De voorwaarden

Volgens Miall e.a. is het bij het voeren van vredesoverleg van het grootste belang dat alle partijen betrokken worden bij de onderhandelingen.¹⁵³ Een van buiten opgelegd akkoord werkt namelijk niet, omdat alle partijen zelf naar vrede moeten willen streven. Daarin zijn de auteurs overigens niet geheel consistent met andere delen van hun boek, waarin gesteld wordt dat een conflict altijd partijen heeft, die belang hebben bij het voortduren van een conflict. Die partijen worden spoilers genoemd. Spoilers doen wat ze kunnen om de oplossing van een conflict tegen te gaan. Daarom zouden die niet bij een vredesproces moeten worden betrokken.¹⁵⁴ Echter, bij het uitsluiten van actoren blijven er bijna altijd actoren die door zullen willen blijven vechten. Daarom is het, in elk geval als uitgangspunt, van groot belang dat alle partijen zoveel mogelijk het nut inzien van vredesonderhandelingen en erbij worden betrokken.

Ook is het voor het slagen van een vredesakkoord belangrijk dat het akkoord goed opgesteld en precies is.¹⁵⁵ Daarbij gaat het voornamelijk over details rondom overgangsregeringen, demobilisatie, stemregels en dergelijke. Wanneer dat namelijk niet specifiek wordt vermeld in het akkoord, worden er teveel mogelijkheden opengelaten voor het vrijelijk interpreteren en daarmee wellicht schenden van de overeenkomst. Bovendien wordt door een dergelijke precieze formulering van de afspraken de kwetsbaarheid van de onderhandelingspartijen opgevangen. Namelijk, omdat de strijdende partijen geacht worden zich te ontwapenen, verliezen ze daarmee voor hun gevoel een deel van hun macht. Om het

152

Lusaka Agreement.

153

Miall e.a., Contemporary conflict resolution, 176.

154

Stephen J. Stedman, „Spoiler problems in peace processes‟, International Security 2 (1997) 5-53.

155

Perspectief op vrede? Langdurig conflict in de Congo / 38 grijpen naar de wapens te voorkomen, moeten er daarom duidelijke afspraken bestaan over politieke zaken.¹⁵⁶

Daarnaast moet er een goede balans bestaan tussen duidelijke afspraken en flexibiliteit.¹⁵⁷ Daarbij is het van belang dat de verschillende actoren voor compromissen openstaan. Dit is belangrijk, omdat vredesonderhandelingen per definitie betekenen dat alle partijen moeten inleveren op hun eisen. Deze voorwaarde is een zeer problematische, en één van de redenen waarom vele akkoorden uiteindelijke niet werken: vaak is het doorzetten van een conflict voor één of meer partijen voordeliger dan vrede sluiten.¹⁵⁸ Het zal interessant zijn om te zien of dat voor de Congo, met zijn slechte leiderschap, ook opgaat. Immers, het lijkt de strijdende partijen vooral te gaan om het winnen van macht, grondgebied en financiële middelen.

Een logisch gevolg van de noodzaak voor flexibiliteit, is dat een akkoord ook aansporingmechanismen moet bevatten.¹⁵⁹ Namelijk, er moeten afspraken worden gemaakt die het voor alle partijen aantrekkelijk maken om zich aan het akkoord te houden en om een oplossing via de politieke weg te zoeken. Dat kan door bijvoorbeeld een vorm van machtsdeling af te spreken. Ook kan een militaire of politieke impasse als een aansporingmechanisme fungeren; bijvoorbeeld wanneer actoren zich realiseren dat ze niets meer kunnen winnen door het doorzetten van gewapend conflict, doordat ze bijvoorbeeld teveel grondgebied of manschappen hebben moeten inleveren.¹⁶⁰ Ook toenemende internationale druk kan een dergelijke impasse veroorzaken. Teveel internationale druk, echter, kan er weer voor zorgen dat het akkoord wordt opgelegd, wat zoals gezegd weer negatieve gevolgen heeft voor het vredesproces.

Verder zou er een manier moeten worden gevonden om eventuele geschillen op te lossen, door bijvoorbeeld het instellen van een geschillenprocedure.¹⁶¹ Op die manier zullen de onderhandelende partijen zich minder snel terugtrekken wanneer zich problemen voordoen. Dit betekent ook dat de mogelijkheid tot heronderhandeling open zou moeten blijven. Daarbij is het van belang te kijken naar het vertrouwen dat de verschillende actoren hebben in een dergelijke procedure, als die aanwezig is. Dat is overigens ook direct het

156

Christine Bell, „Peace agreements: Their nature and legal status‟, The American Journal of International Law, Vol. 100, nr 2 (April 2006) 396.

157

Bell, „Peace agreements‟, 396.

158

Stedman, „Spoiler problems‟, 5.

159

Bell, „Peace agreements‟.

160

Engels: stalemate.

161

Perspectief op vrede? Langdurig conflict in de Congo / 39 grootste obstakel bij deze voorwaarde: bij vredesprocessen ontbreekt, begrijpelijk, vaak alle vertrouwen in de andere partij(en).¹⁶²

Een zeer belangrijke voorwaarde, maar een evenzo problematische, is het feit dat bij vredesonderhandelingen kernzaken worden aangepakt.¹⁶³ Immers, wanneer de onderliggende oorzaken van het conflict niet worden aangepakt, zal er geen voortdurende vrede kunnen bestaan. In de theorie van de conflictresolutie wordt hierover echter van mening verschild. Is het namelijk niet beter om in eerste instantie naar de randzaken te kijken, om zodoende eerder oplossingen te verschaffen? Dat zou namelijk kunnen leiden tot een positief gevoel ten aanzien van het vredesproces, waardoor kernzaken makkelijker kunnen worden aangepakt.¹⁶⁴ Miall e.a. zijn echter van mening dat dit de onderhandelingspartijen alleen maar meer zal frustreren in een later stadium. Daarom pleiten zij voor het aanpakken van kernzaken. Naar mijn mening is deze voorwaarde ook erg belangrijk, zeker bij een omvangrijk en ingewikkeld conflict als dat in de Congo. Namelijk, bij een dergelijk conflict, waarbij alle partijen, evenals de bevolking aan een situatie van oorlog gewend zijn, is het erg gemakkelijk om bij onvrede wederom naar de wapens te grijpen. Wanneer echter de kernzaken in het conflict worden aangepakt, worden de redenen voor hernieuwd conflict weggenomen.

Tot slot zou een vredesakkoord uiteraard de universele mensenrechten moeten respecteren.¹⁶⁵ Bevat het akkoord kortom specifieke provisies ten behoeve van het waarborgen van de mensenrechten? Behoort bijvoorbeeld het oprichten van een waarheidscommissie tot de afspraken? Of worden er expliciet afspraken over overgangrechtspraak opgenomen? Een moeilijkheid rondom deze voorwaarde betreft het maken van amnestieafspraken. Namelijk, amnestie zorgt voor het onbestraft blijven van misdaden; tegengesteld aan het naleven van internationale mensenrechtenverdragen. Echter, teneinde een vredesakkoord te kunnen sluiten, is amnestie soms een noodzakelijk kwaad. Zo is bij het (overigens relatief vreedzame) einde van de Apartheid in Zuid-Afrika besloten dat het niet mogelijk was om alle schuldigen te bestraffen en tegelijkertijd de institutionele infrastructuur te behouden.¹⁶⁶ Ditzelfde probleem speelde bij de Amerikaanse inval in Irak: daar werd besloten de gehele Ba‟athpartij af te zetten, omdat leden van deze partij mee

162

Stedman, „Spoiler problems‟, 5-15.

163

Miall e.a., Contemporary conflict resolution, 175-176.

164

Ibidem.

165

Miall e.a., Contemporary conflict resolution, 176.

166

James L. Gibson, „Truth, justice and reconciliation: Judging the fairness of amnesty in South Africa‟,

Perspectief op vrede? Langdurig conflict in de Congo / 40 zouden hebben gewerkt aan mensenrechtenschendingen. Dit heeft echter (mede) tot gevolg gehad dat de Irakese staat niet meer naar behoren functioneert.¹⁶⁷