Verklaringen buiten ‘het zelf’

Sociale verklaringen

In het eerste hoofdstuk is beschreven hoe de verklaringen en het begrijpen van depressie vaak start met een moment in de jeugd of (in mindere mate) wanneer men al volwassen is. In meer dan de helft van de verhalen wordt er een traumatische ervaring of tekortkoming in het leven besproken die op één of andere manier het hele depressie proces op gang heeft gebracht.

Eén van de dominante traumatische ervaringen, tien keer vermeld als onderdeel van de verklaring, is gepest worden. Onder andere de eerder beschreven Sanna en Superman benoemen pesten als traumatische ervaring die een weerslag zou hebben op de rest van hun leven. Zo ook Tandwiel (R4):

Hierdoor werd ik een makkelijk slachtoffer voor allerlei pesterijen en heb deze dan vrijwel mijn gehele middelbare schoolperiode ondervonden. En tot op de dag van vandaag heb ik hier eigenlijk nog last van.

Tandwiel heeft later zeer veel last van minderwaardigheid en faalangst. Zo zegt hij onder andere_{​: ''En wie zit er ook te wachten op zo'n onzeker sukkeltje.''. ​}Ook hier is de

totstandkoming van de huidige mentale toestand een opeenstapeling van vaak aan elkaar gerelateerde gebeurtenissen. De traumatische ervaring van het pesten staat echter aan de basis.

Naast pesten wordt een onstabiele of slechte thuissituatie vaak aangedragen als basis van de depressie. Neem Sama87 (R10), met het gevaar in herhaling te vallen is het toch van belang om te vermelden dat ook hij zijn depressie holistisch verklaart en de totstandkoming als een proces beschrijft. Interessant en typerend voor veel verhalen is dat Sama stelt 'pas' twee jaar een depressie te hebben, toch begint zijn verhaal in zijn vroege jeugd. Dit hebben het grootste deel van de verhalen gemeen die beginnen met een sociale oorzaak of een traumatische gebeurtenis of periode; de depressie komt pas veel later echt tot uiting. Achteraf gezien kunnen de jongvolwassenen inzien dat het daar gestart moet zijn.

Thuis als kind was voor mij gewoon een drama , ik voelde me anders als andere kinderen en was daarom ook dwars en opstandig.... met alle gevolgen van dien ...Het is zelfs zo gek dat ik op een gegeven moment gewoon begon te lachen als ik slaag kreeg omdat ik gewend was wat er gebeuren zou, dit maakte me moeder nog

kwader zodat ze nog agressiever op me in ging slaan.... (Ik ging op een gegeven moment ook smoesjes verzinnen naar andere mensen over waar de blauwe plekken vandaan kwamen).

Uiteindelijk raakt hij zijn baan kwijt en wordt er diabetes bij hem geconstateerd en dit zorgt ervoor dat hij in een depressie vervalt. Toch vertelt hij de verhalen uit zijn jeugd en lijkt dus aan te geven dat dit naast het ontslag en ziekte invloed heeft gehad op zijn depressie.

Er zijn ook genoeg voorbeelden van gebeurtenissen in de sociale sfeer die op latere leeftijd plaatsvinden, op enkele uitzonderingen na vindt hier dezelfde dynamiek plaats, de gebeurtenis is niet de hele verklaring maar een startpunt. Zo starten de problemen van Doorduwer (R25) in de overgangsfase van zijn schooltijd naar zijn studententijd. Dit is een moment dat regelmatig (9 keer) genoemd wordt als start of katalysator van de depressie zoals ook naar voren is gekomen in de subparagraaf_{​ ​}over onzekerheid en prestatiedruk. _{​ ​}In het geval van Doorduwer is het pesten in deze periode de traumatische gebeurtenis die een ketting van reacties start die leiden tot zijn huidige mentale problemen.

In die periode ben ik lid geworden van een studentenvereniging waar een hele vervelende sfeer hing. Er werd veel gefeut (gepest) en ik als gevoelige jongen kon hier niet tegen. Ik ben in die periode veel gepest en heb toen ervaren dat het beter is je altijd groot te houden, ipv je kwetsbaarheden te tonen. Hier ben ik toen heel goed in geworden, maar het heeft me ook heel onzeker gemaakt en totaal uit balans gebracht.

Bio-medische verklaringen en maatschappijkritiek

In alle andere paragrafen in is er een selectie gemaakt worden van de voorbeelden om de resultaten te bespreken en te analyseren. Dit is anders in deze paragraaf. Er is onverwachts weinig geschreven over depressie als biomedische verklaring van de depressie. In dit geval zijn er slechts zeven gevallen waarin er een biologische oorzaak besproken wordt, waarvan drie keer in de interviews. In deze interviews is er specifiek naar gevraagd, hoewel de geïnterviewden Sanne en Sanna ook online spraken over een

biologische oorzaak.

Sander (R3) werd de vraag gesteld in hoeverre hij een biologische verklaring had voor zijn depressie. Hij wist dit niet zeker maar zoals hij ook op het forum had besproken denkt hij dat zijn depressie deels door een aanleg voor stress komt. Die stress en zijn wil om uiteindelijk zijn school te behalen hebben ervoor gezorgd dat hij nu is waar hij is. Als iemand

die 'op is' en 'zwaar depressief'. Op de vraag wat het zou betekenen als hij op één of andere manier toch zou weten dat het komt door een bio-medische oorzaak waar hij niets aan kan doen zegt hij: _{​''dat zou ik gewoon kut vinden. Want dan heb ik pech en kan ik zelf niets doen}

om die shit te overwinnen''. _​Toen er in de vervolgvraag gesuggereerd werd dat een onbalans in de hersenen mogelijk te herstellen is lachte hij heel (geforceerd) hard en zei:

Haha, dat is allemaal bullshit, dat weet je zelf toch ook, jij studeert over die shit. Je moet er gewoon zelf overheen zien te komen, als je pillen nodig hebt kan je er beter zelf een einde aan maken.

Hij zou het dus enerzijds vervelend vinden als het een ziekte zal zijn maar hij is vooral heel kritisch is over het conceptualiseren van zijn depressie als een ziekte. Hij wil er niet aan.

Als ik dat verhaal zo net aan je vertel doe ik het echt uiteindelijk zelf. Ik had 100 keer aan de bel kunnen trekken, lid kunnen worden van een vereniging of een keer mijn best doen voor mijn vriendin weetjewel. Ik kan wel tegen mezelf zeggen: ''Sander, het is een een ziekte'' maar ik weet dondersgoed wat ik zelf allemaal heb laten liggen de afgelopen jaren.

​

De extreme manier van verwoorden kenmerkt zijn hele interview en zijn statement kan niet gezien worden als exemplarisch voor de kijk op biologische oorzaken en medicatie, toch komt de kern van zijn verhaal ook in andere verhalen terug. Zo zegt Sanne (R1) in het interview als er wordt gevraagd naar een biologische factor in het ontstaan van de depressie en het gebruik van medicatie:_{​ Ja misschien wel omdat je dan waarschijnlijk een stofje niet}

aanmaakt. Toch altijd eerst zelf proberen te doen.

Wat deze voorbeelden laten zien is dat een bio-medische verklaring niet snel wordt geaccepteerd en als het geaccepteerd wordt is men daarmee op geen enkele manier gevrijwaard van de verantwoordelijkheid om eroverheen te komen. In de verhalen is eenzelfde manier van denken op te merken. DMysterie (R27) worstelt al tijden met het gebruik van medicatie en is ermee gestopt. De psycholoog heeft hem verteld dat de oorzaak biologisch is maar Dmysterie neemt dit niet zomaar over.

Ik ben gewoon geschrokken van wat medicatie allemaal met me doet en ik wil graag naar mezelf luisteren in plaats van de dokters die zeggen dat ik niet zonder kan en ik

een stofje mis in mijn hoofd. Ik vind dat wel heel kort door de bocht. Eerst vechten en volhouden en als het me niet lukt, prima.''

Roel (R32) is ook kritisch op de diagnose van de medisch professional.

Mijn huisarts heeft (zonder een hersenscan) al beweerd dat ik een stofje tekort kom en het de rest van mijn leven moet slikken. Ik hoop het tegendeel te kunnen

bewijzen, maar mocht het niet meer gaan zal ik helaas weer teruggaan naar de medicatie.

Naast deze kritische houding ten opzichte van de medisch professional lijkt het nemen van medicatie ook als een soort verlies te worden gezien. Dit heeft in dit specifieke geval van Roel ook erg te maken met de negatieve ervaringen die hij heeft gehad met het afbouwen van medicatie, hij wil er niet weer aan beginnen.

Toch is het wel een hele strijd, want ik wil zowat dagelijks weer terug naar de

medicatie, maar het voelt dan alsof het lijden van de afgelopen maanden voor niks is geweest. Ik heb persoonlijk heel erg de hoop dat het ook zonder kan, en wil dat dus een jaar de tijd geven.''

Doorduwer (R25) verwijst impliciet naar een biologische oorzaak. Hij dacht dat onzekerheid en gebrek aan vrienden de reden was maar toen dit allemaal beter ging voelde hij zich nog steeds net zo slecht. Hij begon te vermoeden dat er ''meer'' aan de hand moest zijn.

Ik vind het heel lastig dit voor mijzelf toe te geven. Het voelt ook een beetje

onwerkelijk. Ik ben zo goed geworden in mezelf groter voordoen, dat het haast voelt alsof ik dat ben.

Hoewel een biomedische oorzaak in theorie een verklaring kan geven waar ze zelf geen verantwoordelijkheid voor hoeven te dragen en een mogelijkheid zou kunnen geven hun somberheid te accepteren, wordt het juist gezien als iets negatiefs. Medicatie gebruiken en een biologische afwijking accepteren wordt sowieso betwist door de meeste

jongvolwassenen die deze oorzaak bespreken. De theorie voorspelde dat de biologische verklaringen mogelijk een last van de schouders kan zijn voor depressieve mensen, het lijkt echter juist een verzwaring van de mentale last.

Er zijn twee voorbeelden te vinden van dit onderzoek waar een biologische oorzaak een manier is om de depressie buiten hun eigen schuld en verantwoordelijkheid te leggen. Het eerste voorbeeld komt uit het interview van Sanna (R2). In de eerste paragraaf is haar quote al gebruikt waaruit blijkt dat een biologische oorzaak de basis van haar depressie is. Daarnaast vindt ze het belangrijk om depressie ook echt als een ziekte te zien waar men niets aan kan doen, het kan iemand overkomen _{​' net als iemand diabetes kan krijgen'.​} Dit is omdat het belangrijk is om de depressie te accepteren:

Acceptatie op zich is een heel belangrijk punt. Als je het nu als ziekte wilt zien of niet: dan denk ik dat het makkelijk is voor je (om het wel als ziekte te zien). Omdat

acceptatie dan makkelijker gaat zijn. Maar acceptatie zelf is een heel belangrijk punt in het ziektebeeld. Mensen willen zich niet aanstellen maar dat is wel vaak de reactie die mensen krijgen.

Sanna probeert mensen hier online ook van te overtuigen. Ze vindt hier geen medestanders behalve drie veertigers op het forum die hun ziekte hebben geaccepteerd als biologisch en door medicatie simpelweg een kleine aanpassing in hun hersenen maken om goed te kunnen functioneren. Haar quote laat ook wederom zien dat men vaak bang is om voor de buitenwacht als aansteller gezien te worden. Dit komt ook naar voren bij de verklaring van Rozebloemen (R41). Ze benoemt niet per se een stofje dat mist in de hersenen maar stelt wel dat een bio-medische verklaring kan helpen om mogelijke schaamte tegen te gaan en haar eigen depressieve gevoelens te accepteren. Dit is de enige keer waarin dit naar voren komt in de data.

Ik vind de diagnose ADHD en ASS niet zaligmakend maar ik heb de diagnose geaccepteerd als iets om aan anderen uit te leggen waarom ik bepaalde dingen doe zoals ik ze doe en om mezelf meer te accepteren''

Dit zijn alle gevallen waarin een biologische oorzaak duidelijk besproken wordt. Er wordt door Greppeltje (R28) wel gerefereerd aan de mogelijkheid dat er een bio-medische oorzaak aan de depressie zit. Hij stelt de vraag die ten grondslag ligt aan dit onderzoek, duiden jongvolwassenen op een manier dat de schuld bij het individu legt? Greppelte: _{​Heb ik dit op}

mezelf afgeroepen of zit die ongelukkigheid bij mij erin? _​De rest van het verhaal had als voorbeeld kunnen dienen hoe jongvolwassenen het zichzelf vooral aanrekenen: _{​Ik voel me}

als een mislukkeling die dingen waar ik aan begonnen ben niet tot een einde kan brengen. Dat voelt als keihard falen.

Even opvallend is het gebrek aan maatschappijkritiek. Dit is een nogal breed begrip maar in de context van dit onderwerp gaat het over maatschappijkritiek die depressie als een sociaal probleem beschrijft. Dit gebeurt eigenlijk niet. In de interviews wordt wel gesproken over de verplichtingen die men allemaal heeft vandaag de dag. De antwoorden werden gegeven toen ik vroeg naar verklaringen van de grote stijging van het aantal mensen dat depressief is in Nederland. Als men zijn of haar eigen depressie verklaart wordt er

uiteindelijk inwaarts gekeken. Er wordt hier en daar wel verwezen naar externe

maatschappelijke oorzaken maar er is slechts één voorbeeld waarbij er maatschappijkritiek wordt gegeven en daarmee de verantwoordelijkheid en schuld buiten the self wordt gelegd. Whatever (R37) beschrijft een heel proces waar in eerste instantie minderwaardigheid en zelfbeschuldigingen de boventoon voeren. Uiteindelijk lijkt hij terecht te komen in een fase van het proces wat nergens anders in de verhalen wordt waargenomen: acceptatie. Dit is de fase waarvan Karp (1996) en Westerbeek (2008) stellen dat dit de meeste kans op een gelukkig leven geeft. De weg ernaartoe was een lange en pijnlijke lijdensweg voor Whatever en het is onduidelijk of de acceptatie ook tot geluk zal leiden.

Maar de mensen die het hoorden te plaatsen aanvaardden mij niet. "Het MOET zo en het mag zeker niet zo." Dat leidde ertoe dat ik diezelfde regels op andere mensen begon toe te passen. Wat voor mij opging moest voor iedereen anders opgaan. Alles MOET zo en bij verandering sloeg ik tilt. Ik heb mijzelf daarvan verlost. Geen verwachtingen meer, geen moeten. Ik weiger ook nog te voldoen aan andermans verwachtingen en behaag alleen nog maar mijn lekkere zelf. Ik heb gewoon op een dag gezegd: fuck, ik geef mijn verleden de macht niet meer af. Ik moet niet voldoen aan die verwachtingen. Niets moet, alles mag. Ik mag best afwijken van de norm en eigenlijk ben ik hedendaags blij anders te zijn.

Hoewel dit verhaal weinig aansluiting vindt bij andere verhalen is het toch belangrijk om te benoemen. Whatever is momenteel blij en dat komt mede omdat hij niet meer wilt voldoen aan externe en geïnternaliseerde normen. Eerdere analyse- paragrafen hebben aangetoond hoe deze normen via verschillende manieren (perfectionisme, onzekerheid,

minderwaardigheid, falen) een negatieve invloed kunnen hebben op de mentale gesteldheid van depressieve jongvolwassenen. Jongvolwassenen hebben per definitie te maken met onzekerheid en normatieve verwachtingen, Whatever laat zien hoe deze op een negatieve

manier op hem gedrukt hebben en hoe het loslaten van deze verwachtingen een positieve invloed heeft op zijn mentale gesteldheid.

De opzet van deze subparagraaf was om het tweede hypothese te ondersteunen. De praktijk is dat deze paragraaf onbedoeld de eerste hypothese grotendeels ondersteunt. Men strijdt tegen het idee dat iets wat buiten hun verantwoordelijkheid ligt te accepteren als oorzaak van de depressie. Men wil er zelf overheen komen. Westerbeek (2010) zag dat veel schrijvers een biologische oorzaak aandroegen om enige verantwoordelijkheid voor het ontstaan 'af te schuiven'. Dit is op geen enkele manier terug te vinden in de depressie verhalen op het forum.

Deelconclusie

In de eerste paragraaf en door alle andere analyse paragrafen heen is naar voren gekomen dat sociale oorzaken in het overgrote deel van de verhalen genoemd zijn als onderdeel van de verklaring. Opvallend is dat het vaak als startpunt van het verhaal geldt: er kunnen vaak nog vele jaren overheen gaan voordat de depressie tot uiting komt. Dit kan aan de hand van de besproken literatuur op twee manieren begrepen worden: (1) het

beschrijven van de traumatische ervaringen in de jeugd of vroege volwassenheid kan gezien worden als het beschreven psychodynamische narratief. Hierbij wordt therapeutische

terminologie gebruikt. Zo duidt Sanne (R1) haar depressie onder andere door te refereren aan het verlies van haar ouders en de daaropvolgende 'parentificatie'. Hier is ze achter gekomen toen ze jaren later naar de psycholoog ging toen ze voor het eerst langdurige sombere gevoelens had. (2) Lamerichs (2004) kwam tot dezelfde bevindingen als in deze scriptie. Het viel haar op dat de meeste mensen op een internetforum trauma's of moeilijke periodes in hun leven beschreven die ten grondslag lagen aan de depressie. Het was een manier om te rechtvaardigen dat ze depressief waren. De verwijzingen naar trauma's kunnen mogelijk als rechtvaardiging worden gezien maar het bewijs hiervoor is niet groot. Lamerichs beschreef namelijk tegelijkertijd dat mensen niet vaak naar persoonlijke oorzaken of tekortkomingen verwezen wanneer ze hun depressie duiden. De sociale oorzaken worden in 2018 op het depressie forum juist gecombineerd met verklaringen waarin persoonlijke tekortkomingen centraal staan. Dit is dus een duidelijk andere uitkomst als de conclusie van Lamerichs. Daarbij gaat het in tegen de beschreven voordelen van een content analyse op een internetforum. De jongvolwassenen zijn op het forum anoniem en met _{​sympathetic}

others, _​mensen die elkaar begrijpen. Zowel de theorie als de data geven weinig reden om hieraan te twijfelen.

De vorige paragraaf is niet afwijkend van de verwachtingen, sociale oorzaken worden in meerdere onderzoeken aangeduid als veel voorkomende verklaring van de depressie (o.a. Kangas, 2001 en Lamerichs, 2004). In de twee subparagraaf worden er in tegenstelling tot de eerste subparagraaf resultaten gepresenteerd die grotendeel onverwacht zijn. Er zijn onverwachts weinig biologische verklaringen gevonden in de data. De keren dat de verklaringen worden gegeven is het bijna niet zoals voorspeld in het theoretisch kader. Op basis van meerdere studies (Karp 1996, Westerbeek, 2010, Dehue, 2008, Lamerichs, 2004) kon verwacht worden dat jongvolwassenen biologische verklaringen aanhaalden om hiermee de schuld en verantwoordelijkheden buiten henzelf te leggen. De depressie zou zo gelegitimeerd kunnen worden (Dehue 2008, Westerbeek, 2010). Wat helemaal opvallend is gezien de overige resultaten van dit onderzoek; de vorige paragrafen en subparagrafen hebben laten zien dat mensen bang zijn om als aansteller gezien te worden. Een biologische verklaring zou in theorie moeten kunnen bijdragen aan het legitimeren van de depressie en om niet als aansteller gezien te worden. Hetzelfde geldt voor maatschappijkritiek. Vrijwel geen van de verhalen framed depressie als een sociaal of maatschappelijk probleem. Uiteindelijk is deze paragraaf eerder een bevestiging van de eerste hypothese dan de tweede. Hoewel er gedeeltelijk wordt gewezen naar externe of biologische wordt er uiteindelijk vooral gewezen naar het zelf en wordt de verantwoordelijkheid volledig op het conto van het individu gelegd.

5. Conclusie

Uit de verhalen en de interviews kan geconcludeerd worden dat de manier waarop jongvolwassenen hun depressie verklaren vaak complex in elkaar steekt. In het overgrote deel van de verhalen zijn verschillende, samenhangende verklaringen gebruikt.