? Interview 11
- Vanuit wat voor initiatief is NCM ontstaan?
- U bent sinds 2018 de eerste directeur van het NCM, in welk stadium bevindt het NCM zich nu? - Wat is het belangrijkste doel dat u met NCM voor ogen heeft?/ Wat voor rol moet NCM innemen
binnen de sector?
- Hoe zou u de grootste knelpunten in de mestverwerking op dit moment omschrijven? / Wat zijn belemmerende factoren richting duurzame mestverwerking?
- Hoe groot is de rol van Europese wetgeving hierbinnen?
- Wat denkt u dat de sector mestverwerking nodig heeft? (mbt verschillende partijen; overheid, boeren, mestverwerkers).
- Zouden (meer) mestverwerking bedrijven in Nederland een uitkomst kunnen bieden voor het mestprobleem?
- (Waar) ziet u mogelijkheden om een succesvolle mestverwerking industrie op te zetten wanneer het over koeien en vooral ook varkensmest gaat?
- Kunnen investeringen in mestverwerking en het terugschalen van sommige veeteelt sectoren in