Vlaamse Gele Hesjes

De eisen waar de deelnemers van het onderzoek voor op straat komen met de gele hesjes zijn gelijkaardig aan de eisen van de gele hesjes in Frankrijk. Hoewel er in België geen taks verhoging op benzine en diesel was aangekondigd, ervaren de deelnemers ook in België een te hoge belastingdruk op lage inkomens. De eerste actie in Vlaanderen van de gele hesjes was dan ook gericht tegen de hoge belastingdruk.

“Toen die tijd, was het hoofdzakelijk over de belasting prijs die toen zo hoog was. Ja de BTW op primaire levensbehoeften, dus denk aan elektriciteit en water. Dat dat gewoon naar of 6% of 3% gaat en ja de accijnzen dan op ja op alles. Eigenlijk als je het goed uitrekent, […] betaalt de Belg 70% belasting. Ook door geborgen accijnzen, oké je betaalt misschien 34% op je loon in het laagste tarief, maar je betaalt ook nog eens een keer je BTW en dan zeggen ze: ‘ja dat mag je er niet bij optellen’. Ik zeg: ‘hoezo mag ik dat niet bij optellen, het is toch wat je betaald?’ Dus het is een belasting, ja het is geen geld dat ik kan spenderen. Ja als je dat gaat uitrekenen dan zit je snel aan 70%”

De eisen gingen net als in Frankrijk al snel verder dan enkel tegen de hoge belastingdruk. Naast een te hoge belastingdruk op lage inkomens, veroordelen ze het besparingsbeleid dat de burgers treft, terwijl er wel ruimte is voor fiscale cadeaus voor de multinationals. Ze willen meer inspraak voor burgers in de politiek en ze klagen ook aan dat personen die het moeilijk hebben niet voldoende geholpen worden:

“Het is gewoon schandalig hoe de overheid met bepaalde mensen omgaan en hoe ze de mensen zo een minimum zetten dat ze er eigenlijk gewoon net aan overleven. Niet leven, maar overleven. Ja dat is gewoon schandalig.”

Sommige van de deelnemers zitten zelf ook in een situatie waarbij het moeilijk is om rond te komen. Drie van de vijf gele hesjes waren op het moment van het interview werkzoekend. Een geel hesje had ervaring met schuldbemiddeling en iemand anders moest met zijn gezin rondkomen op een lage uitkering. Dat wil niet zeggen dat ze enkel op straat komen voor een oplossing voor hun eigen problemen. Ze willen dat de problemen voor mensen die moeilijk rondkomen in het algemeen worden aangepakt. Een van de deelnemers omschrijft de gele hesjes als: “de mensen die voorbij het ikke gevoel zitten.”.

Hun eisen zijn voor hen geen reeks van losse eisen, maar ze zijn aan elkaar gelinkt. Een onrechtvaardig systeem dat de rijken bevoordeelt, ten koste van de gewone burger ligt voor hen aan de basis van de hoge belastingdruk en armoede. Allemaal spreken ze van een onrechtvaardig en ondemocratisch systeem waartegen de gele hesjes op straat komen. De politici zijn medeplichtig aan dit systeem en geven de burgers bewust geen of te weinig inspraak zodat dit niet zou veranderen. Een deelnemer noemt expliciet het kapitalisme als oorzaak van de problemen:

“Waar zijn de rechten van de mensen? In de vuilbak, in de vuilbak van het kapitalisme. Ja daarmee zijn we actief.”

Een van de kenmerken van dat onrechtvaardig systeem is voor de deelnemers dat burgers geen of weinig inspraak krijgen. De deelnemers ervaren dat de democratie of hun democratische rechten niet gerespecteerd worden vandaag. Een deelnemer stelt zelfs dat we in een vorm van dictatuur leven. Ze vinden dat de maatschappij niet democratisch genoeg is omdat hun belangen in de praktijk niet verdedigd worden door de politici en omdat er niet wordt geluisterd naar de acties van gele hesjes en andere groepen. Ook de harde reactie van de politie, waarmee ze te maken kregen op veel van hun acties, toont voor hen dat we niet in een echte democratie leven. In de plaats van het systeem dat er nu is, willen zij een participatieve of directe democratie. Net als in Frankrijk is de eis voor het recht op referenda op burgerinitiatief erg populair onder de Vlaamse gele hesjes. Momenteel zijn Vlaamse gele hesjes ook bezig met het ophalen van handtekeningen voor een petitie voor het RIK Op die manier zou er volgens de deelnemers meer controle moeten komen op de politici en op het beleid. Aangezien de acties van de gele hesjes in Vlaanderen relatief klein zijn en nog niet tot grote overwinningen hebben geleid is het RIK voor hen ook een manier om hun eisen te kunnen verwezenlijken of op zijn minst tot een thema van maatschappelijk debat te maken.

“Het feit dat er mensen zijn die daar eigenlijk niet bezig aan het werken zijn voor het volk, maar die bezig zijn aan het werken voor hun eigen belangen en voor de belangen van de multinationals, en die dus eigenlijk daar helemaal niet op hun plaats zijn. Die wij eigenlijk als werkgever die wij zijn, want wij zijn als volk de werkgever van onze politici. Wij zouden die mensen stante pede hun CV4 moeten geven, daar komt het uiteindelijk op neer.”

Voor sommige gele hesjes gaat de directe democratie verder dan het RIK en moeten er grondige veranderingen komen. Een deelnemer pleitte voor meer lokaal zeggenschap waarbij enkel naar de hogere niveaus wordt gegaan als er problemen zijn die lokaal niet opgelost kunnen worden. Een ander geel hesjes pleit ook voor meer burgercontrole op de politie.

De beweging van de gele hesjes is voor de deelnemers van het onderzoek een spontane volksopstand, tegen een onrechtvaardig systeem. Iedereen is welkom in hun strijd ook mensen die al langer activisten waren, maar het valt toch op dat een groot deel van de gele hesjes voor het eerst in actie komen. Een van de deelnemers die al activist was werd net daardoor aangetrokken tot de gele hesjes.

“Toen ik de gele hesjes zag opkomen, dacht ik van wij moeten daar naartoe. Wij moeten daar naartoe, want dat is eigenlijk, krijgen wij mensen uit meneer verschillende lagen die plots op straat komen. Eigenlijk mensen die ervoor nooit op straat kwamen, en die plotseling eigenlijk door de druppel die de emmer deed overlopen op straat kwamen en die zeiden ja dat kan, das hier nu genoeg.”

Door hun afgunst voor het systeem is er onder Vlaamse gele hesjes een wantrouwen voor organisaties die deel uitmaken van het systeem. Ook organisaties die gewoonlijk oppositie voeren tegen dit systeem, maar binnen de structuren ervan werken, zoals vakbonden en sommige politieke partijen, worden door een aantal van de deelnemers gewantrouwd. Ook de media worden door een deel van de deelnemers gezien als instrument om het systeem te verdedigen. Sommige deelnemers hebben ook slechte ervaring met berichtgeving over henzelf of acties waarop ze aanwezig waren. Een van de deelnemers nam ook deel aan een actie van de Vlaamse gele hesjes tegen de misinformatie door de media. Het wantrouwen in de media van de gele hesjes betekent niet dat ze slecht geïnformeerd zijn over de actualiteit. Deelnemers spraken tijdens de interviews spontaan over actuele thema’s Zo ging het tijdens de interviews over de klimaatbeweging, de black lives matter beweging, de coronamaatregelen en de economische gevolgen ervan, de inmenging van de Westerse landen in de ontwikkelingslanden in het verleden, de aankoop van de F35’s, Julian Assange, gentrificatie etc. Hun wantrouwen voor media betekent dus niet dat ze geen media raadplegen, maar eerder dat ze dit op een kritische manier doen.

“De hele mediahuis circus, het waren niet echt onwaarheden, maar onjuistheden. Ze laten het maar van één kant zien, hun kant. Terwijl eigenlijk de media gewoon, als ze iets beter onderzoek doen, of iets meer vragen en iets minder kijken naar de verkoopcijfers, want daar draait het uiteindelijk om. Zou je een heel eerlijk, veel eerlijker beeld krijgen. Zouden de mensen zich ook niet zo snel weer tegen de media keren.”

Ondanks het wantrouwen van de gele hesjes naar bepaalde instellingen en organisaties toe, staan de deelnemers wel open voor samenwerking. Volgens sommige deelnemers is het zelfs noodzakelijk om samen te werken met andere groepen.

Ook binnen de Vlaamse gele hesjes zijn er natuurlijk verschillende meningen, die ook soms botsen. Iets dat volgens één van de deelnemers één van de problemen van de gele hesjes is.

“De mensen willen allemaal hetzelfde, alleen onderling is er weer strijd, rond ja die wil dat en die wil dat en die voelt zich baas over dat groepje, die voelt zich baas over dat groepje, dat moeten ze nog is effe afleren. Dat is volgens mij de grootste fout van de gele hesjes geweest” Een van de zaken waarover de meningen mogelijks verdeeld zijn onder de gele hesjes is het klimaat. In het begin van de beweging werd ze vaak als anti-klimaat bestempeld omdat het een

beweging was tegen een taks op brandstoffen. In de realiteit blijkt voor een deel van de gele hesjes klimaat een erg belangrijk thema. Zeker drie van de deelnemers hebben ook deelgenomen aan acties van de klimaatbeweging. Nog een andere deelnemer gaf de klimaatproblematiek als één van zijn redenen om actief te zijn bij de gele hesjes. Het klimaat is voor hen erg belangrijk, maar ze vinden dat het niet de mensen zijn die al moeilijk rondkomen die de kosten van een milieuvriendelijk beleid moeten dragen:

“Klimaatgebied, euh daar verschillen hesjes wel eens in, hebt der die echt anti die klimaatmaatregelen zijn, maar ja ik ben wel pro; maar de rekening moet naar de vervuilers gaan en niet naar de burger vind ik.”

De harde aanpak van activisten van Extinction Rebellion door de politie zorgt ook voor onderling begrip. Op 21 oktober 2019 organiseerden klimaatactivisten en gele hesjes samen een actie tegen politiegeweld: ‘United Against Police Violence’.12

De interviews zijn meer dan een jaar na de opkomst van de gele hesjes in Frankrijk afgelegd. De meningen en eisen van de deelnemers kunnen al sterk beïnvloed zijn door de bewegingen en hun ervaringen met de beweging. Eén van de deelnemers sprak over hoe de beweging zijn/haar visie over klimaat beïnvloedde:

“Ik was heel sterk bezig ook met ecologie en het sociale aspect was ik eigenlijk ietsje minder mee bezig en dankzij de gele hesjes ben ik daar heel sterk mee, op gaan concentreren ook. En ik vind dat een zo, ja een fantastisch initiatief dat daarbij is gekomen en nu gaat niemand nog praten over ecologie zonder over sociaal te praten. Das geweldig.”

Het zou interessant zijn om verder onderzoek te voeren naar het effect van de beweging op de meningen van zowel de gele hesjes zelf als Vlamingen in het algemeen.

5.1.1 Acties

De deelnemers van het onderzoek hebben aan heel wat verschillende acties van de gele hesjes deelgenomen. Allemaal deden ze mee aan acties in België, sommigen namen ook deel aan acties in Nederland en Frankrijk. Op een deel van de acties zijn deelnemers in contact gekomen met geweld, of hebben ze geweld weten plaatsvinden, maar evenzeer verliep een deel van de acties zonder geweld of problemen. Ook de grootte van de acties varieerde sterk, ze namen deel aan acties met enkele deelnemers, maar ook aan acties waaraan duizenden gele hesjes deelnamen. De deelnemers namen deel aan een bezetting van een site van Google in Wallonië, verschillende acties in Brussel, een interventie in het Brussels parlement, acties waarbij de weg deels werd geblokkeerd, een actie tegen misinformatie van de media en een actie uit solidariteit met acties van personeel van grote bedrijven. Naast acties namen ze ook deel aan vergaderingen van de gele hesjes waar acties werden gepland, of eisen besproken werden. Sommigen namen ook deel aan een koffiepunt, waarbij koffie wordt uitgedeeld aan passanten en er ondertussen gebabbeld wordt over de beweging en eisen van de gele hesjes.

5.1.2 Toekomst

De deelnemers aan het onderzoek zijn over het algemeen tegelijkertijd sceptisch en optimistisch over de toekomst van de gele hesjes. Ze schatten in dat de beweging zowel in Frankrijk als in België al een tijdje over zijn hoogtepunt heen is, omdat er minder mensen zijn op de acties en er minder actievoerders een geel hesje dragen op de acties. Daarom zijn de deelnemers sceptisch over de toekomst van de gele hesjes. Aan de andere kant zijn de problemen die de gele hesjes aankaarten nog niet opgelost, integendeel zullen ze door de coronacrisis waarschijnlijk nog versterkt worden. De deelnemers verwachten dan ook dat mensen gaan blijven op straat komen en schatten in dat de gele hesjes vervangen zullen worden door nieuwe bewegingen waarbinnen het gele hesje als symbool beperkt of niet aanwezig zal zijn, maar de ideeën van de gele hesjes wel nog steeds aanwezig zullen zijn.

“ja, ik denk eigenlijk zo, de gele hesjes zijn uitgestorven. In Frankrijk al heel weinig die echt nog geel dragen, das misschien ook de aansteker geweest van heel veel evolutie gebeuren, dat denk ik wel.”

Voor sommige deelnemers is het dan ook erg belangrijk dat de gele hesjes samenwerken met andere bewegingen.

“De toekomst? Wat de toekomst is, wat er belangrijk is in de toekomst is vooral dat wij allemaal de handen in elkaar moeten slaan, gele hesjes of XR of students for climate of mensen van gelijk welke burgerbeweging, euh hart boven hart. We moeten samenwerken en we moeten maken dat er hier een ander soort democratie komt.”

Ondanks de inschatting dat de beweging van de gele hesjes zal vervangen worden door nieuwe bewegingen, waren alle deelnemers nog van plan om deel te nemen aan acties van de gele hesjes in de toekomst. Sommigen hadden al een volgende actie gepland.

Het gele hesje heeft als symbool voor de deelnemer verschillende betekenissen. In een van de getuigenissen vertelt een geel hesje over het belang van zijn/haar geel hesje. Het staat voor hem/haar symbool voor zowel burgerrechten als veiligheid. Voor een andere deelnemer is het gele hesje zelf minder belangrijk, hij/zij draagt dit dan ook niet altijd. Voor nog een andere deelnemer is het gele hesje een symbool voor de strijd die ze voeren, maar is het vooral de inhoud die telt. Nieuwe groepen die ook strijden voor burgerrechten zijn voor hem/haar ook gele hesjes, die gewoon het hesje niet dragen.

“Het zijn andere groeperingen die ook boos zijn en die geen geel hesje meer dragen, want het geel hesje is eigenlijk maar een symbool en wat ik zeg, iedereen die op straat komt is eigenlijk een geel hesje, alleen de één heeft het wel aan en de andere niet.”