Aanbeveling 4: Verken consolidatiemogelijkheden van kleinschalig onderzoeks- en onderwijsaanbod om doelmatigheidswinst te realiseren
4. Vooruitkijkend draagt een systematische ontwikkelagenda van onderwijs- en onderzoeksvernieuwing eraan bij om ook op langere termijn de balans tussen
toegankelijkheid, kwaliteit en doelmatigheid te behouden
Een deel van de analyses van dit onderzoek had tot doel te analyseren in hoeverre met de inzet van dezelfde middelen meer kwaliteit zou kunnen worden behaald. Daarom heeft het onderzoek per sector geanalyseerd welke prestaties op kwaliteit zijn gehaald op het niveau van opleidingen en op het niveau van instellingen. In het algemeen is de conclusie dat in de sectoren sprake is van een “hoogvlakte met weinig pieken en dalen”. Verschillen die wel zijn waargenomen, hebben meer te maken met individuele opleidingen aan individuele instellingen die ondergemiddeld of juist bovengemiddeld presteren. Voortbouwend op deze analyses ziet het onderzoeksteam een aantal elementen die richting de toekomst moeten worden versterkt en die aanpalend zijn aan de uitgevoerde analyses van dit onderzoek.
A) Systematische evaluatie van individuele leerroutes
Het eerste element dat het onderzoeksteam richting de toekomst ziet, is een verdere vergroting van de rol van de leerroute van individuele leerlingen en studenten. Het verder versterken van een integrale blik op de instroom, switch en uitstroom van studenten kan de doelmatigheid van alle sectoren ten goede komen. Dit geldt overigens niet alleen voor de sectoren binnen de scope van dit onderzoek, maar ook voor de aansluiting erop van het voortgezet onderwijs, zoals bijvoorbeeld voor de aansluiting tussen het vmbo en het mbo.
Het onderzoek geeft indicaties dat steeds meer studenten in het mbo een vorm van leerachterstand met zich meedragen381. Hoewel het mbo succesvol is geweest in het opvangen van studenten met achterstanden, lijkt dit steeds lastiger te worden, wat in het onderzoek terug te zien is in bijvoorbeeld het oplopend aantal voortijdige schoolverlaters (vsv’ers). Tegelijk neemt het onderzoek waar dat in het hbo de uitval van mbo-instromers na één jaar relatief hoog is (21%382) en het rendement relatief laag (45% van de mbo-instromers heeft na vijf jaar een hbo-diploma383). Vanuit de sectoren wordt gewezen op de grote
uitdaging om juist deze opstromers verder te helpen. Juist mbo-niveau-4-studenten bewegen zich veelal op die delen van de arbeidsmarkt waar in de toekomst banen kunnen verdwijnen als gevolg van outsourcing en automatisering. Tot slot geeft het perspectief op de individuele leerroute ook de mogelijkheid om kosten en opbrengsten van switch inzichtelijk te maken.
Het lijkt inhoudelijk logisch om enige mate van switch te willen faciliteren, omdat studenten en studenten daarmee op de juiste plek in het onderwijs terechtkomen. Dit geldt voor alle drie de onderzochte sectoren. Dit voorkomt latere uitval. De hoeveelheid switch die moet worden gefaciliteerd en de rol die switch heeft ten opzichte van bijvoorbeeld studiekeuzebegeleiding mist echter nog een (doelmatigheids)perspectief.
381 De verwachting is dat deze leerachterstanden als gevolg van de corona-crisis nog verder zullen toenemen. Minister van Engelshoven (2020), Brief aan Tweede Kamer: Monitoring gevolgen Covid-19 in mbo en het ho.
382 ResearchNed (2020) – Monitor beleidsmaatregelen. Definitie uitval: de student heeft in instroomjaar +1 geen inschrijving in het hoger onderwijs van instroom cohort 2018. De uitval van havo-instromers is 12%, van vwo-instromers 5%.
383 ResearchNed (2020) – Monitor beleidsmaatregelen. Definitie rendement: percentage (voltijd) hbo-studenten afgestudeerd binnen vijf jaar na vooropleiding van instroom cohort 2014. Het redendement van havo-instromers is 50%, van vwo-instromers 68%.
Strategy&
142 7. Overkoepelend perspectief op de deelrapporten
B) Systematische ontwikkelagenda op kwaliteit en doelmatigheid
Het tweede element dat het onderzoeksteam richting de toekomst ziet in de relatie tussen doelmatigheid en kwaliteit, is de noodzaak van een ontwikkelagenda waarbij doelmatigheid en kwaliteit hand in hand gaan. Dit onderwerp ligt gevoelig, omdat het snel wordt geassocieerd met bezuinigingen (meer doen met minder). Dit is echter niet de reden dat het onderzoeksteam deze ontwikkelagenda voorstelt. Het onderzoeksteam voorziet meerdere uitdagingen die het wenselijk maken een ontwikkelagenda te volgen: de concurrentie op de arbeidsmarkt voor docenten en onderzoekers, de groei in het wo&o van de studentenpopulatie die de komende jaren duizenden extra docenten vraagt, het verder terugdringen van uitval in het hbo, de vervangingsopgave die voortkomt uit de vergrijzing van het lerarenbestand en de kansen die technologie op dit moment biedt.
Onderdeel van die ontwikkelagenda is de komende jaren sectorbreed identificeren, piloten en evalueren van nieuwe onderwijsconcepten met als doel om structureel dezelfde, of mogelijk zelfs een hogere, kwaliteit te realiseren, waarbij minder directe docenturen noodzakelijk zijn. De baten die dit oplevert, kunnen worden ingezet om de werkdruk te verlagen en/
of lagere onderwijskosten te realiseren. Daarin kan een gecombineerde top-down- en bottom-upaanpak worden gehanteerd. Top-down kunnen doelstellingen worden bepaald, en bottom-up is het aan te raden om de medewerkers te betrekken bij het identificeren en implementeren van een groot deel van de veranderingen. Om te kunnen borgen dat vrijuit kan worden nagedacht over de ontwikkelagenda, is het van belang tijdelijk middelen beschikbaar te stellen om de initiatieven te ondersteunen en de deelnemende partijen te compenseren voor eventueel wegvallende inkomsten.
384 OCW (2020) – Referentieraming. Percentages Geen diploma, switch en diploma omschrijven het aandeel studenten dat uitstroomde in 2018. De opdeling ‘geen diploma’, switch en diploma is voor het vo niet beschikbaar. De getoonde afbeeldingen in vmbo, havo en vwo zijn fictief. Aansluiting arbeidsmarkt omvat het aandeel alumni werkzaam anderhalf jaar na afstuderen; Bron mbo: ROA Kerncijfers Schoolverlatersonderzoek; OCW Referentieraming 2020; aansluiting arbeidsmarkt per niveau en leerweg gewogen naar het aantal gediplomeerden; Bron hbo: HBO Monitor; Bron wo; Nationale Alumni Enquête. Opstroom is gedefinieerd als het aandeel van gediplomeerden per sector dat opstroomt.
FIGUUR 7.7
Versimpelde weergave van in-, op- en uitstroom van studenten in onderwijssectoren, en aansluiting op de arbeidsmarkt384
vwo
10%10% 80% Aansluiting arbeidsmarkt
97%
Strategy& 7. Overkoepelend perspectief op de deelrapporten 143
C) Concretiseren van het kwaliteitsbegrip
Een derde element dat het onderzoeksteam richting de toekomst ziet, is het concretiseren van het kwaliteitsbegrip. Voor dit onderzoek is het kwaliteitsbegrip geoperationaliseerd door indicatoren te koppelen aan kwalitatieve ambities over de gewenste kwaliteit. Gemiddeld genomen was het kwaliteitsbegrip over de sectoren beperkt geoperationaliseerd. Het meest concreet waren daarbij de doelstellingen voor het mbo; het minst concreet de ambities voor het wo&o in relatie tot valorisatie en de verwevenheid tussen onderwijs en onderzoek.
Daarmee wordt het lastig de prestaties langs een meetlat te leggen en de koppeling tussen de financiering en het behalen van de publieke doelstellingen concreet te maken.
Concrete ambities kunnen de inzet van publieke middelen beter rechtvaardigen, bijvoorbeeld op het gebruikmaken van de succesvolle onderwijsconcepten uit het buitenland, op het voorbereiden van studenten op een ‘leven lang leren’, of op een van de andere terreinen waarop de sectoren kansen zien voor verbeteringen. De afgelopen jaren is een trend ingezet dat ambities samen met de sector worden opgesteld. Het onderzoeksteam moedigt dit aan, mits de ambities voldoende worden geconcretiseerd.
Tot slot, het onderzoeksteam heeft in de verschillende deelrapportages teruggekeken en in het overkoepelend perspectief juist vooruitgekeken. Het onderwijs in Nederland is een cruciale bouwsteen in de vorming van studenten voor hun toekomst. Het onderzoeksteam hoopt dat dit rapport een bijdrage levert in de verdere ontwikkeling van het onderwijsveld.
Strategy&
144 Strategy&
Strategy& Bijlagen