Deze scriptie onderzocht de vraag: ‘Waar ligt binnen de Nederlandse mestsector
transitiepotentieel voor verdere opschaling van duurzame mestverwerking?’
De ‘waar’ in de onderzoeksvraag heeft betrekking gehad op twee beleids-, een actoren-, en een marktdomein: de Europese Unie, de Nederlandse Rijksoverheid, Nederlandse boeren en mestverwaarders. Samengevat luidt de conclusie op de onderzoeksvraag dat transitiepotentieel moet worden gevonden binnen- en in de samenwerking tussen- verschillende domeinen. Om duurzame mestverwerking op de korte termijn effectief in te zetten als (gedeeltelijke) oplossing voor het Nederlandse mestprobleem, zullen zowel de Europese- en nationale overheid als Nederlandse boeren gezamenlijk in actie moeten komen.
Als machtigste regimespeler bepaalt de EU voor een groot deel hoe de systemen binnen het nationaal beleidsregime en het boerenregime worden gevormd. De voorgestelde hervormingen in het toekomstige GLB en het opnieuw verlenen van derogatie aan Nederland als lidstaat biedt potentieel in de vorm dat de bewegingsruimte van de Nederlandse overheid niet ingeperkt wordt, en wellicht zal toenemen. Dit biedt op nationale schaal mogelijkheden om beter in te kunnen spelen op het huidige landschap en speelveld waarin de Nederlandse mestsector zich begeeft. De tot op heden ongewijzigde meststoffenverordening vormt op dit moment echter nog een grote belemmering voor transitiepotentieel vanuit Europese beleidskaders. Los van de genoemde lobby-acties voor een wetswijziging, valt dit op dit moment buiten de directe invloed van de Nederlandse overheid.
Binnen het nationaal beleidsregime is de norm om zo efficiënt mogelijk aan Europese richtlijnen te voldoen, en eveneens in te spelen op de belangen van zowel boeren als
mestverwaarders. Transitiepotentieel binnen dit beleidsdomein moet dan ook worden gevonden in een effectieve samenwerking met genoemde stakeholders. Om boeren te stimuleren zullen boer- en overheid meer naar elkaar toe moeten groeien. Zoals een melkveehouder zelf mooi omschreef; ‘’Er ligt een grote gezamenlijke uitdaging voor sector, maatschappij en politiek. Om te komen van wantrouwen en angst [...] naar vertrouwen, steun en stimulering‘’ (Melkveehouder 3 2018). De Nederlandse overheid is reeds beleid aan het implementeren dat de innovatieve en ondernemende boer moet stimuleren. De financiële situatie van veel Nederlandse boeren vormt echter nog een drempel tot innovatie. Een zekere garantie op economisch bestaansrecht voor boeren zou dan ook het uitgangspunt moeten vormen binnen de gezamenlijke uitdaging.
De huidige mestmarkt biedt weinig perspectief voor opschaling van duurzame mestverwaardingsprojecten. Zoals benoemd bevinden mestverwaarders zich binnen een marktdomein, wat maakt dat een zekere rentabiliteit op mestverwaarding noodzakelijk is. Daarnaast spelen nog andere factoren een rol. Op basis van de bevindingen binnen deze scriptie is geconstateerd dat de overheid wellicht enkele instrumenten in kan zetten om technische nicheontwikkeling binnen de mestsector te stimuleren, welke- ter afsluiting van deze scriptie- kort zullen worden toegelicht.
Een eerste aanbeveling luidt dat de Nederlandse overheid de huidige wet omtrent verplichte mestverwerking uit 2014 kan uitbreiden. De overheid kan ervoor kiezen om het percentage geproduceerde mest dat verplicht verwerkt moet worden te verhogen, of- zeer radicaal- álle mest verplicht te laten verwerken door boeren. Dit zou niches (mestverwaarders) wellicht een impuls kunnen geven, omdat het mestaanbod zal toenemen. De gevolgen van dit scenario zullen (specifiek voor de boer) echter wel eerst uitvoerig onderzocht moeten worden.
De tweede aanbeveling omvat de mogelijkheid voor de Nederlandse overheid om huidig systeem aan subsidies aan te passen en wellicht te verschuiven. Zoals beschreven in § 4.2.2 wordt duurzame energieproductie reeds gesubsidieerd via SDE’s (RVO 2018f). Om in de toekomst efficiënter cascadering toe te passen zijn echter impulsen nodig voor mestverwaarders om meststoffen zo hoogwaardig mogelijk in te zetten. Een verkenning van mogelijkheden om soortgelijke subsidies op mestproducten zoals gerecycled fosfaat te implementeren zou transitiepotentieel kunnen vormen; het verhoogt de rentabiliteit op mestproducten, stimuleert nicheontwikkeling en begunstigt doelstellingen omtrent cascadering.
5.2 Discussie
Hoewel het verkennen van transitiepotentieel binnen deze scriptie- op basis van de omvang van de geschetste mestproblematiek- zeer waardevol is, kent het onderzoek ook beperkingen. De belangrijkste beperking werd reeds toegelicht in § 3.4.1 en heeft betrekking op de geselecteerde onderzoekseenheden. Binnen het onderzoeken van kansen en mogelijkheden, oftewel ‘transitiepotentieel’ voor de mestsector zijn binnen deze scriptie vier stakeholdergroepen geselecteerd: De Europese Unie, de Nederlandse overheid, Nederlandse boeren en mestverwaarders. Hoewel veronderstelt dat deze stakeholdergroepen het belangrijkst zijn binnen de mestsector, schetst dit een beperkt beeld van spelers die een rol vervullen in ‘het mestprobleem’. Deze beperking maakt het onderzoek meer indicatief dan leidend: het laat zien waar transitiepotentieel ligt binnen de gekozen onderzoekseenheden, maar biedt geen totaalbeeld op de mogelijkheden en kansen voor de mestsector. De scriptie moet dan ook worden gelezen als een verkennend- in tegenstelling tot een sluitend- onderzoek, en biedt daarmee een gedegen basis voor verder onderzoek naar mogelijkheden tot verbetering van de mestsector.
6. Bibliografie
Avelino, F. & Rotmans, J. (2009). ‘Power in transition: an interdisciplinary framework to study power in relation to structural change’. European journal of social theory, 12(4), 543-569. Beukema, E. (2018). ‘Stoppersgolf verwacht door regelgeving’.
https://www.boerderij.nl/Rundveehouderij/Achtergrond/2018/5/Stoppersgolf-verwacht-door- regelgeving-286696E/ Geraadpleegd op 7 juni 2018.
Bos, A.P. & Cornelissen, J.M.R. & Groot Koerkamp, P.W.G. (2010). ‘Mest en urine: van afval naar waardevol product’. Syscope Magazine 26 (2010)2010. - p. 18 - 20.
Bryman, A. (2012). Social Research Methods 4th edition. Oxford: Oxford University Press.
Doci, G., Vasileiadou, E., & Petersen, A. C. (2015). ‘Exploring the transition potential of renewable energy communities’. Futures, 66, 85-95.
EC (Europese Commissie) (2014). Memo: ‘The European Critical Raw Materials
Review’. Brussel: Europese Commissie.
Egmond, van., J. (2018). ‘Honderden boerenbedrijven in de problemen door nieuwe mestregels, kabinet weigert hulp’
http://www.omroepbrabant.nl/?news/278171852/Honderden+boerenbedrijven+in+de+proble men+door+nieuwe+mestregels,+kabinet+weigert+hulp.aspx
Europa Decentraal (z.d.). ‘Juridische onderbouwing What-a-Waste! Van afval naar grondstof’ https://europadecentraal.nl/bridge/juridische-onderbouwing-what-a-waste/ Geraadpleegd op 8 juni 2018.
Europa-nu.nl (z.d., a). ‘Landbouwbeleid (GLB)’ https://www.europa- nu.nl/id/vg9pir5eze8o/landbouwbeleid_glb Geraadpleegd op 8 juni 2018.
Europa-nu.nl (z.d., b). ‘Richtlijn’. https://www.europa-nu.nl/id/vh7bhovywnh7/richtlijn Geraadpleegd op 18 juni 2018.
Europese Unie (2010). ‘De Europese nitraatrichtlijn’
http://ec.europa.eu/environment/pubs/pdf/factsheets/nitrates/nl.pdf Geraadpleegd op 15 juni 2018.
Foxon, T. J. (2002). ‘Technological and institutional ‘lock-in’ as a barrier to sustainable innovation’. Imperial College Centre for Policy and Technology Working Paper.
Geels, F. W. (2004). ‘From sectoral systems of innovation to socio-technical systems: Insights about dynamics and change from sociology and institutional theory’. Research policy, 33(6-7), 897-920.
Geels, F. W., & Kemp, R. (2000). ‘Transities vanuit sociotechnisch perspectief’. Report for the Dutch Ministry of Environment, Enschede: Universiteit Twente, and Maastricht: MERIT. Geels, F. W., & Schot, J. (2007). ‘Typology of sociotechnical transition pathways’. Research
policy, 36(3), 399-417.
Gruisen, van. W. (2017). ‘Mineralenconcentraat dichtbij EU-erkenning’. Pig Business Nr 3,
34-37
ING (2016). ‘De boer op: Tijd voor keuzes voor agrarisch Nederland’.
https://www.ing.nl/media/ING_EBZ_de-boer-op_tcm162-110924.pdf Geraadpleegd op 27 mei 2018.
Koeijer, T.J. de, H.H. Luesink en P.W. Blokland, 2016a. Effecten van derogatie op de kosten van mestafzet. LEI Report 2016-024.
Kromwijk, W. (2016). ‘Zeker 50 miljoen verspild aan mestverwerking in 2015’ http://www.boerenbusiness.nl/mest/artikel/10872644/zeker-50-miljoen-verspild-aan- mestverwerking-in-2015 Geraadpleegd op 21 juni 2018.
Lewis-Beck, M., Bryman, A. E., & Liao, T. F. (2003). The Sage encyclopedia of social science research methods. Sage Publications.
Loorbach, D. A., & Huffenreuter, R. L. (2013). ‘Exploring the economic crisis from a transition management perspective’. Environmental Innovation and Societal Transitions, 6, 35-46 Loorbach, D., & Rotmans, J. (2006). ‘Managing transitions for sustainable development’. In Understanding industrial transformation (pp. 187-206). Springer, Dordrecht.
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) (2018). ‘Gemeenschappelijk landbouwbeleid van de toekomst: hervorming’ http://toekomstglb.nl/over-het-glb/hervorming/ Geraadpleegd op 8 juni 2018.
Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt NAJK (2018). ‘Farmers Food Future’.
https://www.najk.nl/wp-content/uploads/2018/04/06-03-02-3152NB-Position-paper-Farmers- Food-Future.pdf Geraadpleegd op 4 juni 2018.
Nugteren, C.A. (2018). ‘De mestsector in transitie; een onderzoek naar de mate waarin machtsrelaties tussen stakeholders bepalend zijn binnen de Nederlandse mestsector’. Bachelorscriptie, Amsterdam: Universiteit van Amsterdam
Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) (2016). ‘Evaluatie meststoffenwet 2016:
Syntheserapport’.
van Putten, R. J. (2013). ‘De vierde weg. Een onderzoek naar de herordening van het maatschappelijk organiseren en een ontwerp van een alternatief’. Masterthesis, Amsterdam: Vrije Universiteit
Rabbinge, R. (2017). Vijf decennia falend mestbeleid. Milieu, 23(7), 8-10.
Regeerakkoord (2017-2021). ‘Vertrouwen in de toekomst’. VVD, CDA, D66 en ChristenUnie, Den-Haag.
Rijksoverheid (2018). “Transitieagenda circulaire economie: Biomassa en voedsel”. RVO (2018a) ‘EG-meststof’ https://www.rvo.nl/onderwerpen/agrarisch-
ondernemen/mestbeleid/mest/mest-vervoeren-en-opslaan/overige-meststoffen/eg-meststof Geraadpleegd op 17 juni 2018
RVO (2018b). ‘Derogatie’ https://www.rvo.nl/onderwerpen/agrarisch-ondernemen/mest-en- grond/gebruiksruimte-berekenen/derogatie Geraadpleegd op 12 juni 2018
RVO (2018c). ‘Fosfaatrechten - algemeen’ https://www.rvo.nl/onderwerpen/agrarisch- ondernemen/mestbeleid/mest/fosfaatrechten/fosfaatrechten-algemeen Geraadpleegd op 15 juni 2018
RVO (2018d). ‘Gemeenschappelijk landbouwbeleid’.
https://www.rvo.nl/onderwerpen/agrarisch-ondernemen/gemeenschappelijk-landbouwbeleid Geraadpleegd op 6 juni 2018.
RVO (2018e) ‘Mestverwerkingsplicht’ https://www.rvo.nl/onderwerpen/agrarisch-
ondernemen/mestbeleid/mest/mestverwerkingsplicht?utm_campaign=275645084&utm_sour ce=google&utm_medium=cpc&utm_content=262199725183&utm_term=verplichte%20mest verwerking&adgroupid=20671582964&gclid=EAIaIQobChMIlJHAi-
RVO (2018f). ‘Stimulering Duurzame Energieproductie’. https://www.rvo.nl/subsidies- regelingen/stimulering-duurzame-energieproductie Geraadpleegd op 12 juni 2018. RVO (2018g). ‘Vrijstellingen en uitzonderingen mestverwerkingsplicht landbouwer’ https://www.rvo.nl/onderwerpen/agrarisch-ondernemen/mest-en-
grond/mestbeleid/mestverwerkingsplicht-landbouwer/uitzonderingen Geraadpleegd op 11 juni 2018
Saunders, M., Philip, L., & Thornhill, A. (2008). ‘Een onderzoeksontwerp bepalen’. Methoden en Technieken van onderzoek.
Schoumans, O.F., Willems, J. & Duinhoven, van. J. (2008). ‘30 vragen en antwoorden over fosfaat in relatie tot landbouw en milieu’. Wageningen, Alterra.
Schouten, C. (2017). ‘Begroting Economische Zaken en Klimaat en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit 2018, deel Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit’. Parlemantaire monitor https://www.parlementairemonitor.nl/9353000/1/j4nvgs5kjg27kof_j9vvij5epmj1ey0/vkjz7k8xu szt/f=/htk20172018_32_11.pdf Geraadpleegd op 18 juni 2018
Schouten, C. (2018). ‘Kamerbrief over derogatie Nitraatrichtlijn 2018-2019’. Ministerie van LNV, Den-Haag.
SKAL (2018). ‘Informatieblad Biologische Veehouderij’
https://www.skal.nl/assets/Infobladen/Infoblad-Biologische-veehouderij.pdf Geraadpleegd op 4 juni 2018.
SKIP (2018). ‘SKIP integraal duurzame zorgvuldige dierlijke productieketens. Lijn 1: Integraal duurzame veehouderij & Lijn 2: Circulaire economie’ . Intern document Ministerie van LNV
Smith, A., Voß, J. P., & Grin, J. (2010). ‘Innovation studies and sustainability transitions: The allure of the multi-level perspective and its challenges’. Research policy, 39(4), 435-448. Trommel, W., Bosselaar, H. J., & Vonk, G. (2013). ‘De louterende werking van bestuurlijke bescheidenheid. Bouwplaats lokale verzorgingsstaat. Wetenschappelijke reflecties op decentralisaties in de sociale zekerheid en zorg’, 115-125.
Van Der Hoeven, D. (2010). ‘Verbreden, verdiepen, opschalen. KSI tussen wetenschap en
transitiepraktijk’.
Verbeek, J. (2016). ‘Boeren vrezen honderden bedrijfssluitingen in rampjaar 2017’
https://fd.nl/ondernemen/1167752/boeren-vrezen-honderden-bedrijfssluitingen-in-rampjaar- 2017 Geraadpleegd op 4 juni 2018
Virida (z.d.). ‘Cascadering en de waardepiramide’ http://virida.nl/cascadering- waardepiramide.html Geraadpleegd op 2 juni 2018.
Zandwijk, van. B.J. (2017) ‘Mineralenconcentraat vrij verhandelbaar in EU’.
http://www.boerenbusiness.nl/melk-voer/artikel/10876314/mineralenconcentraat-vrij- verhandelbaar-in-eu Geraadpleegd op 22 juni 2016
Zessen, van, T. (2016). ‘Een circulaire economie in de mest’. Vakblad Veeteelt. http://edepot.wur.nl/379394 Geraadpleegd op 4 juni 2018